Een handicap is géén beperking. Maak dromen en ambities waar!

Transcriptie

1 Een handicap is géén beperking. Maak dromen en ambities waar!

2 Eerste druk Schrijf- en Adviesbureau Yvette den Brok, oktober Alles uit deze brochure mag worden gebruikt of openbaar gemaakt, mits de bron er duidelijk bij wordt vermeld. ISBN: Productie Boekscout.nl Soest Uitgave in eigen beheer Hoewel het tegenwoordig in Nederland gebruikelijk is om te spreken van mensen met een beperking, wordt in deze brochure heel bewust de term mensen met een handicap gebruikt. Als je een handicap hebt, wil dat immers niet zeggen dat je beperkingen hebt. Je kunt veel meer dan mensen van je denken en vaak kun je ook meer dan je zelf denkt. De namen die bij de citaten in deze brochure staan zijn verzonnen, van-wege de privacy van de mensen die aan de brochure meewerkten. Waar in deze brochure hij staat wordt ook zij bedoeld, tenzij hij naar een concreet, mannelijk persoon verwijst.

3 Yvette den Brok Een handicap is géén beperking. Maak dromen en ambities waar!

4

5 Inhoud: Inleiding 7 Leeswijzer 9 Leven met een handicap: niet altijd gemakkelijk, maar superspannend! 10 Je bent 14+, gehandicapt en wil een eigen leven. Hoe doe je dat? 14 Je werkt in het onderwijs. Hoe bereid je jongeren met handicaps echt voor op hun toekomst? 19 Je kind heeft een handicap. Hoe help je hem een eigen leven op te bouwen? 24 Je werkt in de hulpverlening of in de politiek. Wat doe je voor jongeren met handicaps? 27 Samenvatting 32 Met dank aan 33 Verder lezen. 34

6

7 Inleiding Er zijn vast en zeker jongeren met een verstandelijke, psychische of lichamelijke handicap bij wie het leven misschien op wat minpuntjes na van een leien dakje gaat. Zij hebben weinig of niets aan deze brochure. Er zijn er óók die nogal wat hindernissen tegenkomen, niet altijd gezien worden zoals ze zijn, steeds weer moeten opboksen tegen vooroordelen en duizend-en-één vragen hebben over hoe ze straks een eigen leven kunnen opbouwen. Voor die jongeren is deze brochure geschreven. Volwassenen met een handicap weten ook niet alles. Maar als zij al jarenlang meedoen in de samenleving hebben zij toch wel een idee van wat er met een handicap mogelijk is, waar je met een handicap tegenaan loopt en hoe je problemen die met je handicap te maken hebben het beste kunt oplossen. De kennis die zij door al hun ervaringen hebben opgedaan wordt met een duur woord ervaringskennis genoemd. Een aantal volwassenen met verschillende handicaps heeft de koppen bij elkaar gestoken. Ze hebben samen nagedacht hoe het was toen zij jong waren en wat ze hebben moeten doen om een eigen leven in de samenleving op te bouwen. Met andere woorden: ze hebben hun ervaringskennis op een rijtje gezet. Dat deden zij in de eerste plaats om jongeren met handicaps, die hun eigen leven in de samenleving nog moeten gaan opbouwen, adviezen te kunnen geven. Maar al gauw kwamen zij er achter dat ze ook zinvolle adviezen hebben voor leerkrachten, ouders, hulpverleners en politici. Want die kunnen er veel aan doen om het voor jongeren met handicaps gemakkelijker te maken om mee te doen in de samenleving. In deze brochure staan dus adviezen aan jongeren met handicaps, maar ook aan hun ouders, leerkrachten, hulpverleners en politici. Eén van de belangrijkste conclusies is dat er goed moet worden geluisterd naar mensen met ervaringskennis. Zij ervaren en weten dingen, waar anderen met de beste wil van de wereld niet bij stilstaan. Oók niet als zij al jaren in de belangenbehartiging van mensen met handicaps werken of als zij zelf een kind met een handicap hebben. Willen we een samenleving waarin iedereen mee kan doen, dan moet ervaringskennis dus heel serieus genomen worden. Het is niet genoeg om iemand met een handicap af en toe iets te laten vertellen. Mensen met handicaps moeten betaalde banen als ervaringsdeskundigen krijgen. Niet alleen in de belangenbehartiging, maar op letterlijk alle fronten van de samenleving. Deze brochure is het eerste resultaat van de Werkplaats Ervaringskennis, onderdeel van het Kennisplein Gehandicaptensector. In deze Werkplaats werd ervaringskennis van gehandicapte volwassenen opgehaald, om daarmee jongeren met verstandelijke, psychische of lichamelijke handicaps beter voor te bereiden op een eigen leven middenin de samenleving. 7

8 Wat in de brochure wordt vermeld zijn meningen op grond van ervaringen van volwassenen met handicaps en vormen niet een standpunt van MEE Nederland. De Werkplaats werd gefinancierd door het SPZ-fonds en uitgevoerd door het Advies- Schrijf- en Trainingsbureau in opdracht van het Kennisplein Gehandicaptensector en in nauwe samenwerking met MEE Nederland, in de persoon van Aart Lodder. 8

9 Leeswijzer Deze brochure begint met een hoofdstuk waarin de situatie van veel jongeren met handicaps wordt beschreven. Niet elke gehandicapte jongere zal zich daar in herkennen, maar het geeft een idee van wat de volwassenen met een handicap die aan deze brochure meewerkten, over hun jeugd vertelden. Daarna volgen er vier hoofdstukken: - één hoofdstuk voor jongeren met handicaps vanaf 14 jaar - één hoofdstuk voor ouders - één hoofdstuk voor leerkrachten - en een hoofdstuk voor hulpverleners en politici. Helemaal aan het eind van de brochure vind je een bedankje aan mensen die meewerkten aan de brochure en een lijstje van artikelen, boeken en websites die over onderwerpen gaan die in deze brochure aan de orde komen. Het is niet helemaal de bedoeling dat ieder alleen het hoofdstuk leest dat voor hem bestemd is. Als we een samenleving willen waar jongeren met een handicap een eigen leven kunnen opbouwen, moeten we daar samen aan werken. Daarom is het goed om te weten wat we van elkaar mogen verwachten. Het is dus verstandig om de hele brochure te lezen. 9

10 Leven met een handicap: niet altijd gemakkelijk, maar superspannend! Het lelijke eendje dat een prachtige zwaan is Bewijzen kunnen we het niet, maar het lijkt er erg op dat Hans Andersen het verhaal over het lelijke eendje speciaal voor jou heeft geschreven: jongere met een handicap. Veel mensen denken dat je minder mogelijkheden hebt of zelfs dat je niet gelukkig kunt zijn omdat je een handicap hebt. Daar klopt niets van! Je bent gewoon een beetje anders dan iemand zonder handicap. Maar je hebt beslist niet minder mogelijkheden en of je gelukkig bent hangt niet altijd van je handicap af. Je moet gewoon kunnen zijn wie je bent en je moet de dingen op je eigen manier kunnen aanpakken. Bij het lelijke eendje van Hans Andersen is dat ook zo. Omdat iedereen denkt dat het een eendje is, vindt iedereen hem lelijk. Maar het is helemaal geen eendje; het is een zwaan. Als dat eindelijk duidelijk wordt, vindt iedereen hem prachtig. Dat geldt voor jou ook. Het vervelende is alleen dat je zelf zult moeten laten zien wie je werkelijk bent. Steeds opnieuw, heel je leven lang. Want je zult steeds mensen tegen blijven komen die denken dat je minder mogelijkheden hebt. Je hoeft jezelf niet altijd te bewijzen Toch heb je soms de neiging om jezelf gaan bewijzen. Bijvoorbeeld als je een baan wil en de werkgever bij wie je solliciteert onderschat je, alleen maar vanwege het feit dat je een handicap hebt. Of als ze in de winkel weer eens over je hoofd praten, omdat je in een rolstoel zit. Of omdat iemand doet alsof je gek bent, alleen maar omdat je iets niet meteen begrijpt of omdat je anders reageert dan de meeste mensen. Het kan zijn dat dat soort dingen je dagelijks overkomen. Je zou er soms gek van worden, maar dat kun je beter niet doen. Bedenk steeds even of het de moeite waard is om jezelf te bewijzen. Bij een sollicitatie naar de baan die je graag wil, is dat zeker de moeite waard. Maar wat kan jou het schelen dat iemand die je toch nooit meer ziet denkt dat je gek bent? Door dit soort dingen is het leven met handicaps niet altijd gemakkelijk maar dat maakt het leven óók superspannend! Anders dan anderen Mensen met een handicap die gewoon meedoen in de samenleving, hebben er heel wat voor moeten doen om dat te bereiken. Wat dat betreft maakt het niet uit of je een psychische, verstandelijke of lichamelijke handicap hebt. In je kindertijd valt dat je doorgaans nog niet zo op. Je leeft nog in je eigen wereldje en je neemt de dingen meestal zoals ze zijn. Je hebt trouwens wel dikke kans dat je te maken krijgt met pesterijen. Daardoor krijg je al wel in de gaten dat je anders bent dan anderen. Volgens het Nederlands Jeugd Instituut worden kinderen en jongeren die 10

11 bepaalde kenmerken hebben en dan ook nog eens lichamelijk niet de sterkste zijn, vaak gepest. Kinderen die gepest worden zijn in het algemeen anders dan de rest. Ieteke: Ik ben heel erg gepest. In elkaar geslagen zelfs. In die tijd werd daar nog helemaal niets mee gedaan. René: Ik werd niet echt gepest, wel genegeerd. van pesterijen te zijn. omdat je daar niet zo van de norm afwijkt; iedereen is daar immers gehandicapt. Meer kans om gepest te worden In de officiële cijfers is stom genoeg niets over handicaps terug te vinden. Maar als je ziet wat ze zeggen over kinderen die vaak worden gepest, kun je met zekerheid stellen dat je als kind of jongere met een handicap méér kans hebt om het mikpunt Door: C. Boot, Een school waar ze je niet zien zoals je bent Op de middelbare school wordt het heftiger. Je gaat meer zien en begrijpen van de wereld om je heen en je gaat merken hoe vervelend het is anders te zijn dan de rest. Als je wordt gepest, grijpt het je meer aan. Daar komt bij dat je geen keus hebt: volgens de leerplicht móét je naar school. Je hebt het gevoel dat ze op school niets van je handicap begrijpen. Als dat zo is heb je het gevoel dat je niet wordt gezien zoals je bent en dat er niet wordt gekeken naar wat je wél kunt. Zelfs niet in het laatste jaar als je moet kiezen wat je gaat doen als je van school af komt. Je moet niet denken dat leerkrachten iets tegen jou als jongere met een handicap hebben. Op gewone scholen zijn ze helaas nog niet goed op de hoogte van voorzieningen voor mensen met handicaps. Ze weten meestal niets of niet veel van handicaps en al helemaal niets van dingen zoals opleidingen voor jongeren met verstandelijke handicaps, waar je kunt leren om zo zelfstandig mogelijk te functioneren. Ze weten vaak ook niets van belangenorganisaties van mensen met handicaps of van MEE. Daardoor maak je als jongere vaak een hele omweg om te bereiken wat je wil. Scholen voor Voorgezet Speciaal Onderwijs zijn natuurlijk wel op de hoogte van zulke zaken en zij doen vaak hun uiterste best om je te begeleiden naar werk of een vervolgopleiding. Maar ook op het Voortgezet Speciaal Onderwijs werken ook maar gewone mensen, die zijn opgegroeid in een samenleving waar wordt Karin: Als kind heb ik altijd intern op een school voor Speciaal Onderwijs gezeten. Door mijn handicap was dat echt nodig. Ik moest vaak worden geopereerd en ik had veel therapie nodig. Maar ik had vriendinnen en deed wat andere kinderen ook deden. Thuis was ik altijd welkom. Ik heb een fijn jeugd gehad. 11

12 gedacht dat je met een handicap niet veel kunt. Onderwijskrachten van het Voortgezet Speciaal Onderwijs willen je echt graag helpen, maar ze hebben ook vaak de neiging om je te beschermen. Speciaal onderwijs als veilige haven Als je op een reguliere school gepest wordt kan het Speciaal Onderwijs een veilige haven voor je zijn, waar je even niet wordt gepest om je handicap. Je kunt er weer een stuk zelfvertrouwen krijgen. Het probleem is dan wel dat er in het Speciaal Onderwijs geen vervolgonderwijs is, althans niet op hoger niveau. Als je meer in je mars hebt dan wat het Voortgezet Speciaal Onderwijs te bieden heeft, moet je vroeg of laat dus toch weer naar een reguliere school. Daar krijg je dan weer niet de ondersteuning en het begrip dat je nodig hebt en loop je dus weer het risico om gepest te worden. Anders dan je leeftijdgenoten, broers of zussen Als je op de middelbare school zit, ga je ook zien dat je in sommige Elsa: Mijn ouders hebben me altijd hetzelfde behandeld als mijn broers en zussen. Daar ben ik hen heel dankbaar voor, want ik voel me nooit minder dan anderen en daar hebben andere mensen met een handicap volgens mij soms wel last van. Wim: Mijn ouders zien mij als hun zorgenkind. Elsa is mijn vriendin. Als ik bij haar thuis kom, voel ik dat ze mij accepteren zoals ik ben. Dat is echt een verademing! Mieke: Op de basisschool had ik een leuke tijd. Ik was haantje-devoorste en dat ging me goed af. Maar toen ik op de middelbare school zat, werd mijn handicap zichtbaarder. Toen ben ik wel gepest. opzichten minder kunt dan je leeftijdgenoten en dan je broers of zussen. Daardoor kun je jezelf behoorlijk minderwaardig voelen. Dat je jezelf minderwaardig voelt, hoeft helemaal niet aan je leeftijdgenoten of je broers of zussen te liggen. Het kan best dat zij jou gewoon zien zoals je bent. Dat je jezelf minderwaardig voelt heeft dan puur met je eigen gevoel te maken en met je eigen gedachten over je handicap. Het kan ook zijn dat je ouders jou niet zien zoals je bent en moeite hebben met je handicap. Misschien ben en blijf je in hun ogen een zorgenkind dat niet veel kan. Als je dan toch dingen blijkt te kunnen, zien of geloven ze dat niet eens. Ze vinden alles wat jij kunt en doet minderwaardig. Je krijgt bijvoorbeeld steeds te horen dat je maar een simpel baantje hebt, of dat je dingen doet om jezelf te bewijzen. Een voorbeeldje van dat laatste is dat je ouders zeggen dat je - begeleid zelfstandig wil gaan wonen, omdat je broers en zussen op kamers gaan en jij wil bewijzen, dat je hetzelfde kan als zij. Het is niet bepaald leuk als je ouders op die manier over jou denken. Maar ben ervan overtuigd dat het niet aan jou ligt. Ze kunnen gewoon 12

13 niet met je handicap omgaan. Bedenk dat het heel normaal is dat je als jongere op eigen benen wil staan, ook als je een handicap hebt. Wilma: Ik heb een verstandelijke handicap, dus dit is mijn leven. Nietgehandicapte leeftijdgenoten leiden een leven met een gezin en een carrière en andere dingen waar ik toch niet over mee kan praten. Waarom zou ik dan contact zoeken met die mensen? Jan: Daar ben ik het helemaal mee eens. Ik vind het trouwens ook fijn om contact te hebben met mensen met andere handicaps. Het is mooi om te zien wat zij allemaal bereiken. Hulp krijgen of het zelf moeten uitzoeken. Gelukkig kan het ook zo zijn dat je door je ouders, broers en zussen wel wordt gezien zoals je bent, dat je thuis hetzelfde wordt behandeld als je broers en zussen en dat je thuis wordt geholpen om te bereiken wat je graag wil. Als dat zo is, kun je gewoon kind zijn en heb je meer kans om goede keuzen te maken voor je leven in de samenleving. Maar thuis spelen vaak ook andere dingen, waardoor ouders er niet optimaal voor je kunnen zijn. Dan wil je je ouders niet belasten en praat je thuis niet over dingen die je dwarszitten. Als kind of jongere doe je vaak wat ze thuis van je willen, ook als dat tegen je eigen belangen indruist. Het gevolg is dat je als persoon met een handicap vaak van jongs af aan van alles zelf moet uitzoeken. Je moet jezelf vaak leren om te gaan met pestgedrag en je moet er vaak helemaal zelf achter komen wat je kunt en wilt. Op de middelbare school leef je vaak in een soort waas. Je wacht maar tot het overgaat. Contact met mensen zonder handicaps Als je een verstandelijk handicap hebt kies je er misschien bewust voor om alleen met mensen om te gaan die ook een verstandelijke handicap hebben. Oók als het contact met bijvoorbeeld niet-gehandicapte collega s op de werkvloer heel goed is. Als je een lichamelijke of psychische handicap hebt, heb je vaak wel contact met niet-gehandicapte mensen. Het kan ook zijn dat je al zo lang op een school voor Speciaal Onderwijs alleen maar bent omgegaan met leeftijdgenoten die ook een handicap hadden, dat je in dat wereldje blijft hangen. Als je daar tevreden mee bent, is dat prima. Harold: Ik denk niet graag terug aan toen ik 14 was. Ik had toen nog niets over mijn eigen leven te zeggen, maar ik wist wel wat ik later wilde. We hadden thuis een eigen zaak en die zou ik met mijn broers overnemen. Ik zou de boekhouding doen. 13

14 Jet: Leven leer je niet op school. Dat leer je in de samenleving. Soms denk ik: had mij maar eerder van school laten gaan. Wachten jullie maar Hans Andersen heeft het goed begrepen. Als je wordt gepest en als je niet gezien en begrepen wordt, heb je het moeilijk. Maar als je dan kunt denken: Wacht maar. Nu denken jullie ik misschien dat ik een lelijk eendje ben, maar ik zal uitgroeien tot een mooie zwaan, ga je jezelf sterker voelen en is het gemakkelijker voor je om je minder te laten kwetsen. Misschien besluit je om tegen je familie te zeggen: Denk maar van mij wat jullie willen, maar ik kies voor mijn eigen leven. Dit is niet leuk, maar daarmee red je je eigen leven. En daar gaat het om. Het leven begint na school Misschien vind je pas je plek als je van school af bent. Dat gebeurt regelmatig bij jongeren met handicaps. Dan kom je mensen tegen die je waarderen en vind je dingen die echt bij je passen. Langzaam maar zeker kom je er achter dat niet alles wat er in je leven verkeerd gaat aan jou of aan je handicap ligt. Je ontdekt wat je kunt en wilt. Je wordt wie je werkelijk bent. Maar je blijft regelmatig toch overhoop zitten met jezelf en zult jezelf steeds weer even een lelijk eendje of een buitenstaander voelen. Han: Na de middelbare school zat ik veel in de kroeg. Niet om te zuipen, maar om mensen te ontmoeten. En ik vond leuke mensen en ik ging ontdekken wie ik was en wat ik kon. Karin: De eerste keer dat ik mee ging met een personeelsuitje! Ik vergeet het nooit meer! Ik hoorde erbij! 14

15 Je bent 14+, gehandicapt en wil een eigen leven. Hoe doe je dat? Misschien zie je het even niet meer zitten als je het vorige hoofdstuk hebt gelezen. Dat is nergens voor nodig, hoor. Het vorige hoofdstuk is een korte samenvatting van wat de gehandicapte volwassenen vertelden die aan deze brochure hebben meegewerkt. Zij hebben nu allemaal een eigen leven middenin de samenleving, dat over het algemeen erg naar hun zin is. Wel met ups en downs, maar die horen er nu eenmaal bij. Harold: Na de mytylschool ging ik naar de dagbesteding. Toen ging dat nog zo. Als je een beetje gehandicapt was, werd je wel naar werk of naar een vervolgopleiding geholpen. Was je iets meer gehandicapt, dan ging je naar de WSW en als je zo gehandicapt was als ik, ging je naar de dagbesteding. Maar ik wist wat ik wilde: boekhouder worden in ons familiebedrijf. Daarom ben ik naast de dagbesteding naar de MEAO gegaan. Ik ben nu gediplomeerd boekhouder. Helaas blijkt dat ik door mijn handicap te langzaam werk om in ons bedrijf te werken of om een andere betaalde baan als boekhouder te krijgen. Nu doe ik vrijwillig de boekhouding van een klein bedrijf en haal ik daar voldoening uit. Word vanaf vandaag de baas van je eigen leven Heb je een verstandelijke, psychische of lichamelijke handicap? Dan is het slim om vandaag al te beginnen om steeds meer de baas te worden over je eigen leven. Want volgens de gehandicapte volwassenen die voor deze brochure de koppen bij elkaar staken, is dat het belangrijkste wat je moet doen om straks een leuk eigen leven te krijgen. Je moet zelf bedenken wat je graag wil met je leven en daar moet je vierkant achter gaan staan. Laat je niet aanpraten dat je door je handicap van alles niet kunt, want met een handicap kun je veel. Je weet zelf ook wel dat je moeilijk professor kunt worden als je een verstandelijk handicap hebt of dat je niet vrolijk wordt van een kantoorbaan van negen tot vijf als je nog geen vijf minuten stil kunt zitten. En dat je geen professionele balletdanser zult worden als je in een rolstoel zit, begrijp je ook. Maar als dat nou net iets is wat je graag wil, kun je best kijken wat je wel kan en wat heel dicht bij dat beroep in de buurt komt. Misschien kun je een professor assisteren, of op een kantoor zinvol werk doen waarbij je rond kunt lopen en de ene dag langer kunt werken dan de andere. Als je niet kunt dansen kun je misschien best dansen bedenken. Zo is het ook met zelfstandig wonen of een gezin krijgen. Het kan goed zijn dat de mensen om je heen zeggen dat dat niet gaat. Maar er zijn zoveel mensen met handicaps die dat wel voor elkaar hebben gekregen. Waarom zou jij dat dan niet kunnen? Er zijn mogelijkheden om zelfstandig te Anke: Ik zou zeggen: Mens, durf te leven! 15

16 Elsa: In het bedrijf waar ik werkte moesten ontslagen vallen. Daardoor was er veel stress. Daar kan ik niet tegen en daarom heeft de WSW een andere werkplek voor me gezocht. wonen en assistentie te krijgen bij dingen zoals wassen, aankleden, naar de wc gaan, enzovoort, als je die dingen zelf niet kunt. Er zijn ook mogelijkheden om gecoacht te worden bij het regelen van geldzaken, bij het indelen van je tijd, bij het organiseren van je huishouden en noem maar op. Als je een coach nodig hebt om ergens heen te gaan of om je helpen bij het praten met mensen die jouw taal niet verstaan, is dat ook mogelijk. De gehandicapte volwassenen die aan deze brochure meewerkten, wezen er op dat je er zelf naar op zoek moet gaan. Scholen weten meestal niets van zulke mogelijkheden. Bovendien moet je zorgen dat je een assistent of coach hebt die naar jou kijkt en die jou laat bepalen wat er moet gebeuren. Voor mensen met verstandelijke handicaps zijn er ook opleidingen om te Jan: Ik heb heel veel gehad aan de opleiding waar mensen met verstandelijke handicaps leren om zelfstandig te worden. Maar het heeft veel tijd gekost om achter het bestaan van die opleiding te komen. Scholen moeten beter op de hoogte zijn van zulke zaken. leren om zo zelfstandig mogelijk te leven. Als je verstandelijk gehandicapt bent is werken bij de WSW 1 nu misschien nog een uitkomst. Via de WSW kunt je bij een gewone baas gaan werken, zodat je gewoon meedoet in de samenleving. De WSW zorgt er voor dat je een baas krijgt bij we je je echt thuis voelt en als dat niet lukt kunt je altijd nog binnen het WSW-bedrijf zelf werken. Sommige mensen hebben het daar naar hun zin, maar veel mensen met verstandelijke handicaps werken liever gewoon bij een baas. Eigenlijk moet dat ook kunnen. Misschien komt het ooit zover, want er komen binnenkort wetten 2 waar in staat dat mensen met handicaps en mensen zonder handicaps hetzelfde behandeld moeten worden. Dan mag een werkgever niet meer zeggen dat hij jou niet in dienst wil nemen omdat je gehandicapt bent. Kortom; als je een handicap hebt en je bent zover dat je zelfstandig wil gaan wonen en leven, moet je jezelf maar eens gaan verdiepen in alle mogelijkheden die er zijn. Je kunt er voor terecht bij een belangenorganisatie van mensen met jouw handicap, bij de MEE bij jou in de buurt of gewoon bij mensen die je kent en dezelfde handicap hebben als jij. Maar laat je nooit afschepen met een baan die naar jou idee niet bij je past en blijf zeggen wat jij met je leven wil. 1 De WSW zal opgaan in de Participatiewet, maar omdat bij het schrijven van deze brochure nog niet bekend is, hoe dat er precies uitziet, hanteren wij de term WSW. 2 VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap 16

17 Jouw leven is van jou Laat je niet aanpraten dat je niet veel kunt. Mensen zonder handicap hebben ook dingen die ze graag willen maar niet kunnen, hebben ook problemen en kunnen zich ook onzeker voelen. Er zijn helemaal niet zoveel verschillen tussen mensen met een handicap en mensen zonder handicap. Wat wel een groot verschil is, is dat mensen met een handicap de dingen vaak net een beetje anders moeten aanpakken dan andere mensen. Dat is helemaal geen ramp, maar er zijn veel mensen die niet snappen dat je de dingen ook anders kunt doen dan op de gebruikelijke manier. Daarom zeggen ze dat jij dingen niet kunt. Daar hebben ze geen kwade bedoelingen mee, ze willen je gewoon beschermen. Ze zien niet dat ze je daarmee juist tegenwerken om uit je leven te halen wat er in zit. Onthoud goed dat jouw leven van jou is en dat jij er de baas over bent. Misschien kan het verhaal van het lelijke eendje van Hans Andersen je daarbij helpen. Denk er steeds aan dat sommige mensen nu denken dat je een lelijk eendje bent, maar dat jij er voor zult zorgen dat zij zien dat je straks bent uitgegroeid tot een prachtige zwaan! Probeer anderen te begrijpen Merk je steeds weer dat er geen rekening met je wordt gehouden? Wees er dan van overtuigd dat dat niet aan jou ligt. Het heeft alles te maken met de onzekerheid of met de kortzichtigheid van de ander. Wil je dat mensen rekening met je houden? Dan moet je zelf zeggen wat je nodig hebt. Verwacht niet dat mensen daar zelf wel aan denken. Zelfs mensen die je al jaren kennen, kunnen soms even vergeten dat je geen trappen kunt lopen, dat ze de dingen aan jou een beetje anders moeten uitleggen dan aan anderen, dat jouw tempo langzamer of sneller is dan Karin: Pas was er een reünie van leeftijdgenoten die vroeger bij mij in de straat woonden. Ik woonde niet thuis maar in de weekends was ik meestal wel thuis. De mensen die de reünie organiseerden, kennen mij dus al heel hun leven en ik ging er dus vanuit dat ze rekening met mij zouden houden. Niet dus. De reünie was in een zaal boven waar ik niet met mijn rolstoel kon komen. Zulke dingen moet je dus altijd zelf in de gaten houden. Steeds weer, je leven lang. Jet: Leven met een handicap is vallen, opstaan, vallen, opstaan. Tot je met pensioen bent. Dan mag je rusten. Karin: Nee hoor. Je handicap is er altijd. Ook als je met pensioen bent. Het houdt nooit op. Joop: Maar steeds als je weer bent opgestaan, voelt dat als een overwinning. dat van de gemiddelde mens of dat je bepaalde dingen zelf kan en wil doen. Het is jammer dat sommige mensen zulke dingen na jaren nog niet van je weten, maar daar zal je mee moeten leven. Word niet kwaad, maar pro- 17

18 beer te begrijpen dat mensen misschien teveel aan hun hoofd hebben en geef gewoon steeds op tijd aan wat je nodig hebt. Daarmee voorkom je veel ellende voor jezelf. Ook als je gepest wordt, kun je er vanuit gaan dat er iets met de pesters aan de hand is. Vaak zijn ze zelf heel onzeker en hebben ze het pesten nodig om zich iemand te voelen. Maar het kan ook zijn dat ze jaloers zijn op je omdat jij in bepaalde opzichten meer kunt of meer voor elkaar krijgt dan zij. Je hoeft absoluut niet te pikken dat je gepest wordt, maar als je probeert te begrijpen waarom de ander pest, kun je er misschien beter mee omgaan. Zoek mensen bij wie jij je thuis voelt Gelukkig zijn er ook mensen die wel begrijpen wat je wil en bij wie je je fijn voelt. Je doet er goed aan om die te gaan zoeken en om mensen die jou niet begrijpen en bij wie jezelf niet op je gemak voelt, zoveel mogelijk links te laten liggen. Met fijne mensen om je heen lukt het vast en zeker om te blijven geloven dat je kunt wat je wil en om je dromen waar te maken. Met zulke mensen om je heen voel je je bovendien vrijer om te zeggen wat je dwars zit. Dat helpt je om de dingen anders te gaan zien of op nieuwe ideeën te komen. De volwassenen die aan de brochure meewerkten, vonden zulke mensen pas toen ze van school af kwamen. Het is fijn als jou dat eerder lukt. Kijk eens goed om je heen. Anke: Als je mensen treft die je niet begrijpen, ga dan bij ze weg! Zoek dingen die je kunnen helpen om jezelf te blijven Als jongere met een handicap heb je ook iets nodig wat je fijn vindt en wat je helpt om jezelf te zijn. Voor sommige jongeren is dat muziek, anderen vinden dat in hele einden wandelen of fietsen en er zijn jongeren die graag alleen zijn of in de natuur hun rust vinden. Denk maar eens na waar jij jezelf fijn bij voelt. 18

19 Je werkt in het onderwijs. Hoe bereid je jongeren met handicaps echt voor op hun toekomst? Inclusief onderwijs? Niet zonder meer Met de ratificatie van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, zal in Nederland inclusief onderwijs op een gegeven moment een feit worden. Inclusief onderwijs houdt in dat leerlingen met een handicap en leerlingen zonder handicap samen naar school gaan en dat letterlijk iedere school hiervoor openstaat. Inclusief onderwijs mag niet verward worden met passend onderwijs. Bij passend onderwijs kan een school een leerling met een handicap doorverwijzen naar een andere school. Er is dan voor kinderen of jongeren met handicaps en hun ouders geen sprake van keuzevrijheid, terwijl keuzevrijheid in het onderwijs in Nederland een recht is. Niet iedere volwassene met de nodige ervaringskennis ziet inclusief onderwijs echter zonder meer als een pluspunt. Er zijn meerdere manieren om kinderen met handicaps en kinderen zonder handicaps met elkaar in contact te brengen en bovendien biedt Speciaal Onderwijs mogelijkheden om onder schooltijd de nodige therapie te krijgen en te leren omgaan met een handicap. Als dat na schooltijd nog allemaal moet gebeuren, houden kinderen en jongeren met handicaps geen vrije tijd meer over. Bovendien moeten er waterdichte maatregelen genomen worden, om pesten tegen te gaan, voordat inclusief onderwijs daadwerkelijk wordt ingevoerd. Jet: Als ik op school een coach had gehad die mijn taal sprak, had ik misschien wel iets geleerd op school. Daarom is het goed dat in Nederland Speciaal Onderwijs voorlopig blijft bestaan en dat het wordt verbeterd. Nu al voert het Speciaal Onderwijs serieuze veranderingen door om de leerlingen goed te begeleiden naar een vervolgopleiding of naar betaald werk, maar daarin is nog een lange weg te gaan. Dat gehandicapte kinderen en jongeren goed onderwijs en een goede stimulans richting betaald werk nodig hebben om mee te kunnen doen in de samenleving, is inmiddels doorgedrongen. Het is alleen nog de vraag hoe dat vormgegeven moet worden. Daarin kunnen ervaringsdeskundigen veel betekenen. Het wordt tijd dat de onderwijswereld daarvoor open gaat staan. De ervaringsdeskundigen die aan deze brochure meewerkten hebben een flink aantal adviezen. Gezien worden Ervaringsdeskundigen stellen dat de meeste ellende waar zij op school mee te maken kregen, werd veroorzaakt doordat zij niet gehoord en gezien werden. Hun belangrijkste boodschap aan het onder- Han: Ik kan zo veel. Maar ik kan geen diploma halen en daarom kom ik nooit aan betaald werk. 19

20 wijs is dus: zie en waardeer iedere leerling zoals hij is of geef hem tenminste het gevoel dat hij wordt gezien en gewaardeerd. Op de eerste plaats komt aandacht voor ieders kwaliteiten en voor elkaar In het onderwijs moet het niet alleen gaan om een lesprogramma dat moet worden afgewerkt. De kwaliteiten van elke leerling moeten minstens net zoveel aandacht krijgen. Als leerkracht moet je oog hebben voor Anke: Ik werd gewoon gezien als het meisje dat toch nooit verder zou komen dan een baantje in de fabriek. Daarom werd er niet naar mij gekeken. méér vormen van intelligentie dan alleen het IQ. Mensen met een laag IQ kunnen bijvoorbeeld een hoog EQ hebben waardoor ze anderen heel goed kunnen aanvoelen en goed zien hoe mensen met elkaar omgaan en wat daar aan schort. Vaak vergeten leerkrachten dat de samenleving grote behoefte heeft aan dit soort vaardigheden. Daarnaast moeten leerlingen op school leren om oog te hebben voor elkaar. Leerlingen zonder handicap moeten leren nadenken over hoe leerlingen met handicaps mee kunnen doen. Dit hebben nietgehandicapte kinderen en jongeren nodig om straks, als volwassenen, te kunnen functioneren in een samenleving waar vanzelfsprekend ook mensen met handicaps meedoen. Leerlingen met handicaps moeten op hun beurt leren dat leeftijdgenoten zonder handicap ook obstakels en problemen in hun leven tegenkomen en om daar rekening mee te houden. Dat kan hen helpen om te beseffen dat niet alles aan hun handicap ligt en dat reacties die zij krijgen vaak voortkomen uit onzekerheden en tekortkomingen van anderen. Niet in het keurslijf Als leerkracht moet je kortom meer aandacht hebben voor de sociaal emotionele ontwikkeling. Zo geef je leerlingen niet alleen de kans om hun eigen persoonlijkheid te ontwikkelen, je helpt daarmee ook te voorkomen dat leerlingen die niet aan de norm voldoen zoals onder meer leerlingen met handicaps worden gepest. De Commissie Veenstra, die in 2013 onderzocht wat de school had kunnen doen om te voorkomen dat Fleur Bloemen zichzelf doodde als gevolg van pesterijen, komt ongeveer met hetzelfde advies. De Commissie raadt scholen aan om de sociale ontwikkeling van de leerlingen beter te volgen en mentoren vaker en intensiever met de leerlingen om te laten gaan, waarbij mentoren ook meer contacten hebben met het thuisfront van de leerlingen. Luisteren naar de leerling en feeling met het thuisfront Hoewel Commissie Veenstra begrijpelijkerwijs met geen woord over handicaps rept dat stond immers niet in de opdracht - zal een goede, betrokken mentor zeker ook voor leerlingen met een handicap een hele vooruitgang zijn. Doordat zij door hun handicap anders zijn dan andere 20

21 leerlingen en bovendien andere kwaliteiten hebben, is het voor hen extra belangrijk dat er goed naar hen gekeken en geluisterd wordt. Bovendien worden jongeren met een handicap volgens Ervaringsdeskundigen - vaak het beste begrepen door hun ouders. Meer contact tussen school en het thuisfront, is voor deze leerlingen daarom zeker aan te bevelen. Schrap de term zorgleerling Maak niet meer onderscheid tussen leerlingen met een handicap en leerlingen zonder handicap dan nodig. Juist die constante aandacht voor het feit dat zij niet aan de norm voldoen, nekt leerlingen met handicaps. Het lokt pestgedrag uit en het zorgt ervoor dat mensen met handicaps zich minder gaan voelen en minder kunnen, terwijl dat mits zij goed onderwijs en een goede ondersteuning van het thuisfront krijgen echt niet waar is. Kinderen en jongeren moeten juist leren zien dat een handicap een heel klein verschil uitmaakt, dat verwaarloosbaar is als daar niet moeilijk over wordt gedaan. De term zorgleerling moet daarom vandaag nog worden geschrapt. Iedere leerling ieder mens! - heeft immers zorg nodig. De zorg die leerlingen met handicaps nodig hebben ziet er misschien een beetje anders uit dan gemiddeld, maar dat is nog geen reden om hen een etiket op te plakken. Een leerling met een handicap is méér dan alleen een leerling die zorg nodig heeft. Laat leerkrachten ervaren wat het is om een handicap te hebben Net als veel andere mensen heb je als leerkracht óók als je in het Speciaal Onderwijs werkt vooroordelen over handicaps. Waarschijnlijk heb je dat niet eens in de gaten; het is een gevolg van het feit dat je bent opgegroeid in een samenleving waar men geen idee heeft van wat met een handicap allemaal mogelijk is. Je kunt nog zulke goede bedoelingen hebben en nog zoveel ervaring hebben met gehandicapte leerlingen, wees er van overtuigd dat je echt geen idee hebt hoe de wereld er uitziet door de bril van een kind of jongere met een handicap. Het getuigt van professionaliteit als je erkent dat dat zo is. Je kunt daar een klein beetje aan werken door activiteiten te ontwikkelen waardoor je kunt ervaren hoe het is om een handicap te hebben. Betrek leerlingen met handicaps daarbij. Zo jong als ze zijn, weten ze al veel beter dan jij wat een handicap inhoudt. Daarbij komt dat het voor leerlingen met een handicap goed is om eens als deskundigen te worden gezien en is het voor jou goed om te zien dat je gehandicapte leerlingen jou iets kunnen leren. 21

22 Informatie en een ervaringskundig adviseur op elke school 3 Om leerlingen met handicaps goed te kunnen voorbereiden op hun toekomst, is het nodig dat elke school informatie heeft over belangenorganisaties, woon- en werkmogelijkheden, zelfstandigheidstrainingen, enzovoort voor mensen met handicaps. Een informatiepunt waar leerlingen hier zelf het nodige over kunnen opzoeken is fijn, maar niet genoeg. Als leerkracht moet je dit soort informatie vooral tussen je oren hebben zitten zodat je een leerling die hier vragen over heeft direct een antwoord kunnen geven en hij niet het idee krijgt dat hij een bijzondere vraag stelt. Omdat er veel informatie over leven met handicaps is die niet op papier staat en ook niet op papier kan staan omdat die van situatie tot situatie verschilt, is het erg aan te bevelen dat elk samenwerkingsverband van scholen minstens één ervaringsdeskundig adviseur in vaste dienst neemt, zodat op iedere school minimaal één dagdeel per week een ervaringskundig adviseur aanwezig is. Hij kan mentoren en onderwijskrachten adviseren en ondersteunen om goed met de vragen en mogelijkheden van leerlingen met handicaps om te gaan. Daarnaast kan hij fungeren als vraagbaak of inspirator voor die leerlingen zelf. Het is nodig om ervaringsdeskundige adviseurs in betaalde dienst te nemen, omdat daarmee geaccentueerd wordt dat dit echt een essentiële functie is. Een dergelijke functie als vrijwilliger geeft juist het tegengestelde signaal, namelijk dat je als persoon met handicaps alleen geschikt bent voor vrijwilligerswerk. Geef dromen en ambities een kans Door scholen voor Speciaal Voortgezet Onderwijs (VSO) en overigens ook door meer organisaties die met mensen met handicaps werken, zoals bijvoorbeeld MEE - wordt Melba gebruikt om te kijken welke kennis en vaardigheden leerlingen met handicaps nog moet worden bijgebracht voordat ze kunnen gaan werken. Melba is een van origine Duits systeem, waarbij om de zoveel tijd aan de hand van een vragenlijst wordt bekeken hoever een leerling is in zijn voorbereidingen op betaald werk. Het gaat te ver om in deze brochure gefundeerd in te gaan op de voor- en nadelen van dit systeem. Maar wie door de ogen van een ervaringsdeskundige naar Melba kijkt, ziet dat dit geen optimaal systeem is, ook al is het slechts een onderdeel van een heel pakket, om leerlingen met handicaps te helpen om hun dromen en ambities waar te maken. Het grootste mankement van Melba is dat dit systeem niet in eerste instantie uitgaat van de dromen, wensen en ambities van de leerling maar van de eisen die een bepaalde baan aan een (aspirant) werknemer stelt. Anke: Blijf achter je ambities staan! 3 Iemand die ervaringsdeskundig is, is niet alleen in staat om over zijn eigen ervaringen met het hebben van een handicap te vertellen, maar kan ook goed inschatten wat voor mensen met handicaps in het algemeen wenselijk is. 22

23 Karin: Vooroordelen zijn zo hardnekkig. Ik werkte al jaren in een ziekenhuis in een baliefunctie. Iedereen kende mij vanwege mijn rolstoel. Toen kwam er bij de afdeling orthopedie een baliefunctie vrij. Ik solliciteerde daarop en werd afgewezen omdat ik dat werk niet vanuit een rolstoel zou kunnen doen! Terwijl ik dat soort werk dus al jaren deed! Hierbij wordt niet of veel te weinig gekeken hoe die eisen kunnen worden aangepast aan de kwaliteiten en capaciteiten van de leerling. Omdat de samenleving is ingesteld op mensen zonder handicaps, sluiten die eisen dus nooit mooi aan bij de kwaliteiten van leerlingen met handicaps. Zij krijgen dus altijd te horen dat zij zich heel erg moeten aanpassen en nog veel bij moeten leren, of zelfs dat ze hun dromen en ambities maar moeten vergeten. Dat is niet de gewenste manier om jongeren met een handicap voor te bereiden op een arbeidzame toekomst. De uit Amerika overgewaaide Person- Centered Planning (PCP) is een soortgelijk systeem om te kijken wat een leerling met een handicap nodig heeft om te kunnen gaan werken. Het grote verschil is echter dat de PCP juist uitgaat van de dromen en de wensen van de leerling en kijkt hoe die zoveel mogelijk kunnen worden gerealiseerd. Daarbij durft PCP serieus te kijken of de eisen die een bepaalde baan aan een werknemer stelt, niet zo te draaien zijn dat iemand met een handicap die baan wel kan uitoefenen. Dat is de gewenste manier om jongeren met handicaps richting betaalde arbeid te leiden, en sluit ook aan bij het streven om te komen tot een samenleving waarin iedereen mee kan doen. Karin: Ik heb zelf alles moeten doen om een baan te krijgen. Op school geloofden ze echt niet dat ik kon werken. Sterker nog: daar waren ze helemaal niet mee bezig. Joop: Ik moest werken omdat ik thuis de oudste was en er moest brood op de plank. Wat ik wilde of kon was niet belangrijk. 23

24 Je kind heeft een handicap. Hoe help je hem een eigen leven op te bouwen? Een handicap hoeft echt geen ramp te zijn Als je kind een handicap blijkt te hebben, zal dat in eerste instantie moeilijk voor je zijn. De meeste mensen hebben immers het idee dat een handicap erg is. De gehandicapte volwassenen die aan deze brochure meewerkten, vonden het echter helemaal niet zo n ramp om een handicap te hebben. Wat het hebben van een handicap volgens ervaringsdeskundigen moeilijk maakt, is dat je niet altijd wordt geaccepteerd zoals je bent. Het wordt helemaal moeilijk als je merkt dat eigen ouders je niet goed vinden zoals je bent. Probeer als ouder te kijken naar wie jouw kind met een handicap werkelijk is, hoe hij naar de wereld kijkt, zijn eigen mogelijkheden ontdekt, enzovoort. Dan zal je al gauw gaan zien dat hij wel anders is, maar dat dat niet zo erg is als je in eerste instantie denkt. Wilma: Ik vind het helemaal niet erg om een handicap te hebben, hoor. Jan: ik ook niet. Ik vind het alleen jammer dat mensen er zo weinig van weten en dat ze het werk dat ik doe zo onderschatten. Ik maak auto s mooi schoon voor in de showroom. Dat is echt niet zo simpel als het lijkt. Steun zijn ambities Als je je gehandicapte kind kunt zien zoals hij is en hem zo veel mogelijk hetzelfde behandelt als je andere kinderen, voelt hij zich welkom en gewaardeerd. Een kind dat zich welkom en gewaardeerd voelt, zal zich vrij voelen om tegen je te zeggen wat hem dwars zit en wat hij graag wil in het leven. Dat is fijn want dan kun jij hem op jou beurt ondersteunen om te bereiken wat hij wil. Het kan zijn dat je kind ambities heeft, waarvan jij niet weet of ze wel haalbaar zijn in verband met de handicap. Maak daar geen probleem van. Als je andere kinderen roepen dat ze profvoetballer willen worden, zeg je immers ook niet meteen dat dat maar een kleine kans van slagen heeft. Kinderen en jongeren moeten kunnen dromen en fantaseren en op den duur komt daar iets uit wat wel haalbaar is. Dat geldt ook voor een kind dat toevallig een handicap heeft. Als de ambities van je gehandicapte kind serieuze vormen aan gaan nemen, is het goed om samen met hem te kijken wat er voor nodig is om die ambities waar te maken en of hij denkt dat hij dat aankan. Neem je kind daarbij heel serieus en luister goed naar hem. Want vaak heeft een kind of jongere met een handicap zelf een heel goed idee van wat kan en wat niet. Niets is voor een kind zo erg als wanneer zijn eigen ouders dat niet serieus nemen. 24

25 Karin: Ik wilde een baan. Werken. Op school werd dat niet zo serieus genomen. Maar mijn ouders steunden mij. Ze waarschuwden me er wel voor dat het moeilijk zou worden. Dat werd het ook. Ik heb me blauw gesolliciteerd en uiteindelijk lukte het. Ik heb dertig jaar gewerkt. Steun je kind om de baas te worden over zijn eigen leven Het is denkbaar dat het voor jou als ouder moeilijk is om je gehandicapte kind lost te laten. Toch is dat wezenlijk. Door je kind te steunen in zijn eigen wensen en beslissingen, help je hem tegelijkertijd om de baas te worden over zijn eigen leven. Het is ontzettend belangrijk voor iemand die een handicap heeft en daardoor vaker en op een andere, indringendere manier dan de meeste mensen en dikwijls hulp moet vragen. Hulp vragen op zo n manier dat je zelf de baas blijft, is echt niet eenvoudig. Om dat te kunnen moet je goed weten wat je wil, wat je kunt, hoe je de dingen het beste kunt aanpakken en welke hulp je daarbij wil. Help je kind om zijn grenzen te ontdekken Als ouder kun je je kind daarbij niet alleen helpen door hem te steunen in zijn ambities. Je zult je kind tegelijkertijd moeten helpen om met de voeten op de grond te blijven en zijn grenzen te ontdekken. Misschien denk je als ouder dat anderen dat beter kunnen doen omdat jij te dicht bij je kind staat. Maar volgens ervaringsdeskundigen kunnen ouders dat het beste, juist omdat zij het dichtst bij hun kind staan en daardoor het beste weten wat hij wil en kan. Je kunt je kind het beste zijn grenzen laten ontdekken door hem zelf te laten ervaren of iets lukt of niet. Kan je kind niet lopen en wil hij rolschaatsen? Geef hem rolschaatsen en laat hem proberen wat hij ermee kan. Kan je kind niet lezen of zich niet concentreren en wil hij een boek dat volgens jou ver boven zijn niveau is? Geef hem dat boek. Dat lijkt misschien hard, maar het is voor je kind veel erger om steeds te horen dat hij iets wat hij graag wil, toch niet kan. Laat hem in zijn eigen tempo ontdekken waarom hij iets niet kan. Waarschijnlijk zal je zien dat je gehandicapte kind veel meer kan dan je denkt. Zoek hulp Een kind met een handicap opvoeden is niet veel moeilijker dan een kind zonder handicap opvoeden. Het verschil is wel dat je hier en daar voor dingen komt te staan die je niet met veel mensen kunt bespreken, omdat de meeste mensen nu eenmaal geen gehandicapt kind hebben. Schroom daarom niet om hulp te zoeken bij mensen die er iets meer van weten. Voor die hulp kun je terecht bij ouderor- Han: Mijn moeder begreep mij. Op school zeiden ze alleen maar dat ik niet kon rekenen. Toen mijn moeder eens goed ging kijken, zag ze dat ik gewoon consequent alles omdraaide. 25

26 ganisaties, bij MEE, bij belangenorganisaties van mensen die dezelfde handicap hebben als je kind of natuurlijk bij ervaringsdeskundigen, die waarschijnlijk gewoon bij je om de hoek wonen. 26

27 Je werkt in de hulpverlening of in de politiek. Wat doe je voor jongeren met handicaps? Het VN-Verdrag inzake rechten van personen met een handicap, verplicht de overheid om mensen met handicaps volop de kans te geven om mee te doen in de samenleving. Dat meedoen wordt hierdoor ook een plicht. Wie kan werken, moet werken. Wie zichzelf sociaal kan redden moet zichzelf sociaal redden, enzovoort. Dat is een goede zaak, maar het vraagt wat van zowel hulpverleners als van de overheid. Een nieuwe rol voor hulpverleners Voor hulpverleners betekent dat, dat zij mensen minder moeten beschermen dan nu. Het loont niet langer om diagnosen te stellen en te zeggen wat iemand met een handicap niet kan, zoals nu zo vaak gebeurt. Mensen met handicaps moeten mondig worden gemaakt en leren aan te geven wat ze willen en wat ze nodig hebben. Hiermee zet je hen in hun eigen kracht en bevorder je de eigen regie. Hulpverleners hebben hierin een dubbele taak. Enerzijds kunnen zij mensen met handicaps leren om hun mogelijkheden te kennen en assertief te zijn. Dat vereist dat hulpverleners daadwerkelijk gefocust zijn op de mogelijkheden van mensen met handicaps en die uit kunnen diepen. Jolanda: Ik had een korset nodig en ik wist precies hoe dat eruit moest zien. Op het revalidatiecentrum wilden ze niet naar mij luisteren, totdat ik vroeg wie er al een halve eeuw met een handicap leeft: zij of ik. Anderzijds moeten hulpverleners bereid zijn om te luisteren naar mensen met handicaps en te doen wat zij zeggen. Iemand met een handicap weet zelf vaak het beste wat hij nodig heeft. Als hulpverlener kun je hem wellicht iets adviseren, maar de persoon maakt zelf uit wat er gaat gebeuren. Kortom: de kennis van de hulpvrager moet voorop staan en de kennis van de hulpverlener dient alleen maar aanvullend te zijn. In sommige onderdelen van de hulpverlening aan mensen met handicaps gebeurt dat al, maar in het overgrote deel van de hulpverlening maakt de hulpverlener nog steeds de dienst uit. Dit moet snel veranderen. Niet alleen vanwege het VN-Verdrag, maar ook - en vooral - omdat mensen met handicaps hun eigen leven willen bepalen en serieus genomen willen worden. Ervaringsdeskundigen bij Social Studies Hulpverleners moeten dat vanaf nu in hun opleiding meekrijgen. Daarom is het raadzaam om bij Social Studies ervaringsdeskundigen in vaste dienst te hebben. Zij zijn voor studenten levende voorbeelden van het feit dat mensen met han- Anke: In de GGZ had ik een studie houtbewerking gedaan. Toen moest ik reïntegreren op de arbeidsmarkt. Ik werd bij de Gamma geplaatst. Daar hadden ze ook hout. 27

28 dicaps iets in te brengen hebben en zij kunnen studenten van binnenuit dus uit ervaring en met besef van alledaagse details waar mensen die niet ervaringsdeskundig zijn overheen kijken laten zien wat voor hulpverlening er nodig is en waarom. Taak van de overheid Als mensen met handicaps willen meedoen in de samenleving, zal de overheid daar voorzieningen voor moeten treffen. Voor het grootste deel komt dat bij gemeenten terecht. Gemeenten zullen er voor moeten zorgen dat er op alle onderdelen van de samenleving rekening wordt gehouden met mensen met een verstandelijke, psychische of lichamelijke handicap en bovendien dat kinderen en jongeren niet langer worden (over)beschermd maar goed worden voorbereid op een eigen leven middenin de samenleving. Kanttekeningen bij inclusief onderwijs In de voorbereiding op een eigen leven middenin de samenleving is goed onderwijs voor kinderen en jongeren van groot belang. Goed onderwijs, gericht op een optimale ontwikkeling van elke leerling, vergroot immers de kans op betaald werk en op maatschappelijke participatie. Inclusief onderwijs leert kinderen met handicaps en kinderen zonder handicaps daar nog bij om op een goede, spontane manier rekening met elkaar te houden en met elkaar om te gaan. Wie dat op jonge leeftijd heeft geleerd, zal dat als volwassene ook als vanzelfsprekend doen. Inclusief onderwijs is daarom zeker de moeite van het nastreven waard. Niet voor niets is inclusief onderwijs als een verplichting opgenomen in het VN- Verdrag inzake rechten van personen met een handicap. Karin: Ik heb er nooit mee gezeten dat ik alleen met gehandicapte kinderen op school zat. Maar inclusief onderwijs is er niet zomaar. Wie deze brochure helemaal leest ziet dat leerlingen met handicaps een verhoogde kans hebben om slachtoffer van pesten te worden. Dat stimuleert niet om het beste in je naar boven te halen. Voordat inclusief onderwijs een feit wordt, moet het pestgedrag effectief worden aangepakt. Inclusief onderwijs kan evenmin niet goed van de grond komen als leerkrachten niet weten hoe zij met handicaps moeten omgaan en als zij de dromen en ambities van leerlingen met handicaps niet serieus nemen en niet weten hoe zij daar op een goede manier mee moeten omgaan. Een derde kanttekening bij inclusief onderwijs is dat sommige leerlingen met handicaps therapie nodig hebben. Als dat na schooltijd moet, houdt een kind of jongere met een handicap geen tijd over voor sociale contacten of om tot zichzelf te komen. De nodige therapie zal dus op een of andere manier geïntegreerd moeten worden in het inclusief onderwijs. Gemeenten moeten dus met de scholen om de tafel gaan zitten om hiervoor oplossingen te creëren. Doen gemeenten dat niet, dan kunnen zich 28