Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Transcriptie

1 paddentrek

2 Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel sterke drijfveer Zodra de temperatuur in het vroege voorjaar een aantal dagen boven de 7o C uitkomt komen de padden (Bufo bufo) in beweging. Massaal trekken ze naar de poelen en plassen om zich voort te planten. Meestal zijn dat de poelen waarin ze zelf geboren zijn. De mannetjes gaan het eerst op pad. Ze doen het een beetje kalm aan en treuzelen soms wat om de vrouwtjes op te wachten. Zodra het mannetje er eentje in de smiezen heeft, wordt zij stevig omarmd. Het mannetje is niet van plan om nog

3 los te laten en samen vervolgen ze hun weg. Bij gebrek aan vrouwtjes voegt er zich soms een derde Casanova bij die ook zijn liefdesgeluk wil beproeven. Mocht het onderweg niet lukken om met een vrouwtje mee te liften, dan heb je altijd nog een kans door straks bij de poel een vrouwtje bij de lurven te pakken. Je kunt de mannetjes makkelijk herkennen. Ze zijn een stuk kleiner en slanker dan de vrouwtjes. Die zijn een slag forser en omdat ze vol eitjes zitten, ook lekker gevuld. Deze blog gaat over de paddentrek. Eigenlijk is het een amfibieëntrek. Naast de gewone pad trekken de bruine kikker (Rana temporaria) en de heikikker ((Rana arvalis) ook rond deze tijd naar de voortplantingspoelen. De salamanders gaan iets later en nog later (april/mei) de rugstreeppad en de boomkikker. De bekende groene kikker trekt niet, die blijft zijn hele leven in en rond het water en overwintert in de modderige bodem. Niet allemaal tegelijk normaalverdeling Op de een of andere manier zorgt de natuur er voor dat de padden niet allemaal tegelijk op pad gaan. Er zit een soort normaalverdeling in de trek, beginnend met een aantal vroege vogels, vervolgens komt de grote massa en dan weer afnemend naar de laatkomers. Zo verdeelt de natuur het risico een beetje. Stel dat er toch nog een flinke vorstperiode komt of een ander onheil. Er is dan nog altijd een deel over die zich wel kan voortplanten om de soort in stand te houden.

4 Ook de intensiteit van de trek varieert, dit is afhankelijk van temperatuur en vochtigheid. Bij een temperatuur onder de 5oC hebben ze er weinig zin in, bij een lage luchtvochtigheid (< 75%) ook niet. Ideale omstandigheden zijn 8oC en een hoge luchtvochtigheid, een miezerig regentje is ideaal. De trek is dan massaal. De paddentrek duurt tot maximaal het einde van maart. Overigens is er een tendens, waarschijnlijk door het warmer worden van het klimaat, dat de paddentrek steeds vroeger begint. Verkeer Padden trekken in een rechte lijn naar de voortplantingswater. Dit maakt de paddentrek een risicovolle onderneming voor de individuele pad. Padden houden namelijk geen rekening met het verkeer, met als resultaat dat er jaarlijks duizenden padden worden doodgereden. Op sommige plaatsen zo erg dat er populaties gevaar lopen. Gelukkig zijn er op veel plekken in Nederland paddenwerkgroepen actief die met behulp van vrijwilligers de padden helpen met oversteken. Klik hier en kijk of er ook een groep bij jou in de buurt is. De dieren worden via schermen naar emmers geleid die vrijwilligers dagelijks aan de andere kant van de weg legen. Op sommige plekken zijn tunnels onder de weg aangelegd of wordt een weg tijdelijk afgesloten. Voortplanting Eenmaal aangekomen zal het vrouwtje de eitjes leggen. Het mannetje bevrucht de eitjes zodra ze het lichaam verlaten. Door de inwerking van het water ontstaat er een geleilaagje om het eitje heen. Dit laagje beschermt het eitje en kan ook als een soort lens dienen om de zonnewarmte te versterken. Je kunt de eitjes van een pad goed herkennen omdat padden lange

5 snoeren met eitjes maken. Die snoeren zijn tussen de twee en de vier meter lang. Een vrouwtje maakt meestal drie tot vier strengen. In totaal legt ze tussen de 3000 en 6000 eitjes. Een enkele keer Kikkers leggen hun eitjes in klompen, het bekende kikkerdril. Als je een paddenpoel weet en gaat kijken zie je vaak beide, snoeren en kikkerdril. Dat komt omdat de bruine kikker zich in dezelfde periode als de pad voortplant en vaak ook in dezelfde poelen. Niet alle kikkervisjes die na een dag of tien geboren worden worden volwassen pad of kikker. Er worden heel veel larven opgegeten door andere dieren. Vissen schijnen er niet zo dol op te zijn, veel waterinsecten daarentegen wel, zoals de geelgerande waterkever en zijn larven. Na de trek Na twee tot drie maanden, afhankelijk van het voedselaanbod en de temperatuur veranderen de kikkervisjes in een padje. De zwemstaart wordt steeds kleiner, eerst verschijnen de achterpootjes en als de voorpootjes er zijn kruipt het padje op het land, soms nog met een piepklein staartje dat hij als voedsel kan opgebruiken. Dit proces heet met een mooi woord metamorfose, gedaantewisseling. Dit gaat soms ook met honderden tegelijk, dit wordt wel paddenregen genoemd. Het duurt dan nog drie/vier jaar voordat ze zelf weer naar de poel trekken om zich voort te planten. Padden kunnen wel 17 tot 20 jaar oud worden.

6 Na het leggen van de eitjes gaan de volwassen vrouwtjes ook het land weer op en gaan naar hun zomergebied. De mannetjes verlaten het laatst de poel, je weet maar nooit of er nog een vrouwtje komt.. Padden van het Enka terrein in Ede Wij wonen in Ede, vlak bij een van de grootste paddenpopulaties van Nederland. Jaarlijks trekken er meer dan dieren van de gebied rond Hoekelum naar de poelen op het Enka terrein. Hiervoor moet een weg overgestoken worden die veel paddenlevens heeft geëist. In het verleden werden de padden geholpen door vrijwilligers van de Dierenbescherming. Tegenwoordig zijn er twee tunnels onder de weg aangelegd in combinatie met een honderden meters lang waddenscherm. Op het voormalige Enka terrein worden momenteel veel woningen gebouwd. Hierdoor zijn veel van de natuurlijke poelen voor de padden verloren gegaan. De projectontwikkelaar heeft dit verlies gecompenseerd door het aanleggen van een drietal kunstmatige poelen, die jaarlijks door de padden en bruine kikkers worden gebruikt. Hieronder een foto impressie hoe dit er uit ziet en wat plaatjes rond de poelen in het voorjaar van 2015.

7

8

9

10 Alle in Nederland voorkomende amfibieën en reptielen staan in dit deze handige boekje + verkenningskaart van het KNNV. sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

11 In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de belangrijkste bezienswaardigheden van dit prachtige sterrenbeeld langs. Orion de jager

12 Het sterrenbeeld Orion is vanaf november t/m maart goed zichtbaar, dat wil zeggen na uur boven de horizon. Kijk naar het Zuiden en je kunt hem niet missen. De maanden januari en februari zijn het best. Orion is de jager die met zijn knots op het punt staat Taurus de stier, die vlak voor hem staat, te lijf te gaan. Achter hem zit zijn grote hond Canis Major. Zijn riem wordt gevormd door drie sterren op een rijtje. In zijn zwaard zit de Orionnevel, waarin jong heldere, blauwwitte sterren doorprikken. Betelgeuze We beginnen onze tour door het sterrenbeeld Orion bij Betelgeuze. Betelgeuze vind je makkelijk linksboven in het sterrenbeeld. Het is die heldere oranje ster. Betelgeuze is een superreus die als hij in ons zonnestelsel zou staan tot Jupiter kan reiken. De naam Betelgeuze komt uit het Arabisch en betekent waarschijnlijk hand van de reus, dit is later abusievelijk vertaalt in oksel van de reus. Overigens hebben we de meeste namen van sterren te danken aan de Arabieren.

13 Betelgeuze is de alfa ster (α Orionis) van het sterrenbeeld, dat wil zeggen de helderste. Betelgeuze is aan het eind van zijn leven, daarom heeft hij een oranje kleur. Hij zwelt enorm op en zal binnenkort exploderen en een supernova worden. Als dit gebeurt zal er een ster aan de hemel staan die vele malen helderder zal zijn dan Venus en het licht van de volle maan zal benaderen. Overigens is binnenkort in astronomische termen een relatief begrip, het kan nog wel tienduizenden jaren duren. Heel misschien maken we het nog mee in ons leven. Het licht van Betelgeuze doet er 600 jaar over om de aarde bereiken, dat is km. En dan te bedenken dat astronomen Betelgeuze relatief dichtbij vinden staan. Zo dichtbij staat Betelgeuze dat het de enige ster is waarvan astronomen het oppervlakte kunnen bestuderen, dat dan weer wel. Laatste weetje: Betelgeuze is een veranderlijke ster. Dat wil zeggen dat hij in helderheid wisselt. Dus de ene keer helderder dan de andere. De schommelingen van Betelgeuze duren 200 tot 400 dagen. Rigel Rechts onderin naar het westen vind je de ster Rigel. Rigel is een stralende blauwwitte superreus, die naar schatting 900 lichtjaar ver weg staat (dus 1,5x de afstand van Betelgeuze, pak de rekenmachine er maar even bij ). Zijn lichtkracht is x sterker dan onze zon. Sterren die blauwwit zijn, zijn jonge sterren. Ook dit is weer relatief; Rigel is 10 miljoen jaar oud (ter vergelijking; onze Zon is 4,5 miljard jaar). Rigel is de tweede ster van Orion (Orionis β) en is een dubbelster. Hij heeft twee begeleiders, die je met het blote oog niet kunt zien. Rigel betekent in het Arabisch iets van voet van de reus.

14 De riem van Orion De riem van Orion is het karakteristieke rijtje van drie sterren. Mintaka, Alnilam en Alnitak. De twee buitenste zijn dubbelsterren, je kunt dit met een telescoop van 100 mm of groter zien. Bij Alnitak staat de bekende Paardekop nevel. Voor de amateur astronoom een uitdaging, want het is een dichte, zwarte wolk van stof en gas die geen licht uitstraalt. We laten het hierbij, want dit is een tour met het blote oog. Orionnevel Je pakt de middelste ster van de riem van Orion en gaat loodrecht naar beneden. Je komt dan bij de sterren die het zwaard van Orion vormen. Als het buiten voldoende donker is, zoek anders een zo donker mogelijke plek op, zie je een diffuus pluizig vlekje, midden in het zwaard. Dit is de Orionnevel. Een van de weinige nevels die je met het blote oog kunt zien. Kijk er eens naar met een verrekijker en je zit tientallen keren meer details, met een telescoop is het een van makkelijkste en grootste attracties voor de sterrenkijker. Met iedere vergroting laat hij nieuwe spannende details zien. Hij staat tussen de 1600 en 1900 lichtjaren van ons af.

15 De Orionnevel is een enorme gloeiende gaswolk van 30 lichtjaar doorsnee. In de wolk vliegt het gas alle kanten uit door gebieden waarin nieuwe sterren ontstaan. Nieuwe sterren ontstaan door het langdurig samenklonteren van (gas) deeltjes, maar dit is een heel ander onderwerp. De Orionnevel wordt ook wel de sterrenkraamkamer van Orion genoemd, omdat er zoveel nieuw sterren in ontstaan. Even buiten Orion Als je nog niet zo bekend bent met de sterrenhemel en je wilt je publiek na bovenstaande uitleg nog even laten zien dat je kennis echt wel wat verder reikt dan Orion alleen, maak dan de volgende twee korte uitstapjes. We gaan uit van de riem van Orion. Trek een denkbeeldige lijn naar boven (westen) en je komt bij een heldere oranje ster, dat is de Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (α Taurus). Aldebaran betekent oog van de stier. Trek de lijn nog wat verder door en je komt bij de Pleiaden, een sterrenhoop, ook wel zevengesternte genoemd. Zevengesternte, omdat je met het blote oog zeven sterren kunt onderscheiden (met een verrekijker of telescoop vele malen meer). Vervolgens trek je de lijn vanuit de riem naar beneden door en je komt bij een heel heldere ster, die Sirius heet (we kennen

16 Sirius Zwart natuurlijk nog van de boeken van Harry Potter). Sirius is de α ster van het sterrenbeeld Hond en de helderste ster van de nachtelijke sterrenhemel. Er valt nog veel meer te vertellen over Orion, maar dan moet de tour met een verrekijker of telescoop. Wellicht volgende winter deel 2. Ontdek meer van de sterrenhemel met een sterrenkaart of planisfeer Een tekenbeet Teek Ixodus ricinus. (Foto onder Creative Commons Licence)

17 Tekenbeet Ziekte van Lyme Mensen die zich veel in de natuur bevinden hebben er vast al eens last van gehad: een teek. Een klein beestje dat zich vast bijt in de huid en na enige uren of zelfs dagen zich weer laat vallen. Je voelt niets van de beet, maar het kan wel grote gevolgen hebben. Zo veroorzaakt de teek de ziekte van Lyme. Tijdens de infectie van de ziekte van Lyme kunnen er klachten zoals koorts, hoofdpijn of last van de ogen voor komen. Later breidt zich dit uit tot klachten in de gewrichten, het hart of zenuwstelsel. Daarnaast kan de huid heel dun worden en kunnen hersens ontstoken raken. Teken-encefalitis virus Niet elke teek brengt deze ziekte voort, zo is uit onderzoek in Nederland gebleken dat gemiddeld 24% van de teken met Borrelia burgdorferi geïnfecteerd is. Naast het risico op de ziekte van Lyme heeft een nieuwe bedreiging ons land in 2016 bereikt. Hiermee wordt de teek nog gevaarlijk dan hij al was. Voor het eerst is een wandelaar (Utrechtse heuvelrug) ziek geworden door het teken-encefalitis virus. Bron: De Volkskrant Besmetting met dit virus leidt in de meeste gevallen tot griepachtige klachten. Maar in 10% van de gevallen tot een hersenvliesontsteking die kan verergeren en het hersenweefsel kan beschadigen. Bij besmetting met de ziekte van Lyme, waarbij besmetting soms pas na een dag optreedt, dringt het teken-encefalitis virus al na enkele minuten het lichaam van het slachtoffer binnen.

18 Verspreiding teken-encefalitisvirus Eurosurveillance.com) in 2010 (bron: In bovenstaande afbeelding is de verspreiding van het tekenencefalitisvirus af te lezen. De gevaren (en niet de Wijzen) komen in dit geval uit het Oosten. Wat aantekeningen: Noorwegen is nog zo goed als vrij van besmetting. Zweden valt ook nog mee: klein gebied aan de oostkust. Duitsland vooral in het zuiden. De tendens is echter wel duidelijk. Het teken-

19 encefalitisvirus rukt op. Krim-Congo virus In september 2016 dient zich een nieuw teek-gerelateerd gevaar aan in Europa. In Spanje overlijdt een een man aan de gevolgen van het Krim-Congovirus. Dit levensgevaarlijke virus wordt voornamelijk door teken overgedragen. Wie de pech heeft de ziekte op te lopen, heeft een kans van 30% om te overlijden. De 62-jarig man liep het virus op nadat hij door een teek is gebeten op een natuurwandeling in het zuiden van Spanje. Het virus kan zich ook verspreiden van mens op mens door contact met bloed of andere lichaamssappen. Het virus heeft zijn naam te danken omdat het ontdekt werd op De Krim en later werd de ziekte in Congo herkend. Laat duidelijk zijn dat er niet lichtvoetig om moet worden gegaan met beten van teken. Neem als je de natuur in gaat de juiste voorzorgsmaatregelen (kleding) en controleer je lichaam altijd na een wandeling. Denk er aan dat teken zich ongemerkt op je lichaam verplaatsen en een voorkeur hebben voor je warme plekjes. Verwijderen van een teek Rond het verwijderen van een teek bestaan veel misverstanden. De ene bron raadt af de teek te draaien, terwijl een andere bron weer aanraadt de teek te draaien. De meest effectieve manier om een teek te verwijderen is om dit te doen met een pincet met dunne uiteinden of met een speciale tekenverwijderaar. Hierbij moet er voor gezorgd worden dat de teek niet wordt vastgegrepen in het lichaam, aangezien de kans bestaat dat de teek wordt platgedrukt en zijn maaginhoud weer uitspuugt.

20 Voorkomen is beter dan genezen Een tekenbeet kan het beste worden voorkomen door beschermende kleding te dragen. Eén van deze preventiemaatregelen is de kleding van Rovince. Door het impregneren van de jassen en broeken en dergelijke zal een teek geen grip hebben. Zo kan het beestje zich niet voortbewegen van bijvoorbeeld de broekspijp naar het been. Het wordt altijd nog wel aangeraden om een hoofddeksel te dragen en de broekspijpen in de sokken te stoppen. Teken komen immers niet uit een boom, maar uit struiken of een laaghangende tak. Zo kan het gebeuren dat bij het bukken een beestje terecht kan komen op het hoofd. Meer informatie over teken en de gevolgen en beschermende kleding is te vinden op de website van Rovince. lapsnuitkever

21

22 De Lapsnuitkever De lapsnuitkever wordt ook wel snuitkever of taxuskever genoemd. Het is een kleine kever die schade aan tuin- en kamerplanten kan aanrichten. Opeens liepen er tientallen in ons huis. Lapsnuitkevers op de muur Opeens liepen ze rond de kerst op de muur. Zwarte kevertjes van ongeveer een centimeter. Ik zag direct dat het snuitkevertjes waren. De eerste kever netjes buiten gezet, de tweede ook nog. Leven en laten laten leven, toch? Bij de derde kever toch maar even uitzoeken waar we nou precies mee van doen hadden. Via internet en De Nieuwe Insectengids was de kleine kever snel gedetermineerd als de lapsnuitkever,

23 Otiorhynchus sulcatus. Volgens mijn insectengids komt de O. sulcatus, de gegroefde lapsnuitkever, voor op tal van planten in tuinen en kassen en is met name een plaag op potplanten. Met de kevers die zich toen nog durfden te vertonen in onze huiskamer is het slecht afgelopen. Kerstboom of Ficus Er zijn twee mogelijk bronnen voor onze lapsnuitkevers in da house. Meegekomen met de kerstboom? Of is het onze Ficus irregularis. Schade van de lapsnuitkever Ondanks dat we veel van de natuur houden, wil het met kamerplanten niet zo lukken. Uitzondering hierop is onze Ficus irregularis die al vanaf de tijd dat we in ons flatje woonden bij ons is. In 1980 gekocht Zwolle. Deze plant koesteren we dus. Onze Ficus staat s winters in de huiskamer en in het voorjaar gaat hij naar buiten op een niet al te zonnige plek op het terras. Kan dus zijn dat de lapsnuitkevers

24 met het naar binnen halen zijn meegekomen. Een ding is zeker, ze knagen aan zijn bladeren. UPDATE januari 2016: dit jaar hadden we in verband met werkzaamheden in de woonkamer geen kerstboom, maar wel lapsnuitkevers in huis. Het mysterie is hierbij dus opgelost: onze lapsnuitkevers zitten in de ficus. Het waren er een stuk minder in aantal, de ficus doet het prima, veel last hebben we er niet van. We laten het maar zo en gaan niet bestrijden. Lapsnuitkevers In Nederland komen 18 verschillende lapsnuitkevers voor. Hiervan zijn 11 soorten uitheems. Deze uitheemse soorten komen vooral uit Zuid-Europa en door de de klimaatverandering kunnen ze zich ook in noordelijker streken handhaven. Dat zien we bij steeds meer diersoorten uit het zuiden. De meeste soorten zijn pathogenetisch, dat wil zeggen dat er alleen vrouwtjes zijn die zich zonder te paren met een mannetje kunnen voortplanten. Vroeger trof men onze lapsnuitkever hoofdzakelijk op taxus struiken en bomen aan, vandaar de naam taxuskever. Door de jaren heen heeft de soort zich flink uitgebreid en eet zowat alle planten, maar houdt wel zijn voorliefde voor de wat hardere bladeren, zoals de rododendron, coniferen en klimop. Daar tref je dan ook het eerst de sporen van de kever aan. Lapsnuitkevers hebben een redelijk goed herkenbare vraat, het lijkt of er vanaf de rand happen uit het blad zijn genomen. Zie je die in je tuin en je ziet geen insect, dan is de kans groot dat je ze in de tuin hebt. Daar de kevers s vooral nachts actief zijn, zie je ze niet vaak. De kevers richten niet de grootste schade aan, dat zijn de larven. Het vrouwtje legt in voorjaar en zomer (200 dagen lang) gemiddeld 5 eitjes in de grond en de larven doen zich ondergronds te goed aan de wortels van jouw tuin- of kamerplanten. De larven worden ongeveer een centimeter lang. In een seizoen kunnen de larven van pop tot volwassen kever worden (metamorfoseren). De

25 larven die aan het einde van het seizoen worden geboren overwinteren in de bodem om in het volgende voorjaar verder te groeien en dan te verpoppen. De meeste insecten leven maar kort, de lapsnuitkever echter niet. Die kan wel een paar jaar mee. Bestrijding lapsnuitkever Tot op heden heb ik de bestrijding van de kevers mechanisch gedaan, dat wil zeggen vangen en dooddrukken. Ik weet niet of de kevers elkaar gewaarschuwd hebben, maar nu (eind januari) zie ik geen kevers meer door het huis wandelen. De kerstboom is inmiddels afgetuigd en we wachten met spanning af hoe het verder gaat met onze geliefde Ficus irregularis. We verpotten hem komend voorjaar en zien dan wel of er larven in de pot zitten. Dat we ze in de tuin hebben is zo goed als zeker, gezien de happen die er uit de klimop genomen zijn. Als er larven van snuitkevers in je pot- of kuipplanten zitten dan is bestrijding noodzakelijk. In de kleine ruimte van de pot richten ze veel schade aan de wortels aan. Een paar larven kunnen je plant al om zeep helpen. Als je ze in de tuin hebt geconstateerd is het allereerst de vraag of je tot bestrijding moet overgaan. In een gezonde tuin richten ze over het algemeen niet heel veel schade aan. Als de planten in je border het goed blijven doen en je stoort je niet al te veel aan een hapje uit een blad is het advies om de boel goed in de gaten te houden. Zolang het nog binnen de perken blijft, om het maar eens zo te zeggen, leven en laten leven. Merels en andere vogels en ook egels zijn dol op de larven, die veel eiwitten bevatten. Mocht je toch het besluit moeten nemen om ze uit te roeien, dan is gif natuurlijk geen optie. Gif doodt alle insecten en vormt een gevaar voor de nuttige bijen en hommels en voor de

26 vogels die de vergiftigde insecten opeten. Een beproefde methode is die met aaltjes. Aaltjes zijn nematoden, rondwormen waartoe ook veel parasieten behoren die zoogdieren (en mensen) lastig vallen. De nematoden die we gebruiken om onze snuitkevers te bestrijden zijn voor mensen en dieren volstrekt ongevaarlijk. Lees hier meer over de bestrijding met aaltjes. Een andere biologische methode is die met compost waarin een schimmel leeft die de larven van de snuitkever infecteert. Lees hier meer over het gebruik van compost tegen de lapsnuitkever. Of bezoek de uitgebreide website. Bij een zware plaag is de combinatie van beide methoden uiterst effectief. maksutov telescoop

27 Maksutov telescoop Deze blogpost gaat over de techniek van de Maksutov telescoop via een review van de National Geographic 90/1250 goto telescoop.

28 Lenzen of spiegel? Grofweg onderscheiden we spiegeltelescopen (Newton reflectors) en lenzen telescopen (refractors). Bij een lenzentelescoop wordt het licht gebundeld via (tenminste twee) lenzen. Een spiegeltelescoop reflecteert het licht via een spiegel. Het nadeel van een lenzentelescoop is dat er een grotere kans is op kleurfouten, omdat een lens het witte licht breekt. Dit moet dan via andere lenzen gecorrigeerd worden. Voordeel is de afgesloten buis, waardoor er geen vocht en stof in de buis kan komen. Spiegeltelescopen hebben geen last van kleurfouten, maar hebben een open buis en zijn daardoor gevoeliger voor stof en vocht. Een derde mogelijkheid is de hybride, deze noemen we catadioptrische telescopen, zoals de Schmidt-Cassegrain en de Maksutov telescoop. Deze combineren een spiegel met een grote correctielens en heffen hiermee veel beeldfouten van spiegels op. Maksutov en Schmidt Cassegrain Het Schmidt-Cassegrain model maakt gebruik van optische technieken die in de 17e eeuw door Guillaume Cassegrain werden uitgevonden. In de jaren 30 van de vorige eeuw werd de techniek geperfectioneerd door Bernhard Schmidt. De Maksutov is een variatie op het Cassegrain ontwerp, het principe is hetzelfde. In onderstaande afbeelding worden het verschillen tussen de drie typen telescopen duidelijk.

29 Ten opzichte van een refractor en een reflector heeft de Maksutov een veel kortere buis bij dezelfde brandpuntafstand. Voor een brandpuntafstand van 1250 mm heeft een refractor een buis nodig van grofweg 1,25 meter. Een Maksutov telescoop kan met een derde van deze afstand toe. Als je de brandpuntafstand deelt door de opening van de telescoop krijg je het brandpunt of focus, dit wordt met de letter f weergegeven. De telescoop van 1250 mm heeft bij een opening van 90 mm, dus een f-waarde van 1250/90= 13,9. Hoe kleiner de f-waarde, hoe sneller de telescoop. Een snelle telescoop heeft een f-waarde van zes of lager. Dit is vooral van belang bij astrofotografie. Snellere telescopen hebben minder tijd nodig om een object vast te leggen. Voor wie niet (astro)fotografeert is de f-ratio niet van belang. Langzamere telescopen geven vaker een scherper beeld. National Geographic Maksutov telescoop 90/1250 Op dit moment is de National Geographic 90/1250 Maksutov telescoop de telescoop in ons aanbod met de meeste mogelijkheden. We kijken eerst naar de opening. Die is 90 mm. Dat wil zeggen dat de opening van de buis, waar het licht in valt, 9 cm is. Lees meer over de opening in onze koopwijzer

30 over telescopen. Kort gezegd, hoe groter de opening, hoe meer detail er valt te zien. Wat kun je verwachten met een opening van 90 mm? Hieronder een overzicht, waarbij wordt aangetekend dat hoe donkerder de plek is waar je door de telescoop kijkt is, hoe meer je kunt zien. Bepaalde filters kunnen helpen om het kwaliteitsverlies dat door luchtvervuiling ontstaat, tegen te gaan. Wat mag je verwachten om te zien met een 90 mm telescoop? Structuur in zonnefilter); zonnevlekken (met een geschikt De fasen van Mercurius; Maan bergketens en kraters van 5 kilometer; Mars poolkappen en de grote donkere oppervlaktes tijdens oppositie; De banden op Jupiter, met enkele details, plus de schaduwen van de manen van Jupiter op de planeet tijdens de overgangen; Cassini scheiding in ringen van Saturnus, plus vier of vijf van de manen; Uranus en Neptunus zichtbaar als kleine schijven Dubbelsterren die gescheiden van elkaar staan op 1,5 boogseconde. Bij een goede seeing nog iets beter Zwakke sterren tot magnitude 12 Tientallen bolvormige sterrenhopen, Emissie nevels, planetaire nevels en sterrenstelsels; Alle Messier objecten (101) en veel van de heldere NGC objecten bij een donkere hemel (met details zichtbaar in vele nevels, hoewel de meeste sterrenstelsels relatief wazige vlekken zullen blijven) Go-to systeem

31 De National Geographic 90/1250 Maksutov telescoop is voorzien van een handcontroller die de telescoop kan sturen. Dit heet een go-to systeem. De software in de controller stuurt de beide gemotoriseerde assen van de telescoop aan. In de controller zijn meer dan objecten opgeslagen. Om te starten moet de telescoop in de juiste positie gezet worden (naar het noorden met het kompas dat op de telescoop is gemonteerd). Vervolgens is het afstellen erg makkelijk. Je kunt de telescoop snel afstellen op één ster aan de hemel, of voor meer precisie op twee of zelfs drie. Eenmaal afgesteld is het vinden van objecten een fluitje van een cent. In de database zitten onder meer objecten van het zonnestelsel, de sterrenbeelden, de Messier catalogus, de NGC catalogus en nog veel meer catalogi met lichtzwakke objecten (de IC en Sh2). Een go-to systeem bespaart veel tijd. Objecten aan de hemel vinden met een gewone zoeker valt, vooral voor de beginner, niet mee en kan behoorlijk frustrerend zijn. Beeld Het beeld dat je ziet in een Maksutov telescoop is gespiegeld. Dat wordt duidelijk aan de hand van de volgende opnames van de maan. In tegenstelling tot Newton staat het beeld niet ondersteboven, links en rechts worden gewisseld.

32 Maan zoals je hem s avond ziet Maan door een Maksutov De National Geographic 90/1250 Maksutov telescoop wordt geleverd met twee oculairen van 12.5 mm en 25 mm. De vergroting die ieder oculair geeft bereken je door de brandpuntafstand te delen door het aantal mm van het oculair. Met deze oculairs kun je dus vergrotingen van 1250/25 en 1250/12.5 bereiken, respectievelijk 50 en 100x. Hoge vergrotingen zeggen over het algemeen niet zoveel over het aantal details dat je kunt zien. Daarvoor is de opening (breedte van de frontlens c.q. spiegel) veel belangrijker. Maar ook of je ogen voldoende aan het donker zijn gewend. Wat

33 betreft bruikbare vergrotingen waarmee je nog wat kunt zien houden astronomen tweemaal de opening aan. Dit heet de zinvolle vergroting van een telescoop. Voor goede telescopen is dat wat meer, voor minder goede wat minder. De zinvolle vergroting van deze Maksutov is dus 180. Daarom raden wij aan om bij een aanschaf een extra 6,5 mm oculair te overwegen. Hiermee wordt een vergroting van 192x bereikt, dat is het maximaal haalbare. Orion nevel Nog een ding over het beeld. Wie de prachtige, kleurige beelden van internet in zijn telescoop verwacht komt misschien bedrogen uit. Omdat het zulke lichtzwakke objecten zijn waarnaar we kijken, zijn onze ogen niet in staat kleur te onderscheiden. Alles wat we zien is dus in zwart/wit. Alleen de maan is misschien een beetje geel. De beelden die we op internet of op de dozen van telescopen zien zijn bewerkte beelden die via astrofotografie verkregen zijn. Vaak een samenstelling van tientallen opnames en met gebruik van digitale kleurtechnieken. De National Geographic 90/1250 is geschikt voor eenvoudige astrofotografie. De motor kan de objecten volgen, waardoor langere tijdopnames zijn. Zoals eerder gesteld is de telescoop met f 13,9 geen snelle telescoop, dus de mogelijkheden zijn beperkt. Wil je je echt

34 gaan toeleggen op astrofotografie dan is een alternatieve snelle telescoop beter op zijn plaats. Maar een mooie opname van de planeten en lichtsterke objecten liggen zeker binnen bereik. Slot Dit is een telescoop waar wij heel enthousiast van worden. Hij kost wel een paar centen, maar dan heb je ook wat. Gezien de mogelijkheden en de kwaliteit een heel goede prijs/kwaliteit verhouding. Jarenlang plezier met sterrenkijken, voor de beginner maar ook de al wat verder gevorderde amateur astronoom. Waarom is de lucht blauw?

35 Waarom is de lucht blauw? De lucht kan op een heldere, zonnige dag zo prachtig mooi blauw zijn. Waarom is dat eigenlijk? Waarom altijd blauw en niet eens een keer groen of paars? In deze blogpost gaan we een antwoord zoeken op deze vraag. Licht Om de vraag waarom is de lucht blauw te beantwoorden kijken we eerst wat licht is. Licht is een elektromagnetische straling dat bestaat uit deeltjes die geen gewicht hebben. Deze deeltjes heten fotonen. Onze grote lichtbron is de zon. Het licht dat door de zon wordt gemaakt en op de aarde komt, bevat een mengsel van heel veel kleuren (alle kleuren van de

36 regenboog). Iedere kleur in dit mengsel heeft een eigen golflengte. Licht dat op de aarde komt heeft dus verschillende golflengtes. Kleuren ontstaan door weerkaatsing van het oppervlak: een wit oppervlak kaatst alle kleuren terug, aan de andere kant kaatst een zwart oppervlak geen kleuren terug. Een rood oppervlak bijvoorbeeld kaatst alleen het rode licht terug, een groen oppervlakte alleen het groene licht en zo verder voor alle kleuren. Verstrooiing Nu we weten dat het zonlicht een mengsel is van heel veel kleuren, weten we nog niet waarom de lucht blauw is. Hiervoor gaan we kijken naar het begrip verstrooiing. Omdat het zonlicht uit licht bestaat met verschillende golflengtes worden die als ze tegen deeltjes (moleculen) botsen afgebogen. Het zonlicht (het mengsel van kleuren) valt dan uit elkaar. Je kunt dit zelf uitproberen door een glas water in het zonlicht te zetten. Het witte zonlicht (het mengsel) valt uit elkaar, wordt verstrooid. Hieronder zie je hoe je met een wijnglas op de sneeuw of een waterkan en een vel wit papier het zonlicht kunt verstrooien en een aantal kleuren uit het witte licht zichtbaar maakt. Het mooiste voorbeeld van verstrooiing van het licht is de regenboog. Doordat er na een fikse bui heel veel waterdeeltjes in de lucht zijn, kun je als de zon gaat schijnen prachtig de

37 kleuren in het zonlicht zien. Zelf een regenboog maken is niet zo heel moeilijk. Kijk hier hoe je dit doet. Blauw licht We weten nu dat zonlicht uit alle kleuren van de regenboog bestaat en dat deeltjes, bijvoorbeeld water, dit mengsel verstrooien. De aarde heeft een dampkring, deze bestaat ook uit deeltjes, zoals zuurstof, vochtdeeltjes, ozon en stofdeeltjes. Net als in een glas water botst het licht tegen deze deeltjes aan en wordt verstrooid. Nu is het zo dat het blauwe licht in het zonlicht in de atmosfeer veel meer verstrooit dan de andere kleuren (tot 16x meer). Dit heeft te maken met de golflengte van het blauwe licht in combinatie met de grootte van de moleculen waar het tegenaan botst. Blauw licht wordt vooral door kleine deeltjes verstrooit. Als er veel moleculen in de lucht zijn die wat groter zijn, bijvoorbeeld in vervuilde industriegebieden of als er veel stof in de lucht is, dan is de hemel niet zo mooi blauw, maar een stuk grauwer. Ook andere kleuren worden dan meer verstrooid. Net na een regenbui of boven op een hoge berg is de lucht het mooist diepblauw omdat dan de atmosfeer het schoonst is en alleen het blauwe licht verstrooit; hoe schoner en droger de atmosfeer hoe blauwer de hemel. Omdat het de atmosfeer is die de blauwe hemel veroorzaakt, betekent dit dat in de ruimte de hemel zwart is. Daar is geen dampkring. Als André Kuipers in het ISS naar de zon keek zag hij niet een gele zon tegen een blauwe hemel, maar de zon tegen een inktzwarte achtergrond. De ruimte kaatst geen enkele kleur terug. Ook s nachts is de hemel blauw, maar wij kunnen dat niet zien omdat onze ogen niet zo goed kleuren kunnen onderscheiden als er heel weinig licht is.

38 Waarom is de lucht blauw? Terug naar de vraag: de lucht is blauw omdat vooral het blauwe licht in het zonlicht in onze dampkring wordt verstrooid en zichtbaar wordt voor onze ogen. Zevenslaper Glis glis

39 De zevenslaper of relmuis Een van de leukste ontmoetingen die we deze vakantie hadden in de Dordogne (Charente) was die met het knaagdiertje de zevenslaper (Glis glis). Er woont een hele familie onder het dak van het vakantiehuisje La Madrinie. Zodra het donker wordt worden ze actief en gaan achter elkaar en voedsel aan. Uiterlijk De zevenslaper ziet er uit als een kruising tussen een muis en een eekhoorn. De grijzig bruinige kleur en de kop heeft hij van de muis en de pluimstaart van de eekhoorn. Die staart is helaas niet te zien op de foto. In ons huisje bleef de aanblik beperkt tot de flonkerende oogjes die over de rand van het dak naar ons zaten te kijken. Slechts eenmaal zagen we er eentje helemaal van de ene naar de andere opening glippen. De zevenslaper is tussen de 15 en 20 cm lang zonder staart, die cm lang is. Zoals te zien is op de foto hebben ze een donkere rand om de ogen. De buik is licht van kleur. Gedrag Zodra het donker wordt zagen en hoorden we de zevenslapers wakker worden. Het zijn goede klimmers maar geen goede springers, zoals de eekhoorn. Hoeveel het er precies zijn in La Madrinie konden we niet goed achterhalen. Misschien een stuk of vier/vijf? Ze zijn actief en je hoort ze geregeld rennen over en onder het dak. Je kon ze ook naar elkaar horen piepen. De geluiden die ze maken spelen een belangrijke rol in de communicatie. Met name in de paartijd laten ze ook via geursporen weten dat een bepaald territorium bezet is. Ze voeden zich met allerlei zaden, vruchten en noten en vullen het menu soms aan met dierlijke eitwitten, bijvoorbeeld insecten. Het schijnt dat ze er ook niet voor terugdeinzen een

40 vogelnest te plunderen. Hun naam danken ze aan de lange winterslaap, die wel zeven maanden kan duren (okt mei). Ze maken een vostvrij nest in de grond of zoeken een grot op. Ook zoeken ze soms geschikte plekken op zolders en in schuren. Ze moeten het dan een lange periode doen op hun vetreserve. Alle processen in het lichaam worden op een heel laag pitje gezet; de lichaamstemperatuur daalt drastisch en de ademhaling kan terug naar 1x per uur. In mei worden ze weer wakker. Eind juni tot half augustus is de paartijd. De draagtijd is drie tot vier weken en dan komen de jongen ter wereld. Meestal zijn het er vier of vijf, maar er zijn ook gevallen bekend van elf jongen. Waarschijnlijk heeft de omvang van het nest met het voedselaanbod te maken. Na ongeveer een maand verlaten de jonkies het nest en ze zijn na de tweede winterslaap geslachtsrijp. In vergelijking met andere knaagdieren kan de zevenslaper relatief oud worden, er zijn gevallen van twaalf jaar (in het wild) bekend. Verspreiding De zevenslaper komt in een groot deel van West Europa voor. Ze leven hoofdzakelijk in loofbossen, waar ze goed aan hun voedsel kunnen komen, zoals eikels en beukenootjes. Ze leven in holen in bomen en grotten en pikken ook graag de door de boswachter opgehangen nestkasten in. Het groepje van la Madrinie laat zien dat het ook cultuurvolgers kunnen zijn. Er stonden veel hazelnoten in de directe omgeving van La Madrinie, ik denk dat dit een belangrijke voedingsbron voor ze

41 is. Slot De Romeinen en Etrusken zagen wel een aardige snack in de zevenslaper. Ook nu worden ze nog wel door mensen opgegeten. Met name in Slovenië. Ze worden in beperkte mate als huisdier gehouden. Af en toe zie je er een paar opduiken in een dierenwinkel (vooral in Duitsland). Laat je door de zevenslapers niet weerhouden om naar La Madrinie te gaan. Er is geen enkele reden om bang voor ze te zijn en vies zijn ze ook niet. Ze knabbelen niet aan je voorraden en komen niet in het huisje. Afgezien van het af en toe piepen en het geluid dat ze maken als ze over het dak lopen, merk je niet dat ze er zijn. Voor ons was het juist een extra reden om het huisje La Madrinie te boeken. Silva Trail Speed hoofdlamp Silva Trail Speed hoofdlamp

42 De Silva trail speed hoofdlamp In deze blogpost een bijzondere hoofdlamp voor het actieve werk. De veelzijdige en betrouwbare Trail Speed hoofdlamp van het Zweedse outdoor merk Silva is een lichtgewicht met een geweldige power voor de trail runner, natuurvorser, fietser of skier, die in het donker ook op pad gaan. Beschrijving De beide krachtige lampjes van de Silva Trail Speed hoofdlamp zitten in een aluminium unit. De hoofdlamp werkt op 4 AA batterijen die in een externe battery pack zijn ondergebracht. De batterijen gaan 2 uur mee in de hoogste stand tot 15 uur in de laagste stand. Zodra er nog 20% vermogen resteert gaan

43 beide LED s gedurende één seconde knipperen, dit wordt om de vijf seconden herhaald. Dit kan je dus niet ontgaan. Uiteraard heb je een setje vers opgeladen batterijen bij je. De lichtsterkte is 400 lumen. Dit wil zeggen dat de hoofdlamp tot 85 meter kan schijnen. De lichtbundel brengt licht daar waar het nodig is via de Silva Intelligent Light technologie, hierover later meer. Mocht de unit te warm worden, treedt de temperatuurbeveiliging in werking om overhitting te voorkomen in. De LED s gaan tijdelijk iets minder fel branden totdat de temperatuur voldoende gedaald is. Het gewicht van de Silva Trail Speed hoofdlamp is 62 gram, met batterijen komt daar 100 gram bij. Door de externe battery pack wordt je hoofd niet met dit extra gewicht belast. De battery pack heb je in je zak of vastgemaakt aan je rugzak via het verlengsnoer. De fietser bevestigt de battery pack aan de stang. De waterdichtheid IPX 6, dat wil zeggen dat de lamp geen problemen heeft met de meest heftige regenval of een tijdje in een plas liggen. De hoofdlamp is voorzien van een grote aan/uit knop. In Zweden hebben ze vaak handschoenen nodig, vandaar. Maar ook zonder handschoenen is het gewoon prettig om niet te hoeven priegelen. Met de knop zet je de lamp in vier verschillende standen: hoog, laag, breed en puls.

44 Gebruik De Silva Trail Speed is ontworpen om gebruikt te worden als hoofdlamp bij het wandelen of trail running. De skier maakt hem vast op de helm. De fietser kan de Silva Trail Speed makkelijk op een fiets bevestigen of op de helm, natuurlijk. Voor de bevestiging aan een fiets is een speciale sillicoon rubberen band ontwikkeld en voor de helm een stevige houder die je met tape op je helm plakt. Het bevestigen en losmaken van de unit gaat makkelijk en snel. Silva Intelligent Light

45 De lichtbundel van de De Silva Trail Speed hoofdlamp heeft een gepatenteerde duale lichtbundel, door Silva, Intelligent Light genoemd. Het komt hier op neer dat een deel van het licht in de breedte naar de grond wordt gestuurd en een andere deel als verstraler wordt ingezet. Licht daar waar het zijn moet, zonder je hoofd als een vuurtoren te hoeven gebruiken. Op de fiets heb je het licht rond je voorwiel en kunt goed zien wat er op je afkomt. Dit maakt de lamp uitermate geschikt voor de MTB in donkere omstandigheden. Slot De Silva Trail Speed hoofdlamp is ontworpen voor multifunctioneel gebruik, geschikt voor verschillende toepassingen. De runner, natuurvorser, fietser en skier die in het donker op pad gaat, Bekijk nu de Silva Speed Trail in onze webwinkel! Vul bij het afrekenen bij het veld kortingscode SilvaBlog in en je krijgt tot 1 februari ,- korting! Klik hier voor de website van Silva.

46 Wat is een komeet

47 Komeet C 2001 foto NASA Wat is een komeet? De afgelopen weken was de Rosetta missie naar komeet 67P volop in het nieuws. Het resultaat was een grotendeels geslaagde landing op het oppervlakte van de kern van de komeet. Een huzarenstukje dat als een net zo grote doorbraak wordt beschouwd als de eerste maandlanding in In deze blog gaat het dan ook vooral over de vraag wat een komeet nu precies is.

48 Rosetta missie Rosetta is een ruimtesonde die door de ESA (European Space Association) in maart 2004 werd gelanceerd om op de de komeet 67P te landen om er onderzoek te doen. De Rosetta bracht het landingsvoertuig Philae naar de komeet. Kometen behoren tot de oudste objecten in ons zonnestelsel en de ESA hoopt met de missie meer te weten te komen over hoe er water op de aarde is gekomen en wat kometen bijgedragen kunnen hebben over het ontstaan van leven. Kometen worden geacht hier een grote rol in te hebben gespeeld. De Rosetta zou eerst naar een andere komeet (46P) met een Ariane V raket, maar problemen met deze raket maakten dat de lancering moest worden uitgesteld en dat er naar een alternatief gezocht moest worden dat nog binnen een afzienbare periode bereik kon worden. Dit werd komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. De ruimtesonde heeft er uiteindelijk 12 jaar over gedaan en tijdens de reis werd slim gebruikt gemaakt van de zwaartekracht van de aarde en mars om de sonde een slinger te geven, steeds wat verder de ruimte in. In de volgende (korte) animatie van ESA is goed te zien hoe deze 12-jarige reis in zijn werk is gegaan:

49 Rosetta steen. Bron: ESA De missie is genoemd naar de Steen van Rosetta die aan het einde van de 18e eeuw in Egypte werd gevonden. Deze steen vormde een belangrijke sleutel bij het ontcijferen van Egyptische hiëroglyfen omdat dezelfde tekst er in drie talen in was gebeiteld en van die drie waren de hiëroglyfen nog niet ontcijferd. De lander Philae is genoemd naar een eiland in de Nijl, waar een obelisk werd gevonden die een grote rol heeft gespeeld bij het ontcijferen van de tekst op de steen. Wat is een komeet? Nu zijn we dan aangekomen bij de hamvraag van deze blogpost: wat is een komeet? Kometen zijn kosmische ijsklonten van bevroren gassen, steen en stof. Het vaste gedeelte noemen we de kern van de komeet. Die zijn over het algemeen enkele kilometers in doorsnede, zeg maar een kleine stad. Als de komeet in zijn baan om de zon in de buurt van de zon komt, ontwikkelt hij onder invloed van de zonnestraling een soort staart van wolken gas en stof. Deze

50 nevelige wolk van gas om de kern van de komeet, wordt coma genoemd. Als de komeet zich op een afstand van twee AE (afstand tussen de zon en de aarde) van de zon bevindt, worden deeltjes door de zonnewind (dit is geen wind zoals we die op aarde kennen, maar een stroming geladen deeltjes) geïoniseerd (elektrisch geladen) en wijzen dan zo goed als recht van de zon af. Dat is wat anders dan de meeste plaatjes van kometen suggereren; een kern die in grote vaart door de ruimte snelt, een staart achterlatend als een rookwolk uit een uitlaat. Die uitlaat zit dus als het ware aan de zijkant. De staart of coma kan tot een diameter van meerdere honderdduizenden tot een miljoen kilometer uitgroeien. Vaak hebben kometen twee staarten, een gasstaart, bestaande uit vluchtige deeltjes en een stofstaart, met stofdeeltjes die door het gas de ruimte in worden geblazen. Op de foto van Hale-Bopp is de blauwe staart de gasstaart en de witte de stofstaart. Als een komeet de zon passeert heet dat de periheliumfase. Het perihelium is het punt in de baan van een komeet (of planeet) dat hij het dichts bij de zon staat. Overigen is de baan van alle kometen nooit mooi rond, maar altijd parabolisch. Waar komen kometen vandaan? Op van tot AE van de zon (een afstand waarover het licht ca 10 maanden doet bij km per seconde), bevindt zich een grote verzameling kometen, de Oortwolk. Volgens sommige schattingen wel 100 miljard. Ze staan te ver weg en zijn te lichtzwak om met een telescoop te bekijken. Dat deze kometenwolk bestaat volgt uit een model dat de Nederlandse astronoom Jan Hendrik Oort rond 1950 heeft ontwikkeld. Soms verandert de baan van een van deze kometen en

51 komt in de binnengebieden van ons zonnestelsel terecht. Eenmaal aangekomen in ons bereik kunnen wij hem waarnemen. Meestal is de baan om de zon zo ruim dat hij maar eens in de zoveel duizend jaar langskomt. Dat hij zich losmaakt uit de Oortwolk kan komen door de zwaartekracht van een nabije ster of van ons melkwegstelsel in zijn geheel. De kometen verschijnen altijd onverwacht en worden aangeduid met een volgnummer en een naam die altijd vooraf gegaan wordt met een hoofdletter C. In 1951 ontdekte de (ook) Nederlandse astronoom Gerard Kuiper een tweede gordel van ijsobjecten en kometen op een kortere afstand (30-50 AE), de Kuipergordel. Sommige van deze hemellichamen komen door de invloed van de grote planeten Saturnus en (vooral) Jupiter ook in het binnengebied van ons zonnestelsel terecht. Wanneer de omloopsnelheid om de zon korter is dan 30 jaar, krijgt deze direct de aanduiding met de hoofdletter P. Dat staat voor Periodieke komeet. Zodra de komeet in de tweede periheliumfase komt, krijgt hij een volgnummer. Zo is de allereerste komeet 1P Halley genoemd. Omdat de baan kleiner is, kunnen astronomen goed voorspellen wanneer hij weer in de buurt van de zon komt. Kometen bekijken Omdat een aantal kometen in de buurt van de aarde komen in hun baan om de zon zijn we soms in staat ze te zien. Sommige kometen zijn zo helder dat ze overdag nog te zien waren. Zoals de Hale-Bopp in In 2014 waren er twee kometen goed waarneembaar. In 2015 komen er 64 P kometen in de buurt van de zon. Helaas zal geen enkele hiervan goed waarneembaar zijn voor de amateur in Nederland. Ze worden niet helder genoeg of volgen een voor ons ongunstige koers. Jammer. Meer doen met sterrenkunde? Kijk bij onze telescopen en verrekijkers of zakgidsje of de jonge sterrenzoeker.

52 Larix of Lariks

53 De Larix, Lariks of lork Op de laatste wandeling viel mijn oog op een takje van een larix dat mooi oplichtte in het ochtendlicht. Mooi plaatje en meteen een onderwerp voor een blogbericht. De larix of lork is een conifeer. Hij onderscheidt zich van de meeste andere coniferen omdat hij in de herfst na een fraaie goudgele verkleuring zijn naalden verliest. De larix is een aantrekkelijke boom die in het voorjaar heel prachtig lichtgroen ontluikt.

54 Hiernaast bloeit de boom ook mooi in het vroege voorjaar met de lichtgele mannelijk bloeiwijze (meeldraden) en de bijna paarse vrouwelijke, die uiteindelijke uitgroeien tot kleine dennenappeltjes. De bomen worden meter hoog en komen voor in de gematigde regionen op het noordelijk halfrond. De Europese lork (Larix decidua) komt van nature voor in de Alpen en de Karpaten De larix in het bos De larix is een snelle groeier en daarom uiterst geschikt voor de bosbouw. De bomen leveren duurzaam hout dat o.m. gebruikt wordt voor waterwerken, vaten en palen. Als brandhout is het niet veel. Het knettert als een gek, stinkt en vervuilt de schoorsteen. Alleen als het langdurig is gedroogd valt er

55 misschien nog wat mee te beginnen. De larix is in ons land een exoot en werd vooral aangeplant voor productiehout. Bosbouwers kwamen er begin vorige eeuw achter dat de Europese larix, die van nature een gebergteboom is, in het vlakke land gevoelig is voor de ziekte larixkanker. Zo werd hij langzamerhand verdrongen door de Japanse lork (Larix kaempfer), die veel minder vatbaar is voor deze ziekte. De verschillen zijn moeilijk te zien. De Japanse lork is in de regel groter en heeft een bredere groeiwijze. De kroon is minder compact en valt breeduit bij oudere exemplaren. Tegenwoordig zijn de lariksen die we in het Nederlandse bos zien bijna allemaal kruisingen tussen de Europese en Japanse larix. Op enkele oude landgoederen en recreatiegebieden zijn nog oude Europese lariksen te bewonderen. Zoals op Landgoed Pijnenburg, tussen Hilversum en Soest. Op Landgoed Hondsdonk in Ulvenhout staat en monumentale Europese larix met een omtrek van 2,2 meter (veel voor een lork). Voor de houtproductie hebben de in Europa geteelde lariksen de afgelopen jaren geduchte concurrentie Siberische larix (Larix sibirica) gekregen van de Ziekten Naast de larixkanker die door een schimmel wordt veroorzaakt en zichtbaar wordt op de dode takken door kleurige lever- en korstmossen, is er ook nog het larixmotje (Coleophora laricella). Deze motjes leggen in juni oranjekleurige eitjes onder de naalden. De larven boren zich in de naalden en vreten die inwendig voor een groot deel uit. Na vervelling overwinteren de larven in een naaldkokertje dat aan de twijgen wordt vastgemaakt. Zodra de larix het volgend voorjaar begint uit te lopen begint het spel opnieuw. Na vijf jaar geïnfecteerd te zijn is de jaarlijkse groei met 97%

56 teruggebracht. Hier zijn de bosbouwers dus niet blij mee. Bomen herken je met ons gidsje van de KNNV van 2,99