Wijkthermometer 2016 Inhoud:

Transcriptie

1 Wijkthermometer 2016 Inhoud: 1. Overzicht Stad Utrecht Resultaten Binnenstad Utrecht Resultaten Leidsche Rijn Utrecht Resultaten Noordoost Utrecht Resultaten Noordwest Utrecht Resultaten Oost Utrecht Resultaten Overvecht Utrecht Resultaten Vleuten-De Meern Utrecht Resultaten West Utrecht Resultaten Zuid Utrecht Resultaten Zuidwest Utrecht

2 Wijkthermometer 1. Overzicht Stad Utrecht Inhoud: 1. Inleiding Opzet Wijkthermometer Algemene gegevens Middelenproblematiek en verslaving Samenvatting en conclusies Bijlage

3 1. Inleiding Het bevorderen van de gezondheid van inwoners van een stad begint vaak met een analyse van de situatie binnen de verschillende wijken. Deze analyse brengt de risicogroepen in beeld. Dat helpt bij het stellen van prioriteiten binnen de zorg en bij het afstemmen van het preventieaanbod op de behoeften van de lokale bevolking. Daarbij kunnen bestaande gegevens over de wijken, de bewoners, hun gezondheid en middelen gebruik als uitgangspunt worden genomen. Naar aanleiding van dit overzicht kan het gesprek worden aangegaan met samenwerkingspartners. Op die manier kan de problematiek die in de wijk wordt ervaren vanuit verschillende invalshoeken worden belicht. Een duidelijke analyse draagt er aan bij dat interventies gericht worden ingezet. De Wijkthermometer Het doel van de Wijkthermometer is: het creëren van een uitgangspunt om de samenwerking tussen ketenpartners en preventie op lokaal niveau te stimuleren. Een belangrijk voordeel van een wijkgerichte aanpak (ten opzichte van een stadsbrede aanpak) is dat bewoners beter te betrekken zijn bij een project als de focus wordt gelegd op een relatief klein gebied. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van bestaande lokale netwerken en sociale initiatieven 1 In de Wijkthermometer komen de volgende thema s aan bod: Een algemeen overzicht van de sociaal-demografische gegevens per wijk Een gezondheidsprofiel van bewoners (voor zover bekend) per wijk Een overzicht van middelengebruik en verslaving per wijk ( voor zover bekend uit de gegevens van het cliëntenbestand van Jellinek en de input van professionals) De Utrechtse wijken en buurtteams De stad Utrecht is onderverdeeld in tien wijken. Deze wijken zijn te vergelijken met stadsdelen. Iedere wijk bestaat vervolgens weer uit subwijken en buurten. Iedere wijk heeft een eigen buurtteam waar mensen met vragen over zorg en hulpverlening terecht kunnen. Sommige wijken, zoals Overvecht, hebben meerdere buurtteams. Daarnaast heeft iedere wijk zijn eigen jongerenwerkers, huisartsen, wijkagenten en handhavers. In de afbeelding in het derde hoofdstuk (Figuur 1) is te zien hoe Utrecht verdeeld is, in de lijst wordt tevens het inwoneraantal per wijk genoemd. De wijkambassadeur Jellinek heeft er in Utrecht voor gekozen om meer en beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften van de ketenpartners in verschillende wijken in beide steden. De Wijkthermometer dient daarbij als basis voor een breder opgezette wijkaanpak. In Utrecht wordt veel waarde gehecht aan laagdrempelige zorg die passend is bij de bewoners. Daarom is gekozen voor de aanstelling van een zogenaamde wijkambassadeur per wijk. De wijkambassadeur is het gezicht van Jellinek in de wijk. Deze persoon 2 werd gekozen op basis van de uitkomsten van de wijkthermometer en aan de hand van het 1 Bij lokale partijen wordt gedacht aan: gemeente, eerstelijnszorg, welzijnsorganisaties, Centrum Jeugd en Gezin, sportaanbieders, scholen, bewonersinitiatieven etc. 2 In sommige wijken zijn twee wijkambassadeurs aangesteld. 3

4 netwerk in de wijk en van de professie die het beste aansluit bij dit netwerk. Dit kan een veldwerker, een behandelaar, een medewerker van het FACT-team 3 of iemand vanuit Preventie zijn. De wijkambassadeur is vooral een eerste aanspreekpunt en een representatief doorgeefluik naar andere plekken in de organisatie. In bijlage D is te zien welke wijkambassadeur verantwoordelijk is voor welke wijk Opzet Wijkthermometer De informatie in deze Wijkthermometer is gebaseerd op bestaande bronnen en op gesprekken met professionals. In iedere wijk is gebruikgemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids- en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. De Volksgezondheidsmonitor bestaat uit een algemeen Utrechts gezondheidsprofiel en factsheets over de jeugd (gegevens over leefstijl in de leeftijd van jaar) en volwassenen (19 jaar en ouder) in de verschillende wijken van Utrecht. De monitor wordt iedere vier jaar herhaald. Voor de huidige wijkthermometer zijn de gegevens van de meest actuele monitor gebruikt (uit 2014). Demografisch onderzoek en beleids- en actieplannen van de gemeente. Iedere vier jaar worden wijkambities bepaald, samen met bewoners en de wijkraad van de betreffende wijk. Deze worden jaarlijks uitgewerkt in een wijkactieprogramma. Het online-systeem van de gemeente Utrecht wistudata geeft de meest actuele gegevens over wonen, werk, veiligheid, economie en bewonersmeldingen. De gegevens van cliënten die bij Jellinek Utrecht in behandeling zijn (geweest) geven onder andere inzicht in de primaire problematiek waarvoor cliënten zich aanmelden. Deze cijfers laten zien hoeveel bewoners uit een specifieke wijk bij Jellinek in behandeling zijn. Bij de analyse van deze gegevens is een indeling gemaakt in leeftijdsgroepen en in primaire problematiek van de cliënten (zie bijlage C). De cliëntgegevens op zich geven niet altijd inzicht in wat er speelt in de wijk. Het kan zijn dat bewoners niet goed door zorg bereikt worden. Om dit te ondervangen worden in iedere wijk een aantal professionals bevraagd. Uit de gesprekken met professionals komt bepaalde informatie over middelengebruik en verslaving naar voren. In iedere Jongerenwerkers: JoU is de stedelijke organisatie voor jongerenwerk in Utrecht. JoU werkt met jongeren tussen 12 en 23 jaar in de stad Utrecht en in Maarssen. Buurtteammedewerkers: Alle Utrechts wijken hebben één of meerdere buurtteams. 3 FACT-teams begeleiden mensen met (ernstige) verslaving en problemen op meerdere levensgebieden, die elke andere behandelvorm in de weg staat. 4 Deze werkwijze wordt aan het eind van 2017 geëvalueerd en eventueel aangepast. 4

5 Achter de buurtteams gaan twee organisaties schuil. Buurtteamorganisatie Sociaal is verantwoordelijk voor de sociale basiszorg aan volwassenen. Lokalis zorgt voor de basiszorg aan jeugd en gezin. Wijkagenten: Wijkagenten vormen de schakel tussen wijk en politieorganisatie. Zij zijn voor bewoners een eerste aanspreekpunt als het gaat om openbare orde en criminaliteit in de wijk. Daarnaast hebben wijkagenten contact met gemeente, welzijnsorganisaties, winkeliers en buurt - en bewonersorganisaties. Toezicht en handhaving: De handhavers en inspecteurs van de gemeente controleren en handhaven op de naleving van de regels die er zijn. Zij doen dat in de openbare ruimte en bij bedrijven en particulieren Huisartsen: Alle Utrechtse huisartsen zijn aangesloten bij Huisartsen Utrecht Stad (HUS). Het verschilt per wijk in hoeverre de huisartsen zicht hebben op wat er speelt in de wijk. Jeugdgezondheidszorg Utrecht: Centrum Jeugd en Gezin biedt preventieve en lichte ondersteuning bij thema s als gezondheid, opvoeden enopgroeien. Wanneer nodig, verwijzen zij ouders en jongeren naar andere vormen van jeugdhulp. Daarbij wordt gesproken van een signaal wanneer er een duidelijke ontwikkeling wordt waargenomen door één of meer respondenten die vanuit hun professie goed zicht hebben op ontwikkelingen in de wijk. Er wordt gesproken van een trend wanneer meerdere bronnen onafhankelijk van elkaar over een langere periode een duidelijke ontwikkeling waarnemen in de aard of omvang van middelengebruik en/of verslaving. 3. Algemene gegevens In dit hoofdstuk wordt in het kort een overzicht gegeven van enkele algemene gegevens over de stad Utrecht. Achtereenvolgens zijn dat demografische kenmerken, sociaaleconomische status, gezondheid en welzijn, en veiligheid. Demografische gegevens In 2016 heeft Utrecht ongeveer inwoners. Van de tien wijken heeft Vleuten-De Meern (Vleuten, de Meern en Haarzuilen) de meeste inwoners, gevolgd door de wijken Noordwest en Oost. De wijk Binnenstad heeft het kleinste aantal inwoners (Figuur 1). 5

6 Figuur 1. Utrecht onderverdeeld in wijken (bron: bron: WistUdata, 2016) Aantal inwoners: West Noordwest Overvecht Noordoost Oost Binnenstad Zuid Zuidwest Leidsche Rijn Vleuten- De Meern In Utrecht wonen meer vrouwen (55%) dan mannen (45%). Zo n één op de tien inwoners is student aan het HBO of aan de universiteit ( WO). Utrecht is tevens een relatief jonge stad. Ongeveer een derde van de inwoners is tussen de 18 en 35 jaar oud (Figuur 2). Bijna de helft van de vestigers in Utrecht valt in de leeftijdscategorie 18 tot en met 24 jaar. Dit zijn voornamelijk studenten en starters op de arbeidsmarkt. De verwachting is dat de bevolking de komende jaren zal blijven groeien en het aantal 65-plussers flink zal toenemen. Andere veranderingen die verwacht worden zijn een verdubbeling van het aantal jongvolwassenen in de Vinex wijk Leidsche Rijn (18-23 jaar) en een afname van het aantal kinderen in Vleuten-De Meern (bron: Utrecht monitor 2016). Figuur 2. Leeftijdsindeling gemeente Utrecht in percentages (bron: WistUdata 2016) 65+ jaar jaar jaar jaar jaar jaar 4-12 jaar 0-4 jaar Ongeveer een vijfde van de bewoners van de wijken Leidsche Rijn en Vleuten- De Meern zijn jonger dan 12 jaar. Deze wijken zijn daarmee de jongste van Utrecht en staan in contrast met een wijk als Overvecht, waarbij meer dan een vijfde van de bewoners ouder dan 55 jaar is. Ook in de wijk Noordwest wonen relatief veel 55- plussers (twaalf %, bron: Wistudata 2016). In de wijk Oost wonen relatief veel studenten, net als in de Binnenstad. Opvallend aan de Binnenstad is dat er veel twintigers en dertigers wonen en 6

7 relatief weinig kinderen. Ongeveer twee derde van de inwoners van de gemeente Utrecht heeft een autochtoon-nederlandse achtergrond (bron: WistUdata). Dat is meer dan in heel Nederland, maar fors minder dan in de andere drie grote steden. 5 Daarnaast heeft ongeveer 10 % van de inwoners een Westerse achtergrond en een op de vijf een niet- Westerse achtergrond 6. Binnen het gemeentelijk onderzoek zijn de meest voorkomende groepen met een niet-westerse achtergrond (Marokkaans, Turks en Surinaams/Antilliaans) apart onderscheiden. Daarbinnen vormen inwoners met een Marokkaanse achtergrond de grootste groep. Figuur 3. Culturele achtergrond inwoners Utrecht (bron: WistUdata, 2016) Autochtoon Marokkaans Overig niet-westers Turks Surinaams/Antilliaans Overig Westers De wijken met de meeste bewoners met een niet-westerse achtergrond zijn Overvecht en Zuidwest. In de wijk Overvecht is heeft ongeveer de helft van de bewoners geen autochtoon-nederlandse achtergrond en in de wijk Zuidwest ongeveer 40 %. De grootste groepen in deze wijken bestaan uit bewoners met een Marokkaanse achtergrond, gevolgd door bewoners met een Turkse achtergrond. Andere wijken (zoals de wijk West) kennen wel buurten waar in verhouding minder autochtone Nederlanders wonen, maar hier staan vaak andere buurten tegenover waar in verhouding juist meer bewoners met een autochtoon Nederlandse achtergrond wonen dan gemiddeld in Utrecht. Daardoor wijkt het gemiddelde in de wijk niet af van het gemiddelde in Utrecht. Sociaaleconomische status In Nederland zijn er grote regionale verschillen in het percentage hoogopgeleiden onder de potentiele beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar). Vooral de grote steden en de gemeenten rondom de grote steden kennen een hoog percentage hoogopgeleiden. Utrecht is met 58 % de gemeente met de meeste hoogopgeleiden (zie bijlage A voor specificatie). In juni 2015 ontving ongeveer één op de tien Utrechters een uitkering voor arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of bijstand. Ongeveer 7% van de huishoudens kon in dat jaar niet rondkomen en 6% kreeg een bijstandsuitkering. In 2016 was dit 6,5% (bron: WistUdata). Het aandeel ligt daarmee iets boven het landelijk gemiddelde, maar een stuk lager dan in de andere grote steden (bron: Utrecht monitor, 2016). Gezondheid en welzijn Uit de Utrecht monitor (2016) blijkt dat het gezondheidsniveau van Utrechtse inwoners de laatste jaren stabiel is. Utrechtse pubers zijn over het algemeen positief over hun eigen gezondheid. Jongens tussen de 15 en 17 jaar bewegen meer, maar gebruiken ook meer genotsmiddelen dan meisjes, terwijl meisjes meer gezondheidsklachten psychosociale problemen ervaren. In 2015 wisten steeds 5 Mensen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren werden in dit onderzoek autochtoon genoemd, ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Onder de overige groepen zijn mensen ingedeeld van wie ten minste één van de ouders niet in Nederland is geboren. 6 Onder 'niet-westers' worden in dit geval de mensen uit alle landen buiten Europa, Noord-Amerika en Oceanië bedoeld. Op grond van hun sociaaleconomische en culturele positie worden mensen uit Indonesië en Japan tot de categorie westers gerekend (bron: WistUdata) 7

8 meer gezinnen de weg naar buurtteams Jeugd te vinden voor ondersteuning. Ook qua voorzieningen en ondersteuning voor volwassenen betreft wordt een toenemende rol voor de buurtteams waargenomen. Utrecht heeft 18 buurtteams die voor de hele stad generalistische basishulp bieden aan volwassenen. Veiligheid en overlast De veiligheidsbeleving van Utrechters is redelijk stabiel gebleven in 2015, hoewel de criminaliteit is afgenomen. De ervaren jongerenoverlast is daarnaast licht gedaald. In de wijkwijzer van 2016 staat echter dat de jongerenoverlast in Overvecht is toegenomen. Overvecht, Noordwest en Zuidwest scoren volgens deze wijkwijzer het minst gunstig op veiligheid. Er zijn veel bewoners op die zich wel eens onveilig voelen in hun buurt en veel bewoners die vaak jongerenoverlast ervaren. De Binnenstad heeft het meeste te maken met geweldsincidenten (8 %). Overlast van jongeren wordt het meest ervaren in de wijk Overvecht. Figuur 4. Percentage overlast van jongeren per wijk (bron: WijkWijzer 2016) 4. Middelenproblematiek en verslaving De gegevens in dit hoofdstuk zijn onder andere verkregen uit de meest actuele gezondheidspeilingen van Utrecht. Uit deze peilingen is tevens de Gezondheidsmonitor opgesteld. Deze gegevens zijn gecategoriseerd aan de hand van een leeftijdsindeling. In bijlage B zijn alle bijbehorende tabellen te vinden. In dit hoofdstuk worden met name de resultaten uit gemeentelijk onderzoek en de bevindingen uit het clientenbestand van Jellinek Utrecht genoemd. In de afzonderlijke wijkthermometers wordt dieper ingegaan op verklarende factoren voor deze bevindingen. Jeugd (groep zeven en acht basisonderwijs) Ongeveer één op de vijf leerlingen in groep zeven en acht van het basisonderwijs heeft weleens gedronken, waarbij jongens over het algemeen voorlopen op meisjes. Het valt op dat bijna geen van de kinderen uit gezinnen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond op deze leeftijd ooit alcohol gedronken hebben, terwijl bijna 30 % van de leerlingen uit de andere bevolkingsgroepen (autochtoon, Surinaams, Antilliaans, Arubaans of overig) dit al weleens heeft gedaan (zie bijlage B). 8

9 Dit is ook terug te zien in de wijken van Utrecht: in wijken met veel gezinnen die een Marokkaanse of Turkse achtergrond hebben ligt het percentage beduidend lager dan het gemiddelde (zie fig. 5). Hoe hoger het opleidingsniveau van de ouders, hoe groter het aantal kinderen dat wel eens alcohol heeft gedronken. Ook dit is terug te zien in de plattegrond: in de binnenstad, noordoost en oost (waar het opleidingsniveau relatief hoog ligt) is het percentage hoger dan gemiddeld. Figuur 5. Percentage leerlingen uit groep 7 en 8 dat wel eens alcohol heeft gedronken per wijk (Bron: Jeugdmonitor Utrecht ) Jeugd (tweede en vierde klas voortgezet onderwijs) In de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs hebben de meeste leerlingen uit Utrecht al weleens alcohol gedronken. Gemiddeld 3 % uit de tweede klas heeft dat de in de laatste maand gedaan, in de vierde klas is dat gestegen naar 16 % (bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht, ). Ook hier valt op dat het alcoholgebruik lager ligt bij jongeren uit gezinnen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. Daarentegen trekken kinderen uit Nederlandse gezinnen het gemiddelde omhoog: van hen heeft meer dan één op de vijf de afgelopen maand alcohol gedronken. Bij de tweedeklassers hadden, vergeleken met de HAVO/VWO-leerlingen, wat meer vmbo-leerlingen in de laatste maand weleens alcohol gedronken. In de vierde klas is er nauwelijks een verschil naar opleidingsniveau (zie bijlage B). Leerlingen uit de wijken Noordwest, de Binnenstad en Oost halen het gemiddelde van de tweedeklassers omhoog, terwijl de leerlingen in de Zuidwest, Leidsche Rijn en Vleuten de Meern niet of nauwelijks gedronken hebben afgelopen maand. Onder de vierdeklassers springen met name de wijken Binnenstad, Noordoost en Oost eruit. Overvecht, Zuidwest en Zuid halen het gemiddelde juist omlaag. Deze laatste drie wijken zijn ook de wijken met in verhouding veel gezinnen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. 9

10 Figuur 6. Percentage leerlingen in het voortgezet onderwijs die in de afgelopen vier weken alcohol hebben gedronken (Bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ) klas 2 klas 4 Als gekeken wordt naar cannabisgebruik dan valt een aantal dingen op. 2 % van de tweedeklassers van heeft al eens geblowd, onder de vierdeklassers is dit 9 % (bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht). Jongens hebben op die leeftijd al iets vaker geblowd dan meisjes (11 % tegenover 8 %). Ook hier zijn het de kinderen uit Nederlandse gezinnen die het gemiddelde omhoog halen. Jongeren uit Marokkaanse gezinnen hebben aangegeven het minste ervaring te hebben met blowen (2 %, bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ). Er is weinig verschil qua opleidingsniveau in de vierde klas. Onder de tweedeklassers is er wel verschil: 3 % van de VMBO leerlingen heeft al eens geblowd ten opzichte van 1 % van de VWO leerlingen. Figuur 7: Percentage leerlingen in het voortgezet onderwijs die wel eens geblowd hebben (Bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ) Klas 2 Klas 4 10

11 Bij een vergelijking van de wijken valt op dat geen van de leerlingen uit de tweede klas in Oost en de Binnenstad zegt weleens cannabis te hebben gebruikt. In de vierde klas is dat veranderd, in Zuidwest en Overvecht blijft het percentage laag. Daarentegen is het percentage in de vierde klas dat al eens geblowd heeft juist vrij hoog bij leerlingen uit Oost (13 %). Andere wijken die het gemiddelde omhoog halen zijn: Noordwest, Noordoost en Zuid. Problematisch gebruik en verslaving Er zijn ook jongeren van onder de 18 (minderjarigen) die contact hebben gezocht met verslavingszorg vanwege hun middelengebruik. Ondanks dat alcoholgebruik onder jongeren door vrijwel alle professionals wordt waargenomen is dit niet terug te zien in de verslavingszorg. Professionals geven aan dat in de omgeving van veel jongeren alcoholgebruik geaccepteerd is en ouders pas aan de bel trekken wanneer er sprake is van een ander middel. Voor zover jongeren zich hebben aangemeld bij Jellinek en in behandeling zijn, gebruiken ze meestal cannabis. Echter, het aantal jongeren date hiervoor in behandeling is loopt terug; van meer dan tien cliënten in 2011 naar slechts een paar in de afgelopen twee jaren. Ook zijn er ieder jaar een paar jongeren in behandeling voor problematisch gamen. 7 Het betreft vaker jongens dan meisjes. Bij jongeren onder de 18 wordt vaker gebruikgemaakt van preventieve maatregelen dan van behandeling. Het aantal minderjarigen dat in behandeling is bij verslavingszorg is veel lager dan het aantal volwassenen. Preventieve interventies waar minderjarigen gebruik van maken zijn bijvoorbeeld eenmalige adviesgesprekken of een serie gesprekken waarin het gebruik besproken wordt. Het gaat daarbij voornamelijk over cannabisgebruik of gamen. Het valt preventiewerkers en andere professionals unaniem op dat lachgas een middel is dat onder diverse verschillende groepen jongeren gebruikt wordt. Ook over dit middel wordt contact gezocht met Jellinek; er zijn veel vragen over de schadelijkheid. Jongvolwassenen In de Volksgezondheidsmonitor Utrecht wordt een aantal definities voor alcoholgebruik gehanteerd. Voor de duidelijkheid worden deze definities hier kort toegelicht: Overmatig alcoholgebruik: Bij mannen wordt deze definitie gebruikt wanneer er sprake is van meer dan 21 glazen 8 per week en vrouwen 14 glazen per week (gemiddeld respectievelijk meer dan 3 per dag en meer dan 2 per dag). Het gaat daarbij om mensen die structureel alcohol gebruiken. Problematisch alcoholgebruik: Deze definitie geld voor mensen die in hun dagelijks leven problemen ondervinden van hun alcoholgebruik. In de volksgezondheidsmonitor is dit gemeten met de schaal van Candel 9. Zware drinker: Deze definitie geldt voor mannen die wekelijks minimaal 6 of meer glazen alcohol op één dag drinken, voor vrouwen wekelijks 4 of meer glazen alcohol op één dag. Het gebruik is minder structureel, maar er wordt wel wekelijks op minstens één dag excessief gedronken. 7 Een kleine kanttekening is dat problematisch gebruik bij jongeren vaak opgepakt wordt vanuit de preventieafdeling. Deze interventies zijn niet terug te zien in het cliëntenbestand. 8 Met glazen wordt een standaardglas alcohol bedoeld. Dit wil zeggen dat het percentage alcohol gelijk is, of het nu gaat om wijn, bier, sterke drank of iets anders. 9 De schaal van Candel bestaat uit zes vragen zoals Hebt u wel eens geprobeerd met drinken te stoppen zonder dat dat lukte? mensen die op drie of meer vragen ja antwoorden, worden gekenmerkt als problematisch drinker (Bron: Volksgezondheidsmonitor Alcohol en middelen 2014) 11

12 In deze leeftijdscategorie (18-25 jaar) valt op dat meer dan een derde van de respondenten in het bevolkingsonderzoek aangaf een zware drinker te zijn (zie bijlage B). Mannen in deze leeftijdscategorie zijn twee keer zo vaak overmatige, zware en problematische alcoholgebruikers dan vrouwen. Zo geeft bijna de helft van de mannen aan een zware drinker te zijn, terwijl dat bij de vrouwen ongeveer een kwart is. Verder valt op dat het percentage overmatige en zware drinkers het hoogst is bij jarigen en steeds iets afneemt naarmate de leeftijd stijgt. Jongeren die voorlichting geven over middelengebruik (peers) zien een nonchalante houding bij de Utrechtse uitgaanders met betrekking tot alcohol. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen kroegen en cafés of festivals en dancefeesten. Op de eerstgenoemde locaties speelt vooral overmatig alcoholgebruik een grote rol. Op festivals en dancefeesten worden ook drugs gebruikt. Er wordt een open houding ten opzichte van stimulerende middelen gesignaleerd onder de Utrechtse jongeren in deze leeftijdsgroep. Met name XTC is erg in trek, gevolgd door 4-FA, amfetamine en in mindere mate cocaïne. Volgens de jongeren die voorlichting geven heeft cannabis een stabiele positie in het scala aan middelen dat gebruikt wordt. Lachgas heeft ook onder de jongvolwassenen een opmars gemaakt in de afgelopen jaren. Studenten Uit de Wijkthermometer komt naar voren dat het alcoholgebruik onder studenten in Utrecht nog steeds erg hoog ligt (hoger dan bij jongeren die niet studeren). Dit is conform de landelijke situatie (bron: CBS). Dit is het geval bij studenten die lid zijn van een verenigingen, maar ook bij studenten die niet lid zijn. Naast overmatig alcoholgebruik, dat verreweg het grootste probleem vormt, zijn er signalen dat het gebruik van hierboven genoemde drugs onder studenten in de afgelopen jaren is toegenomen. Het lijkt tot nu toe vooral om recreatief gebruik te gaan. In het algemeen gebruiken studenten relatief veel alcohol en drugs. De meeste studenten zitten in een leeftijdsfase (tussen de 16 en 24 jaar) waarin het gebruik snel toeneemt en het gebruik ook relatief hoog ligt ten opzichte van alle leeftijdsgroepen 10. In die zin zijn de bevindingen in Utrecht niet verrassend. Problematisch gebruik en verslaving Het aantal jongvolwassenen dat in aanraking is gekomen met verslavingszorg is een stuk hoger dan het aantal jongeren onder de 18 jaar. Ongeveer twee derde van de cliënten van deze leeftijd is man. Het aantal cliënten in deze leeftijdsgroepen is de afgelopen vier jaren gehalveerd, hoewel dat niet hoeft te betekenen dat de problematiek minder is geworden. Met name in 2016 is een flinke daling waarneembaar, waarvan verwacht wordt dat deze samenhangt met het faillissement van Victas en de overname door Jellinek. Ook bij deze leeftijdsgroep ligt het aantal cliënten die problematisch cannabis gebruiken het hoogst; bijna de helft van de cliënten is voor dit middel in behandeling Minder dan een kwart van de cliënten uit deze leeftijdsgroep is voor alcohol in behandeling. Een voorzichtige verklaring zou kunnen zijn dat de nadelige effecten van alcoholgebruik pas later tot problemen leiden. Er zijn slechts een paar cliënten die in behandeling zijn voor cocaïnegebruik of gebruik van opiaten, gokken of gamen. Dit aantal is dan ook te laag om conclusies te trekken. 10 Dorsselaer, S. van, Goossens, F.X. (2015) Alcohol-, tabaks- en drugsgebruik door studenten. Inventarisatie van (onderzoeken naar) prevalentieschattingen onder MBO-, HBO- en WO -studenten in Nederland. Utrecht, Trimbos-instituut 12

13 Volwassenen (alcohol) Bij de Utrechtse volwassenen in het algemeen (19 tot 65 jaar) liggen de percentages voor overmatig alcoholgebruik (8 %), zware drinker (13 %) en problematisch gebruiker (11 %) een stuk lager dan bij de jongvolwassenen (zie bijlage B). Het gemiddelde wordt voornamelijk omhoog gehaald door bewoners met een autochtoon- Nederlandse achtergrond. In de Gezondheidspeiling van de gemeente Utrecht is de groep autochtoon lage sociaaleconomische status toegevoegd omdat deze groep vaak in ongunstige zin afwijkt qua gezondheid en welzijn van de overige autochtone Utrechters 11. Deze groep haalt in dit geval juist het gemiddelde van de autochtone Nederlanders omlaag doordat er in verhouding minder overmatige, zware en problematische drinkers zijn (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Onder de Marokkaanse inwoners komt alcoholgebruik nog steeds nauwelijks voor. De HBO- en WOgeschoolden (dat wil zeggen, mensen die deze opleiding succesvol hebben afgerond) zijn in verhouding ook minder vaak overmatige, zware of problematische gebruikers. Het percentage gebruikers ligt het hoogst onder HAVO/VWO/Mbo geschoolden. De wijken Oost en de Binnenstad springen er echt uit qua alcoholgebruik, op de voet gevolgd door de wijken West en Noordoost. Het hoogste percentage problematische drinkers (17%) bevindt zich in Oost. In de wijken Vleuten- De Meern, Leidsche Rijn en Overvecht wordt relatief weinig alcoholgebruik gerapporteerd (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Figuur 8. Percentage zware drinkers in Utrecht stad, ingedeeld naar wijk (leeftijd 19-64, bron VGM 2014) Volwassenen (cannabis) Volgens de Volksgezondheidsmonitor heeft twaalf % van de volwassen Utrechters van 2014 in de laatste 12 maanden cannabis gebruikt en zes % gedurende de laatste maand. Cannabisgebruik ligt veruit het hoogst in de leeftijdsgroep jaar (bijna een op de vijf blowde in de laatste Opleidingsniveau, beroepsstatus en inkomen worden als indicatoren voor deze status gebruikt. 13

14 maanden) en mannen scoren beduidend hoger dan vrouwen. Wat betreft culturele achtergrond is het percentage cannabisgebruikers onder autochtonen groter dan onder allochtonen. Daarbij zijn er wel opvallende verschillen tussen allochtone groepen: inwoners met een Marokkaanse achtergrond geven aan zelden cannabis te gebruiken, terwijl 10 % van de bewoners met een Turkse achtergrond zei dit in het afgelopen jaar te hebben gedaan. Bij de (overigens kleine groep) Surinaamse en Antilliaanse inwoners was die zelfs één op de vijf 12. Evenals bij alcohol geven HAVO/VWO/Mbo geschoolden het vaakst aan cannabis te gebruiken. (Zie bijlage B voor de volledige tabel). Cannabisgebruik in de laatste 12 maanden ligt hoogst in de wijken Oost en Binnenstad, gevolgd door West, Noordwest en Zuidwest. Het gebruikerspercentage ligt veruit het laagst in de wijken Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern. Figuur 9. Cannabisgebruik in percentages, per wijk (bron: Gezondheidspeiling jaar) West Noordwest Overvecht Noordoost Oost Binnenstad Zuid Zuidwest Leidsche Rijn Vleuten-De Meern Afgelopen 12 maanden Afgelopen 4 weken Problematisch gebruik en verslaving Ongeveer een op de vijf cliënten, die in behandeling zijn bij Jellinek, is tussen de 25 en 35 jaar. Deze leeftijdsgroep bestaat ongeveer driekwart uit mannen. Bij ongeveer een kwart is sprake van alcoholproblematiek en bij nog eens een kwart van cannabisproblematiek. Opvallend is dat cocaïne- /crack-problematiek bij deze groep een grotere rol speelt dan bij cliënten onder de 25 jaar; ongeveer één op de vijf cliënten in de leeftijdsgroep jaar is hiervoor gedurende de afgelopen jaren bij Jellinek in behandeling (geweest). Hierna volgt gokken als meest voorkomende problematiek. Het aantal cliënten van deze leeftijd dat voor opiaten in behandeling is bedraagt nog slechts minder dan vijf %. Het grootste deel van de cliënten bij Jellinek is tussen de 35 en 55 jaar oud. Ongeveer een op de drie cliënten in deze leeftijdscategorie is in behandeling voor alcohol. Dit wordt gevolgd door cocaïne 12 Kleine kanttekening bij deze bevinding is het relatief lage aantal respondenten: minder dan

15 (één op de zes) en heroïne of methadon (één op de zeven). Cannabis vormt bij deze leeftijdsgroep nog maar bij één op de tien het primaire probleem waarvoor zij bij Jellinek in behandeling zijn. Ouderen Van de Utrechtse ouderen van boven de 65 jaar is 13 % een overmatige drinker, volgens de Gezondheidspeiling van 2014 (zie bijlage B). Ongeveer een kwart van deze overmatige drinkers wordt door vrouwelijke bewoners vertegenwoordigd. Ook hier wordt het gemiddelde opgehaald door bewoners met een middelbaar of hoger opleidingsniveau. Onder ouderen die alleen basisonderwijs gevolgd hebben komt dit veel minder vaak voor (4 %). Onder ouderen met een autochtoon-nederlandse achtergrond komt problematisch alcoholgebruik even vaak voor als onder ouderen met een migratieachtergrond, namelijk 7 % (bron: Gezondheidspeiling 2014). Problematisch gebruik en verslaving Bijna de helft van de ouderen (55+) 13 die bij Jellinek in behandeling zijn hebben alcoholgebruik als primaire problematiek, hoewel er sinds 2011 een dalende lijn te zien is in het aantal cliënten dat hiervoor in behandeling is bij Jellinek. Het aantal cliënten binnen deze leeftijdsgroep die primair in behandeling zijn voor cannabis is vrijwel nihil, slechts een paar per jaar. Daarentegen kampt één op de zes van deze cliënten met heroïne- en/of methadonproblematiek, in 2016 zelfs bijna een kwart. Sinds 2011 is een toename van cliënten te zien met cocaïne- of crackproblematiek: één op tien van deze cliënten is hiervoor in behandeling. 5. Samenvatting en conclusies Samenvatting De Wijkthermometer in Utrecht is opgezet met als doel een uitgangspunt te creëren voor de samenwerking van (verslavings-)zorg en preventie op lokaal niveau. Naar aanleiding van de bevindingen uit de wijkthermometer werd(en) aan ieder van de tien wijken één of twee wijkambassadeur(s) gekoppeld die het gezicht van Jellinek vormen in de wijk. Deze werkwijze wordt aan het eind van 2017 geëvalueerd en eventueel aangepast. De Wijkthermometer is samengesteld op basis van gegevens die werden verkregen uit gemeentelijk onderzoek, demografische gegevens van de bewoners, beleids-en actieplannen van de gemeente, cliëntgegevens van Jellinek en gesprekken met - en vragenlijsten ingevuld door - professionals van Jellinek en andere organisaties. Uit de demografische analyse van de stad komt naar voren dat Utrecht relatief veel jonge bewoners kent, ongeveer een derde van de bewoners is jaar en er wonen veel studenten. Er wonen meer vrouwen dan mannen en ongeveer twee derde van de bewoners heeft een Nederlandse achtergrond. Van de 20 % met een niet-westerse achtergrond vormen de bewoners van Marokkaanse komaf de grootste groep, op afstand gevolgd door inwoners van Turkse en Surinaamse/Antilliaanse origine. 13 De leeftijdsindeling in het cliëntenbestand van Jellinek is anders dan de leeftijdsindeling die bij de Gezondheidspeiling van de Gemeente Utrecht gebruikt werd. Vergelijken tussen deze groepen is daardoor niet mogelijk. 15

16 De sociaaleconomische status ligt in Utrecht hoger dan in andere grote steden en het is de hoogst opgeleide grote stad in Nederland. Het gezondheidsniveau van Utrechtse inwoners is de laatste jaren stabiel. Zowel op gemeentelijk niveau als bij cliënten in de verslavingszorg is alcohol het middel dat het meest gebruikt wordt. Opvallend is dat gebruik soms al op jonge leeftijd plaatsvindt en lijkt te pieken in de leeftijd jaar. Toch zijn de meeste mensen die voor alcoholproblematiek in behandeling zijn ouder, de grootste groep is ouder dan 55 jaar. De jongeren die al in aanraking komen met alcohol voordat ze achttien jaar zijn komen relatief vaak uit gezinnen met hoogopgeleide ouders. Verhoudingsgewijs komt alcoholgebruik onder minderjarigen het vaakst voor bij jongeren uit de wijken Noordoost en Oost. Het gebruik van alcohol wordt in veel gevallen als normaal beschouwd door zowel de ouders als door de jongeren zelf. Bij sommige jongeren (met name autochtone jongens) wordt het gebruik van cannabis wél als problematisch ervaren. Een klein aantal van deze jongens staat al op jonge leeftijd in contact met verslavingszorg. Dit geldt ook voor enkele jongeren die problemen ervaren door hun gamegedrag. Gebruik van lachgas wordt meer waargenomen dan ooit tevoren, maar meldingen van afhankelijkheid komen (bijna) niet voor. Met name onder studenten wordt veel alcohol gedronken en geëxperimenteerd met andere middelen. Een derde van de Utrechters jaar is een zware drinker 14. Zowel jongeren die voorlichting geven over middelengebruik als professionals geven aan dat het extreme alcoholgebruik onder deze groep als normaal geldt. De meeste cliënten van deze leeftijd die zich aanmelden bij Jellinek doen dat vanwege hun cannabisgebruik en niet vanwege alcohol. Binnen deze groep wordt ook geëxperimenteerd met middelen als XTC. Onder de volwassenen in het algemeen (19-65 jaar) valt op dat hoogopgeleiden in verhouding vaak aangeven alcohol te gebruiken, hetzelfde geldt voor mensen met een lage sociaaleconomische status. Het grootste percentage zware drinkers bevindt zich in de wijken Oost en Binnenstad, evenals het grootste percentage actuele cannabisgebruikers. Van de Utrechtse ouderen (65-79 jaar) is ongeveer één op de tien een overmatige drinker en ook bij deze groep zijn hoogopgeleiden oververtegenwoordigd. Over het algemeen valt op dat alcohol- en drugsgebruik vaker voorkomt bij Utrechters met een autochtone of andere westerse achtergrond. Met name bewoners met een Marokkaanse achtergrond gebruiken nauwelijks alcohol. Ook onder Turkse, of Surinaams/Antilliaanse bewoners ligt het alcoholgebruik veel lager. Cannabisgebruik is eveneens minder verspreid onder inwoners met een niet-westerse achtergrond. Tussen de groepen niet-westerse Utrechters zijn er echter forse verschillen in cannabisgebruik. Binnen de verslavingszorg speelt alcohol de belangrijkste rol, gevolgd door opiaten als heroïne en methadon. Het grootste gedeelte van de cliënten bij Jellinek is tussen de 35 en 55 jaar oud en daarvan is ongeveer één op de drie in behandeling voor alcohol. Daarnaast vormen cocaïne en heroïne of methadon voor veel cliënten in deze leeftijdsgroep het voornaamste verslavingsprobleem, 14 Zie definiëring alcoholgebruik onder het kopje jongvolwassenen 16

17 hoewel er ook bij deze groep een gestage daling zichtbaar is in de afgelopen jaren. Cannabisverslaving komt relatief weinig voor ten opzichte van de jongere groepen. Figuur 10a: Verdeling van de meest voorkomende primaire problematiek onder alle cliënten van Jellinek Utrecht, alle leeftijden (bron: cliëntenbestand Jellinek) Alcohol Cannabis Cocaine Opiaten Figuur 10b: Verdeling van minder voorkomende primaire problematiek onder alle cliënten van Jellinek Utrecht, alle leeftijden (bron: cliëntenbestand Jellinek) Overige harddrugs Gokken/gamen Slaap/kalmeringsmiddelen Overige verslavingen Conclusie De stad Utrecht lijkt qua middelengebruik weinig af te wijken van het landelijk gemiddelde (zie hiervoor Nederlandse Drugsmonitor 2016). Dat wil zeggen, voor zover dit geconcludeerd kan worden aan de hand van de bronnen die in de wijkthermometer gebruikt werden. Het percentage Utrechters dat ooit gedronken heeft ligt net iets onder het landelijk gemiddelde, maar het percentage zware drinkers ligt hoger (13 % tegenover 10 %). Ook in Utrecht is het zo dat alcoholgebruik het hoogst is bij jonge mannen met een Nederlandse achtergrond. Bijna een derde van de inwoners is tussen jaar, een gegeven dat mogelijk bijdraagt aan het hogere percentage. Volgens cijfers uit 2014 heeft 12 % van de volwassen Utrechters (19 tot 64 jaar) in de afgelopen 12 maanden cannabis gebruikt, mannen twee keer zo vaak als vrouwen. Ook bij cannabis ligt het percentage gebruikers het hoogst in de leeftijdsgroep jaar. Vergeleken met de landelijke situatie hebben ongeveer dubbel zoveel Utrechters het afgelopen jaar geblowd. Dat past overigens in het 17

18 beeld dat cannabisgebruik in stedelijke gebieden hoger ligt dan in de rest van Nederland (NDM, 2016). Op het gebruik van andere drugs wordt dieper ingegaan in de afzonderlijke wijkthermometers, voor zover hier iets bekend over is. Het beeld dat uit de verslavingszorg in Utrecht naar voren komt sluit aan bij de landelijke situatie: ongeveer evenveel mensen hebben hulp gezocht voor alcoholproblematiek, als voor alle andere verslavingsproblematiek bij elkaar. Hoe het gebruik van middelen en eventuele problematiek per wijk ervaren wordt door professionals in Utrecht, is verder toegelicht in de afzonderlijke Wijkthermometers. Daarin worden de bevindingen afgezet tegen het Utrechts gemiddelde, zoals dit in deze algemene Wijkthermometer van Utrecht besproken is. Bij de samenstelling viel op dat er nog weinig bekend is over gebruik van andere middelen dan cannabis en alcohol en over hoe het gebruik in de Utrechtse uitgaansscene er uit ziet. Hier valt nog pionierswerk in onderzoek te verrichten. 18

19 6. Bijlage 1 A Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in Utrecht in 2016: mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2016) Leeftijd Aantal gemeente Percentage gemeente (%) 0-4 jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar ,4 65+ jaar ,2 Totaal Bijna de helft van de vestigers in Utrecht valt in de leeftijdscategorie 18 tot en met 24 jaar. Dit zijn voornamelijk studenten en starters op de arbeidsmarkt. In Utrecht wonen ongeveer studenten: 10% van de bevolking is student HBO/WO. In Utrecht groeit het aantal studenten in de laatste tien jaar evenveel als gemiddeld in Nederland, met 30% 15. In de stad wonen HBO ers en WO ers 16. Dit houdt in dat meer dan twee derde van de inwoners tussen de 18 en 24 student is (dat zijn er ongeveer , bron: WistUdata). HBO WO Vrouwelijke studenten Mannen studenten Totaal Aantal studenten ingeschreven op Utrechtse instellingen in 2016 (bron: WistUdata, 2016) 15 bron: Utrecht monitor, bron: CBS,

20 Culturele achtergrond bewoners (2016) 17 Achtergrond Percentage gemeente Autochtoon 67 Turks 4,1 Marokkaans 8,8 Surinaams/Antilliaans 3,1 Overig niet-westers 6,1 Overig Westers 10,8 Sociaal economische status (SES) Opleiding afgerond Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 19 Middel: HAVO, VWO, Mbo 23 Hoog: HBO, WO 58 Percentage (%) gemeente Gezinswelvaart Variabele Percentage Huishoudens met bijstand (2016) 6,5% Huishoudens die niet rond kunnen komen (2015) 7 % B Volksgezondheidsonderzoek De volgende data zijn verkregen uit de meest actuele gezondheidspeilingen van Utrecht. Uit deze peilingen is tevens de Gezondheidsmonitor opgesteld. Net als de clientgegevens van Jellinek zijn deze gegevens gecategoriseerd aan de hand van een leeftijdsindeling, maar dan die van de gemeente. 17 Voor de bepaling van de culturele achtergrond is gebruik gemaakt van het geboorteland van de persoon zelf en van zijn of haar ouders. Met de term autochtone Nederlanders wordt in dit geval de mensen bedoeld van wie beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Bij de andere categorieën is ten minste één van de ouders niet in Nederland is geboren (bron: WistUdata, 2016) 20

21 Minderjarigen (basisschoolleerlingen uit groep zeven en acht) N=2.625 % jongens % meisjes % totaal Totaal 25% 14% 20% Achtergrond Autochtoon 34% 19% 27% Surinaams/Antilliaans/Arubaans 33% 22% 28% Marokkaans 1% 0% <1% Turks 0% 3% 2% Overig 28% 18% 23% Gezinswelvaart Laag 13% 7% 10% Midden 19% 13% 16% Hoog 29% 16% 23% Tabel: Percentage leerlingen dat wel eens alcohol heeft gedronken (Bron: Jeugdmonitor Utrecht ) 18 Minderjarigen (leerlingen uit het Voortgezet Onderwijs) % Klas 2 % Klas 4 Totaal 3% 16% Geslacht Jongen 3% 18% Meisje 3% 14% Achtergrond Autochtoon 4% 21% Surinaams/Antilliaans/Arubaans 5% 10% Marokkaans 1% 1% Turks 1% 4% Overig 3% 17% Opleidingsniveau Vmbo 4% 15% Havo/Vwo 2% 16% Woonachtig In Utrecht 3% 14% 18 De Jeugdmonitor Utrecht bevat door de kinderen zelf gerapporteerde gegevens. Hierdoor kan er in sommige gevallen sprake zijn van een onderschatting of overschatting van de werkelijkheid. 21

22 Tabel. Percentage leerlingen dat wel eens geblowd heeft (Bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ) 19 Klas 2 Klas 4 Totaal 2% 9% Geslacht Jongen 3% 11% Meisje 1% 8% Achtergrond Autochtoon 2% 11% Surinaams/Antilliaans/Arubaans 2% 7% Marokkaans <1% 2% Turks 1% 5% Overig 4% 11% Opleidingsniveau Vmbo 3% 10% Havo/Vwo 1% 9% Tabel: Percentage leerlingen in het Voortgezet Onderwijs die in de laatste vier weken alcohol hebben gedronken (Bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ) 1 Jongvolwassenen Overmatig alcohol gebruik Zware drinker Problematisch alcoholgebruik Totaal Geslacht Man Vrouw Leeftijd jaar jaar jaar Tabel. Alcoholgebruik in percentages (Bron: Gezondheidspeiling 2014, jarigen) Volwassenen algemeen overmatig alcoholgebruik zware drinker problematisch alcoholgebruik Totaal Geslacht Man Vrouw De gegevens afkomstig van de jeugdgezondheidszorg Utrecht zijn afkomstig uit registraties van jeugdgezondheidszorg en door ouders en leerlingen ingevulde vragenlijsten. Het kan zijn dat bepaalde thema s over- of ondervertegenwoordigd zijn. 22

23 Achtergrond Autochtoon (totaal) Autochtoon lage SES Marokkaans Turks 2* 7* 3* Surinaams/Antilliaans 1* 4* 8* Overig westers Overig niet-westers < Opleidingsniveau lo mavo/lbo havo/vwo/mbo hbo/wo Tabel. Alcoholgebruik in percentages (Bron: Gezondheidspeiling 2014, jarigen) Wijk overmatig alcoholgebruik zware drinker problematisch alcoholgebruik Wijk West Noordwest Overvecht Noordoost Oost Binnenstad Zuid Zuidwest Leidsche Rijn Vleuten-De Meern Tabel. Alcoholgebruik in percentages, per wijk (Bron: Gezondheidspeiling 2014, jarigen) Cannabis Gebruikt In De Afgelopen 12 Maanden Totaal 12 6 Cannabis Gebruikt In De Afgelopen 4 Weken Geslacht Man 18 9 Vrouw 7 2 Leeftijd Jaar Jaar Jaar 4 2 Achtergrond Autochtoon (Totaal) 14 6 Autochtoon Lage SES 8 5 Marokkaans 1 1 Turks 10 5* Surinaams/Antilliaans 20* 10* Overig Westers 12 6 Overig Niet-Westers

24 Opleidingsniveau Lo 5 4 Mavo/Lbo 7 5 Havo/Vwo/Mbo 19 9 Hbo/Wo 12 5 Tabel. Cannabisgebruik in percentages (bron: Gezondheidspeiling jaar) Ouderen Problematisch Alcoholgebruik in percentages Geslacht Man 10 Vrouw 3 Leeftijd Jaar 7 80 Jaar En Ouder 7 Achtergrond Nederlandse Achtergrond (Totaal) 7 Nederlandse Achtergrond Lage Ses 6 Migratieachtergrond 7 Opleidingsniveau Lo 4 Mavo/Lbo 7 Havo/Vwo/Mbo/Hbo/Wo 9 Tabel. Alcoholgebruik 65+ in percentages (Bron: Gezondheidspeiling 2014, 65 jaar) Overzicht van beleid rondom middelengebruik en verslaving Landelijk beleid Provinciaal/regio beleid Gemeentebeleid in Utrecht Beleidsniveau Thema Verantwoordelijk Landelijk Provinciaal/regio Gemeente Utrecht Preventie & Handhaving Leeftijdsgrens alcohol 18 jaar Veiligheid, Toezicht en Handhaving Gemeenten Gemeente Veiligheid Groepsaanpak Maatschappelijke Ontwikkeling en Veiligheid(?) Jeugdzorg Buurtteams, Jeugd en Gezin, Jongerenwerk Maatschappelijke Ontwikkeling en VGZ 24

25 Gezondheid Programma Alcohol & Middelengebruik Volksgezondheid Tabel. Overzicht van beleid rondom middelengebruik en verslaving C Gegevens uit het cliëntenbestand van Jellinek Indeling leeftijdsgroepen Minderjarigen: onder 18 Jongeren: (Jong)volwassen: Volwassenen: Ouderen: 55+ Indeling primaire problematiek van clienten bij Jellinek Alcohol: alcohol Opiaten: heroïne, morfine, methadon, overige opiaten Cannabis: alle vormen van cannabis (wiet, hasj) behalve medicinale cannabis Cocaïne: snuifcocaïne, crack Overige harddrugs: (Meth)amfetamine, GHB, ketamine, xtc (achtigen), overige opwekkende middelen, overige drugs Onbekend/leeg/niet van toepassing: primaire problematiek nog niet bekend of niet ingevuld. Gokken/gamen: gokken, casinospelen, kansspelautomaten, pokeren, gamen Slaap- en kalmeringsmiddelen: Benzodiazepine, sedativa, overige medicijnen Overig: nicotine, seksverslaving, vluchtige middelen (lachgas), niet van toepassing, anders namelijk 25

26 D Wijkambassadeurs per wijk West Noordwest Overvecht Noordoost Oost Binnenstad Zuid Zuidwest Leidsche Rijn Vleuten-De Meern Maarten de Lang - Poli Corine Hijwegen - Veldwerk Siekie Nijmeijer - FACT Marco Looyé -Preventie Marco Looyé -Preventie Corine Hijwegen - Veldwerk Hamid el Alami - Veldwerk Hamid el Alami - Veldwerk Erna Gelevert en Vincent Jenner Poli en Veldwerk Erna Gelevert en Vincent Jenner Poli en Veldwerk 26

27 Wijkthermometer 2. Resultaten Binnenstad Utrecht 27

28 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De Binnenstad Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Binnenstad Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in de Binnenstad Bijlage 3: Zorgoverzicht Binnenstad

29 1. Inleiding In 2015 waren er een aantal wijkambities vanuit de gemeente Utrecht van toepassing in de binnenstad, namelijk: het investeren in een kwalitatief hoogwaardige, gastvrije openbare ruimte, het voortzetten van de veiligheidsaanpak in de Binnenstad en het reguleren van verkeer en handhaven van overlast in de openbare ruimte. Het terugdringen van de overlast door drugsverslaafden maakte hier onderdeel van. Hierbij werd vooral ingezet op de grootste overlastgevers in de Breedstraatbuurt en de zuidelijke Binnenstad. Volgens inwoners van de Binnenstad is er veel problematiek in de openbare ruimte. Daarbij worden ook criminaliteit en drugsoverlast genoemd. De binnenstad wordt niet alleen bezocht door bewoners van de omliggende wijken, maar ook door de omliggende dorpen en steden en toeristen. Met name het uitgaanspubliek kan voor overlast zorgen. Deze thema s worden besproken in de Wijkthermometer Binnenstad. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de Binnenstad is er gesproken met een aantal jongerenwerkers, een wijkagent, huisartsen en een veldwerker van Jellinek. 3. De Binnenstad De Binnenstad is met inwoners de kleinste wijk van Utrecht. De wijk is opgedeeld in de 'Oude Binnenstad' binnen de singels en daarnaast Hooch Boulandt, de Bleekstraat en omstreken, het stationsgebied, Hoog Catharijne en de Jaarbeurs. Afbeelding 1. Leeftijd in percentages in Utrecht (bron: Wistudata) Percentage in wijk (%) Percentage in gemeente (%) jaar 4-12 jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65+ jaar 29

30 Demografische gegevens De leeftijdsverdeling van de Binnenstad is anders dan gemiddeld gemeente Utrecht. Zoals in afbeelding 1 te zien is het aantal kinderen in de wijk erg laag. Het percentage inwoners tussen de achttien en 35 jaar ligt daarentegen weer een stuk hoger. Er zijn gemiddeld meer inwoners met een Nederlandse achtergrond in de gemeente Utrecht (75,6 % in de wijk en 67,5 % in Utrecht) en ook het aantal inwoners van overig Westerse komaf (15 t.o.v. 10 %). Daar staat tegenover dat er nauwelijks inwoners met een Turkse of Marokkaanse achtergrond zijn. Dat bepaalde groepen ondervertegenwoordigd zijn in deze wijk betekent net dat zij zich niet in de wijk begeven. De binnenstad is voor veel mensen een ontmoetingsplek, niet alleen voor bewoners van de omliggende wijken, maar ook voor mensen uit de dorpen rondom Utrecht. Afb. 2. Opleidingsniveau van bewoners van de binnenstad (bron: WistUdata 2016) Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO Middel: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau is opvallend hoog; bijna vier op de vijf inwoners van de Binnenstad heeft een HBO of WO opleiding afgerond. Ter vergelijking: in de gemeente Utrecht is dat 57 %. De sociaal economische status van inwoners is eveneens hoger dan in de rest van Utrecht. Het aantal huishoudens met bijstand is bijna anderhalf keer zo weinig en het percentage huishoudens die niet rond kunnen komen is slechts 5 % (t.o.v. 6,7 in de gemeente). Gezondheid en welzijn Uit de gezondheidsmonitor van 2014 komt naar voren dat bijna negen op de tien bewoners van de binnenstad een goede gezondheid ervaart. Volgens deze monitor heeft slechts een paar % van de bewoners uit deze wijk risico op psychische problemen of belemmeringen vanwege zijn of haar fysieke of psychische toestand. Toch wordt er gemiddeld evenveel gebruik gemaakt van de gezondheidszorg zorg als gemiddeld in Utrecht. Ernstige eenzaamheid of sociale uitsluiting komt in deze wijk bijna niet voor. Ondanks dat mag de sociale cohesie in de buurt omhoog, vinden de bewoners (bron: Gezondheidsmonitor, 2014). Veiligheid en overlast De meeste geweldsincidenten in Utrecht vinden plaats in de Binnenstad. Dit betekent niet dat bewoners ook betrokken zijn bij deze incidenten, vaak gaat het om bezoekers van het centrum voor een uitgaansgelegenheid. Het aantal incidenten is twee keer zo hoog als het gemiddelde (WijkWijzer 2016). Ook het aantal bewoners dat overlast ervaart van jongeren is hoger dan in de rest van de stad Bewoners geven in deze WijkWijzer niet aan meer last te hebben van een onveilig gevoel en zijn gemiddeld het meest positief over hun wijk van heel Utrecht. 30

31 Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in de Binnenstad In deze wijk heeft bijna een derde van de kinderen onder de twaalf jaar wel eens alcohol gedronken (bron: Jeugdmonitor ). Dat is erg veel in vergelijking met de meeste wijken. Daarnaast blijkt dat één op de vijf middelbare scholieren die in deze wijk wonen de laatste maand van 2015 alcohol had gedronken (bron: jeugdgezondheidzorg 2015). Dit is bijna dubbel zoveel als gemiddeld bij jongeren van die leeftijd in Utrecht. Volgens het onderzoek is het niet zo dat de ouders van deze kinderen minder streng zijn. Professionals geven aan dat bij veel volwassenen in de binnenstad het gebruik van alcohol genormaliseerd is. Mogelijk vormt dit een verklaring voor de vroege kennismaking van kinderen met alcoholgebruik. Ongeveer één op de zes van de leerlingen in de tweede tot en met vierde klas van het voortgezet onderwijs heeft wel eens geblowd. Ook dit ligt boven het gemiddelde in de stad (ongeveer één op de tien). Op straat Wijkagenten geven aan dat de jongeren die ze op straat zien weten wat er speelt op straat. De meeste van deze jongeren hebben een open houding naar het gebruik van alcohol en soft drugs zoals cannabis. Dit is anders wanneer het gaat om harddrugs, hoewel er daarbinnen ook onderscheid gemaakt wordt tussen de verschillende middelen. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in de Binnenstad Het alcoholgebruik onder volwassenen in de binnenstad is hoger dan gemiddeld in Utrecht. Er zijn gemiddeld meer overmatige, zware en problematische drinkers. Dit wordt ook door hulpverleners aangegeven: 55 plussers, mannen en vrouwen - vrijwel iedereen lijkt boven de gezonde norm te drinken en het gebruik lijkt algemeen geaccepteerd zijn in de buurt. Het aantal rokers is gelijk, hoewel het cannabis gebruik bijna dubbel zo hoog is als in de rest van de stad (ongeveer 20 %) en ook gestegen is ten opzichte van vorig jaar. Met name het recreatieve gebruik is relatief hoog. De meeste volwassen lijken zich bewust te zijn van de risico s van middelengebruik. Door wijkagenten wordt er in de binnenstad globaal een ontwikkeling gesignaleerd in de houding tegenover middelen. Het gebruik van softdrugs lijkt inmiddels door veel mensen geaccepteerd. Waar vroeger gesproken werd over harddrugs heeft men het tegenwoordig over vrijetijds- of feestdrugs. Professionals geven aan dat bewoners soms klagen over de concentratie opvangvoorzieningen in de binnenstad en de potentiële overlastsituaties die dit zou opleveren. Verslavingszorg Uit de gegevens van Jellinekcliënten komt naar voren dat er in verhouding meer cliënten zijn die ingeschreven staan in de Binnenstad (afgezet tegen het aantal inwoners) dan in de rest van de gemeente. Bij de cliënten tussen de 25 en 55 jaar zijn er bijna twee keer zoveel mannen bij Jellinek in behandeling als in de rest van de gemeente Utrecht. Met name cliënten die in behandeling zijn voor cocaïne, heroïne of methadon zijn oververtegenwoordigd. De meeste locaties waar (geestelijke) gezondheidszorg wordt verleend zijn gevestigd in de binnenstad. Cliënten die op deze locaties zijn ingeschreven vertegenwoordigen voor een groot deel het hoge percentage 31

32 Hangplekken In de zomermaanden wordt het park Lepelenburg genoemd als een ontmoetingsplek voor jong en oud, zowel door wijkagenten als door veldwerkers. Maar ook rondom de verslavingsklinieken, de dagopvang voor dak- en thuislozen en in de andere parken zijn ontmoetingsplekken. In tegenstelling tot de meeste andere wijken zijn er in de binnenstad ook mensen die op straat wonen. Onder hen zijn vluchtelingen, statushouders en mensen die dakloos zijn geworden door financiële problemen en/of verslaving. Deze mensen gebruiken soms op de bovengenoemde plekken en veroorzaken daarmee overlast voor omwonenden of parkbezoekers. De buurt rondom de Breedstraat leek meer problemen aan te trekken ten tijde van de raamprostitutie. Sinds 2013 is de prostitutie verboden en sindsdien zou het iets rustiger zijn. In de binnenstad zijn meerdere plaatsen waar gebruik van drugs en alcohol frequenter is dan op andere plaatsen. Dit is onder andere het stationsgebied en het zogenaamde VBO gebied (Voorstraat, Breedstraat en omgeving). Wijkagenten zien daar dat er meerdere verslaafden hinderlijk aanwezig zijn in beiden gebieden. Zowel gebruikers als de dealers komen negatief naar voren. Uitgaande jongeren en studenten 20 Jongeren die uitgaan in het centrum van Utrecht zien een nonchalante houding bij hun leeftijdsgenoten met betrekking tot alcohol. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen kroegen en cafés, waar overmatig alcoholgebruik een grote rol speelt, en festivals of dancefeesten waar ook drugs gebruikt worden. Er wordt volop doordeweeks gedronken, terwijl het gebruik van drugs zich bij de meeste jongeren tot het weekend beperkt. Zij signaleren een open houding ten opzichte van XTC bij leeftijdsgenoten. Hoewel er landelijk geen duidelijk bewijs is voor een toename in gebruik wordt er wel een verschuiving waargenomen in de doelgroep die uitgaansdrugs gebruikt (bron: Groot Uitgaansonderzoek 2016). Waar voorheen de studenten- en dance-cultuur redelijk gescheiden waren, zien we tegenwoordig dat deze groepen steeds meer met elkaar mengen. Middelen die door jongeren die naar festivals en feesten gaan genoemd worden zijn XTC, 4-FA, amfetamine, ketamine, cocaïne, cannabis en lachgas. Ondanks dat er steeds meer openlijk over deze drugs gesproken wordt, blijft volgens alcohol het meest gebruikte middel. Janskerkhof en de Nobelstraat worden genoemd als bruisend centrum van het uitgaansleven, waar tevens het meeste alcoholgebruik gezien wordt. Veel studenten gaan uit in de kroegen die zich daar bevinden. Zij vormen een groot deel van de bezoekers van het doordeweekse nachtleven. Studenten drinken, zeker wanneer zij lid zijn van een studentenvereniging, meer alcohol dan hun niet studerende leeftijdsgenoten. Tevens zouden zij geneigd zijn tot experimenteren met andere drugs (Bron: Dorsselaer S. van, Goossens, F. X. (2015). Alcohol-, tabaks- en drugsgebruik door studenten. Utrecht - Trimbos-instituut). Dit is in Utrecht ook het geval, volgens preventiewerkers en jongeren die voorlichting geven over alcohol en drugs. 20 De informatie onder dit kopje komt deels uit een vragenlijst die is afgenomen bij jongeren die peer zijn bij Unity drugsvoorlichting. Zij hebben de vragenlijsten ingevuld aan de hand van wat ze zelf tegenkomen tijdens het uitgaan en wanneer ze voorlichting geven op feesten en evenementen. De helft van de peers gaat zelf bijna wekelijks uit in Utrecht, de andere helft ongeveer maandelijks. 32

33 Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Op het moment wordt er vanuit preventie ingezet op voorlichting onder studenten. Dit wordt gedaan door middel van voorlichtingen op verenigingen, tijdens de introductietijd aan nieuwe studenten en mentoren, door het organiseren van een college over drugs en door peerprojecten zoals Unity en Los 21. Daarnaast worden er trainingen gegeven aan horecapersoneel, evenementen georganiseerd (frisfeesten) en bestaat de mogelijkheid om drugs te testen bij het Dims (drugs informatie en monitoring systeem). Er wordt regelmatig gebruik gemaakt van de mogelijkheid om aan te sluiten bij gemeentelijk overleg en mee te denken over middelenproblematiek in de binnenstad. Ook is er de convenant Veilig Uitgaan, een afspraak tussen verschillende partijen om ervoor te zorgen dat het uitgaansklimaat in Utrecht veilig is. Hier zijn onder andere de gemeente Utrecht en de politie eenheid Midden Nederland actief. Vanuit Jellinek sluit de preventieafdeling af en toe aan bij een overleg. Daarnaast is veldwerk actief in de binnenstad en wordt er methadon verstrekt aan mensen die proberen af te kicken. Het stationsgebied wordt genoemd als een voorbeeld van een goed werkend samenwerkingsverband tussen wijkagenten en veldwerkers. Veldwerk vormt voor veel professionals een ingang bij Jellinek. 4. Conclusie In de wijkthermometer worden er een aantal probleemgebieden genoemd in de Binnenstad. Op deze plekken vindt gebruik op straat en dealen plaats. Voorbeelden zijn het gebied rondom de Voorstraat, de Breedstraat en omstreken, het stationsgebied en het park Lepelenburg. Om zicht te houden op deze problematiek, en toegankelijke verslavingszorg te kunnen bieden, wordt door verschillende partijen gewezen op het belang van een gezicht op straat. Uit alle bronnen komt naar voren dat er in de binnenstad meer speelt dan in de meeste andere wijken. Het gaat daarbij niet alleen om gebruik van softdrugs door jongeren op straat, maar ook om ernstige verslavingsproblematiek en gebruik en handel in harddrugs zoals cocaïne. Een deel van deze problematiek beslaat cliënten die ingeschreven staan of in behandeling zijn bij één van de vele zorginstellingen in de binnenstad. Een goede samenwerking tussen deze instellingen en verslavingszorg is daarom extra belangrijk. Op het moment is er vanuit preventie Jellinek ook extra aandacht voor contact met huisartsen. Zij zouden door middel van voorlichtingen nog beter geïnformeerd kunnen worden over het signaleren en begeleiden van verslavingsproblematiek. Het Utrechtse uitgaansleven In het Utrechtse uitgaansleven bevinden zich (naast de bewoners van de binnenstad) bezoekers vanuit de omliggende wijken en dorpen en steden rondom Utrecht. Toerisme speelt in Utrecht in mindere mate een rol, vergeleken met steden als Amsterdam en Rotterdam. Door alle partijen die benaderd werden, wordt een open houding waargenomen onder jongeren met betrekking tot het thema uitgaansdrugs. Toch blijft in kroegen en cafés overmatig alcoholgebruik het grootste probleem. In tegenstelling tot grote dancefeesten en festivals, waar Unity peers worden 21 LOS en Unity zijn beiden projecten waarbij gebruik wordt gemaakt van de peer to peer methode. Jongeren geven voorlichting aan hun leeftijdsgenoten over alcohol en drugs (en eventueel de combinatie met onveilige seks). 33

34 ingezet om informatie te verstrekken en voorlichting te geven, is er in veel horecagelegenheden in Utrecht beperkt informatie aanwezig over de risico s van alcohol- en/of drugsgebruik. Door voorlichtingen vanuit het studentenproject LOS van Jellinek worden op deze plekken wel de studenten steeds beter bereikt. Ook lopen er diverse andere projecten om studenten beter voor te lichten, bijvoorbeeld tijdens de introductie en op studenten- en studieverenigingen. Ook op beleidsniveau wordt nagedacht hoe kennis over alcohol en drugs onder uitgaande jongeren verder verspreid kan worden. De samenwerking met toezicht en handhaving speelt daarbij een belangrijke rol, evenals het informeren en trainen van horecapersoneel. Wijkambassadeur In de binnenstad is veel activiteit op straat. Niet alleen overdag, wanneer de pleinen en parken fungeren als ontmoetingsplek voor jong en oud, maar ook s nachts; wanneer de binnenstad verandert in een uitgaanscentrum. Behalve dat veldwerkers direct contact hebben met gebruikers en verslaafden, vormen zij ook een brug tussen de wijkagenten en Jellinek. Corine Hijwegen is vanuit Jellinek actief als veldwerker in de binnenstad en zij vormt het aanspreekpunt vanuit Jellinek in deze wijk. Daarnaast hebben ook huisartsen behoefte aan een korte lijn met verslavingszorg en een direct aanspreekpunt. 34

35 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Binnenstad Subwijken/ buurten Oude Binnenstad Vaartsebuurt Hooch Boulandt Hoog Catharijne, het Centraal station en de Jaarbeurs Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk: (City en winkelgebied: Woongebied: ) mannen, vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente Percentage in gemeente (%) 0-4 jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , , jaar , ,2 65+ jaar , ,7 Totaal ,3 Culturele achtergrond (2015) Percentage wijk/stad* Achtergrond Aantal Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon ,6 67,5 Turks 133 0,8 4,2 Marokkaans 291 1,7 8,9 Surinaams/Antilliaans 324 1,8 3,1 Overig niet-westers 928 5,3 5,7 Overig Westers ,8 10,7 35

36 Sociaal economische status (SES) Opleidingsniveau in de wijk (2014) Opleiding afgerond Percentage (%) wijk Percentage (%) gemeente Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 5,2 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 16,2 23,7 Hoog: HBO, WO 78,6 57,0 Totaal Gezinswelvaart Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 2% 9236 (aantal) 2,7% Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 5% 6,7 % 36

37 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in de Binnenstad Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor de binnenstad en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Roken 27% Gelijk Alcohol Overmatige drinker 18% Hoger Zware drinker 23% Hoger Problematische drinker 17% hoger Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 19% Hoger Harddrugs Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Opmerkingen Gem. Utrecht ongeveer 8% Gem. Utrecht ongeveer 12% Gem. Utrecht ongeveer 10% Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Wel eens gerookt 0% Gelijk Wel eens alcohol gedronken 29% Gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 1% Gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 9% Gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 24% Gelijk Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Opmerkingen 37

38 Aanvullende gegevens Binnenstad Cannabisgebruik onder volwassenen (19-64 jaar) Cannabisgebruik in de afgelopen 12 maanden Cannabisgebruik in de afgelopen vier weken Binnenstad Utrecht 19% * 12% 8%* 6% Bron: gezondheidspeiling 2014 *Significant hoger dan gemiddeld in Utrecht Alcohol onder leerlingen groep 7/8 basisschool Binnenstad Utrecht Wel eens alcohol gedronken 30% 20% Bron: Jeugdmonitor Alcohol onder leerlingen 2 e /4 e klas voortgezet onderwijs Binnenstad Utrecht In de afgelopen vier weken alcohol gedronken 20% 9% Ouders verbieden alcoholgebruik 74% 73% Minimaal één keer per week roken 6% 3% Wel eens waterpijp gerookt 20% 19% Bron: Hoe gezond ben jij?, schooljaar Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Binnenstad: 3511 en 3512 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 38

39 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Binnenstad Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega( s) Wijkambassadeur Aanspreekpunt Jellinek Corine van Zelderen Preventie Horeca en uitgaan Sarah Graman Wijk Marco Looyé Veldwerk Veldwerk Corine van Zelderen FACT Aanspreekpunt Fact Siekie Niemeijer Ketenpartners Huisartsen Binnenstad Van Asch van Wijckskade VS Utrecht Telefoon (030) Gezondheidscentrum Mariahoek Catharijnesingel GK Utrecht Huisartsenpraktijk Catharijnesingel Catharijnesingel GV Utrecht telefoon Buurtteam Binnenstad Nobelstraat 2a 3512 EN Utrecht Telefoon: (030)

40 Back-up voor dak- en thuisloze jongeren Oudegracht 139 bis 3511 AJ Utrecht Telefoon: Teamleider: Hassan Slassi U-centraal Pieterskerkhof JR Utrecht Tel: (030) Catharijnehuis Stichting Dagopvang Utrecht Catharijnesteeg NZ Utrecht Tel: secretariaat@catharijnehuis.nl 40

41 Wijkthermometer 3. Resultaten Leidsche Rijn Utrecht 41

42 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Leidsche Rijn Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Leidsche Rijn Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Leidsche Rijn Bijlage 3 Zorgoverzicht Leidsche Rijn

43 0-4 jaar 4-12 jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65+ jaar 1. Inleiding De Vinex-wijk Leidsche Rijn is opgebouwd uit veel jonge gezinnen. Uit de gegevens van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht komt naar voren dat de gemiddelde gezondheid in deze wijk hoger ligt dan gemiddeld in Utrecht. Tevens komen woninginbraak, geweld en jongerenoverlast in Leidsche Rijn relatief weinig voor, al voelen bewoners dit soms anders. Geweldsincidenten komen hier zelfs het minste voor van alle wijken in Utrecht, zo blijkt uit de WijkWijzer van de gemeente Utrecht (2016). Toch maken zowel bewoners als professionals zich ook zorgen om de toekomst. Er zijn op dit moment signalen dat middelengebruik op straat plaatsvindt en van sommige jongeren wordt ook overlast ervaren. Het aantal jongeren tussen de twaalf en achttien jaar in deze wijk zal de komende jaren alleen maar toenemen. In deze wijkthermometer wordt de situatie rondom middelengebruik en verslaving besproken en afgezet tegen het gemiddelde van Utrecht. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Leidsch Rijn is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, jongerenwerkers, een huisarts, wijkagenten, een veldwerker van Jellinek en een behandelaar van Jellinek die werkzaam is in de wijk. 3. De wijk Leidsche Rijn De wijk Leidsche Rijn is een echte vinexwijk. Het overgrote deel bestaat uit nieuwbouwwoningen. In 2015 woonden er in totaal mensen in de wijk, die populair is vanwege haar gunstige ligging; zowel dichtbij de snelwegen als een goede verbinding met het centrum van Utrecht. Daarnaast zijn er ook twee grotere werklocaties: bedrijventerrein de Wetering en kantorenpark Papendorp. Het aantal woningen in Leidsche Rijn is flink toegenomen sinds 2011 en naar verwachting zal het inwonertal de komende jaren blijven stijgen. Afb. 1 Leeftijdsopbouw bewoners Leidsche Rijn (bron: WistUdata, 2016) Percentage in wijk (%) Percentage in gemeente (%) 43

44 Demografische gegevens De wijk is opgebouwd uit de buurten Leidsche Rijn, Vleuterweide, Veldhuizen, De Balije en De Woerd. Er wonen opvallen veel jonge mensen. Het aantal kinderen tussen de vier en de twaalf is een stuk hoger (15 %) dan in de gemeente Utrecht (ongeveer 10 %). Daar staat tegenover dat er veel minder jongeren tussen de achttien en 25 wonen (5 % ten opzichte van 15 % in Utrecht). Anders dan in de rest van de gemeente Utrecht wonen hier meer jonge gezinnen en minder studenten. Voor een globaal overzicht van de verdeling, zie afbeelding 1. De achtergrond van inwoners uit Leidsche Rijn is divers. Er wonen iets minder mensen met een Nederlandse achtergrond dan in Utrecht, maar binnen de wijk is er sprake van flinke verschillen. Zo is in Leidsche Rijn Zuid het aantal mensen met een Nederlandse achtergrond opvallend hoog (meer dan 80 %) terwijl in de buurt die Leidsche Rijn en omstreken wordt genoemd meer inwoners met een andere culturele achtergrond wonen (zie afb.2) Sociaaleconomische status De sociaaleconomische status van inwoners uit Leidsche Rijn lijkt gunstiger dan gemiddeld in Utrecht; slechts 1,3 % van de huishoudens maakt gebruik van een bijstandsuitkering en het aantal huishoudens dat niet rondkomt is iets lager dan in de gemeente (6 % ten opzichte van 6,7, bron: WistUdata 2016). Het aantal mensen dat moeite heeft om rond te komen is lager dan gemiddeld, evenals het aantal mensen dat geen dagbesteding heeft (bron: Gezondheidsmonitor 2014). Gezondheid en welzijn Meer dan 80 % van de bewoners ervaart een goede gezondheid en slechts een paar % van de bewoners heeft een hoog risico op psychische problemen (bron: Gezondheisdsmonitor 2014). Toch komt uit dezelfde monitor naar voren dat bijna 40 % last heeft van een chronische aandoening, waarbij een kwart van deze aandoening valt onder overspannenheid, nervositeit of stress. Dit is overigens gelijk aan het Utrechts gemiddelde. Volgens de monitor is de sociale cohesie in de wijk vergelijkbaar met de rest van Utrecht. 22 Veiligheid en overlast Bewoners voelen zich relatef veilig in de wijk Leidsche Rijn en beoordelen hun wijk gemiddeld positief. Slechts 14 % van de bewoners ervaart in 2016 overlast van jongeren volgens de WijkWijzer Utrecht. Dit is een stuk lager dan het gemiddelde in Utrecht dat rond de 20 % ligt. Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Leidsche Rijn Vanuit veldwerk wordt opgemerkt dat er onder jongeren op straat op een aantal plekken cannabis gebruikt wordt. De jongeren die in deze wijk op straat hangen worden soms ook gezien op hangplekken in de buurwijk Vleuten-De Meern. Er zijn geen coffeeshops in Leidsche Rijn. Omdat er wel vraag naar is worden er op straat soms meerderjarigen gezien die ingekochte cannabis uit het centrum van Utrecht doorverkopen in de wijk. Ook wijkagenten benadrukken dat er veel softdrugs gebruikt wordt op straat. 22 Let wel, dit is het gemiddelde van de gehele wijk Leidsche Rijn. Het kan zijn dat buurten onderling verschillen. 44

45 De groepen jongeren op straat geven soms overlast. Dit wordt ook door ketenpartners in de wijk gesignaleerd (ook naar aanleiding van klachten van omwonenden). De groepen bestaan uit jongeren met verschillende achtergronden, maar hulpverleners geven aan dat de jongeren met een islamitische achtergrond moeilijk te bereiken zijn of naar zorg toe te leiden. Zij geven aan dat middelengebruik een moeilijk bespreekbaar onderwerp is binnen deze groep. Buurtteammedewerkers noemen de houding van de meeste jongeren acceptabel. Zij geven aan weinig jongeren te zien die misbruik maken van alcohol en drugs. Daarentegen is er wel contact met jongeren rondom gamen. Als mogelijke verklaring wordt de drempel om over alcohol en drugs te beginnen, gamen zou een makkelijker onderwerp zijn. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Leidsche Rijn Uit de Volksgezondheidsheidsmonitor Utrecht van 2014 komt naar voren dat het alcoholgebruik in de wijk minder zou zijn dan in de rest van de gemeente. Er zouden in verhouding minder overmatige en zware drinkers zijn, het percentage problematische drinkers zou wel gelijk zijn 23. Daarnaast zou het cannabis gebruik in de wijk lager zijn dan in de rest van de gemeente. Wanneer naar de cliëntgegevens wordt gekeken dan valt op dat zowel bij mannen als bij vrouwen in verhouding minder cliënten in behandeling zijn dan in de gehele gemeente Utrecht. Ook buurtteammedewerkers zien weinig mensen die uit zichzelf hulp zoeken voor verslavingsproblematiek. Huisartsen geven aan dat Leidsche Rijn een wijk is waar bewoners ervoor kunnen kiezen om de anonimiteit op te zoeken. Achter gesloten deuren spelen soms problemen waar de buurt geen weet van heeft en niets van mee krijgt. Daardoor is het lastig om zicht te houden op wat er werkelijk speelt. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Jellinek heeft nu een Behandellocatie in Julius Gezondheidscentrum Parkwijk. Hier zit een gezondheidszorg psycholoog wekelijks om behandeling op locatie te bieden. Daarnaast geeft zij consultatie en advies aan ketenpartners in de wijk. Voor de cliënten is dit toegankelijker dan de locatie van Jellinek in het centrum van Utrecht. Het wijkambassadeursschap wordt als positief ervaren. Dit levert meer naamsbekendheid, evenals een betere samenwerking met de netwerkpartners. In de wijk Leidsche Rijn wordt dit opgepakt door een behandelaar en een veldwerker, een combinatie die goed lijkt te werken. Een gegeven waar professionals in de wijk zich nu al bewust van zijn, is dat Vleuten-De Meern en Leidsche Rijn de grootste wijken met jeugd in Utrecht worden. Het grootste percentage kinderen in Leidsche Rijn is nu tussen de vier en twaalf jaar oud. In Vinex-locaties zijn vaak minder voorzieningen voor de oudere jeugd, zo ook in Leidsche Rijn. Professionals zijn bang dat dit zal leiden tot meer criminaliteit en vandalisme. 23 Zie wijkthermometer Utrecht voor de definitie van de begrippen zware, overmatige of problematische drinker. 45

46 4. Conclusie Zoals naar voren komt in de samenvatting is Leidsche Rijn een groeiende, welvarende wijk met veel jonge gezinnen. Op subwijkniveau zijn er verschillen in zowel de sociaaleconomische als de culturele samenstelling. Geluiden van sleutelfiguren uit de wijk over alcohol- en drugsgebruik zijn uiteenlopend, vandaar dat het advies deels gericht is op het beter in kaart brengen van deze situatie. Dat er minder cliënten uit de wijk Leidsche Rijn in behandeling zijn bij Jellinek komt overeen met de bevindingen van de volksgezondheidsmonitor 24. Er wordt echter ook genoemd dat sommige (jongere) bewoners minder goed naar zorg zijn toe te leiden. Dit kan deels te maken hebben met het stigma dat op bovenstaande middelen ligt. Momenteel is er vanuit Jellinek een behandellocatie in de wijk. Daarmee zou de doelgroep in deze wijk waarbij sprake is van verslavings-/ middelenproblematiek beter bereikt moeten worden. Signalen uit de wijk en vanuit Jellinek zelf wijzen er op dat deze locatie toegankelijk is voor buurtbewoners. Daarnaast vormt veldwerk vanuit Jellinek het aanspreekpunt op straat. Samen met de wijkagenten hebben zij zicht op het cannabisgebruik onder jongeren en de handel op straat. Dit is belangrijk, ook vanwege het groeiende aantal jongeren tussen de twaalf en achttien in de wijk. Het wijkambassadeursschap wordt als positief ervaren. Dit lijkt meer naamsbekendheid op te leveren, evenals een betere samenwerking met de netwerkpartners. Wijkambassadeur In Leidsche Rijn is het aannemelijk om in te zetten op behandelmogelijkheden in de wijk zelf, tegemoetkomende aan de ligging van de wijk. Op dit moment is er al een behandelaar actief bij het Julius gezondheidscentrum Parkwijk (Erna Gelevert). Vanuit deze locatie wordt op het moment tevens ingezet op contact met samenwerkingspartners en aansluiting netwerkbijeenkomsten om deze contacten te versterken. Omdat Jellinek op deze manier al in beeld is bij partners, is het voor de hand liggend om Erna Gelevert als Wijkambassadeur te benoemen. Vincent Jenner (Veldwerk) zal eveneens als Wijkambassadeur aanspreekbaar zijn en meer outreachend te werk gaan. Beiden zullen zich blijven inzetten op het versterken van de contacten met samenwerkingspartners. 24 Uit de Volksgezondheidsmonitor van 2015 komt naar voren dat er minder sprake van alcohol- en cannabisproblematiek is in Leidsche rijn dan in de rest van Utrecht. 46

47 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Leidsche Rijn Subwijken/buurten: Terwijde de Wetering Het Zand Leidsche Rijn Centrum Parkwijk en Langerak Leidsche Rijn Zuid. Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk in 2015: vrouwen en mannen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente Percentage in gemeente (%) 0-4 jaar , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , jaar , , jaar , ,4 65+ jaar , ,4 Totaal * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% Percentage wijk/stad* Culturele achtergrond (2015) Achtergrond Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon 63,0 67,5 Turks 5,8 4,2 Marokkaans 8,2 8,9 Surinaams/Antilliaans 5,4 3,1 Overig niet-westers 7,6 5,7 Overig Westers 10,1 10,7 47

48 Achtergrond Sociaaleconomische status Opleidingsniveau in de wijk (2014) Opleiding afgerond Percentage (%) wijk Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 17 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 24 23,7 Hoog: HBO, WO 59 57,0 Gezinswelvaart % Terwijde, de Wetering % het Zand % Leidsche Rijn en omstreken Parkwijk Langerak Totaal Leidsche Rijn Zuid Percentage (%) gemeente Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 391 (1,3%) 9236 (2,8%) % Utrecht Autochtoon 61,7 65,4 57,2 62,7 83,3 67,5 Turks 5,3 4,6 8,2 6,6 2,8 4,1 Marokkaans 7,8 8,2 11,7 8,0 0 8,9 Surinaams/ 5,9 1,4 4,9 8,3 Antilliaans 4,7 3,1 Overig niet- 6,6 7,6 9 5,7 Westers 7,8 5,7 Overig Westers 9,2 10,1 4,9 11,1 8,8 10,7 Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 6% 6,7 % 48

49 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Leidsche Rijn Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor Overvecht en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Vergeleken met wijk, gemeente of regio Roken 20 Gelijk Alcohol Overmatige drinker 5 Lager Zware drinker 6 Lager Problematische drinker 9 Gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 4 Lager Harddrugs Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente Wel eens gerookt 2 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 20 Gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 3 Gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 9 Gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 33 Gelijk Verslavings-/middelenproblematiek Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Leidsche Rijn: 3541, 3543, 3544, 3545, Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 49

50 7. Bijlage 3 Zorgoverzicht Leidsche Rijn Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Wijkambassadeur Aanspreekpunt Jellinek Erna Gelevert Veldwerk Veldwerk Vincent Jenner Preventie Wijk Giséle Hoevenaars Fact Aanspreekpunt Fact Siekie Niemeijer Ketenpartners Het Buurtteam JoU Lister Veilig thuis Doenja Huisartsen Scholen Jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen Gemeente, Politie, Toezicht en Handhaving Bewoners, ouders Woningbouw Julius gezondheidscentrum Laurierweg 1001, 3541 RA Utrecht Website: leidscherijncentrum@lrjg.nl Huisartsenpraktijk Het zand Vogelvlinderweg NJ Utrecht info@hetzandgezond.nl Buurtteam Burgemeester Verderlaan AD Utrecht Telefoon: (030) leidscherijn@buurtteamsutrecht.nl 50

51 Stichting JoU Leidsche Rijn Sportcampus Leidsche Rijn Maartvlinder Utrecht Of: Tableau 66 Terwijde Glenn Millerpad Utrecht Teamleider: Annie de Boer annie.deboer@jou-utrecht.nl JoS-coördinator: Mustapha Loikili mustapha.loikili@jou-utrecht.nl Relevante netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden Wijkraad Leidsche Rijn Contactpersoon: Roel Meeuwsen Adres: Postbus 8395, 3503 RJ Utrecht mail@wijkraadleidscherijn.nl 51

52 Wijkthermometer 4. Resultaten Noordoost Utrecht 52

53 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Noordoost Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Noordoost Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Noordoost Bijlage 3: Zorgoverzicht Noordoost

54 1. Inleiding Zowel volgens professionals in de wijk als volgens medewerkers van Jellinek bestaat er in de wijk Noordoost een cultuur waarbij alcohol sociaal geaccepteerd is. Daarbij wordt benadrukt dat het gebruik van alcohol, zowel door volwassenen als door jongeren, niet als problematisch wordt ervaren. Er bestaat vanuit de gemeente aandacht bestaat voor de normalisering van alcoholgebruik in dit gedeelte van de stad. In 2015 was één van de doelstellingen van de gemeente Utrecht voor de wijk Noordoost het verminderen alcoholverbruik onder volwassenen en jongeren. Voor de Staatsliedenbuurt, die afwijkt van de rest van de wijk, is extra aandacht vanuit de gemeente, omdat zij bekend staat als een kwetsbare wijk. In het buurtenonderzoek van de Volksgezondheidsmonitor worden middelengebruik en verslaving echter niet genoemd. In deze wijkthermometer wordt ingegaan op de verschillende groepen bewoners en bezoekers van de wijk en het Griftpark. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Noordoost is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, een jongerenwerker, iemand van het Centrum Jeugd en Gezin, een wijkagent en een veldwerker van Jellinek. 3. De wijk Noordoost De wijk Noordoost is opgedeeld in de volgende subwijken: Votulast (bestaande uit de Vogelenbuurt, Tuinwijk, Lauwerecht en de Staatsliedenbuurt), Tuindorp en Voordorp (die samen één subwijk vormen) en Wittevrouwen en de Zeeheldenbuurt (eveneens samen één subwijk). Noordoost, met circa inwoners, is over het algemeen een sociaaleconomisch sterke wijk en de bewoners wonen er graag, zo blijkt uit de Wijkenmonitor van de gemeente Utrecht. Afb. 1 Culturele achtergrond van bewoners in de wijk Noordoost (bron: WistUdata 2016) Demografische gegevens De leeftijdsverdeling in de wijk Noordoost is gelijk aan de verdeling in de gehele gemeente Utrecht, Percentage wijk Percentage gemeente er wonen veel mensen onder de 35 jaar. Wat opvalt aan de culturele verdeling is dat het percentage 54

55 bewoners met een autochtone achtergrond s (ongeveer 80 %) een stuk hoger ligt dan in de gemeente (ongeveer twee derde). Andere bevolkingsgroepen, zowel westers en niet-westers, zijn minder aanwezig dan in de rest van de gemeente (zie afbeelding 1). Sociaaleconomische status De sociaaleconomische status van de inwoners van de wijk Noordoost is in verhouding er hoog. Er wonen veel hoogopgeleiden in de buurt (eveneens 80 %) in vergelijking met de gemeente Utrecht (58 %. Het aantal huishoudens dat niet rond kan komen is in verhouding twee keer zo laag als in de gemeente, evenals het percentage huishoudens dat inkomsten ontvangt vanuit de werkeloosheidswet of bijstand. De wijk Noordoost staat bekend als een blanke, hoogopgeleide wijk met veel (jonge) gezinnen. Ter vergelijking: in 2012 is ongeveer een derde van de Nederlanders hoogopgeleid (bron: Afb. 2 Opleidingsniveau van bewoners in de wijk Noordoost (bron: WistUdata) Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO 9% Middel: HAVO, VWO, MBO 17% Hoog: HBO, WO 74% CBS.nl). Een uitzondering vormt de Staatsliedenbuurt. Deze buurt lijkt het imago te hebben de kwetsbare plek van Noordoost te zijn, onder andere door het percentage sociale huurwoningen en relatief hoge inbraakcijfers. In deze wijk is een groot deel van de inwoners student. Ongeveer een vijfde van de bewoners heeft een laag inkomen, wat relatief veel is in vergelijking met de rest van Utrecht (12%). 25 Gezondheid en welzijn De bewoners uit deze wijk ervaren hun gezondheid doorgaans als goed en er worden weinig psychische problemen genoemd. Uitsluiting of eenzaamheid komt in verhouding weinig voor (bron: Volksgezondheidmonitor 2015). Ook hier is de Staatsliedenbuurt echter een uitzondering. Uit de Volksgezondheidsmonitor van 2014 komt naar voren dat er sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaalmaatschappelijke problematiek in deze buurt. Tevens is er sprake van een relatief hoog percentage alleenstaande ouders. Veiligheid en overlast De bewoners van deze wijk beoordelen hun wijk heel positief ten opzichte van andere wijken in Utrecht. Het percentage bewoners dat zich onveilig voelt in deze wijk of geweld ervaart is lager dan gemiddeld, evenals het percentage bewoners dat overlast van jongeren ervaart: bijna de helft van het gemiddelde in Utrecht (20 %, WijkWijzer 2016) Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Noordoost De jongeren uit deze wijk experimenteren al vroeg met alcohol en blowen, vergeleken met andere wijken in Utrecht. Bij veel professionals bestaat het beeld dat er met regelmaat in de weekenden gedronken wordt en dat dit soms gepaard met overmatig gebruik en norm overschrijdend gedrag. 25 Volksgezondheidsmonitor: 8 buurtenonderzoek 55

56 Daarnaast worden opvallend veel lege lachgashulsjes gevonden op straat en op hangplekken. Gebruik van harddrugs bij jongeren onder de achttien wordt niet of nauwelijks gesignaleerd. Het Griftpark Uit de vragenlijsten die werden afgenomen onder jongerenwerkers in de wijk Noordoost komt naar voren dat er veel gehangen word in het Griftpark, met name bij de skatebaan. Dit zou niet alleen gaan om kinderen uit de wijk Noordoost, maar ook jongeren uit de omliggende buurten. Professionals geven aan dat er buurtbewoners en parkbezoekers zijn die overlast ervaren van deze jongeren. Het Griftpark wordt standaard meegenomen op de ronde van Jellinek veldwerk vanwege de constante signalen dat er geblowd wordt door jongeren, gedronken door studenten en gedeald of harddrugs gebruikt wordt, onder andere door bewoners van hostels voor dak- en thuislozen. Professionals noemen het zorgelijk dat jongeren soms getuige zijn van ruzies of vechtpartijen gerelateerd aan de handel of het gebruik van drugs. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Noordoost Uit de volksgezondheidsmonitor komt naar voren dat de middelenproblematiek in de wijk Noordoost niet afwijkt van de gemeente Utrecht. Het valt wel op dat er in verhouding veel (oudere) mannen en vrouwen met harddrugproblematiek uit de wijk Noordoost bij Jellinek in behandeling zijn. Bij nader onderzoek blijkt dit te gaan om hostelbewoners. Wanneer enkel wordt gekeken naar de overige inwoners van Noordoost dan wijkt het gemiddelde nauwelijks af van de rest van Utrecht, ook niet als het gaat om alcoholproblematiek (voor zover bekend bij Jellinek). Alcoholgebruik De volksgezondheidsmonitor laat zien dat het alcoholgebruik in deze wijk hoger ligt dan gemiddeld in Utrecht. Dit komt overeen met de culturele samenstelling van de wijk; er wonen in verhouding veel hoogopgeleide, jonge mensen met een Nederlandse achtergrond. 26 Ook uit de vragenlijsten die werden afgenomen onder buurtteammedewerkers en wijkagenten komt naar voren dat alcohol genormaliseerd is in deze wijk. Er zijn veel buurtactiviteiten, zoals borrels op straat, waarbij gedronken wordt (ook als er kinderen bij zijn). Veel volwassenen zien het gebruik van alcohol niet als problematisch en trekken pas aan de bel bij hulpverleners wanneer iemand in hun omgeving (met name als het om een jongere gaat) een ander middel gebruikt, zoals cannabis. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving In 2015 was er sprake van een integrale aanpak in Oost, daar viel tevens de wijk Noordoost onder. Deze aanpak was gericht op alcoholgebruik en bestond uit een vertegenwoordiging van de gemeente Utrecht, Jellinek, huisartsen, fysiotherapeuten, apothekers en het Diaconessenhuis. Op dit moment is er vanuit de GEZ (geïntegreerde eerstelijns zorg) een werkgroep gaande die gericht is op de wijken Oost en Noordoost. Naast dat deze werkgroep aandacht besteedt aan alcoholgebruik is er ook aandacht voor middelengebruik, onder andere vanwege de grote groep studenten die woonachtig zijn in deze wijk. Huisartsen worden vanuit de werkgroep getraind in het herkennen van middelengebruik en verslavingsproblematiek. 26 Uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht komt naar voren dat de meeste alcoholgebruikers tot deze groep behoren. 56

57 Naast dat Jellinek betrokken is bij deze integrale aanpak is er ook sprake van een reeks trainingen vanuit Jellinek aan de verschillende buurtteams in Utrecht, inclusief het buurtteam van de wijk Noordoost. Vanuit deze training is een consultfunctie ontstaan die door beide partijen als prettig wordt ervaren. De wijkambassadeur vormt het aanspreekpunt voor dit soort vragen van professionals uit de wijk. 4. Conclusie Uit de wijkthermometer komt naar voren dat de wijk Noordoost in veel opzichten een kansrijke leefomgeving vormt. Er is sprake van een hoge sociaaleconomische status en het gemiddelde opleidingsniveau is bovengemiddeld in Utrecht. Toch zijn er signalen uit de wijk waaruit wordt opgemerkt dat kinderen op jonge leeftijd al in aanraking komen met alcohol. Mogelijkheden voor Jellinek om ouders bewust te maken van de risico's van genormaliseerd alcoholgebruik liggen onder andere bij buitenschoolse activiteiten. Veel kinderen uit deze wijk zijn naast school betrokken bij een sportclub, buitenschoolse opvang of andere activiteiten. Daarnaast is er vanuit de GEZ (geïntegreerde eerstelijns zorg) een werkgroep opgezet die gericht is op de wijken Oost en Noordoost. Jellinek is al betrokken bij deze werkgroep, maar er zijn zeker mogelijkheden tot uitbouw. Een opvallende plek in de wijk is het Griftpark. Hier komen verschillende doelgroepen samen; van jongeren die alcohol, cannabis en/of lachgas gebruiken tot bewoners van de hostels die nabij het park gelegen zijn en (verslaafde) dak- en thuislozen herbergen. Professionals uit de wijk en veldwerkers buigen zich over dit gebied. De laatstgenoemde vormt tevens het aanspreekpunt voor Jellinek op straat en in de parken. Zoals gezegd zijn er een aantal hostels voor dak-en thuislozen in de wijk. Het is belangrijk om te investeren in goed contact met de hostels voor dak- en thuislozen en een duidelijk overzicht te creëren binnen Jellinek van het aantal cliënten dat ingeschreven staat in een instelling of opvangplek. Het laatste om te voorkomen dat er een vertekend beeld ontstaat van de inwoners van een wijk. Wijkambassadeur In deze wijk is het aannemelijk om in te zetten op alcoholpreventie. Daarnaast kan er vanuit preventie nauw worden samengewerkt met het buurtteam Noordoost en Jellinek veldwerk, bijvoorbeeld om goed zicht te houden op het Griftpark. Marco Looyé zal zich gaan inzetten als wijkambassadeur en daarnaast het contact met de behandelaren onderhouden. Het is van belang dat FACT, zorg en medicatie in beeld blijven bij de hostels in de wijk (daklozenopvang), maar ook bij de huisartsenpraktijken in de wijk Noordoost. 57

58 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Noordoost Subwijken/buurten Vogelenbuurt, Tuinwijk, Lauwerecht, Staatsliedenbuurt Tuindorp en Voordorp Wittevrouwen en de Zeeheldenbuurt Demografische gegevens Algemeen: aantal inwoners in de wijk: waarvan mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente 0-4 jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , Percentage in gemeente (%) Percentage wijk/stad* Totaal * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% Culturele verdeling (2015) Achtergrond Aantal Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon ,4 67,5 Turks 416 1,,7 4,2 Marokkaans 756 2,0 8,9 Surinaams/Antilliaans 744 2,0 3,1 Overig niet-westers ,1 5,7 Overig Westers ,9 10,7 58

59 Sociaal economische status (SES) Opleidingsniveau in de wijk (2015) Opleiding afgerond Percentage (%) wijk Percentage (%) gemeente Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 9 19 Middel: HAVO, VWO, Mbo Hoog: HBO, WO Totaal Gezinswelvaart in de wijk (2015) Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 521 (1,4%) 9236 (2,8%)) Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 3% 6,7 % 59

60 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Noordoost Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen incl. peiljaar: VMU, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor de wijk Noordoost en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Roken 22 gelijk Overmatige drinker (alcohol) 10 gelijk Zware drinker (alcohol) 14 gelijk Problematische drinker (alcohol) 13 gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 12 gelijk Harddrugs Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Opmerkingen Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Wel eens gerookt 1 gelijk Wel eens alcohol gedronken 23 gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 2 gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 13 gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 25 lager Vergeleken met gemeente * 2 Opmerkingen 60

61 Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Noordoost: 3514, 3515, 3571, 3572, 3573 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 61

62 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Noordoost Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Veldwerk Veldwerk Laura Damen Preventie Wijkambassadeur Marco Looyé (for) FACT Aanspreekpunt Siekie Niemeijer Ketenpartners Huisartsenpraktijk Eykmanplein AdresProf. Jordanlaan KA Utrecht Telefoon Websitewww.eykmanplein.nl Huisartsenpraktijk De Gaard - Utrecht AdresWinklerlaan KJ Utrecht Telefoon Websitewww.praktijkdegaard.nl Huisartsenpraktijk Tuinwijk - Utrecht AdresAntonius Matthaeuslaan AN Utrecht Telefoon (Kootte), (Straal en De Kroon) Website: hap-tuinwijk.praktijkinfo.nl Gezondheidscentrum Therapeuticum Utrecht Dekhuyzenstraat WN Utrecht Telefoon Website: Huisartspraktijk Vogelenbuurt Nieuwe Koekoekstraat EC Utrecht Telefoon Website: vogelenbuurt.praktijkinfo.nl 62

63 Huisartsenpraktijk Biltstraat Biltstraat BJ Utrecht Telefoon Website: Huisartspraktijk Voordorp R.A. Kartinistraat XC Utrecht Telefoon Website: Buurtteam Noordoost & JongerenwerkUtrecht (JoU) Samuel van Houtenstraat EA Utrecht Telefoon: (030) noordoost@buurtteamsutrecht.nl/ info@jou-utrecht.nl Hostel Wittevrouwen Wittevrouwensingel AL Utrecht T (030) F (030) E wittevrouwen@lister.nl Netwerkgroep(en) GEZond Oost info@utrechtoostgezond.nl Website: 63

64 Wijkthermometer 5. Resultaten Noordwest Utrecht 64

65 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Noordwest Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Noordwest Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Noordwest Bijlage 3: Zorgoverzicht Noordwest

66 1. Inleiding De wijk Noordwest is een wijk die al langere tijd extra aandacht krijgt vanuit de gemeente. Er wordt gewerkt aan de woonomgeving en aan de veiligheid en gezondheid in de wijk. Het valt op dat de sociaaleconomische status van bewoners minder gunstig is dan gemiddeld in Utrecht en dat de sociale cohesie in de wijk te wensen overlaat. Twee van de subwijken, Ondiep en een deel van Zuilen, vormen een zogenaamde krachtwijk. Er is in Noordwest tevens aandacht vanuit gemeente voor het thema middelen en verslaving. Maar wat speelt er eigenlijk in de wijk? In deze wijkthermometer worden de subwijken van Noordwest belicht en middelenproblematiek wordt per subwijk beschreven. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Noordwest is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, jongerenwerkers, een veldwerker van Jellinek en een behandelaar van Jellinek. 3. De wijk Noordwest Noordwest is een van de tien wijken van de stad Utrecht. Deze wijk bestaat uit de volgende subwijken: Zuilen, Pijlsweerd, en Ondiep. De wijk Noordwest is in 2015 met bewoners de tweede wijk van Utrecht. Demografische gegevens In de wijk wonen iets minder kinderen/jongeren tussen de vier en achttien jaar en iets meer (jong)volwassenen van achttien tot 35 jaar in vergelijking met de gemeente Utrecht. Qua culturele verdeling is Noordwest redelijk gelijk aan de gemeente, alleen het percentage bewoners met een Turkse achtergrond is in Noordwest hoger. Als de buurten, waaruit de wijk is opgebouwd, afzonderlijk bekeken worden zijn er wel verschillen te zien. Het valt op dat de subwijk Zuilen West in verhouding veel bewoners met een Nederlandse achtergrond heeft (ongeveer driekwart) ten opzichte van de rest van de wijk. In Zuilen Noord en Oost is de verdeling weer anders. Daar wonen juist in verhouding meer bewoners met een Marokkaanse achtergrond (ongeveer 15 %). Afb. 1 Opleidingsniveau van de bewoners in Noordwest (bron: WistUdata 2015) 51% 27% 22% Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO Middel: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO 66

67 Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau in de wijk is lager (26,6% BO, LBO, MAVO, Vmbo ) dan gemiddeld in Utrecht (19,3%). Er zijn minder hoogopgeleiden en meer laag opgeleiden. Er zijn in de wijk relatief meer huishoudens, die niet rond kunnen komen dan in de gemeente Utrecht. Ook het aantal huishoudens met bijstand ligt hoger. Ondiep en een deel van Zuilen zijn ook een zogenaamde krachtwijk. Dat houdt in dat er gewerkt wordt aan ontwikkelingen rond de thema s buurtoordeel, woonomgeving, veiligheid, gezondheid en opleiding. Gezondheid en welzijn Bewoners van de wijk Noordwest ervaren hun (geestelijke) gezondheid minder goed dan gemiddeld in Utrecht. Ook hebben deze bewoners een hoger risico op psychische problemen en zijn er gemiddeld meer bewoners die zich door een aandoening belemmerd voelen in hun dagelijkse bezigheden (bron: volksgezondheidsmonitor 2014). Het aantal mensen dat gebruik maakt van specialistische (geestelijke) gezondheidszorg ligt desondanks gelijk met de rest van de stad. Opvallend is dat de sociale cohesie door bijna de helft van de bewoners als onvoldoende wordt beoordeeld. Tevens voelt een hoog aantal van de bewoners (13 %) zich sociaal uitgesloten (bron: volksgezondheidsmonitor 2014) Veiligheid en overlast Het aantal bewoners dat zich onveilig voelt in deze wijk is toegenomen in de afgelopen vier jaar, volgens de WijkWijzer Bijna 40 % voelt zich wel een onveilig en bijna een kwart ervaart overlast van jongeren. Ook geweldsincidenten komen vaker voor dan op stadsniveau. Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Noordwest Vanuit de volksgezondheidsmonitor en jeugdmonitor worden nauwelijks verschillen in alcoholgebruik gevonden voor de wijk Noordwest vergeleken met de rest van Utrecht. Uit jeugdmonitor volgt wel dat een groter percentage van de tien tot twaalf jarigen langer dan twee uur per dag achter een beeldscherm zitten. Daarnaast valt op dat het aantal middelbare scholieren dat wel eens geblowd heeft in deze wijk op de vierde plek komt met 12 % (Bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ). Verschillen per subwijk Veldwerkers signaleren extreem middelengebruik onder jongeren met een Nederlandse achtergrond in de wijk. In de subwijk Ondiep staan veel jongeren open voor de verschillende partydrugs en nieuwe middelen. Een aantal van hen beschrijven dat het binnen veel vriendengroepen normaal is om door de week cannabis te gebruiken en in het weekend 'los' te gaan op feesten. Bij doorvragen blijkt dat dit losgaan gelijk staat aan het gebruik van alcohol in combinatie met cannabis en eventueel XTC, cocaïne, GHB of andere harddrugs. Zowel veldwerkers als preventiemedewerkers die deze jongeren spreken geven aan dat veel van hen geen gevaar zien in hun gebruik. De jongeren gaan hier wel makkelijk over in gesprek en staan open voor informatie. Tot nu toe laten zij zich moeilijk naar zorg toe leiden. 67

68 In Zuilen zijn veel Marokkaanse jongeren. Veldwerkers zien op straat dat het gebruikelijk is om samen cannabis te gebruiken. Totdat de jongeren zo n achttien tot twintig jaar zijn blijft het meestal daarbij. Daarna wordt vaak gezien dat er een paar jongeren zijn die ook andere middelen gaan gebruiken, bijvoorbeeld cocaïne. Vanaf dat moment wordt er vaak een splitsing van de groep waargenomen; een deel gaat mee terwijl een ander gedeelte het beperkt tot het gebruik van cannabis. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Noordwest Binnen de Volksgezondheidsmonitor worden er geen verschillen in middelengebruik gevonden tussen de volwassen bewoners van de wijk Noordwest en de rest van Utrecht. Echter, als er gekeken wordt naar het cannabisgebruik van bewoners in de laatste maand van 2014, dan valt op dat dit hoger dan gemiddeld ligt in de wijk Noordwest (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Dit is een beeld dat herkend wordt door ketenpartners in de wijk. Veldwerkers zien ook veel bewoners die cannabis gebruiken op straat en de winkelcentra worden genoemd als plekken waar ook gedeald wordt. Daarnaast wordt aangegeven dat het gebruik van middelen door veel bewoners in Zuilen als haram (verboden) wordt gezien. Daarentegen zijn er duidelijke signalen dat er onder deze bewoners regelmatig gegokt wordt. In sommige gevallen leidt dit tot financiële problemen. Ondiep Alcohol wordt het hoofdprobleem genoemd in de wijk Ondiep, zowel overdag als s avonds. Jongeren beginnen in deze subwijk vaak op jonge leeftijd met drinken (vanaf elf jaar) en intergenerationeel alcoholgebruik lijkt eerder de regel te zijn dan een uitzondering. Ketenpartners nemen waar dat alcohol in veel gezinnen een belangrijke rol speelt. Soms drinkt het hele gezin samen. Alcohol hoort er gewoon bij is dan het argument. Ketenpartners benoemen dat bewoners niet zo maar iets aannemen van buitenstanders. Persoonlijk contact zou daar beter werken dan in groepen. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Iedere wijk in Utrecht heeft wijkambities en een wijkactieprogramma geformuleerd. In de wijk Noordwest zijn er een aantal aanvullende punten genoemd: pedagogisch klimaat, opvoeding en gezondheid en armoede in de wijk. Er is extra aandacht vanuit de gemeente voor deze thema s. In het Wijkveiligheidsprogramma 2015 Noordwest wordt de Amsterdamse straatweg omschreven. In dit programma is er aandacht voor het tegengaan van druggerelateerde overlast. In hetzelfde jaar is er vanuit Victas (voorganger Jellinek Utrecht) een project geweest dat specifiek gericht was op het middelengebruik van bewoners van de wijk Ondiep: Buiten de kaders Ondiep. Dit project is inmiddels afgerond en geëvalueerd. 4. Conclusie De wijk Noordwest is een wijk die qua samenstelling weinig afwijkt van de gemiddelde verdeling in Utrecht. Binnen de wijk zijn er met name verschillen in de culturele achtergrond van bewoners per subwijk. Het valt wel op dat de wijk een minder gunstige sociaaleconomische status en een minder hoog opleidingsniveau heeft dan gemiddeld in Utrecht. Ook op het gebied van sociale cohesie en (geestelijke) gezondheidszorg beoordelen bewoners zich minder positief dan in de rest van de stad. Veldwerkers van Jellinek signaleren bovenmatig middelengebruik onder jongeren in de subwijk 68

69 Ondiep. De jongeren die hier wonen hebben overwegend een Nederlandse achtergrond. In gesprek met veldwerkers geven zij aan doordeweeks cannabis te gebruiken en in het weekend veel alcohol en harddrugs zoals xtc en cocaïne. Hulpverleners zien daarnaast dat alcoholgebruik diep geworteld is in de subwijk Ondiep en dat kinderen vaak op jonge leeftijd al meedrinken. Alcohol heeft bij veel bewoners een prominente plek binnen het gezin. Hulpverleners geven dat het lastig is om mensen uit deze subwijk naar zorg toe te leiden. In de subwijk Zuilen wonen voornamelijk mensen met een niet westerse achtergrond. Het gebruik van middelen door veel bewoners in Zuilen als haram (verboden) gezien. Desondanks signaleren veldwerkers ook hier veel cannabisgebruik op straat, zowel onder jongeren als (jong)volwassenen. Zij nemen een splitsing waar tussen de jongeren op straat, zo rond hun twintigste. Een klein deel van de blowers gaat ook harddrugs zoals cocaïne gebruiken. Het andere deel blijft bij cannabis of stopt geheel met gebruiken. Er zijn ook duidelijke signalen dat er onder de bewoners van Zuilen regelmatig gegokt wordt. In sommige gevallen leidt dit tot financiële problemen. Vanuit gemeentelijk onderzoek wordt eveneens een verhoogd cannabisgebruik onder volwassenen in de wijk Noordwest waargenomen. Ketenpartners en veldwerkers noemen de winkelcentra als plekken waar ook gebruikt en gedeald wordt. Er is extra aandacht vanuit de gemeente Utrecht voor de krachtwijken Ondiep en een gedeelte van Zuilen, ook voor drugsoverlast in de wijk. Vanuit Jellinek is er een project geweest dat specifiek gericht was op het middelengebruik van bewoners van de wijk Ondiep: Buiten de kaders Ondiep. Wijkambassadeur Corine Hijwegen is al jaren actief als veldwerker binnen deze wijk. Dankzij haar investeringen en opgebouwde netwerk is het mogelijk om met bewoners in wijken zoals Ondiep in gesprek te gaan. Zij zal als wijkambassadeur het aanspreekpunt van Jellinek vormen in deze wijk. Om ook in deze wijk tegemoet te komen aan bewoners wordt zij geholpen door Dennis Wiggers van de Jellinek Outreachende zorgafdeling. 69

70 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Noordwest Subwijken/buurten Zuilen Ondiep Pijlsweerd Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk: mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Totaal Totaal wijk Percentage wijk (%) Totaal Utrecht Percentage Utrecht (%) Percentage wijk/stad Culturele verdeling (2015) Achtergrond Aantal Percentage Noordwest Percentage Utrecht ,4 67,5 Autochtoon ,4 4,1 Turks ,3 8,9 Marokkaans ,1 3,1 Surinaams/Antilliaans ,1 5,7 Overig niet-westers 70

71 Overig Westers ,7 10,7 Culturele verdeling per subwijk (2015) Achtergrond Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams/Antilliaans Overig niet-westers Overig Westers % Pijlsweerd % Ondiep / 2 e % Zuilen- % Zuilen-Noord Daalse buurt West en -Oost % Utrecht 66,3 69, ,9 67,5 6,2 5,7 2,8 6,8 4,1 6,6 5,9 3,9 15,3 8,9 2,9 2,9 2,3 4,2 3,1 5,3 4,5 4,8 5,8 5,7 12,7 11,2 11,2 9 10,7 Sociaaleconomische status Opleidingsniveau in de wijk (2015) Opleiding afgerond Percentage (%) NW Percentage (%) Utrecht Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 26,6 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 21,9 23,7 Hoog: HBO, WO 51,5 57,0 Gezinswelvaart in de wijk (2015) Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand 1428 (3,2%) 9236 (2,8%) Huishoudens die niet rond kunnen komen 7,6% 6,7% 71

72 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Noordwest Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor Noordwest en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Roken 27 Gelijk Alcohol Overmatige drinker 8 Gelijk Zware drinker 14 Gelijk Problematische drinker 9 Gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 15 Gelijk Harddrugs Jeugd jaar (peiljaar ) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente* 2 Wel eens gerookt 2 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 22 Gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 5 Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 14 Gelijk > 2 uur pd beeldschermtijd 45 Hoger Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Noordwest: 3513, 3551, 3552, 3553, 3554 en 3555, behalve 3552 TJ Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 72

73 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Noordwest Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Veldwerk Veldwerk Corine Heijwegen Preventie Wijk Gisèle Hoevenaars Wijkambassadeur Wijkambassadeur Corine Hijwegen (for) FACT Aanspreekpunt Siekie Nijmeijer Ketenpartners Gemeente/ wijkbureau Huisartsen, POH GGZ, gezondheidscentra Huisartsen verenigingen Buurtteam Jeugd en Gezin (Lokalis) Organisaties voor opvoedondersteuning Jeugdhulpverlening (oa Youke) Jeugdgezondheidszorg voor -9 mnd -18 jaar Buurtteam Sociaal (Incluzio) GGZ instellingen (oa Altrecht) Onderwijsinstellingen (oa Vmbo) Beschermde woonvormen (oa Lister) Welzijnsorganisaties GGZ ouderenzorg Ziekenhuizen (oa Diakonessenhuis) Verzorgingshuizen Cursusprojecten Studentenverenigingen en Utrechtse introductie commissie (UIT) Horeca, feest- en festivalorganisatoren. Religieuze instellingen Kenniscentra (oa Trimbos) Instellingen voor verslavingszorg Sportverenigingen Jeugddetentie GGD Politie, beveiliging, portiers en EHBO verengingen Commerciële bedrijven (o.a. HEMA) Jongerenwerk organisaties (o.a. JoU, Welnuh) 73

74 1.1 Relevante netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden Contactgegevens netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden: Buiten de Kaders Ondiep (zie ook Jellinek collega s en activiteiten) Contactpersoon: Jellinek: Corine van Zelderen (cvzelderen@victas.nl) JoU: Manon Galesloot (manon@galesloot@jou-utrecht.nl) 74

75 Wijkthermometer 6. Resultaten Oost Utrecht 75

76 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Oost Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Oost Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Oost Bijlage 3: Zorgoverzicht Oost

77 1. Inleiding Uit de gegevens van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht komt naar voren dat alcohol een prominente rol speelt in de wijk Oost. Zowel (basis)schoolleerlingen als volwassenen scoren het hoogst van heel Utrecht op het gebruik van alcohol. Opvallend is dat het gebruik zich niet lijkt te beperken tot een bepaalde groep, maar dat bewoners van verschillenden leeftijden, sociaaleconomische achtergonden en uit verschillende buurten bovengemiddeld lijken te gebruiken. In deze wijkthermometer worden de afzonderlijke groepen besproken en wordt nader ingegaan op eventuele andere problematiek die speelt onder de bewoners van de wijk Oost. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Oost is er gesproken met een huisarts, een jongerenwerker, een wijkagent, een veldwerker van Jellinek en een behandelaar van Jellinek. 3. De wijk Oost De wijk Oost is opgedeeld in de buurten Oudwijk, Buiten Wittevrouwen, Abstede (waar ook de buurt Sterrenwijk onder valt), Gansstraat, Wilhelminapark en Rijnsweerd. In totaal wonen er mensen in de wijk, die heel divers is qua opleidingsniveau en sociaaleconomische status. Daarnaast wonen er veel studenten. Demografische gegevens In de wijk wonen relatief veel achttien tot 25- jarigen. In totaal valt meer dan een kwart van de bewoners binnen deze leeftijdsgroep (zie afbeelding 1). Dit valt deels te verklaren door de vele studenten die woonachtig zijn in deze wijk, bijvoorbeeld in het studentencomplex Ina-Boudier-Bakkerlaan en op de campus van Utrecht die eveneens in deze wijk gelegen is (de Uithof). De wijk Oost is overwegend blank: bijna 80 % van de bewoners heeft een Nederlandse achtergrond of een andere Westerse achtergrond. Toch zijn de onderliggende buurten heel verschillend in (gezondheids)problematiek. Afb.1 leeftijdsindeling van bewoners van de wijk Oost vergeleken met Utrecht (bron: WistUdata 2015) jaar 4-12 jaar jaar18-25 jaar25-35 jaar35-55 jaar 55+ jaar Percentage in wijk (%) Percentage in gemeente (%) 77

78 Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau van de bewoners ligt in de wijk Oost hoger dan gemiddeld in Utrecht (bron: WistUdata 2015). De groep middelhoog opgeleiden bedraagt ongeveer een kwart van het bewonersaantal. Studenten vallen qua afgeronde opleiding nog in de midden categorie (HAVO, VWO en Mbo). Afb. 2 Gemiddeld opleidingsniveau van de bewoners van Oost (bron: WistUdata 2015) 67% 8% 25% Laag: geen, BO, LBO, MAVO, VMBO Middel: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO De sociaaleconomische status van bewoners is gemiddeld erg gunstig: er zijn minder huishoudens met bijstand of gezinnen die niet rond kunnen komen dan in de rest van de stad (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Echter, als er naar de afzonderlijke buurten wordt gekeken dan is er een groot contrast tussen Abstede en Gansstraat (ongeveer honderd huishoudens met bijstand) ten opzichte van Wilhelminapark en Rijnsweerd (nog geen twintig). Gezondheid en welzijn Bewoners in de wijk Oost ervaren over het algemeen een goede (geestelijke) gezondheid en lopen volgens de Volksgezondheidsmonitor (2014) minder risico op psychische problematiek. Dit is echter een gemiddelde, er zijn vanuit de monitor geen gegevens bekend over de afzonderlijke buurten. De sociale cohesie wordt heel goed beoordeeld in deze monitor en er lijkt nauwelijks sprake van eenzaamheid onder bewoners. Ook wordt er minder gebruik gemaakt van specialistische zorg dan gemiddeld in Utrecht. Veiligheid en overlast Bewoners van de wijk Oost zijn gemiddeld positief over de sfeer in de wijk. Gevoelens van onveiligheid komen relatief weinig voor en het geweldsniveau is in Oost het laagste van de hele stad. Ook jongerenoverlast wordt maar half zo vaak ervaren als gemiddeld in Utrecht (WijkWijzer 2016). Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren Oost Volgens de Volksgezondheidsmonitor scoren basisschoolleerlingen in 2014 hoger op Wel eens alcohol gedronken. Ook op de middelbare school valt op dat de leerlingen in de wijk Oost in verhouding het meeste ervaring hebben met zowel alcohol als cannabis. Dit wordt herkend door professionals in de wijk: eigenlijk is de houding tegenover alcohol in alle buurten van Oost heel laconiek. Ondanks dat de buurten erg verschillen, heeft alcohol in iedere buurt een prominente rol. Sterrenwijk is een volksbuurt waar van generatie op generatie veel alcohol word gedronken en het ook moeilijk is om daarover met bewoners in gesprek te gaan. Bewoners hebben vaak een lager inkomen en een minder gezonde leefstijl, aldus een veldwerker van Jellinek. 78

79 De parken worden benut als ontmoetingsplek en om te drinken en te blowen. Jongeren die in het weekend gaan stappen gaan soms samen indrinken in het Wihelminapark. Ook na school, met name op de vrijdagmiddag, zijn er diverse scholieren die in het park afspreken en dan afscheid nemen voor het weekend, waarbij flink gedronken wordt. Volgens veldwerk experimenten een aantal jongeren die wat ouder zijn ook met andere middelen (XTC, maar ook cocaïne, speed en in mindere mate GHB). De evenementen waarbij deze middelen gebruikt worden zijn verschillend. Bij studenten wordt er met name geëxperimenteerd tijdens feesten en festivals. Een aantal jongeren uit Sterrenwijk zijn fanatieke FC Utrecht fans. Er zijn duidelijke signalen dat er voorafgaand aan de voetbalwedstrijden veel wordt gedronken en gebruikt. Gamen Er wordt een toename van sociale media en gamen onder jongeren gesignaleerd en ouders die zich hierover zorgen maken. Hier nemen professionals een verschil waar: ouders met een lage sociaaleconomische status komen pas hulp vragen als de familie ook problematiek ervaart vanwege het gedrag van hun kind. Ouders met een hoge sociaaleconomische status komen eerder om hulp vragen, met als argument dat het gedrag van hun kind de schoolresultaten beïnvloedt. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Oost Volgens de Volksgezondheidsmonitor ligt het alcoholgebruik in de wijk een stuk hoger dan in de rest van Utrecht: meer dan 20 % is volgens deze bron een zware drinker. 27 Dit is het hoogste percentage van alle wijken in Utrecht, gevolgd door de Binnenstad. Ook het cannabisgebruik ligt hoger in deze wijk, bijna een vijfde van de bewoners heeft de laatste maand van 2014 cannabis gebruikt. Alleen de Binnenstad scoort hoger op cannabisgebruik volgens deze monitor. Sterrenwijk wordt door professionals als risicobuurt genoemd waar alcohol van generatie op generatie een prominente rol inneemt. Ook onder volwassenen wordt veel gebruik van alcohol en drugs waargenomen, voorafgaande aan de voetbalwedstrijden van FC Utrecht door de harde kern (onder andere woonachtig in Sterrenwijk). Ook Oudwijk en Wilhelminapark worden als risicobuurt aangewezen vanwege de voorzieningen voor dak- en thuislozen. Omwonenden ervaren soms overlast van de bewoners en hun gebruik en de mensen die daar op afkomen. Andere plekken die genoemd worden zijn de Tivolituin en het Wilhelminapark waar ( s nachts) gedeald wordt. Alcohol De prominente rol van alcohol in deze wijk wordt door verschillende professionals herkend en bevestigd. Zij nemen verschillende typen gebruikers waar: De welgestelde bewoners van luxe koopwoningen, waarvan de kinderen soms op jonge leeftijd kennismaken met alcohol De bewoners van de volksbuurten, bij wie alcoholgebruik vaak van generatie op generatie wordt overgedragen 27 Zware drinker: minstens één dag in de week meerdere eenheden (minstens vier voor vrouwen, minstens vijf voor mannen) 79

80 De mensen die hun dagen op straat en in de parken doorbrengen. Veel van deze mensen zijn in beeld bij wijkagenten of hulpverleners De jongeren die samenkomen om te drinken en te blowen, zomaar of voorafgaand aan een evenement De studenten, die er om bekend staan dat zij meer drinken dan hun niet studerende leeftijdsgenoten De mensen die staan ingeschreven bij één van de opvangplekken in de wijk. Zij zijn ook veel in de wijk aanwezig Het gebruik beperkt zich dus niet tot één specifieke groep, maar is geworteld binnen verschillende bevolkingsgroepen in de wijk. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving In de wijk Utrecht Oost werken verschillende zorgprofessionals al jaren samen binnen het netwerk Utrecht Oost GEZond. Eén van de doelstellingen binnen dit netwerk is de aanpak van wijkgerichte verslavingsproblematiek, met specifieke aandacht voor overmatig alcoholgebruik. Jellinek is als expert op het gebied van verslaving aangesloten bij deze werkgroep. Daarnaast worden er op scholen (bijvoorbeeld Kranenburg) ouderavonden en voorlichtingen gegeven vanuit Jellinek. Ook wordt er momenteel veel aandacht besteed aan studenten vanuit Jellinek. Er wordt op diverse manieren preventief ingezet op deze doelgroep, zowel door het trainen van docenten als de studenten zelf (bijvoorbeeld de mentoren van de Utrechtse Introductie Tijd). Tevens is er een peerproject opgericht, speciaal voor deze doelgroep: LOS. Binnen dit project geven jongeren voorlichting over alcohol, middelengebruik en seks. 4. Conclusie De wijk Oost is een middelgrote wijk in Utrecht met een diverse samenstelling qua opleidingsniveau en sociaaleconomische status. Daarnaast wonen er veel studenten. Opvallend is dat er voornamelijk mensen met een Nederlandse achtergrond in de wijk wonen. De wijk Oost wordt gekenmerkt door grote verschillen in welvaart. Gemiddeld is er sprake van een goede sociaaleconomische status en gezondheid, maar als naar de afzonderlijke buurten gekeken wordt zijn er grote verschillen. Abstede (waaronder Sterrewijk) en Gansstraat zijn buurten waar veel gezinnen moeite hebben met rondkomen en een minder gezonde leefstijl hebben. Dit staat in contrast met de dure koopwoningen in Wilhelminapark en Rijnsweerd-Zuid. Zowel uit onderzoek naar de volksgezondheid als uit gesprekken met professionals komt het opvallend hoge alcoholgebruik naar voren. Dit neemt in bijna alle buurten een prominente rol in en lijkt onafhankelijk van bovenstaande factoren. Professionals geven aan dat kinderen uit zowel rijke als arme gezinnen vroeg in aanraking komen met alcohol. De wijk Oost staat hiermee boven alle wijken in Utrecht qua alcoholgebruik. Vanuit het netwerk GEZond Oost en Jellinek is er daarom specifieke aandacht voor overmatig alcoholgebruik. Daarnaast is er extra aandacht voor de doelgroep studenten, die bekend staan om hun hoge alcoholgebruik. 80

81 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Oost Subwijken/buurten Algemeen Totaal aantal inwoners in de wijk: mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente Percentage in gemeente (%) Percentage wijk/stad* jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Totaal * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% NB veel is afwijkend van leeftijdsindeling van de levensfasen Culturele verdeling (2015) Achtergrond Aantal Percentage wijk Percentage gemeente ,1 67,5 Autochtoon 135 0,4 4,1 Turks 447 1,4 8,9 Marokkaans 565 1,8 3,1 Surinaams/Antilliaans ,7 5,7 Overig niet-westers ,6 10,7 Overig Westers 81

82 Culturele verdeling per subwijk 2015 Achtergrond Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams/Antilliaans Overig niet-westers Overig Westers % Oudwijk, Buiten Wittevrouwen % Abstede, Gansstraat % Wilhelminapark, Rijnsweerd % gemeente 78,4 78,9 74,6 67,5 0,6 0,4 0,4 4,1 1 2,8 0,6 8,9 1,4 2,2 1,7 3,1 4 4,4 5,5 5,7 14,6 11,2 17,2 10,7 Sociaaleconomische status Opleidingsniveau in de wijk (2015) Opleiding afgerond Percentage (%) wijk Percentage (%) gemeente Laag: geen, BO, LBO, MAVO, Vmbo 8,4 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 24,5 23,7 Hoog: HBO, WO 67,1 57,0 Gezinswelvaart in de wijk Variabele Wijk Gemeente Uitspringende buurt(en Huishoudens met bijstand 213 (aantal) 4406 Abstede, Gansstraat (102) en Wilhelminapark, rijns weerd (19) Huishoudens die niet rond kunnen komen 4,3 % 6,7 % 82

83 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Oost Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor Oost en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente* Roken 19 Gelijk Alcohol: Overmatige drinker 11 Gelijk Zware drinker 15 Gelijk Problematische drinker 14 Gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Onbekend Cannabis 18 Hoger Harddrugs Onbekend *: Percentage is hoger (H), lager (L) of gelijk (=). Jeugd jaar (peiljaar ) Percentage (%) gebruikers in Middel/gedrag wijk Wel eens gerookt < 1 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 28 Hoger Laatste 4 weken alc. gedronken 1 Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 15 Gelijk > 2 uur pd beeldschermtijd 16 Lager *: Percentage is hoger (H), lager (L) of gelijk (=). Vergeleken met gemeente* Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Oost: Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 83

84 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Oost Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Veldwerk Veldwerk Laura Damen Preventie Aanspreekpunt Marco Looyé (for) FACT Wijkambassadeur Siekie Nijmeijer Ketenpartners Jongerenwerk Buurtteam Welzijnsorganisaties HA Psychologen De Dijk Scholen en Universiteiten Relevante netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden GEZond Oost Website: 84

85 Wijkthermometer 7. Resultaten Overvecht Utrecht 85

86 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Overvecht Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Overvecht Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Overvecht Bijlage 3: Zorgoverzicht Overvecht

87 1. Inleiding Uit de gegevens van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht komt naar voren dat bij ongeveer de helft van de bewoners van Overvecht een gevoel van onveiligheid heerst. Bewoners ervaren overlast van jongeren. Er is weinig contact tussen de oudere bewoners (vooral autochtoon) en de jongere bewoners (veelal met ouders met een andere culturele achtergrond). Ook is het percentage werklozen een stuk hoger dan in andere wijken en is er sprake van een bovengemiddelde gezondheidsproblematiek. De wijkambities van 2014 tot 2018 van de gemeente Utrecht zijn er op gericht om de wijk Overvecht te verbeteren. Overvecht is al een zogenaamde krachtwijk. Voor de bovenstaande periode zijn een aantal wijkambities geformuleerd die de kans op werk voor jongeren moeten vergroten, gezondheid van bewoners moet bevorderen en de wijk leefbaarder en veiliger zouden maken. Het versnellingsplan - dat in gang is gezet naar aanleiding van de zorgen van de gemeente - heeft als doel de focus te leggen op ontwikkeling van Overvecht en de aanpak van actuele problematiek. In deze wijkthermometer wordt de situatie rondom middelengebruik en verslaving en de relatie tot de bovenstaande factoren besproken. 2. Aanpak De informatie in deze Wijkthermometer is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruikgemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Overvecht is gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, een jongerenwerker, een huisarts, een veldwerker van Jellinek en een behandelaar van Jellinek. 3. De wijk Overvecht Met bewoners is Overvecht in 2015 de vijfde wijk van Utrecht. De wijk is gelegen in het noordelijk gedeelte van de stad Utrecht en bestaat uit lange brede wegen en veel flatgebouwen. Het is de grootste krachtwijk van Utrecht. Afb. 1 Gezinswelvaart in percentages in Overvecht vergeleken met Utrecht (bron: WistUdata, 2016) Demografische gegevens De wijk Overvecht is ingedeeld in vier subwijken die vernoemd zijn naar grote wegen in de wijk: 1) Taagdreef en Wolgadreef, 2) Zamenhofdreef en Neckardreef, 3) Vechtzoom en Klopvaart en 4) Zambesidreef en Tigrisdreef. Bijna een kwart van de bewoners van de wijk is ouder dan 55 jaar. Afgezien daarvan wijkt Overvecht qua leeftijdsopbouw weinig af van Utrecht stad Huishoudens met bijstand (2015) wijk Huishoudens die niet rondkomen (2014) Gemeente 87

88 Het percentage autochtone inwoners in Overvecht is het laagste van heel Utrecht; iets meer dan 40 % van de bewoners heeft een Nederlandse achtergrond. De wijk kent bevolkingsgroepen met diverse andere culturele achtergronden. Bijna een derde van de bewoners heeft een Marokkaanse achtergrond en het aandeel bewoners met een Turkse achtergrond (8,9%) en overig-westers (9,3%) is bijna dubbel zo hoog als gemiddeld in Utrecht (bron: WistUdata). Afb 2. Opleidingsniveau in percentages bewoners Overvecht (bron: WistUdata, 2016) Hoog: HBO, WO 31% Middel: HAVO, VWO, MBO 33% Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO 36% Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau is een stuk lager dan gemiddeld in Utrecht: ongeveer een derde is laagopgeleid. Slechts een derde van de bewoners is hoogopgeleid, tegenover twee derde in de hele stad. Tevens zijn er relatief veel huishoudens met bijstand en ook een flink aantal huishoudens dat niet rondkomt (zie afb 1). Overvecht is ook de wijk met het hoogste percentage sociale huurwoningen in Utrecht en er wonen in verhouding veel mensen zonder werk; ongeveer een vijfde van het totale aantal in Utrecht in 2014 (bron: Gezondheidsmonitor). Gezondheid en welzijn Ongeveer een derde van de bewoners ervaart geen goede gezondheid en 13% heeft volgens de Volksgezondheidsmonitor 2014 een verhoogd risico op psychische problematiek. Overvechters ontvangen meer zorg dan gemiddeld in Utrecht. Ook het aantal mensen dat zich sociaal uitgesloten voelt of de sociale cohesie in de wijk onvoldoende vindt ligt hoger dan gemiddeld in Utrecht. Uit dezelfde monitor komt ook nog eens naar voren dat de helft van de bewoners zich een meerdere of mindere mate eenzaam voelt. Veiligheid en overlast Bewoners voelen zich relatief onveilig in de wijk Overvecht. Er zijn in verhouding meer geweldsincidenten en er wordt meer overlast gerapporteerd dan in de rest van de stad. Meer dan veertig % van de bewoners ervaart overlast van jongeren, volgens de wijkwijzer Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Overvecht Vanuit de Volksgezondheidsmonitor is op wijkniveau onderzoek gedaan naar gezondheid en factoren die van invloed zijn op gezondheid. Over het thema middelengebruik zijn bij de jeugd enkel cijfers beschikbaar over de leeftijdscategorie jaar en over de tweede en vierde klas van het voortgezet onderwijs. Het percentage jongeren in Overvecht dat wel eens alcohol gedronken heeft of geblowd ligt lager dan gemiddeld. Dit kan te maken hebben met de religieuze achtergrond van een gedeelte van de bewoners. Jongeren uit Marokkaanse gezinnen hebben aangegeven het minste ervaring te hebben met blowen (2 %, bron: Jeugdgezondheidszorg Utrecht ). Toch komt bijna een vijfde van de jongens tot en met 25 jaar die een intake hebbengedaan bij Jellinek uit Overvecht. Deze gegevens corresponderen niet met elkaar, vandaar dat de vraag rijst: wat speelt er nu echt onder deze jongens? Dit wordt in de onderstaande paragraaf besproken. 88

89 Hangplekken en -groepen Uit informatie van jongerenwerkers en buurtteammedewerkers komt naar voren dat alcohol- en druggebruik een veel besproken thema is onder de jongeren die zij op straat treffen. Ze vinden het heel normaal en zien gebruik niet snel als problematisch of als verslaving, stelt een buurtteammedewerker. Er zijn veel hanggroepen op straat, met name rondom de winkelcentra. Hier wordt overlast ervaren door bezoekers en omwonenden. De professionals in de wijk signaleren allen veel gebruik van cannabis en lachgas 28 onder deze groepen. Als motief voor cannabisgebruik worden de problemen genoemd die jongeren ervaren: een slechte financiële situatie of positie op de arbeidsmarkt en weinig uitzicht op verbetering. Dit correspondeert met de gegevens die bekend zijn over de sociaaleconomische status van veel huishoudens in Overvecht. Opvallend is ook het online gokken, een trend die al langere tijd door hulpverleners wordt waargenomen. Doordat er spellen zijn waarbij met lage bedragen gespeeld kan worden, zien veel jongeren (en ouders) het niet als een probleem, terwijl het bij een deel van de jongeren wel voor financiële problemen zorgt. Een verschil tussen de jongeren met een niet-westerse achtergrond en autochtone gebruikers, is dat de eerste groep de geheimenis opzoekt. Meerdere professionals geven aan dat deze jongeren gebruiken op andere locaties dan waar familie of kennissen zich begeven. Religieuze opvattingen over middelengebruik kunnen daarbij een rol spelen. De winkelcentra in Overvecht en de Peetersdreef worden genoemd als plekken waar gedeald wordt. Signalen vanuit veldwerk wijzen er op dat het niet enkel om softdrugs gaat. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Overvecht Uit de gegevens over volwassenen (18+) komt naar voren dat het percentage overmatige drinkers in Overvecht lager ligt dan in Utrecht. Qua rookgedrag, cannabisgebruik, zware en problematische drinkers ligt het aandeel volgens de gezondheidsmonitor gelijk aan het Utrechtse gemiddelde. Dit komt niet overeen met de cliëntgegevens van Jellinek. 29 Het valt op dat ruim een kwart van de gokproblematiek in deze leeftijdsgroep binnen Jellinek bestaat uit mannen uit Overvecht. Dit beeld wordt herkend door veldwerkers. Gokken wordt soms gecombineerd met cocaïnegebruik en kan leiden tot grote financiële problemen. Desondanks lijkt er een minder groot taboe op te liggen dan op middelengebruik. Met name in Islamitische kringen is drugsgebruik een thema dat gepaard gaat met schaamte, zo luiden de signalen uit de wijk. Er is een aantal plekken in de wijk waar volwassenen (ook 55+) samenkomen om alcohol en/of harddrugs zoals cocaïne te nuttigen. Ook zijn er daklozen in de wijk die op deze plekken samenkomen. Het valt veldwerkers op dat veel gebruik op straat plaatsvindt. Andere professionals uit Overvecht benoemen juist dat gebruik ook vaak plaatsvindt achter gesloten deuren en dat er ook voor mensen met een Nederlandse achtergrond nog steeds een stigma ligt op middelengebruik. Bij ouderen gaat het daarbij meestal om alcohol. 28 Gebruik van lachgas is echter in heel Utrecht terug te zien en vormt een trend onder jongeren. 29 Een belangrijke kanttekening is dat deze cliëntgegevens geen realistische afspiegeling vormen van de problematiek in de wijk. Er zijn altijd bewoners die niet worden bereikt door Jellinek. 89

90 Culturele verschillen Een belangrijk signaal dat door meerdere professionals genoemd wordt, is dat er sprake is van een vergelijkbare mate van verslavingsproblematiek onder autochtone bewoners en bewoners met een andere achtergrond. Dit wordt aangevuld met geruchten dat het bij autochtone bewoners vaker om alcoholgebruik zou gaan en bij bewoners met een niet-westerse achtergrond vaker om cannabis of gokken. Er zijn echter onvoldoende gegevens om dit hard te maken. Wel wijzen meerdere signalen erop dat de eerste groep eerder hulp zoekt, waarbij alcohol minder als een probleem gezien wordt dan andere drugs. De tweede groep zou vaker proberen om zelf problemen op te lossen, met behulp van een buurtvader, de moskee of familie. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Uit de wijkthermometer komt naar voren dat er in ieder geval op straat groepen jongeren zijn die problematisch gebruiken. Een deel van deze jongeren wordt bereikt door veldwerk en jongerenwerkers uit de wijk. Vanuit Jellinek wordt ook ingezet op interventies binnen het onderwijs, bijvoorbeeld op het Creative College in Overvecht. Naast dat jongeren worden voorgelicht wordt er meegedacht over het middelenbeleid op school. De afdeling veldwerk van Jellinek is betrokken bij het stadsteam herstel 30 om mensen die op straat leven gemakkelijk te kunnen toeleiden naar zorg. Aan het team nemen ook andere organisaties deel zoals de Tussenvoorziening (daklozenopvang) Altrecht en het Leger des Heils. Op deze manier worden ook probleemplekken in kaart gebracht. Buurtteammedewerkers geven aan dat het belangrijk is dat mensen thuis worden bezocht, ook door verslavingszorg. Voor veel bewoners is de drempel om zelf naar een zorginstelling toe te gaan te hoog. Overvecht is een wijk waar outreachende hulpverlening heel belangrijk is. Veel mensen worden op een andere manier niet bereikt. Een organisatie waarmee kan worden samengewerkt om ook mensen met een niet-westerse achtergrond te bereiken is Al Amal. Ook zijn de zogenaamde buurtvaders heel actief in Overvecht. Ook huisartsen hebben behoefte aan assistentie vanuit Jellinek en mogelijkheid tot consultatie en advies. Er wordt aangegeven dat bewoners soms met somatische klachten komen terwijl er (ook) sprake is van psychische of verslavingsproblematiek. Om signalen die wijzen op verslaving of problematisch gebruik beter te herkennen worden er trainingen georganiseerd voor POH ggz en huisartsen. 4. Conclusie Uit de analyse komt naar voren dat er kansen liggen voor Jellinek op het gebied van voorlichting en informatieverstrekking in Overvecht. Dit geldt voor jongeren en hun ouders. Signalen uit de wijk wijzen er op dat er in verhouding meer problematisch gebruik is dan in andere wijken, zowel onder autochtone bewoners als bewoners met een andere culturele achtergrond. Het buurtteam geeft aan dat wanneer vanuit hen een probleem gesignaleerd wordt, er direct contact gelegd kan worden tussen de cliënt en Jellinek. Andersom kan Jellinek de buurtteams opzoeken tijdens een behandeling of wanneer de behandeling afgesloten wordt. 30 Het Stadsteam Herstel helpt en ondersteunt daklozen in Utrecht. 90

91 Een ander signaal is dat de autochtone bewoners makkelijker naar hulp toe te leiden zijn. Om andere doelgroepen ook te bereiken, wordt geadviseerd om aan te sluiten bij bestaande initiatieven en projecten op sociaal en maatschappelijk gebied, aangezien alcohol en drugs vaak een taboe vormen. Uit de analyse komt tevens naar voren dat het voor (POH) GGZ en huisartsen belangrijk is om psychische en somatische klachten van elkaar te onderscheiden en verslaving tijdig te kunnen duiden. Een ander thema dat naar voren komt uit de analyse, betreft financiële problemen en schulden als gevolg van gokken, soms in combinatie met middelengebruik. In een wijk waar sprake is van een bovengemiddeld lage sociaaleconomische status is dit zorgwekkend. Net als in de wijk Zuidwest lijkt het voor Jellinek zinvol om aan te sluiten bij schuldhulpverlening en samen te werken aan zelfredzaamheid. Het versnellingsplan dat door de gemeente in gang werd gezet biedt eveneens aanknopingspunten voor Jellinek om middelenproblematiek en verslaving in Overvecht onder de aandacht brengen. Het versnellingsplan is opgezet om actuele problemen aan te pakken en biedt in die zin kansen voor verslavingszorg. Wijkambassadeur Siekie Nijmeijer is wijkambassadeur van Jellinek in Overvecht. Zij is werkzaam bij het FACT en ziet er op toe dat er vanuit het FACT aandacht is voor het contact met POH GGZ, huisartsen en assistenten. Daarnaast zal ze zich richten op het onderhouden en uitbreiden van haar netwerk in de wijk. Bij deze werkzaamheden wordt zij ondersteund door veldwerk in het contact met buurtteams en jongerenwerk, scholen, moskeeën, politie en toezicht en handhaving. 91

92 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Overvecht Subwijken/buurten Taagdreef en Wolgadreef Zamenhofdreef en Neckardreef Vechtzoom en Klopvaart Zambesidreef en Tigrisdreef Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk: mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage wijk (%) Aantal gemeente Percentage gemeente (%) 0-4 jaar , jaar , jaar , jaar jaar , jaar , jaar , jaar , Totaal * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% Culturele achtergrond (2015) Achtergrond Aantal Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon 43,9 67,5 Turks 8,9 4,2 Marokkaans 28,7 8,9 Surinaams/Antilliaans 4,8 3,1 Overig niet-westers 9,3 5,7 Overig Westers 9,3 10,7 92

93 Sociaal economische status (SES) Opleidingsniveau in de wijk (2014) Opleiding afgerond Aantal inwoners wijk* Percentage (%) wijk Aantal inwoners gemeente* Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 36 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 33 23,7 Hoog: HBO, WO 31 57,0 Totaal Percentage (%) gemeente Gezinswelvaart Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 2272 (aantal) 6,7% 9236 (aantal) 2,7% Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 15% 6,7 % 93

94 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Overvecht Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor Overvecht en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Roken 29 gelijk Alcohol Overmatige drinker 6 Lager Zware drinker 10 Gelijk Problematische drinker 8 Gelijk Cannabis 9 Gelijk Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente * 2 Wel eens gerookt 2 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 4 Lager Laatste 4 weken alc. gedronken 2 Gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 8 Gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 3,9 Gelijk Algemeen: Postcodes wijk Overvecht: 3561, 3562, 3563, 3564, 3565, 3566 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 94

95 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Overvecht Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Hamid el Alami en Vincent Veldwerk Veldwerk Jenner Preventie Aanspreekpunt Marco Looyé (for) FACT Wijkambassadeur Siekie Nijmeijer Ketenpartners De Tussenvoorziening Buurtteams Overvecht Jongerenwerk Overvecht (JoU) Lister Abrona Moskeeën (en buurtvaders) Amerpoort (spreekuur op locatie). Gezondheidscentrum Overvecht Amazonedreef CA Utrecht Tel: Huisartsenkliniek Overvecht Kastordreef EJ Utrecht Telefoon: Huisartsenpraktijk Carnegiedreef Carnegiedreef AA UTRECHT Telefoon: Buurtteam Overvecht de Gagel Gambiadreef 60 (Buurthuis De Boog) 3564 ES Utrecht Telefoon: (030) overvechtdegagel@buurtteams 95

96 Buurtteam Overvecht Vechtzoom Kaap Hoorndreef AV Utrecht Telefoon: (030) Buurtteam Overvecht Centrum Gloriantdreef KW Utrecht Telefoon: (030) Buurtteam Overvecht Spoorzoom Pallas Athenedreef PE Utrecht Telefoon: (030) Buurthuis De Boog Gambiadreef ED Utrecht Buurthuis De Bram Rhonedreef JV Utrecht Jongerencentrum Prosific Schooneggendreef 27C 3562 GG Utrecht 96

97 Wijkthermometer 8. Resultaten Vleuten-De Meern Utrecht 97

98 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De Wijk Vleuten-De Meern Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Vleuten-De Meern Bijlage 3: Zorgoverzicht Vleuten-De Meern

99 1. Inleiding Uit de gegevens van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht komt naar voren dat er binnen de wijk Vleuten-De Meern geen opvallende afwijkingen van het Utrechts gemiddelde worden gevonden. Inwoners van de wijk Vleuten-De Meern lijken over het algemeen positief over de sociale cohesie binnen de wijk en er is (gemiddeld) sprake van een gezonde sociaaleconomische status onder bewoners. Toch geven bewoners aan last te hebben van jongerenoverlast en ook vanuit professionals in de wijk klinken signalen dat er hanggroepen zijn waar alcohol en drugs wordt gebruikt. In deze wijkthermometer wordt een beeld geschetst van de wijk en dieper ingegaan op het middelengebruik (en gamen of gokken) onder bewoners. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Vleuten-De Meern is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, iemand van het centrum voor jeugd en gezin, de gebiedsmanager veiligheid van deze wijk en een veldwerker van Jellinek. 3. De Wijk Vleuten-De Meern De wijk Vleuten-De Meern is de grootste wijk van Utrecht. De wijk groeit nog steeds en bestaat naast de oude woonkernen Vleuten en De Meern uit de nieuwere wijken Haarzuilens, Rijnenburg, Vleuterweide en Veldhuizen. Vleuten, de Meern en Haarzuilens zijn op een dorpse manier opgebouwd, terwijl de andere wijken vooral uit nieuwbouw bestaan. Afb. 1 Leeftijdsverdeling bewoners Vleuten de Meern (bron. WistUdata 2016) Demografische gegevens De wijk Vleuten de Meern heeft in totaal inwoners. Opvallend is dat het percentage jongeren onder de achttien en het percentage bewoners tussen de 35 een 55 jaar een stuk hoger ligt dan in Utrecht (zie afb. 1). Verwacht wordt dat deze wijk, samen met Leidsche Rijn, de komende jaren verantwoordelijk zal zijn voor het grootste aantal jongeren tussen de twaalf en achttien in Utrecht jaar 4-12 jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65+ jaar Percentage in wijk (%) Percentage in gemeente (%) 99

100 Daarentegen wonen er op dit moment minder jongvolwassenen (18 tot 35 jaar) in de wijk. Het valt op dat het aantal inwoners met een Nederlandse achtergrond in deze wijk in verhouding hoog is. In de buurt Rijnenburg heeft meer dan 90 % een Nederlandse achtergrond, terwijl het gemiddelde in Utrecht iets minder dan zeventig is (bron: WistUdata, 2016) Ook in de andere buurten ligt het percentage ver boven het Utrechts gemiddelde. Sociaaleconomische status Ook qua opleidingsniveau wijkt Vleuten-De Meern af van het Utrechts gemiddelde. Er zijn in de wijk naar verhouding meer middel- en laagopgeleiden dan in Utrecht. Het aantal hoogopgeleiden ligt een tiende onder dat van Utrecht (zie afb. 2). In de wijk hebben naar verhouding evenveel huishoudens bijstand als in de rest van Utrecht, maar het percentage huishoudens dat niet rondkomt ligt een stuk lager (4 % ten opzichte van bijna 7 %). Afb. 2 Opleidingsniveau van bewoners in Vleuten de Meern (bron: WistUdata 2016) 48% 24% Gezondheid en welzijn Het (geestelijke) gezondheidsniveau van de bewoners van Vleuten-De Meern is vergelijkbaar met de rest van Utrecht (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Ook in sociaal opzicht lijkt er weinig verschil volgens deze monitor en de sociale cohesie ligt zelfs iets hoger. 28% Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO Middel: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO Veiligheid en overlast De bewoners van Vleuten-De Meern zijn het meest positief over de veiligheid binnen hun wijk van heel Utrecht. Slechts één op de tien ervaart wel eens overlast van jongeren en ook geweldsincidenten en inbraak komen weinig voor. Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Vleuten-De Meern Jongeren tot twaalf jaar in de wijk Vleuten-De Meern vertonen volgens de volksgezondheidsmonitor Utrecht niet meer of minder problematiek op het gebied van middelengebruik en/of gamen, in vergelijking met de rest van de stad. Professionals uit de wijk laten wisselende geluiden horen. De houding van sommige ouders wordt laconiek genoemd, terwijl anderen juist veel overlast ervaren van het gebruik van jongeren in de wijk. Toch worden er over het algemeen weinig meldingen gedaan volgens wijkagenten. De jongerenwerkers uit deze wijk, gemeente Utrecht, het buurtteam uit Vleuten-De Meern en Jellinek zitten samen in een overleg rondom de aanpak van jeugdgroepen. Uit dit overleg komt naar voren dat er veel jongeren op straat rondhangen (tevens jongeren uit andere wijken, bijvoorbeeld Leidsche Rijn). Er zijn signalen dat er door een aantal van deze jongeren behoorlijk (soft)drugs en alcohol wordt gebruikt. De plekken die genoemd worden qua overlast zijn de winkelcentra, parkjes en de oude kern van De Meern. De jongeren die overlast geven zijn goed in beeld bij hulpverleners. Zij streven er naar om deze doelgroep te weerhouden af te glijden in vormen van criminaliteit of riskant middelengebruik. 100

101 Gamen en online gokken Binnen het overleg wordt er ook geprobeerd om ouders te betrekken bij het gedrag en middelengebruik van hun kinderen. Ouders geven aan dat jongeren onder de achttien geen alcohol of drugs mogen gebruiken, maar als het gaat om gamen lijken zij zich minder bewust van de risico s. Online gokken, gamen en social media spelen juist een belangrijke rol in het leven van de jongeren in nieuwbouwwijken zo stelt een van de hulpverleners. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen de nieuwbouwwijken waar veel jonge gezinnen wonen en het 'oude dorp', waar veel oudere mensen wonen. Het valt daarnaast op dat de weinige cliënten van onder de achttien, die voor gameproblematiek bij Jellinek in behandeling zijn, voornamelijk uit Vleuten-De Meern komen. Binnen Vleuten-De Meern zijn een aantal instellingen waar licht verstandelijk beperkte jongeren en volwassenen verblijven. Professionals nemen waar dat een deel van deze doelgroep alcohol en/of drugs op een problematische manier gebruikt. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Vleuten-De Meern Bij de volwassenen is te zien dat er in verhouding minder overmatige en zware drinkers zijn in de wijk in vergelijking met geheel Utrecht. Het aantal mensen dat overmatig drinkt, dus structureel alcohol gebruikt, is in Vleuten-De Meern zelfs het laagste van heel Utrecht (bron: Gezondheidspeiling 2014, jarigen). Ook het percentage bewoners dat wel een cannabis heeft gebruikt, voor zover bekend bij de volksgezondheidsmonitor, ligt lager dan gemiddeld. Uit de analyse van de cliëntgegevens komt naar voren dat er naar verhouding weinig cliënten uit de wijk Vleuten-De Meern in behandeling zijn bij Jellinek. Alleen de problematiek rondom gokken en gamen wordt oververtegenwoordigd Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Zoals gezegd sluit veldwerk van Jellinek regelmatig aan bij jongerenoverleg (bestaande uit de jongerenwerkers uit deze wijk, gemeente Utrecht en het buurtteam uit Vleuten-De Meern). Daarnaast is er onlangs een thema-avond omtrent middelengebruik georganiseerd voor de ouders van de jongeren die overlast gevend zijn, in samenwerking met de bovenstaande partijen. Er is een behandellocatie in Leidsche Rijn, dichtbij Vleuten-De Meern. Hier zit een gezondheidszorg psycholoog van Jellinek. Zij kan behandelingen op locatie uitvoeren en de ketenpartners van consultatie en advies voorzien. Preventie en Veldwerk gaan komend jaar opnieuw in gesprek met de kerngroep middelenbeheer van Amerpoort (ondersteuning licht verstandelijk beperkten). Daarnaast wordt er een bijeenkomst georganiseerd voor de taakhouders middelengebruik van meerdere locaties van deze organisatie. 4. Conclusie In Vleuten-De Meern wonen veel gezinnen en in verhouding veel jongeren tussen de twaalf en achttien jaar. Gezien de signalen over hangjongeren in de wijk, en het experimenteren van deze jongeren met middelen, blijft het van belang om een gezicht van Jellinek op straat te hebben. Veldwerk is niet alleen het aanpreekpunt voor jongeren, maar vormt ook de waarnemer in de wijk. Ook wordt het aanpak jeugdgroepen overleg, waar veldwerk vanuit Jellinek bij aanschuift, door zowel ketenpartners als veldwerk erg gewaardeerd. 101

102 Uit de wijkthermometer komt naar voren er flink gegamed wordt onder jongeren en dat problematiek niet altijd gesignaleerd wordt door ouders. Ook online gokken is volgens professionals populair onder jongeren. Er zijn geen duidelijke signalen dat het middelengebruik onder volwassenen in deze wijk erg problematisch is of in negatieve zin afwijkt van de rest van Utrecht. Wel is er is vraag naar extra zorg en aandacht voor licht verstandelijk beperkten uit deze wijk. Hier wordt vanuit preventie en veldwerk het komend jaar aandacht aan besteed. Er is een behandellocatie van Jellinek in Leidsche Rijn om tegemoet te komen aan de ligging van de wijk en ook hier toegankelijk zorg aan te bieden. Wijkambassadeur Vincent Jenner is als veldwerker actief in Vleuten-De Meern. Hij heeft vanuit zijn functie goed contact met jongerenwerk in deze wijk en is betrokken bij verschillende bijeenkomsten. Ook heeft hij goed contact met de instellingen voor licht verstandelijk beperkten. Op het moment is er ook een behandellocatie van Jellinek in Leidsche Rijn. Erna Gelevert is behandelaar in deze locatie en heeft tevens goed contact met gezondheidszorginstellingen in beide wijken. Samen pakken zij het wijkambassadeurschap in Vleuten-De Meern op. 102

103 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Subwijken/buurten: Vleuten/Haarzuilen Veldhuizen/Vleuterweide de Meern Rijnenburg. Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk: mannen, vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente Percentage in gemeente (%) 0-4 jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , ,9 65+ jaar , ,7 Totaal ,8 * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% Percentage wijk/stad* Culturele achtergrond (2015) Achtergrond Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon 77,9 67,5 Turks 1,8 4,2 Marokkaans 4,3 8,9 Surinaams/Antilliaans 3,3 3,1 Overig niet-westers 4,6 5,7 Overig Westers 8,1 10,7 103

104 Achtergrond Vleuten/ Haarzuilens Veldhuizen/ Vleuterweide De Meern Rijnenburg % Utrecht Autochtoon ,5 Turks ,1 Marokkaans ,9 Surinaams/ Antilliaans 1.5 3,1 Overig niet-westers ,7 Overig Westers ,7 Sociaaleconomische status Opleidingsniveau in de wijk (2014) Opleiding afgerond Aantal inwoners wijk* Percentage (%) wijk Aantal inwoners gemeente* Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 24 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 28 23,7 Hoog: HBO, WO 48 57,0 Gezinswelvaart Totaal Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 386 (aantal 2,7% 9236 (aantal) 2,7% Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 4% 6,7 % Percentage (%) gemeente 104

105 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Vleuten-De Meern Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Algemeen: Gebruikte bronnen incl. peiljaar: VMU, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor de wijk Vleuten-de-Meern en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Roken 25 Gelijk Alcohol Overmatige drinker 8 Lager Zware drinker 11 Lager Problematische drinker 10 Gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 15 Lager Harddrugs Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Wel eens gerookt 3 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 5 Gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 1 Gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 3 Gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 39 Gelijk Vergeleken met wijk, gemeente of regio Vergeleken met gemeente Verslavings-/middelenproblematiek Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk Vleuten-De Meern: 3451, 3452, 3453, 3454, 3455, 3528, 3546 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand Jellinek 105

106 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Vleuten-De Meern Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Veldwerk Veldwerk Vincent Jenner Preventie Preventie Gisele Hoevenaars Behandellocatie Leidsche Behandeling Rijn Erna Gelevert FACT Aanspreekpunt Siekie Niemeijer Ketenpartners Scholen Huisartsen Altrecht Amerpoort JOU Gebiedsmanagement Veiligheid gemeente Buurtteams Julius Gezondheidscentrum Vleuterweide Utrechtse Heuvelrug 130, 3452 JA Vleuten Algemeen: Huisartsenpraktijk de Weerark Zandweg HA De Meern Middelburcht MT Vleuten Tel: Huisartsenpraktijd de Meent Meentweg 166A 3454 AZ De Meent Praktijk: Huisartsenpraktijk MAREPARK Touwslagerslaan GX De Meern Telefoon: Huisartsenpraktijk Harmelen/Vleuterweide Utrechtse Heuvelrug JA Vleuten tel

107 Buurtteam Vleuten Burchtpoort 16 (Cultuurcampus) 3452 MD Vleuten Telefoon: Buurtteam De Meern De Dompelaar 1d 3454 XZ De Meern Welzaam Vleuten de Meern Bezoekadres: Cultuurcampus, Burchtpoort 16, 3452 MD Vleuten Algemeen telefoonnummer: Wijkservicecentrum Dorpsplein 1, Vleuten Postbus RJ Utrecht Wijkbureau Openingstijden: ma t/m vr uur Relevante netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden Aanpak jeugdgroepen overleg Contactpersoon: Vincent Jenner 107

108 Wijkthermometer 9. Resultaten West Utrecht 108

109 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk West Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens West Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in West Bijlage 3: Zorgoverzicht West

110 1. Inleiding Uit verschillende gesprekken die met professionals zijn gevoerd voor de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU), kwam naar voren dat er sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaalmaatschappelijke problematiek in buurten Nieuw Engeland en Halve Maan-noord (West) 31. Andere bevindingen wijzen op overlast door handel en gebruik van middelen op straat. De wijk West is erg divers in samenstelling als het gaat om culturele en sociaaleconomische achtergrond, vergeleken met veel andere Utrechtse wijken. Daar wordt in deze wijkthermometer dieper op ingegaan, evenals het middelengebruik en de verslavingsproblematiek in de wijk. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk West is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, een jongerenwerker, een huisarts, een medewerker van U-Centraal, wijkagenten en een veldwerker van Jellinek. 3. De wijk West West is een diverse en aantrekkelijke stadswijk waar mensen graag wonen en werken. De variatie in woningaanbod zorgt voor veel verschillende bevolkingsgroepen in de wijk. In West wonen bijna mensen. De wijk ligt tegen de binnenstad van Utrecht aan. Door de komst van Leidsche Rijn krijgt de wijk een steeds centralere ligging. Voor bewoners en ondernemers is het mede daarom een aantrekkelijke plek om te verblijven. Een nadeel van de centrale ligging van de wijk is dat het verkeer een belangrijk buurtprobleem wordt gevonden door bewoners. Afb. 1 Culturele achtergrond van de bewoners in West, per subwijk (bron: WistUdata 2016) % Oog in al, Welgelegen % Lombok, Leidseweg % Nieuw Engeland, Schepenbuurt 31 Buurtenverkenning: acht Utrechtse buurten onder de loep van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht

111 Demografische gegevens De wijk West is één van de tien wijken van Utrecht. De wijk bestaat uit drie subwijken die onderverdeeld zijn in buurten: 1) Lombok/Leidseweg 2) Nieuw Engeland/Schepenbuurt en 3) Oog in Al/Welgelegen. Daarnaast zijn er twee bedrijventerreinen gelegen in West; het bedrijventerrein Lage Weide en bedrijventerrein Cartesiusweg. De wijk West is qua leeftijd weinig afwijkend van de rest van Utrecht; er wonen alleen iets meer mensen tussen 25 en 35 jaar (bron: WistUdata 2016). De culturele verdeling in de wijk is opvallend. Als naar de wijk in zijn geheel wordt gekeken dan is deze verdeling conform de culturele verdeling van de gehele gemeente Utrecht: ongeveer twee derde heeft een Nederlandse achtergrond. Wanneer naar de afzonderlijke buurten wordt gekeken valt op dat dit percentage in Lombok/ Leidseweg een stuk lager ligt dan in Oog in al en Welgelegen. In de laatste twee wijken heeft ongeveer drie kwart van de bewoners een Nederlandse achtergrond. Wat eveneens opvalt is dat het aantal inwoners van met een Turkse of Marokkaanse achtergrond een stuk hoger ligt in Lombok en de Leidseweg dan in de rest van de wijk (zie afbeelding 1). Afbeelding 2. Gemiddeld opleidingsniveau in de wijk (bron: WistUdata 2016) Hoog: 65% Laag: 16% Middel: 19% Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau in de wijk West ligt gemiddeld iets hoger dan in de gemeente Utrecht (zie afb. 2), maar ook hier zijn er sterke verschillen per wijk (zie tab. 1). De gezinswelvaart in de wijk is vergelijkbaar met de gemeente Utrecht. Er zijn ongeveer evenveel gezinnen die bijstand ontvangen of maandelijks moeite hebben om rond te komen, maar in tabel 1 is te zien dat sociaaleconomische status per subwijk uiteen loopt. Subwijk % hoogopgeleiden % middel % laag % dat niet rondkomt Oog in Al/Welgelegen Lombok/Leidseweg Nieuw Engeland/Schepenbuurt Tabel 1. Opleidingsniveau en financiële status per subwijk Gezondheid en welzijn De gemiddelde bewoner van de wijk West wijkt qua (geestelijke) gezondheid niet af van de gemiddelde bewoner van Utrecht. Bewoners ervaren over het algemeen een goede gezondheid en maken niet meer gebruik van zorg dan in de rest van de stad (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Ook qua leefstijl wijken de bewoners van de wijk West weinig af, volgens deze bron. De sociaal maatschappelijke participatie wordt door bewoners beter beoordeeld dan in de rest van de stad: er zijn minder eenzame mensen en ruim twee derde vindt dat er voldoende sociale cohesie is in de buurt (bron: Volksgezondheidsmonitor 2014). Veiligheid en overlast Hoewel de bewoners van de wijk West gemiddeld positiever zijn over hun wijk en het meest betrokken bij buurtactiviteiten van de hele stad, ligt het onveiligheidsgevoel onder bewoners toch hoger 111

112 dan gemiddeld (40 ten opzichte van 30 %, Wijkwijzer 2016). Ook is het aantal geweldsincidenten in de afgelopen vier jaar toegenomen, terwijl het op stadsniveau gelijk bleef (WijkWijzer 2016). Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in West Vanuit de jeugdmonitor worden geen verschillen in middelengebruik gevonden tussen de wijk West en de rest van de gemeente Utrecht. Zowel op de basisschool als op de middelbare scholen wordt er niet meer geëxperimenteerd met alcohol of cannabis als in de rest van de stad. Professionals in de wijk zoals jongerenwerkers, wijkagenten en veldwerk Jellinek nemen desondanks verschillende signalen waar. Er wordt door de jongeren die zij spreken anders aangekeken tegen drugs en alcohol, dan tegen gamen en gokken. De laatste twee worden lijken goed bespreekbaar, ook onder jongeren met een niet westerse achtergrond. Professionals geven aan dat veel jongeren die islamitisch zijn of een andere religie hebben geen drugs of alcohol gebruiken, maar dat er kleine groepen zijn die juist overmatig gebruiken. Het gesprek aangaan kan dan erg lastig zijn, omdat alcohol of drugs vaak een gevoelig onderwerp zijn binnen religieuze families. Een middel waar veel gebruik van wordt gemaakt onder jongeren, zowel door westers als door niet westers, is lachgas. Vooral in Lombok op straat worden veel patronen gevonden die wijzen op het gebruik van lachgas. Het middel is breed verspreid en populair onder relatief jonge jongens en meisjes (de meeste gebruikers die vanuit veldwerk gezien worden zijn ouder dan zestien jaar, maar er zijn ook jongeren die vanaf hun twaalfde al experimenteren met lachgas). Professionals geven aan dat jongeren soms meerdere telefoons hebben en hier intensief gebruik van maken. De toto online gokken is ook in deze wijk erg populair. Of het gokken voor ernstige financiele problemen zorgt, zoals in Kanaleneiland of Overvecht soms het geval is, is nog niet duidelijk. Hangplekken Het Cremerplein, de Graadt van Roggenweg en het verdomhoekje worden genoemd als hangplekken waar ook cannabis en andere drugs gebruikt en gedeald wordt. Halve Maan in Oog in Al wordt eveneens genoemd als een plek waar jongeren samen komen. Cannabis is volgens professionals gemakkelijk verkrijgbaar in de buurt, niet alleen via de coffeeshops maar ook op straat. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in West Ook onder volwassenen worden er in de Volksgezondheidsmonitor geen duidelijke verschillen wat betreft de leefstijl van bewoners van de wijk West gevonden, vergeleken met de rest van de stad Utrecht. In 2015 werd er een zogenaamde buurtverkenning uitgevoerd in opdracht Utrechtse buurten in opdracht van de gemeente Utrecht. Dit werd gedaan omdat er signalen uit deze wijken zijn vanwege zwaarwegende problematiek onder bewoners. Halve Maan- Noord en Nieuw-Engeland maken onderdeel uit van deze buurten, waar sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaalmaatschappelijke problematiek. Hieruit blijkt ook dat het alcoholgebruik in de buurten Nieuw- Engeland en Halve Maan-Noord hoger is dan in de rest van de wijk. Uit hetzelfde onderzoek komt ook naar voren dat criminaliteit en drugs(handel) door de bewoners van de laatste buurt als een probleem gezien. 112

113 Dit wordt herkent door wijkagenten en andere professionals. Op straat wordt een piek waargenomen tussen vijf en acht uur s avonds. Er wordt veel gebeld, er zijn korte bezoeken aan eethuizen en snelle ontmoetingen op straat of in de auto. Volwassenen die op straat gebruiken komen samen op plekken zoals het Herderplein, maar ook op de hangplekken waar jongeren samenkomen. Het gaat niet alleen om mensen met een Nederlandse achtergrond, ook niet westerse gebruikers komen hier samen. Een opvallend gegeven dat gesignaleerd wordt door professionals zijn de jongvolwassenen die lachgas gebruiken achter het stuur. Ook onder invloed van cannabis rijden is niet ongewoon; gebruikers rijden soms met de auto naar plekken aan de rand of buiten de wijk om te blowen. Interventies met betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Zoals eerder genoemd zijn er veel actieve bewoners in de wijk West. Daardoor kent de wijk veel sociale projecten en buurtevenementen. Doordat er relatief veel leven op straat is, in vergelijking met andere wijken, heeft veldwerk zicht op de groepen die zich daar bevinden. Het contact met de gezondheidszorg is de afgelopen jaren verlopen door een behandelaar die actief was in de wijk West. Dit contact loopt sinds de aanstelling van een wijkambassadeur via de wijkambassadeur van de wijk West. Daarnaast is er in 2016 is er vanuit preventie Jellinek een reeks trainingen geweest waarbij buurtteams getraind worden om middelengebruik te signaleren en te begeleiden. 4. Conclusie De wijk West vormt een gevarieerde wijk, met subwijken die grote verschillen vertonen in samenstelling en problematiek. Een aantal gegevens uit de wijkthermometer zijn daarom uitgesplitst per subwijk, zodat de bevindingen gerichter naar voren komen. Op het eerste gezicht is de wijk qua demografie, sociaaleconomische status, gezondheid en welzijn gelijk aan de rest van Utrecht. Binnen de wijk zijn er echter sterke verschillen tussen het hoogopgeleide Oog in al, Welgelegen en de andere subwijken. Één van de bevindingen uit de wijkthermometer betreft de verschillende signalen rondom het alcoholgebruik onder ouderen. De volksgezondheidsmonitor signaleert wel degelijk alcoholproblematiek onder eenzame ouderen in een buurtgericht onderzoek 32. Dit wordt ook door professionals in de wijk gesignaleerd. Het betreft vooral de buurten Halve Maan-Noord en Nieuw Engeland. Een ander probleem dat genoemd wordt is de overlast van criminaliteit en drugs(handel). Hiervan zou sprake zijn in Halve Maan-Noord, evenals een aantal plekken in nieuw Engeland en de Graadt van Roggenweg. Wijkagenten en veldwerk van Jellinek hebben zicht op groepjes hangjongeren, waar drugsgebruik en/of handel plaatsvindt. Ook volwassenen ontmoeten elkaar op plekken in de wijk om te gebruiken of te dealen. Het gebruik van lachgas is erg populair onder jongeren en jongvolwassenen en wordt soms op een risicovolle manier gebruikt. Daarnaast zou het online gokken populair zijn onder deze groep. 32 Volksgezondheidsmonitor: 8 buurtenonderzoek 113

114 Concluderend kan gesteld worden dat de problematiek in de wijk zich lijkt te beperken tot bepaalde groepen: alcoholgebruik onder ouderen in een deel van de wijk en overlast door groepen gebruikers en dealers op straat. De buurtteams zijn door Jellinek getraind om problematiek tijdig te kunnen signaleren en begeleiden. Wijkambassadeur In de wijk West is er onder andere behoefte aan aandacht voor alcoholproblematiek op buurtniveau en contact met gezondheidszorg in de wijk. Hierbij is het wenselijk om iemand in te zetten met een behandelachtergrond. Aan de hand daarvan is besloten om Maarten de Lang tot wijkambassadeur te benoemen. Hij wordt ondersteund door de veldwerker van Jellinek die het aanspreekpunt vormen op straat. 114

115 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens West Subwijken/buurten: Lombok/Leidseweg, Nieuw Engeland/Schepenbuurt Oog in Al/Welgelegen Demografische gegevens Algemeen: Totaal aantal inwoners in de wijk in 2015: mannen, vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente Percentage in gemeente (%) 0-4 jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , , jaar , ,3 65+ jaar , ,4 Totaal ,5 * Percentage wijk/stad = aantal inwoners in wijk / aantal inwoners in gemeente x 100% Culturele verdeling (2015) Percentage wijk/stad* Achtergrond Aantal Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon % 67,5 Turks ,5% 4,2 Marokkaans ,8% 8,9 Surinaams/Antilliaans 685 2,4% 3,1 Overig niet-westers ,6% 5,7 Overig Westers ,1% 10,7 115

116 Achtergrond % Oog in al, Welgelegen % Lombok, Leidseweg % Nieuw Engeland, Schepenbuurt % Utrecht Autochtoon 75,4 64,0 72,7 67,5 Turks 1,0 7,0 4,1 4,1 Marokkaans 4,9 8,7 5,7 8,9 Surinaams/ 1,7 2,2 Antilliaans 3,0 3,1 Overig niet-westers 7,6 5,1 4,3 5,7 Overig Westers 9,4 12,3 11,1 10,7 Sociaal economische status Opleidingsniveau in de wijk (2014) Opleiding afgerond Aantal inwoners wijk* Percentage (%) wijk Aantal inwoners gemeente* Laag: BO, LBO, MAVO, Vmbo 16 19,3 Middel: HAVO, VWO, Mbo 19 23,7 Hoog: HBO, WO 65 57,0 Gezinswelvaart Totaal Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 662 (2,3%) 9236 (2,8%) Percentage (%) gemeente Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 7% 6,7 % 116

117 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in West Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor de wijk West en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Roken 25 Gelijk Alcohol Overmatige drinker 8 Gelijk Zware drinker 11 Gelijk Problematische drinker 10 Gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 15 Gelijk Harddrugs Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente * 2 Wel eens gerookt 3 Gelijk Wel eens alcohol gedronken 5 Gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 1 Gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 3 Gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 39 Gelijk Verslavings-/middelenproblematiek Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk West: 3531, 3532, 3533, 3534, 3542 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand 117

118 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht West Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega Veldwerk Veldwerk Hamid el Alami en Vincent Jenner Preventie Preventie Gisele Hoevenaars Behandeling Wijkambassadeur Maarten de Lang (for) FACT Aanspreekpunt Siekie Niemeijer Ketenpartners Toezicht en Handhaving gemeente Utrecht Corporatiehotel Buurtorganisaties Scholen Me'kaar Moskeeën Kerken Wijkagenten Het buurtteam en jongerenwerkers. GGD en Wijkverpleging (buurtzorg) Gezondheidscentrum Lombok J.P. Coenhof HX Utrecht Tel.: huisartsenpraktijk (030) Huisartsenpraktijk Vleutenseweg Niasstraat 6, 3531 WR Utrecht Telefoon: Huisartsen Oog in Al Adres: Händelstraat 55A, 3533 GH Utrecht Telefoon: Buurtteam West Malakkastraat HM Utrecht

119 Jongerencentrum Herderplein (JoU) Herderplein PB Utrecht Teamleider: Hasan Genc JoS-coördinator: Faz Mir 119

120 Wijkthermometer 10. Resultaten Zuid Utrecht 120

121 Inhoud: 1. Inleiding Aanpak De wijk Zuid Conclusie Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Zuid Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Zuid Bijlage 3: Zorgoverzicht Zuid

122 1. Inleiding Uit het buurtenonderzoek van de gemeente Utrecht komt naar voren dat er in de buurten Nieuw- Hoograven, Bokkenbuurt en Lunetten sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaal problematiek. Dit onderzoek is opgezet op verzoek van de gemeente Utrecht, nadat uit verschillende gesprekken met professionals bleek dat er sprake is van bovenstaande problematiek. Hieruit is de ambitie ontstaan om de gezondheidsachterstanden te verkleinen met behulp van wijkgerichte gezondheidsbevordering. Deze wijkthermometer is er op gericht om signalen van professionals uit de wijk betreft middelengebruik en verslaving weer te geven en af te zetten tegen hetgeen er al bekend is over de afzonderlijke buurten. 2. Aanpak De informatie die in deze wijkthermometer gepresenteerd wordt is gebaseerd op verschillende bronnen. In iedere wijk is in ieder geval gebruik gemaakt van de gegevens die bekend zijn uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht, demografisch onderzoek en beleids-en actieplannen van de gemeente en cliëntgegevens van Jellinek Utrecht. Daarnaast zijn er in iedere wijk professionals benaderd die zicht hebben op wat er speelt in de wijk. In de wijk Zuid is er gesproken met een aantal buurtteammedewerkers, jongerenwerkers, een wijkagenten, huisartsen en een veldwerker van Jellinek. 3. De wijk Zuid Demografische gegevens De wijk Zuid bestaat uit de subwijken Lunetten, Oud Hoograven en Tolsteeg, Nieuw Hoograven en Bokkenbuurt. Wat direct opvalt als gekeken wordt naar de verdeling binnen de gehele wijk als het gaat om leeftijdsopbouw, opleidingsniveau in de wijk en gezinswelvaart, is dat deze nauwelijks afwijkt van het gemiddelde in de gehele stad Utrecht. De wijk Zuid lijkt qua samenstelling representatief voor Utrecht. Als naar de culturele verdeling wordt gekeken dan zijn er desondanks toch kleine verschillen. Zo wonen er in verhouding ruim dubbel zoveel mensen met een Turkse achtergrond in Utrecht als in de wijk Zuid. Afb.1 Opleidingsniveau van bewoners van de wijk Zuid, opgedeeld naar subwijk (bron: WistUdata 2016) % Lunetten % Tolsteeg, Oud % Bokkenbuurt, Hoograven Nieuw Hoograven Laag Middel Hoog 122

123 Als binnen de wijk naar verschillen wordt gezocht dan valt op dat in Oud Hoograven en Tolsteeg meer mensen met een Nederlandse achtergrond wonen (ruim tachtig %) dan in Nieuw-Hoograven en Bokkenbuurt (ongeveer vijftig %). Sociaaleconomische status Het opleidingsniveau en de sociaaleconomische status van bewoners van Nieuw-Hoograven beduidend lager dan in de rest van de wijk. Dit wordt gecompenseerd door Lunetten, waar juist vrij hoog wordt gescoord op de genoemde factoren. Er zijn in de wijk Zuid evenveel mensen die moeite hebben met rondkomen, of schulden maken, als in de rest van Utrecht (bron: Gezondheidsmonitor 2014). Het aantal gezinnen in bijstand ligt in deze wijk wel hoger dan gemiddelde in Utrecht en de werkgelegenheid behoort tot de laagste in de hele stad, met maar één baan per vier bewoners (bron: WijkWijzer 2016). Gezondheid en welzijn Bewoners van de wijk Zuid ervaren over het algemeen een goed (geestelijke) gezondheid volgens de gezondheidsmonitor (2014) en het risico op psychische problematiek ligt in deze wijk zelfs lager dan gemiddeld in Utrecht volgens deze monitor. Wel wordt er gemiddeld meer gebruik gemaakt van specialistische gezondheidszorg dan in de rest van de stad, ook door jongeren. Sociale uitsluiting en eenzaamheid komen volgens de monitor niet meer voor dan in rest van de stad en ook de sociale cohesie wordt door bewoners gelijk beoordeeld. In het verdiepende onderzoek 33 dat de gemeente in 2015 in de buurten Nieuw-Hoograven, Bokkenbuurt en Lunetten uitvoerde, blijkt dat er in deze gebieden wel sprake is van gezondheidsachterstanden en complexe sociaal problematiek. Ook qua middelengebruik wijken deze buurten af van de rest van de wijk, hetgeen besproken wordt in de volgende paragrafen. Veiligheid en overlast Het wijkveiligheidsgevoel in de wijk Zuid is vrijwel gelijk aan het gemiddelde in Utrecht. Qua jongerenoverlast, geweldsincidenten en ervaren veiligheid zijn er nauwelijks verschillen volgens de Wijkwijzer Middelengebruik en verslaving onder jeugd en jongeren in Zuid Uit het onderzoek van de Jeugdgezondheidszorg Utrecht ( ) komt naar voren dat leerlingen van basis- en middelbare scholen in de wijk Zuid vergelijkbare ervaring met alcohol hebben als in de rest van de stad. Als gekeken wordt naar het aantal vierdeklassers dat ervaring heeft met cannabis valt op dat de wijk Zuid bij de vier wijken met het hoogste percentage hoort. Net als in veel andere wijken worden lachgaspatronen in de wijk Zuid veel aangetroffen op plekken waar jongeren hangen. 33 In 2015 werd er een zogenaamde buurtverkenning uitgevoerd in opdracht Utrechtse buurten in opdracht van de gemeente Utrecht. Dit werd gedaan omdat er signalen uit deze wijken zijn vanwege zwaarwegende problematiek onder bewoners. 123

124 Lunetten De reacties van professionals lopen uiteen, maar over het algemeen wordt waargenomen dat alcoholgebruik onder jongeren meer geaccepteerd wordt dan gebruik van cannabis of harddrugs. Dit is opvallend, gezien de bovenstaande bevindingen. Bij doorvragen blijkt het met name om de wijk Lunetten te gaan, waar de afgelopen tien jaar een toename in excessief alcoholgebruik onder jongeren wordt waargenomen. Het gaat daarbij voornamelijk om jongeren met een Nederlandse achtergrond uit hoogopgeleide gezinnen. Een jongerenwerker die al decennia actief is in de wijk geeft aan: de meeste jongeren zijn zich heel bewust van de risico s, maar kiezen er toch voor om excessief te drinken. Hun ouders zijn vaak onwetend van wat er op straat of bij vrienden thuis plaatsvindt. Ook dealpraktijken worden genoemd. Bij doorvragen lijkt dit in de wijk Lunetten met name te gaan om kleine hoeveelheden cannabis die in de wijk verkocht worden. Hangplekken die genoemd worden door jongerenwerkers en wijkagenten zijn: Zwarte Woud en Nieuw Houtenseweg, de omgeving Normandië/ Elzas en het winkelcentrum Musketon. Op deze plekken wordt veel gedronken en geblowd, niet alleen door bovenstaande jongeren maar ook door statushouders die een opvangplek in de wijk hebben. Met name bij de winkelcentra vormt deze laatste groep veel overlast, aldus een veldwerker van Jellinek. Nieuw Hoograven Er is niet veel bekend als het aankomt op middelengebruik in deze buurt, die voor een groot deel bestaat uit bewoners met een niet-westerse achtergrond. Wel is er sprake van een aantal risicofactoren die kunnen leiden tot gebruik. Het percentage gezinnen met een laag inkomen en schulden is hoger dan gemiddeld in deze buurt. Daarnaast zijn er meer jongeren die vroegtijdig school verlaten en ook een groter aantal werkzoekenden dan gemiddeld in Utrecht (bron: buurtverkenning 2015). Professionals in de wijk spreken van een ongunstig toekomstperspectief en noemen overlast van rondhangende jongeren op straat als een gevolg. Bokkenbuurt Dit gedeelte van de wijk Zuid is van oudsher een arbeidersbuurt. De bewoners hebben over het algemeen een Nederlandse achtergrond en de sociaaleconomische status is een stuk lager dan gemiddeld in Utrecht. Professionals die zicht hebben op deze wijk geven aan dat er sprake is van intergenerationeel alcoholgebruik. Tevens wordt overmatig cannabisgebruik waargenomen, iets waar kinderen uit de buurt al op relatief jonge leeftijd mee in aanraking komen. Middelengebruik en verslaving onder volwassenen in Zuid Vanuit de Volksgezondheidsmonitor wordt op wijkniveau geen verschil gevonden in alcohol- en cannabisgebruik in vergelijking met de gehele stad Utrecht. Deze gemiddelden zijn gebaseerd op bevindingen in de gehele wijk Zuid. Wanneer er op subwijkniveau gekeken wordt valt op dat in Nieuw Hoograven in verhouding veel meer gerookt wordt (10 % zware rokers ten opzichte van 2 % in heel Utrecht). Ook Bokkenbuurt staat er om bekend dat er veel gerookt wordt (tevens cannabis) en stevig gedronken. De buurt Lunetten heeft in verhouding een hoog percentage bewoners met psychische- en/of verslavingsproblematiek (10 % voor zover bekend). 124

125 Het merendeel van de professionals in de wijk (buurtteams, huisartsen, wijkagenten) geeft aan verslavingsproblematiek en problematisch gebruik waar te nemen. Meerdere van hen noemen het verschijnsel hangouderen. Dit betreft een groep volwassen verslaafden bij wie sprake is van alcohol- en cannabisgebruik maar ook gebruik van harddrugs. Een medewerker van het buurtteam: rondom het winkelcentrum in Lunetten zie ik vaak cocaïneverpakkingen liggen en wietzakjes. Een deel van de zogenaamde hangouderen zijn van Antilliaanse komaf. Professionals geven aan dat er in de wijk Zuid relatief veel ex-daklozen zijn en mensen die eerder in gebruik hebben gemaakt van specialistische gezondheidszorg of verslavingszorg. Een medewerker van het buurtteam in Hoograven: veel ex-cliënten wonen dicht bij elkaar in Zuid-Hoograven, de problematiek is daar groter en hardnekkiger. Interventiemet betrekking tot middelenproblematiek en verslaving Buurtteams en wijkagenten geven het belang van de rol van veldwerkers aan. Veldwerk Jellinek vormt een belangrijke factor bij het begeleiden van de weg naar verslavingszorg, ook in het aansluiten bij bijeenkomsten met jongerenwerk en buurtteams, en zal ook de komende tijd in deze wijk worden ingezet. Er is een goede samenwerking met jongerenwerk in de wijk Lunetten. 4. Conclusie Uit de wijkthermometer komt naar voren dat er in de subwijken van Utrecht Zuid verschillende problemen spelen. Dit valt deels te verklaren omdat de wijk qua samenstelling flink uiteenloopt, de culturele verdeling, financiële situatie per gezin, het opleidingsniveau en de ervaren (geestelijke) gezondheid verschilt sterk per subwijk. In Nieuw-Hoograven en Bokkenbuurt is sprake is van een lagere sociaaleconomische status en opleidingsniveau dan in de andere buurten van Zuid. In de eerste buurt wordt met name veel gerookt en is er voor veel jongeren sprake van een ongunstig toekomstbeeld. In Bokkenbuurt wordt er naast alcohol ook overmatig cannabis gebruikt. In de wijk Zuid wonen relatief meer mensen die contact hebben gezocht met specialistische zorg, zoals verslavingszorg, dan gemiddeld in Utrecht. Er zijn duidelijke signalen uit de wijk dat er sprake is van gebruik op straat (zowel alcohol, cannabis als harddrugs) onder de zogenoemde hangouderen. Dit speelt met name in de wijk Lunetten. Signalen uit de wijk Lunetten laten tevens zien dat excessief alcoholgebruik plaatsvindt onder (hoogopgeleide) jongeren die tevens experimenteren met andere middelen. De jongeren lijken over het algemeen goed op de hoogte van de risico s, maar maken bewust de keuze om toch te gebruiken Buurtteams en wijkagenten geven naar aanleiding van deze signalen het belang van de rol van veldwerkers aan. Veldwerk sluit vanuit Jellinek aan bij bijeenkomsten met jongerenwerk en buurtteams en vormt het aanspreekpunt op straat. Wijkambassadeur Hamid el Alami is veldwerker in de wijk Zuid en heeft goed contact met de samenwerkingspartners in deze wijk. Omdat er relatief veel speelt op straat in deze wijk sluit dit goed aan bij de problematiek in de wijk. 125

126 5. Bijlage 1: Uitgebreide gegevens Zuid Subwijken/buurten Lunetten Oud Hoograven/Tolsteeg Nieuw Hoograven/Bokkenbuurt Algemeen: aantal inwoners in de wijk: mannen en vrouwen Leeftijdsopbouw (2015) Leeftijd Aantal wijk Percentage in wijk (%) Aantal gemeente 0-4 jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , jaar , Totaal Percentage in gemeente (%) Culturele verdeling (2015) Achtergrond Percentage wijk Percentage gemeente Autochtoon 70 67,5 Turks 1,7 4,2 Marokkaans 9 8,9 Surinaams/Antilliaans 3,3 3,1 Overig niet-westers 6,3 5,7 Overig Westers 9,7 10,7 126

127 Culturele verdeling per buurt (2015) Achtergrond Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams/ Antilliaans Overig niet-westers Overig Westers Lunetten Oud Hooggraven, Tolsteeg Nieuw Hooggraven, Bokkenbuurt % Utrecht 72,4 81,1 51,1 67,5 1,2 0,7 3,8 4,1 3,3 2,9 26,8 8, ,6 3,1 7,7 4,3 6,7 5,7 11, ,7 Sociaaleconomische status Opleidingsniveau in de wijk (2015) Opleiding afgerond Percentage (%) wijk Percentage (%) gemeente Laag: BO, LBO, MAVO, VMBO Middel: HAVO, VWO, MBO Hoog: HBO, WO Opleidingsniveau per buurt (2015) Opleiding afgerond % Lunetten % Tolsteeg, Oud Hoograven % Bokkenbuurt, Nieuw Hoograven Laag Middel Hoog Gezinswelvaart in de wijk (2015) Variabele Wijk Gemeente Huishoudens met bijstand (2015) 902 (3,3%) 9236 (2,8%) Huishoudens die niet rond kunnen komen (2014) 6% 6,7 % 127

128 6. Bijlage 2: Cijfers over middelengebruik en verslaving in Zuid Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend in Utrecht Gebruikte bronnen inclusief peiljaar: Volksgezondheidsmonitor, jeugdmonitor Deze tabel is ingevuld voor de wijk Zuid en vergeleken met de gemeente Utrecht. Volwassenen (peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in buurt, wijk of gemeente Vergeleken met wijk, gemeente of regio* 2 Roken 24 gelijk Overmatige drinker (alcohol) 9 gelijk Zware drinker (alcohol) 11 gelijk Problematische drinker (alcohol) 10 gelijk Slaap-,kalmeringsmiddel Cannabis 11 gelijk Harddrugs Jeugd (10 tot 12 jarigen, peiljaar 2014) Middel/gedrag* 1 Percentage (%) gebruikers in wijk Vergeleken met gemeente * 2 Wel eens gerookt 1 gelijk Wel eens alcohol gedronken 23 gelijk Laatste 4 weken alc. gedronken 1 gelijk Thuis geen duidelijk verbod op alcohol 11 gelijk Langer dan 2u per dag achter een beeldscherm 24 lager 128

129 Verslavings-/middelenproblematiek zoals bekend bij Jellinekcliënten Algemeen: Postcodes wijk: 3523, 3524, 3525 Postcodes gemeente: 3450 t/m 3455 en 3500 t/m 3585 Gegevens verkregen uit cliëntenbestand Jellinek 129

130 7. Bijlage 3: Zorgoverzicht Zuid Jellinek Utrecht Afdeling/discipline Activiteit(en) Collega( s) Wijkambassadeur Wijkambassadeur Hamid el Alami Preventie Preventie Wijk Gisèle Hoevenaars Veldwerk Veldwerk Hamid el Alami FACT Aanspreekpunt Siekie Niemeijer Ketenpartners Lister Altrecht JOU, het buurtteam Wijkagenten, wijkbureau, sociaal makelaar Huisartsen, HAP/POH GGZ Scholen (basisscholen) Buurtteam Hoograven/Tolsteeg 't Goylaan AA Utrecht Telefoon: (030) Met opmerkingen [RN1]: layout Buurtteam lunetten Hondsrug 17 (Muskieto) 3524 BP Utrecht Telefoon: (030) Jongerenwerk Utrecht Zuid Hart van Hoograven 't Goylaan 77A 3525 AA Utrecht 130

131 Gezondheidscentrum Hoograven Oud Wulvenlaan XZ Utrecht info@gezondhoograven.nl Gezondheidscentrum Lunetten Oeral DS Utrecht info@gezondlunetten.nl Praktijk Detmoldstraat Detmoldstraat GD UTRECHT Telefoon: Relevante netwerkoverleggen/samenwerkingsverbanden Wijkraad Zuid Maandelijk overleg/ lunch Huisartsen / POH, Indogo, Doenja, BuurtzorgNederland, Harten voor Sport, U-Centraal, Verloskundigen Utrecht West, Home start Utrecht, Ezorg, Buurtteam, GC Kanaleneiland, Ggz Utrecht, AZHN, Thuiszorg Hart voor Nederland) 131

132 Wijkthermometer 11. Resultaten Zuidwest Utrecht 132

133 Afb. 1. Tas met lachgaspatronen (gevonden op de Van Bijnkershoeklaan tijdens een schoonmaakactie van de Dienst Stadswerken) 133