Doelstelling concurrentievermogen

Transcriptie

1 Overzicht 2008 Doelstelling concurrentievermogen

2

3 OVERZICHT 2008 Doelstelling concurrentievermogen

4 2 Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 B BRUSSEL Ondernemingsnr.: tel Vanuit het buitenland: tel Verantwoordelijke uitgever: Lambert VERJUS Voorzitter van het Directiecomité Vooruitgangstraat 50 B-1210 BRUSSEL Wettelijk depot: D/2009/2295/30 S /

5 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Voorwoord 2008 zal jammer genoeg in de handboeken economie geboekstaafd staan als een jaar waarin de wereldeconomie zwaar getroffen werd door, enerzijds een systematische ontsporing van de financiële markten, en anderzijds een atypisch macroeconomisch verstoord evenwicht. Tengevolge daarvan is de wereldeconomie verlamd door een nooit eerder geziene vertrouwenscrisis van alle marktspelers. Alle negatieve gevolgen hiervan zijn nog niet gekend. 3 Gezien de onderlinge afhankelijkheid van onze economieën moet een economische aardverschuiving van dergelijke omvang eerst en vooral globaal en gezamenlijk worden aangepakt op basis van een internationale macro-economische samenwerking. De internationale instanties en de grote economische wereldmachten hebben gelukkig de ernst van de situatie ingezien en trachten gemeenschappelijke beleidslijnen uit te stippelen. Gelet op de ongunstige groeivooruitzichten voor de komende jaren moet al onze energie worden ingezet om de druk op onze reële economie op korte termijn te verminderen en ze te ondersteunen met specifieke steunmaatregelen en gerichte structurele hervormingen. Alle Europese of nationale herstelplannen zijn gericht op deze taak. Zij hebben daarbij éénzelfde doel voor ogen: de verworvenheden en het groeipotentieel van de Lissabonstrategie te versterken. Precies deze strategie staat centraal in de missie van de FOD Economie.

6 Hoe kan het Belgische sociaaleconomische statistische instrument als referentiesysteem ter ondersteuning van de besluitvorming worden versterkt door het eenvoudiger te maken? Hoe kan de kennis van de goederen- en dienstenmarkt methodologisch worden uitgebreid om het concurrentievermogen te waarborgen alsook deze markt transparanter te maken? Hoe kunnen gezinnen en ondernemingen duurzaam van energie worden voorzien? Hoe moet de snelle ontwikkeling van ICT en de informatiemaatschappij worden ondersteund en worden veilig gesteld? Hoe kan aan de economische spelers een geïntegreerd, gecodificeerd en innoverend wettelijk kader worden geboden? Hoe kan er in deze grote markt op een evenwichtige manier rekening worden gehouden met de specifieke kenmerken van kmo s en consumenten? Hoe kunnen onze ondernemingen zich extern gunstig positioneren in een veranderend internationaal handelsklimaat? 4 Deze fundamentele vragen over de reële economie heeft de FOD Economie omgezet in strategische prioriteiten die aan de basis liggen van zijn activiteiten en zijn huidige bestaansreden. Via het Nationaal Herstelplan Lissabon van de Belgische regering stelt de FOD Economie zijn erkende technische expertise ter beschikking van de herstructurering van de Europese en de Belgische economie. Op die manier versterkt onze FOD zijn geloofwaardigheid en zijn centrale rol in de ondersteuning van alle door de federale regering gevoerde micro-economische acties. Lees meer over de huidige stand van zaken, de verwezenlijkingen in 2008 en de toekomstperspectieven van deze enorme investering van de FOD Economie ten gunste van onze competitiviteit. Veel leesgenot! Lambert VERJUS Voorzitter van het Directiecomité

7 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." inhoudstafel Voorwoord Inleiding Het Europese kader Het Communautair Lissabonprogramma De prioriteiten van de Europese Unie De communautaire initiatieven 2008 met betrekking tot de bevoegdheden van de FOD Economie Het Europees energiebeleid Omzetting van Europese richtlijnen en administratieve samenwerking tussen de lidstaten De coördinatie en de voorbereiding van de Europese Raden De formele coördinatiemechanismen binnen de FOD Economie De formele coördinatiestructuren voor Europese en internationale dossiers Het nationale kader De prioriteiten van het Nationale Hervormingsprogramma De Lissabonindicatoren en de economische prospectie in België Lijst van de 14 Lissabonindicatoren Aanvullende structurele indicatoren De strategische prioriteiten van de FOD met betrekking tot de Europese prioriteiten... 52

8 3.3.1 Strategische prioriteit Statistieken Strategische prioriteit Goederen- en dienstenmarkt Strategische prioriteit Energie Strategische prioriteit Informatiemaatschappij Strategische prioriteit kmo Strategische prioriteit De consumenten Strategische prioriteit Mededinging Strategische prioriteit Reglementering Strategische prioriteit Markttoezicht Strategische prioriteit Innovatie Strategische prioriteit Extern concurrentievermogen Andere horizontale activiteiten van de FOD Informatie en communicatie Duurzame ontwikkeling Lijst van afkortingen...148

9 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 1. Inleiding De Europese Unie en de nationale en regionale beleidsniveaus zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op regelgevend vlak is de Europese Unie zonder twijfel het belangrijkste beleidsniveau. Ook waar niet voor regelgeving wordt geopteerd, maken de EU-lidstaten vertegenwoordigd in de Europese Raad, de Europese Commissie en het Europees Parlement afspraken om een gezamenlijk pakket doelstellingen na te streven. 7 De overkoepelende socio-economische Europese doelstelling werd gedefinieerd door de Europese Raad van Lissabon in de lente van De Europese regeringsleiders stelden zich tot doel Van Europa tegen 2010 de meest concurrentiële kenniseconomie ter wereld maken die in staat is tot een duurzame economische groei met meer en betere werkgelegenheid en een hechtere sociale cohesie. In 2005 werd de Lissabonstrategie herzien en aangepast. De klemtoon kwam nog meer te liggen op groei en werkgelegenheid, een grotere verantwoordelijkheid van de lidstaten en een beter gestructureerde aanpak. Zo stelt de Europese Commissie nu driejaarlijkse Communautaire Lissabonactieprogramma s op waarover jaarlijks verslag wordt uitgebracht. Ook de lidstaten stellen driejaarlijkse nationale hervormingsprogramma s op waarover in de maand oktober van elk jaar verslag wordt uitgebracht aan de Europese Commissie.

10 2. Het Europese kader Het Communautair Lissabonprogramma Inmiddels publiceerde de Europese Commissie haar tweede driejaarlijks Communautair Lissabonprogramma ( ) dat volgende tien sleuteldoelstellingen bevat: 1. een nieuwe sociale agenda (o.a. onderwijs, migratie, demografische evolutie, ); 2. een gezamenlijk beleid voor immigratie; 3. de goedkeuring van een Small Business Act om het potentieel en de groei van kmo s te bevorderen; 4. een administratieve lastenverlaging van 25 % tegen 2012 een ambitieus regelgevend vereenvoudigingsprogramma; 5. het versterken van de interne markt met meer mededinging in de dienstensector, de integratie van markt voor financiële diensten, en grensoverschrijdend crisismanagement voor de financiële sector; 6. de creatie van een echte European Research Area ;

11 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 7. het verbeteren van de omstandigheden voor innovatie, in het bijzonder voor het verstrekken van venture capital en voor intellectuele eigendom; 8. het voltooien van de interne markt voor energie en het goedkeuren van het pakket klimaatverandering; 9. het bevorderen van een industrieel beleid gericht op duurzame productie en consumptie, hernieuwbare energie en low carbon, en energievriendelijke producten, diensten en technologieën; 10. het afsluiten van de multilaterale Doha-handelsagenda en bilateraal onderhandelen met nieuwe handelspartners over de mogelijkheden van internationale handel en investeringen, markttoegang en regelgevende samenwerking. Eind 2008 zag de Europese Commissie zich als gevolg van de financieel-economische crisis genoodzaakt een bijkomend Europees relanceplan voor te stellen met volgende prioriteiten op korte termijn: een budgettaire impuls van 1,5 % van het bnp voor structurele hervormingen; 9 een initiatief ten gunsten van tewerkstelling en het verlagen van belastingen op arbeid; het verstrekken van 30 miljard euro leningen aan kmo s door de EIB en vereenvoudigde staatssteunprocedures; het reduceren van administratieve lasten en het vereenvoudigen van staatssteunregels; investeren in infrastructuur en energie-effciëntie; het bevorderen van groene producten ; investeren in onderzoek en ontwikkeling, innovatie en onderwijs; privé-publieke partnerschappen voor propere auto s, bouw- en nijverheidstechnologieën; high speed internet voor iedereen.

12 2.2 De prioriteiten van de Europese Unie De communautaire initiatieven 2008 met betrekking tot de bevoegdheden van de FOD Economie Gedurende 2008 was de FOD Economie betrokken bij een aantal belangrijke Europese voorstellen Kmo-beleid 10 De Commissie heeft in juni 2008 een Small Business Act voorgesteld, waarin concrete voorstellen worden gedaan voor maatregelen op EU- en nationaal niveau om kleine en middelgrote ondernemingen tijdens hun gehele levenscyclus te ondersteunen. De Small Business Act heeft de volledige steun van de Europese Raad en het Europees Parlement gekregen. De Commissie en de Raad hebben immers de noodzaak erkend om de wet snel uit te voeren om de kleine en middelgrote ondernemingen beter te helpen het hoofd te bieden aan de huidige financiële en economische crisis. De Commissie heeft een actieplan voorgesteld dat door de Raad is goedgekeurd. De invoering van de Small Business Act moet op alle niveaus in de lidstaten en op communautair niveau de hoogste politieke prioriteit krijgen. Bovendien is de tijdige goedkeuring van de wetsvoorstellen over het statuut van de Europese besloten vennootschap, de lagere btw-tarieven voor arbeidsintensieve diensten en de wijziging van de richtlijn over late betalingen, die de Commissie in februari 2009 indient, nu van cruciaal belang.

13 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Daarnaast zijn initiatieven voor de verdere vereenvoudiging van de regelgeving en de verbetering van de toegang van kleine en middelgrote ondernemingen tot financiering dringend nodig. Daarom stelt de Commissie voor om de verplichting af te schaffen dat micro-ondernemingen jaarrekeningen moeten opstellen (de besparingen voor deze bedrijven worden geraamd op 7 miljard euro per jaar) en de kapitaalvereisten van de Europese besloten vennootschap tot één euro te beperken. Zij dringt er bij alle overheidsinstanties ook op aan dat zij e-facturering aanvaarden als equivalent voor papieren facturen. Wat ten slotte de toegang tot financiering betreft, heeft de Europese Investeringsbank haar investeringsenveloppe voor leningen aan kleine en middelgrote ondernemingen over de periode tot 30 miljard euro verhoogd en zal de uitvoering daarvan versnellen om ervoor te zorgen dat nieuwe leningen en leningswaarborgen voor kleine en middelgrote ondernemingen in de gehele Gemeenschap beschikbaar komen Verlaging van administratieve lasten en betere regelgeving De Commissie tracht voorstellen in te dienen voor de beteugeling van de bureaucratie. Tevens wenst zij de vermindering van de administratieve lasten voor de ondernemingen met 25 % vóór het einde van haar mandaat in te voeren. Dit vervolledigt de inspanningen van de lidstaten om de administratieve lasten tegen 2012 met 25 % te verminderen. Eind november 2008 hadden 20 lidstaten nationale verminderingsdoelen vastgesteld. De Commissie heeft een qua reikwijdte en diepgang tot dusver ongekende werkagenda opgesteld. Zij heeft de kosten geïdentificeerd en gemeten van de uit 42 EU-wetsbesluiten op 13 prioritaire gebieden voortvloeiende informatievoorschriften die leiden tot meer dan individuele verplichtingen op het niveau van de lidstaten. 11 In 2008 heeft de Commissie 11 nieuwe dringende acties voorgesteld ter vermindering van de administratieve lasten in 2008, die de Europese ondernemingen meer dan 1 miljard euro kosten. In 2009 zal de Commissie aanvullende voorstellen ter vermindering van de lasten indienen op grond van een wezenlijke input van de belanghebbenden. In het kader van het vereenvoudigingsprogramma voor de actualisering en vereenvoudiging van de bestaande communautaire wetgeving heeft de Commissie sinds oktober voorstellen goedgekeurd. Daarvan zijn 48 nog bij de wetgever in behandeling. De screening van de bestaande wetgeving zal vóór het einde van het mandaat van de Commissie zijn afgerond. In totaal heeft de Commissie voorstellen ingediend over ongeveer 770 wetsbesluiten die ingetrokken, gewijzigd of vervangen moeten worden.

14 De interne dienstenmarkt De Gemeenschap moet ervoor zorgen dat de interne markt voor de dienstensector werkelijkheid wordt, zodat de concurrentie wordt gestimuleerd en de efficiëntie wordt vergroot. De volledige en tijdige uitvoering van de dienstenrichtlijn door de lidstaten vóór de vastgestelde termijn (december 2009) is een prioriteit die de grensoverschrijdende vestiging van dienstverleners moet vergemakkelijken. Dit zal de toegang tot de markt voor de ondernemingen, vooral kleine en middelgrote ondernemingen, verbeteren en de consumenten meer keuzemogelijkheden bieden. De Gemeenschap moet het internemarktbeleid, het consumentenbeleid en de handhaving van het concurrentiebeleid versterken, vooral in een aantal belangrijke netwerkindustrieën en diensten, waaronder postdiensten, elektriciteit/gas, spoorwegen, financiële diensten, elektronische communicatie en de klein- en groothandel, waarbij de verlening van diensten van algemeen belang moet worden gewaarborgd. 12 De Europese Commissie heeft voorstellen goedgekeurd voor een hervorming van de EU-regelgeving over telecommunicatie. Met deze hervorming wil de Commissie de burgers, waar ze ook wonen of op reis zijn in de EU, betere en goedkopere communicatiediensten bieden voor mobiele telefoons, snelle breedbandinternetverbindingen en kabeltelevisie. Daartoe stelt de Commissie voor de consumenten meer rechten te geven; de consumenten meer keuze te bieden door concurrentie tussen de telecomexploitanten aan te moedigen; investeringen in nieuwe communicatieinfrastructuur te stimuleren, voornamelijk door meer radiospectrum vrij te maken voor breedbanddiensten; en communicatienetwerken betrouwbaarder en veiliger te maken, vooral tegen virussen en andere cyberaanvallen. Een nieuwe Europese autoriteit voor de telecommunicatie zal de Commissie en de nationale overheden bijstaan om ervoor te zorgen dat de marktregels en de consumentenregelgeving consequent, onafhankelijk en zonder protectionisme in alle 27 EU-lidstaten worden toegepast. De goedkeuring van het pakket wordt verwacht tegen eind De interne goederenmarkt De Raad heeft onlangs het goederenpakket goedgekeurd dat maatregelen omvat met betrekking tot geharmoniseerde veiligheidsnormen en bijgewerkte regels voor het markttoezicht, alsook de versterking van de CE-merkvoorschriften. De uitvoering van het goederenpakket zal de productie van en de handel in goederen opnieuw aanwakkeren. Alle ondernemingen zullen hun goederen gemakkelijker in de gehele EU kunnen verkopen en de consumenten zullen beter worden beschermd. Bovendien is de Commissie begonnen met haar werkzaamheden op het gebied van de marktmonitoring van de voedselleveringsketen, de kleinhandel en elektrische goederen en zij zal deze werkzaamheden tot andere sectoren uitbreiden.

15 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Een eerste scorebord voor de consumenten is gepubliceerd en er zal een regelmatige monitoring van de consumentenprijzen worden uitgevoerd, te beginnen met de voedsel- en energieprijzen. De follow-up van deze marktmonitoring- en consumentenmonitoringacties is een prioriteit. Er zal verder worden gewerkt aan de totstandbrenging van een tijdige normalisatie en interoperabiliteit, vooral voor ICTgoederen en diensten Innovatie De Europese innovatiestrategie spitst zich toe op een negental prioriteiten: intellectuele eigendom, normalisatie, overheidsaanbestedingen, gezamenlijke technologie-initiatieven, leidende markten, het Europees Technologie en Innovatie-instituut, clusters, innovatieve diensten en risicokapitaalmarkten. Het octrooisysteem in de EU wordt nog steeds gekenmerkt door dure en zware procedures en fragmentering, waardoor de overdracht en de verspreiding van kennis en innovatie in de EU worden belemmerd. De inter-institutionele onderhandelingen over het Gemeenschapsoctrooi en het systeem voor de behandeling van octrooigeschillen moeten op prioritaire basis worden afgerond om de octrooikosten te verminderen, meer rechtszekerheid te bieden en de octrooien toegankelijker te maken voor kleine en middelgrote ondernemingen. 13 Het belang van het normalisatiebeleid als ondersteuning van innovatie werd tijdens 2008 nadrukkelijk erkend. Op basis van een mededeling van de Europese Commissie keurde de Europese Raad Concurrentievermogen raadsconclusies goed die het

16 pas effenen naar een beter functionerend normalisatiebeleid dat toegankelijker moet worden voor kmo s in het bijzonder Energie en klimaatverandering De goedkeuring van het pakket voor de voltooiing van de interne energiemarkt door het Europees Parlement en de Raad (verwacht medio 2009) is een sleutelprioriteit. De belangrijkste ondersteunende maatregelen omvatten het EU-actieplan over energiezekerheid en -solidariteit van de Commissie waarin vijf gebieden worden aangegeven waar meer actie nodig is om een duurzame energievoorziening te waarborgen en dat de klimaatveranderingsvoorstellen voor 2020 ondersteunt Een duurzaam industriebeleid 14 In juli 2008 heeft de Commissie een ambitieus pakket acties voor duurzame consumptie en productie en een duurzaam industriebeleid (SCP/SIP) ingediend. Het beoogt de verbetering van de milieuprestaties en vooral de energie-efficiëntie van producten en de stimulering van de marktopname daarvan door vrijwillige en verplichte acties om de milieuprestaties van eco-vriendelijke producten te bepalen en te verbeteren, de consumenten beter te informeren en de overheidsopdrachten en belastingprikkels te verbeteren. Het voorziet in een controlesysteem voor milieutechnologie ter ondersteuning van de eco-innovatie door een groter vertrouwen in de nieuwe technologieën. In 2008 heeft de Commissie een energie-efficiëntiepakket voorgesteld om bij te dragen tot het halen van de EU-doelstelling van 20 % energiebesparing tegen Het pakket is gericht op de verbetering van de wetgeving over de energieprestaties van gebouwen en de energie-etikettering, alsook op de intensivering van de uitvoering van de richtlijnen over ecologisch ontwerp en warmtekrachtkoppeling, die een wezenlijk effect hebben op het energieverbruik en de energiezekerheid van Europa. Bovendien wordt samen met de Europese Investeringsbank en andere financiële organisaties een financieringsinitiatief voor duurzame energie voorbereid om op de kapitaalmarkten op grote schaal middelen vrij te kunnen maken voor investeringen in energie-efficiëntie en hernieuwbare energieën. Bovendien heeft de Commissie een wijziging van de verordening over het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling voorgesteld om in alle lidstaten investeringen voor de verbetering van de energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen in de woningbouw mogelijk te maken. Het Europese strategische plan voor energietechnologie (SET-plan), dat door de Raad en het Europees Parlement in 2008 is bekrachtigd met het oog op een in 2009 goed te keuren mededeling over de financiering daarvan, zal de ontwikkeling en de marktopname van de nodige geavanceerde koolstofarme energietechnologieën versnellen en het concurrentievermogen van de energie-industrie van de EU versterken. De door de Commissie begin 2009 te lanceren herziening van de energiebelastingrichtlijn heeft tot doel ervoor te zorgen dat de energiebelasting een kosteneffectief

17 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." en meer beleidsondersteunend instrument wordt en zal de lidstaten een aanvullend kader voor de EU-regeling voor de handel in emissierechten bieden De externe agenda Gezien de huidige economische omstandigheden is het van het grootste belang dat het handelsbeleid ertoe bijdraagt dat wordt voorkomen dat onze partners protectionistische maatregelen nemen die het concurrentievermogen van de Unie op de lange termijn zouden kunnen ondermijnen. Ondanks de blijvende uitdagingen om een akkoord te bereiken, blijft de succesvolle afsluiting van de Doha-ronde het beste middel om te zorgen voor gelijke voorwaarden en het creëren van nieuwe marktmogelijkheden en de Gemeenschap blijft haar verbintenis ten aanzien van de verwezenlijking van deze doelstelling ten volle nakomen. Na de vergadering van de G-20 in november hebben de staatshoofden en regeringsleiders hun verbintenis vernieuwd om de Doha-onderhandelingen met succes af te sluiten. Wanneer significante belemmeringen voor de toegang tot de markt blijven bestaan, zal ook in de toekomst zo nodig het gebruik van de communautaire verordening over handelsbelemmeringen en/of WTO-actie worden overwogen. Tegelijkertijd blijft de Gemeenschap bilaterale overeenkomsten met haar belangrijkste handelspartners sluiten en bevordert zij verder de regionale economische integratie met haar buurregio s, bijvoorbeeld via de Unie voor de Middellandse Zee en het uitbreidingsbeleid. 15 Omvangrijke bilaterale handelsovereenkomsten met haar belangrijkste handelspartners stellen de EU in staat om verder te gaan dan de WTO-verbintenissen en omvatten ambitieuze bepalingen over samenwerking op het gebied van regelgeving en in het desbetreffende land zelf. De onderhandelingen met Zuid-Korea, India en de Asean-landen vorderen goed, zij het in verschillende tempo s. Er wordt ook vordering gemaakt met de onderhandelingen met de Samenwerkingsraad van de Golf en Oekraïne. De partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst waarover met China wordt onderhandeld, beoogt de verbetering van de markttoegang en de samenwerking op het gebied van de regelgeving. Verder omvatten de associatieovereenkomsten, waarover thans met Mercosur, de Andesgemeenschap en Centraal-Amerika wordt onderhandeld, belangrijke delen over handel en andere dimensies. In het kader van het Lissabonpakket 2008 heeft de Commissie de Europese Raad verslag geleverd over de eerste resultaten van haar nieuwe markttoegangsstrategie. Zij heeft ook de landen en sectoren geïdentificeerd waar belangrijke regelgevingsbarrières blijven bestaan en aangegeven hoe de internationale samenwerking op het gebied van de regelgeving kan worden verbeterd. De oprichting van een stabiele gemeenschappelijke regelgevingsruimte met de belangrijkste handelspartners zoals via de Trans-Atlantische Economische Raad met de VS en het handelsmechanisme op hoog niveau met China draagt bij tot de harmonisatie van regelingen en normen. Er is blijvende actie nodig om de effectiviteit van het systeem voor de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten en de bestrijding van namaak te verbeteren

18 en bestaande sectorale overeenkomsten uit te breiden. De verdere opening van de sectorale markten blijft van cruciaal belang, zoals de uitvoering van de tweede fase van de overeenkomst over luchtvervoer tussen de EU en de VS, de hervorming van de luchtvaartregelingen met andere belangrijke economische partners (bv. Canada, China en India) en de voltooiing van de gemeenschappelijke luchtvaartruimte met de buurlanden van de EU, zoals de mediterrane landen Het Europees energiebeleid Strategic Energy Review A. Eerste Strategic Energy Review De eerste Europese Strategic Energy Review vormde in 2007 de basis voor het energie actieplan , dat uitvoering gaf aan de hoofdlijnen van het nieuwe EBE. In het actieplan stonden vijf kernpunten centraal: interne markt gas en elektriciteit; voorzieningszekerheid; internationaal energiebeleid; energie-efficiëntie en hernieuwbare energiebronnen; energietechnologieën. Het actieplan leidde concreet tot verschillende wetsvoorstellen, waaronder het derde energiepakket, klimaatenergiepakket: hernieuwbare energie, SET-plan, ETS

19 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." B. Tweede Strategic Energy Review a) Prioriteiten van het 2nd Strategic Energy Review De eerste prioriteit van de tweede toetsing van het energiebeleid is het vaststellen en snel toepassen van de maatregelen om de door de Europese Raad geformuleerde doelstellingen van het Europese energiebeleid te halen. Deze doelstellingen beogen een verlaging met 20 % van de uitstoot van broeikasgassen, een aandeel van 20 % van hernieuwbare energiebronnen in het eindverbruik van energie en een besparing van 20 % op de vraag naar energie tegen De tweede prioriteit is het aanpakken van de toenemende onzekerheid over de energievoorziening in Europa. Zelfs wanneer de doelstellingen van het beleid over hernieuwbare energie zijn bereikt, is de kans groot dat Europa nog meer afhankelijk is van ingevoerde energie dan vandaag. De EU moet het huidige beleid verbeteren om de beoogde energie-efficiëntie te kunnen verwezenlijken. Voorts moet de EU beter worden uitgerust om samen een crisissituatie aan te pakken. b) Het actieplan van de EU voor energiezekerheid en solidariteit In het nieuwe actieplan van de EU voor energiezekerheid en -solidariteit geeft de Commissie vijf gebieden aan waarop meer actie nodig is om de EU op weg te helpen naar een veiliger en meer duurzame energievoorziening voor de toekomst en bijgevolg het risico op een algemene crisis in de EU te voorkomen De vereiste infrastructuur promoten Er zijn miljarden aan investeringen nodig om verouderde netwerkinfrastructuren in Europa te vervangen en aan te passen aan koolstofarme en hernieuwbare energie. Het derde energiepakket moedigde al investeringen aan in infrastructuur, en dan vooral in grensoverschrijdende infrastructuur. In een groenboek over energienetwerken stelt de Commissie dat enkele van die infrastructuurinvesteringen prioritair zijn om de energiezekerheid van de EU te garanderen. De zes strategische initiatieven die in dit groenboek worden voorgesteld zijn: het Baltische interconnectieplan; ontwikkeling van zuidelijke gascorridor doorgangsroute voor gas in het zuiden; lng-infrastructuur effectieve vloeibare aardgasvoorziening voor Europa; een energiering in het Middellandse Zeegebied;

20 North-South gas- en elektriciteitsinterconnecties in Centraal en Zuid-Oost Europa; offshore windenergienetwerk in de Noordzee. 2. Grotere focus op externe relaties Nauwere coördinatie tussen de lidstaten onderling en met de Commissie op het gebied van externe betrekkingen over energie zijn belangrijk. Er moet in het algemeen meer aandacht worden gegeven aan energie in de internationale betrekkingen van de EU. Betere relaties kunnen een positieve invloed hebben op de energiezekerheid van Europa. Focus wordt gelegd op: internationale raamwerken. Zoals de European Economic Area en de Energy Community zijn hiervoor een goede basis; een goede samenwerking met Noorwegen; 18 toetreding Oekraïne, Moldavië en Turkije tot EC; relatie met producerende landen zoals Rusland en Kaspische regio; EU-OPEC dialoog; intense samenwerking met andere energieconsumerende landen. 3. Verbeterde olie- en gasstocks De Commissie stelt een revisie van de strategische oliestocks wetgeving voor. Hierin streeft men naar: meer coherentie met het IEA; betrouwbare en transparante oliestocks; duidelijke en coherente crisismechanismen. De Commissie heeft ook de Richtlijn over gasbevoorradingszekerheid ( Security of Gas Supply ) geëvalueerd. Het besluit dat er een grotere harmonisatie nodig zal zijn van crisismechanismen op EU-niveau. Ook het startschot voor EU-actie zou moeten herzien worden. Echter wat betreft strategische gasstocks is de Commissie van mening dat deze niet verplicht gemaakt moeten worden. Wegens de recente gascrisis Rusland-Oekraïne zal een revisie van deze richtlijn waarschijnlijk op tafel komen in 2009.

21 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 4. Energie-efficiëntie Het energie-efficiëntie actieplan zal geëvalueerd worden in Ondertussen werd op 13 november 2008 een pakket van voorstel tot richtlijnen m.b.t. energieefficiëntie gelanceerd. Dit pakket beoogt energiebesparingen te realiseren op belangrijke gebieden, namelijk: energieprestaties voor gebouwen verbeteren energieprestaties producten verbeteren > product labelling + autobanden de efficiëntie van de energievoorziening te verhogen > Combined Heat & Power (cogeneratie). 5. Beter gebruik maken van interne energieproductie en voorraden De EU moet beter gebruik maken van haar eigen energiebronnen. Dat geldt zowel voor de hernieuwbare (HEB ) als de fossiele bronnen. Interne energieproductie levert 46 % van de totale verbruikte energie in de EU. De grootste bron van onze eigen energieproductie zijn HEB. Deze telt voor 9 % van de finale energie consumptie in EU. 19 Technologie zal een grote rol spelen. Een volgende stap in het Strategische Energie technologieplan (SET Plan) zal een communicatie zijn over de financiering van koolstofarme technologieën. Dit zal ook de financiering behandelen van grote demonstratieprojecten, zoals de twaalf CCS (Carbon Capture and Storage of koolstofopvang en opslag) demonstratiefabrieken. Iedere lidstaat dient voor zichzelf uit te maken of ze verder wil investeren in nucleaire energie. Echter, het framework met betrekking tot nucleaire veiligheid en zekerheid is van Europees belang. Een nieuw gemeenschappelijk wettelijk kader voor de veiligheid van nucleaire installaties en het management van nucleair afval is nodig. Een voorstel voor een herziening van de richtlijn voor de nucleaire veiligheid wordt voorzien. Conclusie De Conclusies van de Europese Raad over dit tweede Strategic Energy Review wordt aangenomen tijdens de Spring European Council in maart Het actieplan heeft betrekking op de periode , en wordt dus voor een deel onderhandeld en geïmplementeerd tijdens het Belgische EU-Voorzitterschap.

22 Dit tweede Strategic Energy Review is van groot belang voor België en heeft een substantiële invloed op de verscheidene energiesectoren in België Klimaat-energiepakket De Europese Commissie publiceerde op 23 januari 2008 een uitgebreid klimaatenergiepakket met de volgende documenten: ontwerp van herziening van de richtlijn die de Europese emissiehandel regelt; een ontwerp van beschikking over de lastenverdeling in de sectoren die buiten de emissiehandel vallen; ontwerprichtlijn ter bevordering van energie uit hernieuwbare bronnen; een ontwerprichtlijn die een beleidskader creëert voor koolstofopvang en opslag (CCS); 20 gewijzigde richtlijnen voor staatssteun; een begeleidende Impact Assessment. Achtergrond en belang van dossier Europa toont hiermee aan dat het klaar is om wereldwijd het initiatief te nemen in de strijd tegen de klimaatverandering, het streven naar een continue, duurzame en concurrerende energie voorziening, en de omvorming van de Europese economie tot een voorbeeld voor duurzame ontwikkeling in de 21 ste eeuw. Het klimaat-energiepakket kan bovendien de bevoorradingszekerheid ten goede komen. Toen de staats- en regeringsleiders van de verschillende lidstaten in de lente 2007 beslisten dat tegen 2020 de Europese Unie 20 % van haar energie uit hernieuwbare energiebronnen moet halen, wisten ze dat er nog veel werk aan de winkel was. In 2005 was het aandeel van hernieuwbare energie in de totale giemix in Europa immers nog maar goed voor ener- 6,38 %. Om de 20 % doelstelling tegen 2020 te bereiken, krijgen alle lidstaten in het Commissievoorstel van januari 2008 bindende na-

23 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." tionale doelstellingen toebedeeld. België moet tegen % hernieuwbare energie behalen. Het potentieel voor hernieuwbare energie in België is kleiner dan in verschillende andere lidstaten van de EU. Het variërende potentieel van de verschillende lidstaten is vooral te wijten aan geografische factoren. Zweden is de koploper met een doelstelling van 49 %. Het gemiddelde van de EU komt via de verschillende bijdrages van de lidstaten op 20 % te liggen. In het Commissievoorstel wordt getracht de inspanningen eerlijk te verdelen tussen de lidstaten. Hinderpalen voor de groei van hernieuwbare energie worden uit de weg geruimd. Verwacht wordt dat door de uitvoering van dit voorstel een besparing van 600 tot 900 miljoen ton CO2-emissies per jaar gerealiseerd kan worden, waardoor de klimaatverandering wordt afgeremd en aan andere landen een signaal wordt gegeven om hetzelfde te doen. Zo wordt 200 tot 300 miljoen ton per jaar minder fossiele brandstoffen verbruikt. Aangezien de Europese Unie een netto-invoerder is van fossiele brandstoffen, wordt door een daling van het verbruik ervan de bevoorradingszekerheid verhoogd. Samenvatting van voorstel tot richtlijn hernieuwbare energie (niet exhaustief) Objectieven betreffende hernieuwbare energie In het kader van een globale doelstelling om in de EU tegen 2020 het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in het energieverbruik te verhogen tot 20 %, legt de richtlijn aan de lidstaten bindende nationale doelstellingen op in termen van een percentage van het finale energieverbruik. In België moet het aandeel van de hernieuwbare energiebronnen in % bedragen (in 2005 was dit 2,2 %). De richtlijn legt ook indicatieve intermediaire doelstellingen op per periode van twee jaar vanaf De Belgische tussentijdse doelstellingen zijn: : 4,8 %, : 5,8 %, : 6,8 %, : 8,8 %. Deze percentages moeten gemiddeld per periode gerealiseerd worden. Voor elke lidstaat geldt ook een specifieke bindende doelstelling om het aandeel van biobrandstoffen in de transportbrandstoffen te verhogen tot 10 %.

24 De mogelijkheden tot sanctionering van de lidstaten die de bindende doelstelling niet halen zijn de algemene sanctioneringsmogelijkheden van het EG- Verdrag (veroordeling door het Hof van Justitie, boete opgelegd door Hof van Justitie). 2. Nationaal actieplan In 2010 moet elke lidstaat in een nationaal actieplan het nationale objectief dat door de richtlijn wordt opgelegd opsplitsen over de sectoren (1) elektriciteit, (2) warmte en koeling en (3) transport, waarbij de maatregelen worden aangegeven om de doelstellingen te realiseren. 3. Flexibliteitsmechanisme: Garanties van oorsprong handel tussen lidstaten 22 De lidstaten moeten een systeem instellen om de hernieuwbare oorsprong van elektriciteit en van warmte en koeling te certificeren door de uitgifte van garanties van oorsprong. Voor elektriciteit bestond deze verplichting al. Voor warmte en koeling geldt de verplichting nu ook voor installaties met een vermogen dat groter is dan 5 MW. De garanties van oorsprong worden elektronisch uitgegeven en overgedragen. 4. Biobrandstoffen biovloeistoffen Alleen biobrandstoffen en biovloeistoffen die aan de duurzaamheidscriteria voldoen kunnen in aanmerking worden genomen voor het behalen van de objectieven, quotaverplichtingen en steunmaatregelen. 5. De duurzaamheidscriteria voor biobrandstoffen en biovloeistoffen De reductie van de uitstoot van broeikasgassen door het gebruik van de biobrandstoffen moet minstens 35 % bedragen. Voor installaties operationeel in januari 2008 geldt de verplichting vanaf 1 april Conclusie Een politiek akkoord werd bereikt in december 2008 tussen het Europees Parlement en de Europese Raad. Daarvoor werd eerder in november de trialoog (overleg tussen Europese Commissie, Raad en Parlement) opgestart.

25 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Third Energy Package Achtergrond en belang van dossier Sinds het begin van de liberalisering van de energiemarkt zijn al grote vorderingen gemaakt. Er is echter nog geen sprake van een ware Europese interne energiemarkt voor elektriciteit en gas. De energiebedrijven ondervinden nog steeds te veel belemmeringen om hun diensten overal in de EU aan te bieden tegen de beste voorwaarden. De consument kan dus nog niet ten volle profiteren van een goed werkende gas- en elektriciteitsmarkt. Er is een betere interconnectiviteit, een beter regelgevend kader, en een betere samenwerking tussen de lidstaten nodig. Na het eerste en het tweede energiepakket van richtlijnen m.b.t. liberalisatie van de energiemarkt, stelde de Europese Commissie daarom in september 2007 het Derde energiepakket voor. Dit pakket heeft betrekking op de gas- én de elektriciteitsmarkt en beoogt een ware interne energiemarkt te bekomen. Bedrijven moeten in alle lidstaten van de Europese Unie hun diensten kunnen aanbieden, en consumenten moeten in hun lidstaat de mogelijkheid hebben om te kiezen uit verschillende operatoren. 23 Vijf kernpunten staan centraal in het derde energiepakket: Effectieve scheiding tussen transmissieactiviteiten enerzijds en productie- en leveringsactiviteiten anderzijds Zo kunnen we vermijden dat ondernemingen die actief zijn in alle energieschakels de markt domineren. Andere marktspelers krijgen op die manier de kans om zich verder te ontwikkelen. Deze scherpere concurrentie op de markt komt de consument ten goede, aangezien de verticaal geïntegreerde ondernemingen hun marktpositie niet meer kunnen misbruiken. Transparantie van de markten De transparantie op de energiemarkt moet verbeteren. Ook nieuwe bedrijven moeten over voldoende informatie kunnen beschikken om de juiste beslissingen te kunnen nemen. De nationale regulator zal hierop moeten toezien. Oprichting van een Europees Netwerk van transmissienetwerkbeheerders De huidige samenwerking tussen transmissienetwerkbeheerders moet geformaliseerd worden zodat zowel op regionaal als op Europees niveau alle beslissingen geoptimaliseerd worden, ook de beslissingen over investeringen in het netwerk.

26 Onafhankelijke nationale regulatoren met uitgebreide bevoegdheden De nationale regulatoren zullen onafhankelijk moeten zijn van elke andere private of publieke entiteit. De bevoegdheden van de nationale regulatoren worden uitgebreid en hebben betrekking op transmissie, distributie, levering en productie. Samenwerking op regionaal niveau wordt gepromoot. Oprichting van een Europees Agentschap voor de samenwerking van nationale energieregulatoren De interconnectie van de energiemarkten van de verschillende lidstaten is nog voor verbetering vatbaar. Het op te richten Europees Agentschap zou dit moeten promoten. 24 Op 10 oktober 2008 vond een EU Energieraad plaats te Luxemburg onder het Franse Voorzitterschap. Deze vergadering bracht de ministers van energie van de 27 EU-lidstaten samen. De ministers van energie bereikten een politiek akkoord over het derde energiepakket, na het uitklaren van de twee laatste probleempunten, namelijk de derdelandenclausule en de level playing field clause. België kon het voorgestelde akkoord volledig aanvaarden. Het akkoord bevat volgende kernpunten die de voltooiing van de interne energiemarkt dichterbij moet brengen: 1) Effectieve scheiding tussen transmissie enerzijds, en productie en levering anderzijds + level playing field clause Drie opties werden overwogen: Eigendomsontvlechting (ownership unbundling, OU) met minderheidsparticipaties en mogelijkheid tot publiek aandeelhouderschap aan beide zijdes: de geprefereerde optie van België De onafhankelijke systeembeheerder (independent system operator, ISO): de verticaal geïntegreerde onderneming mag het aandeelhouderschap over de TSO behouden, maar moet het beheer en de investeringsbeslissingen van de TSO uitbesteden aan de onafhankelijke systeembeheerder. De onafhankelijke tranmissiebeheerder (independent transmission operator, ITO): de verticaal geïntegreerde onderneming mag het aandeelhouderschap over de TSO behouden, maar moet de onafhankelijkheid van de TSO

27 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." binnen de geïntegreerde groep garanderen. In tegenstelling tot de ISOoptie moet het beheer en de investeringsbeslissingen dus niet uitbesteed worden. Uiteindelijk werden de drie opties weerhouden voor zowel de elektriciteit- als de gassector. Na moeilijke onderhandelingen konden de ministers zich ook akkoord verklaren met een level playig field clausule. Uiteindelijk zullen er in de EU immers drie modellen voorhanden zijn. Om een level playing field te garanderen kunnen lidstaten proportionele, non-discriminerende en transparante maatregelen nemen, voor zover deze in lijn zijn met het Verdrag van de EU en andere communautaire wetgeving. 2) Derdelandenclausule De regels over effectieve scheiding zullen sowieso van toepassing zijn op alle bedrijven die werkzaam zijn op het EU-grondgebied, dus ook op bedrijven uit derde landen. 3) Sterke en onafhankelijke nationale regulatoren 25 De Raad bevestigde de noodzaak aan een sterke en onafhankelijke regulator. Omwille van institutionele redenen kunnen er meerdere regulatoren per lidstaat zijn, zoals het geval is in België. 4) Oprichting Europees Agentschap Een Europees Agentschap ter samenwerking van de nationale energieregulatoren zal opgericht worden, bevoegd op het gebied van grensoverschrijdende infrastructuur. Het Agentschap zal enkel regelgevend tussenkomen indien de betrokken nationale regulatoren niet tot een akkoord komen. Verder heeft het Agentschap ook een algemene adviserende rol ten opzichte van de Europese Commissie. België steunt het politieke akkoord van 10 oktober Het Derde Energiepakket is slechts integraal goedgekeurd indien het Europees Parlement zijn instemming met het pakket verleent. Sinds eind januari 2009 zijn de triloog-onderhandelingen lopend tussen de drie Europese instellingen (Commissie, Raad et Parlement). Een globaal akkoord wordt beoogd tegen juni 2009.

28 Roadmap Belgisch EU-Voorzitterschap Het gaat over een routekaart ter voorbereiding van het Belgische Voorzitterschap van de EU in het energiedomein. Deze routekaart is een prioritair project in het kader van het Programma Energie (één van de 12 Programma s van de strategie van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie). Het opstellen van dergelijke routekaart moet toelaten om: i) zich adequaat voor te bereiden op het komende voorzitterschap; ii) de nodige structuren te ontwikkelen voor een efficiënte samenwerking tussen alle betrokken spelers; iii) verschillende mogelijke knelpunten te identificeren; iv) oplossingen aan te reiken voor het verhelpen van eventuele problemen; 26 v) leidraad te vormen voor uitvoering van het voorzitterschap. 2.3 Omzetting van Europese richtlijnen en administratieve samenwerking tussen de lidstaten De FOD Economie engageert zich nadrukkelijk om de Europese richtlijnen tijdig en correct om te zetten. In dit kader vormt de omzetting van de Europese kaderrichtlijn een bijzondere uitdaging die de FOD Economie, als nationaal coördinator, op kordate wijze aangaat. Het omzetten van richtlijnen beperkte zich voor de FOD uiteraard niet tot de dienstenrichtlijn. Een breed spectrum van Europese regelgevingen werden omgezet naar Belgisch recht, onder andere voor wat betreft bouwnormen, beroepskwalificaties, controle van jaarrekeningen, nominale hoeveelheden van voorverpakte goederen,. Eens de richtlijnen door de Europese lidstaten zijn omgezet naar nationaal recht, dienen de lidstaten elkaar dikwijls onderlinge informatie te verschaffen over precieze manier waarop de omzetting is gebeurd. De communicatie tussen de verschillende lidstaten verliep eerder stroef door onder andere taalproblemen en gebrek aan informatie over bevoegdheidsverdelingen. Daarom ontwikkelde de Europese Commissie een digitaal informatiesysteem, het Internal Market Information system (IMI). Dit moderne medium zal de bevoegde autoriteiten van de lidstaten in staat stellen om in hun eigen taal te communiceren met hun collega s

29 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." van andere lidstaten over specifieke bepalingen van richtlijnen. Het invoeren van het IMI-systeem in België is eveneens een taak waarover de FOD Economie zich in 2008 ontfermde. Een eerste pilootproject werd met succes gelanceerd voor de richtlijnen over de wederzijdse erkenning van beroepskwalificaties. Momenteel wacht een nog grotere uitdaging; ook de autoriteiten bevoegd voor delen van de kaderrichtlijn diensten zullen zich van het IMI-systeem moeten kunnen bedienen. 2.4 De coördinatie en de voorbereiding van de Europese Raden De formele coördinatiemechanismen binnen de FOD Economie Binnen de FOD Economie zijn twee formele coördinatiemechanismen voor handen die de standpunten van de respectieve federale en regionale overheden op elkaar afstemmen om een coherent en éénsgezind standpunt te hebben in nationale en internationale dossiers. In beide coördinatiemechanismen heeft de FOD Economie een voortrekkersrol. Deze formele coördinatiemechanismen zijn: 1/ De Interministeriële Economische Commissie; 2/ Enover-Concere De Interministeriële Economische Commissie (IEC) De interdepartementale coördinatie Dikwijls is de FOD Economie niet de enige bevoegde instantie om een standpunt in te nemen over een Europees dossier. Daarom is het van cruciaal belang om een efficiënte coördinatie op te zetten met andere regionale en federale departementen. De FOD Economie beschikt, met de Interministeriële Economische Commissie (IEC), over het coördinatieorgaan bij uitstek om deze coördinerende taak op administratief vlak waar te nemen. De IEC vormt een netwerk van zo n ambtenaren die ongeveer 80 maal per jaar samenkomen in diverse samenstellingen afhankelijk van de inhoud van de te behandelen dossiers. In 2008 was een groot deel van de vergaderingen gewijd aan de omzetting van de Europese dienstenrichtlijn. Het Europese goederenpakket, de strijd tegen fraude, namaak en piraterij, diverse aspecten van industrieel- en het innovatiebeleid, het normalisatiebeleid en het kmo-beleid bezetten eveneens een prominente plaats op de IEC-agenda. Om de IEC nog vlotter te laten werken, vindt men op een IEC-website relevante informatie over de werking van de IEC (kalender, agenda s, verslagen, documenten). Deze informatie werd sinds 2008 ook beschikbaar gesteld voor betrokkenen die niet bij de FOD Economie werken.

30 Enover/Concere De hervorming van de instellingen in 1980, die is vervolledigd door die in 1988, heeft aanleiding gegeven tot een bevoegdheidsverdeling over energie tussen de federale staat en de gewesten (Vlaams, Waals en Brussels-Hoofdstedelijk). Zo werden meer bepaald de nieuwe energiebronnen (dus de hernieuwbare) en het rationele energiegebruik (dus energie-efficiëntie) geregionaliseerde materies. Dit leidt tot een behoefte aan overleg, in de eerste plaats met betrekking tot de nationale materies waarbij niet alleen het beleid van de verschillende gewesten moet gecoördineerd worden maar tevens het gewestelijke beleid en het beleid van de federale staat op elkaar moeten worden afgestemd. Verder moet dat overleg België de mogelijkheid bieden binnen de Europese Unie - maar ook binnen andere internationale instanties - met één stem te spreken en een gemeenschappelijk standpunt in te nemen met betrekking tot geregionaliseerde of gemengde materies. 28 In de praktijk vindt dat overleg plaats binnen de Interministeriële Conferentie Economie en Energie die in 1991 via een samenwerkingsakkoord een vaste werkgroep heeft opgericht onder de naam ENOVER (CONCERE in het Frans 1 ). Daarin zetelen afgevaardigden van de gewestelijke en federale overheden alsook vertegenwoordigers van de ministers die bevoegd zijn voor energie. De ENOVER-groep wordt voorgezeten door de directeur-generaal van de federale Algemene Directie Energie van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie (mevrouw Marie- Pierre Fauconnier). Het secretariaat wordt waargenomen door dezelfde federale administratie. De ENOVER-groep komt op regelmatige tijdstippen samen in plenaire zitting (8 vergaderingen in 2008) en heeft een aantal werkgroepen opgericht waarin experten zetelen. In 2008 had het overleg hoofdzakelijk betrekking op de grote dossiers die voortvloeiden uit het Energie/Klimaatpakket van de Europese Commissie en in het bijzonder de Richtlijn over de hernieuwbare energiebronnen. Ook de omzetting van de Richtlijn over energie-efficiëntie en de rapportering over de richtlijn hernieuwbare elektriciteit namen een belangrijke plaats in. 1 ENOVER/ CONCERE : ENergie-OVERleg Staat-Gewesten/ CONCertation Etat-Régions pour l Energie

31 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Schema: Structuur van het overleg IEC ADE FOD BZ PV Waals minister Vlaams minister Brussels minister Federaal minister FOD Leefm FWB Voorzitterschap Secr. Relex AD Energie FOD Economie Stakeholders VE BIM SPW VLG BHG 29 Legende: IEC Interministeriële Conferentie Economie en Energie ADE Algemene Directie Europese zaken bij de FOD Buitenlandse zaken BZ Buitenlandse zaken Leefm Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu FOD Federale Overheidsdienst PV Permanente vertegenwoordiging van België FWB Federaal Wetenschapsbeleid SPW Service Public de Wallonie (overheidsdienst Wallonië) Vl G Vlaamse Gemeenschap VEA Vlaams Energie Agentschap BHG Brussels Hoofdstedelijk Gewest BIM Brussels Instituut voor Milieubeheer Relex Dienst externe betrekkingen van de AD Energie AD Energie Algemene Directie Energie van de FOD Economie