Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw"

Transcriptie

1 AnD Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Verschijnt driemaal per jaar Afgiftekantoor: 9099 Gent X MRT 2014 VAD IN ACTIE N1 1

2 COLOFON INHOUD AnD is het tijdschrift van VAD, de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw. VAD overkoepelt het merendeel van de Vlaamse organisaties die werken rond alcohol, illegale drugs, psychoactieve geneesmiddelen en gokken. De DrugLijn, een initiatief van VAD, is dé informatielijn waar iedereen terechtkan met vragen over deze thema s. AnD verschijnt driemaal per jaar. Redactie dr. Frieda Matthys (hoofdredacteur) Inge Baeten, Jonathan Deleener, Gilles Geeraerts, David Möbius, Johan Rosiers, Jochen Schrooten, Els Vandenberghe Vormgeving, druk, cartoons en foto s fe-online.be (vormgeving), epo.be (druk), pokke.be (cartoons) shutterstock.com (p. 1, 4, 5, 10, 13, 14, 16, 17, 19, 23, 26-27), Studio Monk/Wim Vandersleyen (p. 7), Vitalsounds/Spiritek (p. 11) Allard De Witte (p ) Abonnementen T Contactgegevens Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel T I F I I vad@vad.be Verantwoordelijke uitgever Frieda Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag overgenomen en/of verveelvoudigd worden, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van VAD. REDACTIONEEL 3 VAD IN ACTIE 4 To game or not to game? 4 Quality Nights, een succesverhaal 6 Crush 7 De me-assist voor huisartsen 8 SEM-J in cijfers 9 Nieuwe chatservice is een succes 10 FOCUS 11 Vitalsounds & Spiritek 11 UITGESPROKEN 13 Pill testing? 13 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN 16 Een psychologe van het project Kinderen & Drugverslaafde Ouders 16 BRUSSEL-CENTRAAL 17 De aanpak van middelengebruik en verslavingsproblemen 17 GEWIKT & GEWOGEN 19 Middelengebruik bij studenten 19 Nieuwe Psychoactieve Stoffen e onderzoeksplatform middelengebruik 22 BIJBLIJVEN 23 Slotconferentie European Workplace and Alcohol 23 7 e Jaarsymposium Verslaving 24 UITGELEZEN 26 Problematisch gokgedrag vanuit historisch perspectief 26 Geboekstaafd 27 UIT DE KUNST 28 FAS-kinderen 28 ETALAGE 31 Bestelbon 32

3 RE DAC TIO NEEL Pre-electorale tijden brengen een speciale sfeer met zich mee. Stoere uitspraken worden over ons heen gerold. Spindoctors bedenken beeldmateriaal en slogans die al die grote beloftes geloofwaardiger moeten maken? Liefst moet men met de formuleringen een paar kanten op kunnen om geen groepen kiezers voor het hoofd stoten. Het resultaat is dat klare besluitvorming een tijdje achter slot gaat, vooral wanneer er economische belangen aan vast hangen. Dat heeft de afgelopen maanden met zich meegebracht dat alle inspanningen om een coherent alcoholplan uit te tekenen doodgelopen zijn op stemmingmakerij en populistische uitspraken. Vanuit Volksgezondheid waren er mooie voorstellen. De grond van de zaak, waar het allemaal om begonnen was, de veiligheid en gezondheid van de bevolking, verdronk echter in de tendentieuze, soms schampere one-liners. Nochtans waren alle ministers het aanvankelijk eens over de grote lijnen van het nationaal alcoholplan. Maar gaandeweg bleven alleen nog kleine lijntjes en stipjes over, die de industrie geen pijn zouden doen. Want daar ging het uiteindelijk over, en niet meer over de volksgezondheid. Is dat erg? Eigenlijk wel. Het is een gemiste kans om, zoals onze buurlanden, een coherent beleid te voeren dat de morbiditeit en mortaliteit door alcohol vermindert. Maar vermits aanvankelijk, toen de verkiezingen nog niet in zicht waren, alle partijen het eens waren over de uitgangspunten, mogen we hopen dat er na 25 mei een klimaat komt waarin rustig kan nagedacht worden over de strategieën om de risico s door het gebruik van alcohol te verminderen. Een aantal zijn bewezen effectief en wachten enkel op beleidsmakers die hun verantwoordelijkheid nemen. VAD staat klaar om informatie te leveren en voorstellen te doen. Frieda Matthys VAD IN ACTIE 3

4 VAD IN ACTIE To game or not to game? Dit is niet langer de vraag. Games zijn het laatste decennium steeds populairder geworden en worden door steeds meer mensen gespeeld. Ze zijn geëvolueerd van het simpele Pong -spelletje uit de jaren zeventig van de vorige eeuw tot complexe games met realistische graphics en uitdagende opdrachten. Games richten zich op verschillende leeftijds- en bevolkingsgroepen: voor elk type speler is er wel een spel op de markt, variërend van de kleine woord- of puzzelspelletjes tot de online spellen die door miljoenen mensen samen worden gespeeld. Er is een heel divers aanbod met één gemeenschappelijk kenmerk: ze zijn zo ontworpen dat ze spelenderwijs gamers motiveren om steeds verder en meer te spelen. Na de aanvankelijke euforie over de ontspanningsmogelijkheden en de technische evoluties heeft de toenemende populariteit van gamen de laatste jaren ook geleid tot bezorgdheden. Opvoeders en begeleiders stellen zich vragen over mogelijke negatieve gevolgen voor gamers. Internet gaming disorder als nieuwe stoornis? We weten (nog) niet of we ons al dan niet grote zorgen moeten maken over het toenemend gebruik en aanbod van games. Over de veel gestelde vraag hoe lang mag mijn kind gamen? zijn we nog lang niet uit. Internet gaming disorder is ondertussen opgenomen bij de te onderzoeken thema s van de DSM-V. De hoogste prevalentie van problematische gamers is te vinden in Aziatische landen, vooral in China en Zuid-Korea. De criteria die in de DSM-V zijn opgenomen, zijn dan ook gebaseerd op onderzoek uit China. Ze vertonen grote overeenkomsten met de criteria voor een gokstoornis. De negen criteria die momenteel worden weerhouden zijn: (1) onthoudingsverschijnselen als men niet kan gamen, (2) tolerantie (behoefte om meer tijd te besteden aan internet games), (3) preoccupatie met internet games, (4) mislukte pogingen om het internetgamegedrag onder controle te houden, (5) verlies van interesse in vroegere hobby s of andere ontspanningsmogelijkheden, (6) continueren van overmatig internetgamegedrag ondanks kennis over de psycho-sociale problemen, (7) misleiding van familie, therapeuten en anderen over de hoeveelheid tijd die aan gamen gespendeerd wordt; (8) games gebruiken als middel om aan negatieve gevoelens te ontsnappen en (9) verlies van belangrijke relaties, werk of opleidingsmogelijkheden als gevolg van het gamen (vrije vertaling uit DSM-V). Hierbij moet wel de kanttekening geplaatst worden dat er nog onvoldoende wetenschappelijk onderzoek voorhanden is om aan te geven aan hoeveel criteria een gamer moet beantwoorden alvorens er van een milde, matige of ernstige internetgamestoornis kan gesproken worden. Een nieuwe populatie in de hulpverlening? Uit bovenstaande wordt nogmaals duidelijk dat wetenschappers en behandelaars tot op heden nog niet echt zicht hebben op de 4 VAD IN ACTIE

5 omvang, definitie en diagnosestelling van gameverslaving. Toch krijgen instellingen met een hulpverleningsaanbod voor deze problematiek steeds meer aanmeldingen. In Vlaanderen hebben we op dit ogenblik geen cijfers over het aantal omwille van de onduidelijkheid op het vlak van registratie. In Nederland bestaan deze cijfers wel. Daar werden in personen geregistreerd met internetgameproblemen. Dat is minder dan 1% van de hele populatie in de verslavingszorg. Men voegt hieraan toe dat het werkelijke aantal vanwege onduidelijkheid in diagnosestelling en registratie waarschijnlijk hoger ligt. Wat zegt Belgisch onderzoek? Ondertussen hebben we door het Belspo-onderzoek CLICK (2013) een beter zicht op het aantal jongeren in België met een gameprobleem. Als meetinstrument gebruikten de onderzoekers de Video Game Addiction Test (IVO, Van Rooij 2011), een gevalideerde vragenlijst die een indicatie geeft over het al dan niet problematisch karakter van het gamen. Bij de leeftijdsgroep van 12 tot 17 jaar blijkt dat 11% een probleem heeft met gamen (cut off waarde 2). Als we de cut off waarde 3 tot 4 nemen (dat zijn de gamers die hogere scores hebben en dus problematischer gamegedrag stellen) komen we aan 1,4%. Of al deze jongeren een klinische behandeling nodig hebben, is onduidelijk. Van andere verslavingen is bekend dat de ontwikkeling van normaal tot problematisch gebruik enige jaren in beslag kan nemen. Van gamen weten we dit niet. De onderzoekscijfers van Belspo zijn op dit vlak wel alarmerend: de gemiddelde leeftijd van de meest problematisch gamers (cut off waarde 3 tot 4) ligt op 14,3 jaar. Dit zou er op kunnen wijzen dat bij sommige jonge gamers het gamegebruik een snelle evolutie kent naar zeer problematisch of zelfs verslavend gebruik. Opvoedingsdeskundigen geven weinig of geen richtlijnen over het aantal uren dat tieners of adolescenten mogen gamen. De tijd die men aan gamen besteedt, blijkt immers geen voldoende criterium te zijn om vast te stellen of iemand verslaafd is aan gamen. Enerzijds gamen sommige jongeren wat meer in sommige perioden of als ze een nieuwe game hebben. Anderzijds zijn er ook die zich verliezen in het gamen als ze zich minder goed in hun vel voelen of als ze zich vervelen. Dat een jongere gek is op gamen, is beslist niet ongezond. Maar er moet een balans zijn tussen gamen en andere activiteiten: school, sociale contacten buiten games, sport, hobby s, Zonder andere activiteiten doet de jongere zich immers tekort: hij/zij doet geen andere ervaringen op, geen mogelijkheid om andere talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Hun identiteitsontwikkeling verloopt eenzijdig in de fantasiewereld van games. In de praktijk blijkt dat echt problematische gamers die in hun puberteit vastlopen op dit gedrag, helemaal opnieuw moeten leren om leuke en bevredigende ervaringen op te doen in het gewone leven. Voor peuters en kleuters worden wel tijdslimieten gesteld. Algemeen wordt geadviseerd om een driejarige niet langer dan 5 minuten per keer te laten spelen, 10 minuutjes voor een kleuter van 4 tot 6 jaar en dit binnen een vaste structuur (wel of niet s morgens of na het eten bijvoorbeeld). De hersenontwikkeling van baby s en kleuters wordt gestimuleerd door alle zintuigen te gebruiken en hen zelf dingen te laten ervaren (bijvoorbeeld botsen, klimmen, vallen). Bij beeldschermen worden niet alle zintuigen geprikkeld. Beeld en geluid zijn zeer krachtig aanwezig waardoor de andere zintuigen en eigen ervaringen minder gestimuleerd worden. Aan de slag Als antwoord op de toenemende vragen van zowel preventiewerkers als hulpverleners, heeft VAD in eerste instantie het thema gamen opgenomen in zijn vormingsaanbod. Daarnaast worden materialen ontwikkeld die hulpverleners en preventiewerkers kunnen ondersteunen. De bedoeling is om de volgende jaren het ondersteuningsaanbod verder uit te bouwen. Mia De Bock Preventie als antwoord? Bovenstaande cijfers zijn een belangrijk signaal om preventief naar een jonge leeftijdsgroep te werken. Dit is zowel een taak voor ouders als voor andere opvoeders. Opvoeden is immers de beste preventie. Het is belangrijk om van jongs af aan een goede balans te bewaren tussen tijd besteed aan gamen en aan andere manieren van ontspanning. Dit begint best zo vroeg mogelijk, al vanaf de peutertijd (er zijn al heel veel spellen ontwikkeld voor peuters en kleuters). U kan de folder Mijn kind en gamen. De meest gestelde vragen en de infofiche Drugs ABC Gamen bestellen via de bestelbon op p. 32 of bestellen of gratis downloaden via De zelftests gamen vindt u op gamen VAD IN ACTIE 5

6 QUALITY NIGHTS Quality Nights, een succesverhaal In oktober 2012 werd Quality Nights gelanceerd. Het gezondheidscharter streeft naar een vermindering van gezondheidsrisico s zoals gehoorschade, verkeersongevallen, overmatig middelengebruik,... in het uitgaansleven. Bij de lancering hadden negen clubs uit Antwerpen het gezondheidscharter ondertekend. Door het Quality Nights Charter te ondertekenen, engageren clubs en events zich om minimum zes gezondheidsservices aan te bieden aan hun uitgaanspubliek. Tijd voor een eerste terugblik. Na de start in Antwerpen nam het aantal Quality Nights locaties in Vlaanderen een hoge vlucht. Tegen eind 2013 noteerden we in Vlaanderen 15 Quality Nights clubs. Na een try-out op I Love Techno werd het concept vertaald naar dance events en geïmplementeerd op 10 events. Momenteel zijn er 61 Quality Nights locaties in en rond België, waarvan 25 in Vlaanderen, 13 in Brussel, 19 in Wallonië en 4 in Noord-Frankrijk. De Vlaamse Quality Nights locaties bereikten in 2013 maar liefst (niet-unieke) feestvierders. De Quality Nights services Quality Nights locaties bieden diverse services aan zoals gratis water, oordopjes, condooms, info over veilig verkeer, info over veilig en gezond uitgaan, enzovoort. In totaal zijn er twaalf services die men kan aanbieden. In de praktijk bieden zowel clubs als events gemiddeld iets meer dan tien van de twaalf services effectief aan. De aanwezigheid van een EHBO-post, veilig vervoer, gratis water, vestiaire, klimaatregeling en eten zijn voor feestvierders de belangrijkste services. De bekendheid bij de feestvierders van Quality Nights en de diverse services kan nog verbeteren. Momenteel kent 12% van de feestvierders Quality Nights. Ongeveer de helft van de uitgaanders geeft aan dat ze diverse services graag willen gebruiken, maar voorlopig doet slechts een kwart dat ook effectief. Het aanbod en het in de kijker zetten van de verschillende services op de Quality Nights locaties kan dus nog beter. Clubuitbaters, promotoren én feestvierders tevreden De tevredenheid van clubuitbaters en promotoren over de samenwerking met VAD en lokale partners is hoog. Sommige uitbaters dringen wel aan op het opstarten van rondetafels in Gent en Oostende. Dat is gepland voor Ook de feestvierders die we bevroegen zijn zeer tevreden over Quality Nights en de services die aangeboden worden. 83% van hen zegt uit te kijken naar meer Quality Nights locaties in Vlaanderen. Het geheim van het succes Tot voor enkele jaren was het bijzonder moeilijk om op een integrale manier aan preventie te doen in clubs. Bovendien was de uitgaanssector in het algemeen geen vragende partij voor preventie-initiatieven. Quality Nights heeft daar verandering in gebracht. Momenteel zijn het de uitgaanslocaties zelf die ons benaderen met de vraag om deel te nemen. Bovendien zijn ze bereid om heel wat inspanningen te doen. Waarom? Quality Nights legt de focus op gezondheid in het algemeen en niet op drugs. Bovendien creëert het charter een positief imago voor de clubs en events in de media. Feestvierders vinden het handig en leuk dat ze gebruik kunnen maken van gratis water, oordopjes, enzovoort. Daarnaast verbetert het charter de contacten tussen de clubs/ events en het lokale beleid. In 2014 mikken we op een tiental nieuwe locaties en starten we de ontwikkeling van een Quality Nights light concept voor fuiven, kleine festivals en jeugdhuizen. Jochen Schrooten Meer info over Quality Nights en de twaalf services vindt u op NEWip project In het kader van Quality Nights participeerde VAD de afgelopen drie jaar aan het Europese Nightlife Empowerment and Wellbeing implementation project (NEWip). Naast uitwisseling en afstemming tussen de vier quality labels en charters in Europa werden ook een aantal interessante tools en guidelines ontwikkeld zoals standards voor het ontwikkelen van een peer support project, een drugtestproject, een quality label enzovoort. De 6 VAD IN ACTIE Trans European Drug Information (TEDI)-groep ontwikkelde een database om analyseresultaten van diverse drugtestprojecten te verzamelen. In de emerging media groep werd een serious game ontwikkeld dat opgebouwd is als een multiplayer quiz met vragen over alcohol en andere drugs en uitgaansrisico s. Meer info op

7 Crush Met jarigen in groep werken over alcohol en cannabis kan nu met Crush. Crush leert jongeren op een verantwoordelijke manier omgaan met alcohol en cannabis en daarbij zorg te dragen voor zichzelf en anderen. Het vertrekt vanuit een levensdomein waar elke jongere voeling mee heeft: vrienden en relaties. Ongeacht of jongeren zelf wel of niet gebruiken, alcohol en cannabis maken deel uit van hun leefwereld. 42,9% van de jarigen heeft een vriendenkring waarvan de helft tot alle vrienden minstens één keer per maand dronken is. En 66,8% heeft minstens één vriend die cannabis gebruikt. Ook de motieven om zelf te drinken of te blowen situeren zich vaak in de sociale context: voor de gezelligheid met vrienden, om erbij te horen, Reden genoeg om de sociale leefwereld van jongeren als vertrekpunt te nemen voor dit materiaal. Facebook & YouTube doen nadenken Wat doe je als je online iemand leert kennen die je leuk vindt? Spreek je die persoon aan of niet? Heb je vooroordelen? Heb je ooit al eens een volledig verkeerde indruk gehad van iemand? Aan de hand van een fictief Facebookprofiel denken jongeren hierover na en wisselen ze ervaringen uit. Ook fail-filmpjes met dronken jongeren op YouTube doen reflecteren over het eigen gedrag. Bovendien wordt op een luchtige manier kennis aangereikt over alcohol en de gevolgen van te veel alcohol drinken. Doet ie het of doet ie het niet? Dat is de hamvraag in de vierde methodiek. Stel: je bent alleen thuis en nodigt vrienden uit. Enkelen willen binnen een joint opsteken, terwijl dit volledig uit den boze is en je weet dat je ouders razend zullen zijn... Wat doe je? In vier filmpjes krijgen de jongeren dilemma s voorgeschoteld. Ze trachten in te schatten hoe de personen in de situatie zouden reageren en wat de gevolgen kunnen zijn. Hierdoor denken ze na over negatieve gevolgen van alcohol- en cannabisgebruik, maar ook over gepaste manieren van reageren. Zowel tegenover vrienden als tegenover onbekenden. Mijn lief zegt Heel wat in het leven van jongeren draait om relaties. Experimenteren hoort er bij op deze leeftijd. Maar hoe ver ga je in een relatie, wat is (niet) aanvaardbaar, hoe bewaak je je eigen grenzen? Twee verhalen en uitspraken doen jongeren hierover nadenken en leren hen sociaal weerbaar te reageren in gelijkaardige situaties. Crush concreet Crush bevat vijf methodieken waarmee leerkrachten en begeleiders met hun groep aan de slag kunnen. Het pakket bevat werkbladen, filmpjes, powerpointpresentaties, achtergrondinformatie en sectorspecifieke fiches voor onderwijs en bijzondere jeugdzorg. Nina De Paepe U kan Crush bestellen via de bestelbon op p. 32 of bestellen of gratis downloaden via Kan dit of kan dit niet? Onlangs heb ik geflirt op een feestje om gratis te kunnen drinken. of Vrijdagavond ben ik met iemand die dronken was meegereden naar huis. In een zelftest worden jongeren geconfronteerd met deze uitspraken. Vinden ze dit gedrag oké of niet? En waarom? Met de derde methodiek wordt niet enkel op het kennisniveau gefocust, maar wordt ook gewerkt aan normen en waarden van jongeren. Uitspraken die discussie op gang brengen staan centraal. VAD IN ACTIE 7

8 en een internationaal team van onderzoekers gespecialiseerd in middelengebruik. In het kader van een Vlaams-Nederlands project vertaalde VAD samen met Domus Medica, het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten dit instrument eerder al naar het Nederlands. Maar deze papieren versie bleek te omslachtig om in de praktijk te gebruiken. Daarom werd al snel een elektronische versie ter beschikking gesteld. De online versie was echter niet meer dan een eenvoudige omzetting van het papieren formulier en stuitte op dezelfde drempels. Met de nieuwe me-assist wordt de gebruiksvriendelijkheid voor huisartsen sterk verhoogd. De me-assist voor huisartsen Online screenen op middelengebruik De me-assist is een elektronisch screeningsinstrument dat het risico van alcohol-, tabak- en ander middelengebruik bij volwassenen meet. Met deze applicatie, die vanop elke computer of tablet met internetconnectie geopend kan worden, kunnen huisartsen op een eenvoudige manier inschatten hoe problematisch het gebruik van hun patiënten is. Het instrument begeleidt de huisarts bij het stellen van de juiste vragen over middelengebruik en bij het interpreteren van en reageren op de antwoorden van de patiënt. Het programma bevraagt eerst het gebruik van tabak, alcohol, cannabis, cocaïne, amfetaminen, slaap- en kalmeringsmiddelen, hallucinogenen, vluchtige snuifmiddelen, opiaten en andere legale en illegale drugs. Daarna gaat het enkel dieper in op die middelen die voor de patiënt in kwestie relevant zijn. Zo komen er geen overbodige vragen aan bod. De ASSIST, een WGO-product De me-assist is een aangepaste elektronische versie van de ASSIST. De afkorting staat voor modified electronic Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test. De ASSIST werd ontwikkeld door de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) Tijdswinst Dat de vragenlijst, tijdens de consultatie, op pc of tablet afgenomen kan worden, betekent een enorme tijdswinst. De scores worden automatisch gegenereerd en de huisarts kan de resultaten opslaan in het Electronisch Medisch Dossier (EMD) van de patiënt. Maar de me-assist biedt meer dan de vragenlijst. De tool begeleidt de huisarts in een door de WGO ontwikkelde kortdurende interventie, die helpt bij het interveniëren bij riskant middelengebruik. De me-assist ondersteunt de arts na de risico-inschatting, zodat hij gepast kan reageren en de patiënt verder kan behandelen of doorverwijzen. Daarnaast zijn in het pakket patiëntenfolders, richtlijnen en wetenschappelijke informatie opgenomen. De toolbox wil het de eerstelijnswerker zo makkelijk mogelijk maken door alle informatie over middelengebruik op één plaats samen te brengen en dat tijdens het consult en aangepast aan de patiënt. De screenings die werden afgenomen, worden geanonimiseerd opgeslagen in de persoonlijke webbased database van de arts. Zo kan hij, bij een volgende consultatie, de antwoorden van de patiënt en de bijhorende kortdurende interventie steeds terugvinden. Toekomstplannen Net als vorig jaar biedt Domus Medica LOK-vormingen (Lokale KwaliteitsKring) aan. Deze worden begeleid door een huisarts en een CGG-preventiewerker. Geïnteresseerde artsen kunnen zich wenden tot Domus Medica. Daarnaast zal de toolbox in 2014 aangepast en ontsloten worden voor de CAW en OCMW. Samen met het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten werkt VAD dit verder uit. Tom Defillet VAD Dr. Rita Verrando Dr. Rik Baeten Domus Medica 8 VAD IN ACTIE

9 SEM-J in cijfers In 2009 werd het individueel Screeningsinstrument Ervaringen met Middelengebruik voor Jongeren, kortweg SEM-J, ontwikkeld. De SEM-J kan gebruikt worden tijdens individuele begeleidingen in de bijzondere jeugdzorg, CLB of in andere settings. Met de SEM-J wordt een ernstinschatting van het middelengebruik van een jongere gemaakt en van de nood aan verdere alcoholof drugspecifieke begeleiding. Na vier jaar werden van de online versie de geanonimiseerde gebruiksgegevens geanalyseerd. In totaal vulden respondenten de SEM-J in, 69,5% vulden de SEM-J volledig in, 30,5% gedeeltelijk. Na het verwijderen van onvolledig en onbetrouwbaar ingevulde vragenlijsten bleven er nog 761 over. Facts & figures Meer jongens (64,5%) dan meisjes (35,5%) vulden de SEM-J in. De meeste respondenten (76,6%) komen uit de leeftijdscategorie jaar. Het merendeel van de respondenten is afkomstig uit de bijzondere jeugdzorg (41%), gevolgd door CLB (18,7%) en JAC (2,8%). De restcategorie andere neemt een groot aandeel (37,5%) van de respondenten voor zijn rekening, dit zijn onder meer verslavingsinstellingen, voorzieningen in de schoolomgeving, Problematisch gebruik Twee schalen geven samen een indicatie van problematisch gebruik: probleemernst en gebruiksgeschiedenis. Wanneer een respondent een rode vlag scoort op probleemernst en/of op gebruiksgeschiedenis, dan krijgt de respondent een rode vlag als eindresultaat op problematisch gebruik. 83,4% van de respondenten scoort een rode vlag op problematisch gebruik, waarvan 87,5% jongens en 75,8% meisjes. Als we kijken naar het verband tussen de vlagscores op probleemernst, gebruiksgeschiedenis en de leeftijdsgroep, dan kan er gezegd worden dat de oudere leeftijdsgroep (16-18 jaar) procentueel meer dubbele rode vlaggen scoort dan de jongere leeftijdsgroep (12-15 jaar). Dit is waarschijnlijk omwille van hun gebruiksgeschiedenis: de oudere leeftijdsgroep gebruikt frequenter diverse middelen. Als we enkel kijken naar de schaal probleem ernst, dan is dit net omgekeerd: op deze schaal scoren de jarigen relatief meer rode vlaggen. Profilering van de SEM-J Uit de analyses blijkt dat de SEM-J een betrouwbaar meetinstrument is en kan gebruikt worden om de probleemernst van middelengebruik in te schatten en om problemen in kaart te brengen. De vragenlijst wordt voor alle leeftijden gebruikt, in diverse sectoren en zowel bij jongens als meisjes. Het valt wel op dat de SEM-J vooral gebruikt wordt bij de oudste leeftijdsgroepen. De grote meerderheid van de respondenten scoort bovendien een rode vlag op problematisch gebruik, en dit in alle sectoren. Dit wijst erop dat de SEM-J vaak pas afgenomen wordt wanneer men al quasi zeker is van problematisch gebruik. Deze gegevens pleiten voor een betere profilering van de SEM-J als screeningsinstrument, met een specifieke focus op intermediairen die werken met jongere doelgroepen en duidelijk gekaderd in het brede aanbod van preventie- en vroeginterventiemateriaal. Nina De Paepe U vindt de online versie van de SEM-J op onderwijs/secundair-onderwijs/sem-j.aspx Opvoedingsvragen over gezonde leefstijl VIGeZ lanceert website voor ouders Hoe leer ik mijn kind groenten eten? Hoe stel ik grenzen rond tv-kijken of gamen? Wat als mijn zoon of dochter over cannabis begint? Ouders van kinderen en jongeren tussen 2 en 18 jaar kunnen met deze vragen terecht op Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) sloeg de handen in elkaar met de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) en UGent om de eerste website in Vlaanderen te maken waar opvoedingsvragen over verschillende gezondheidsthema s (gezonde voeding, beweging en zitgedrag, tabak, alcohol en cannabis) samen aan bod komen. Met behulp van artikels, filmpjes waarin herkenbare discussies tussen ouders en kinderen worden nagespeeld, interactieve tests en doe-opdrachten geeft de website ouders de kans om over concrete situaties na te denken of zelf hun opvoedingsvaardigheden aan te scherpen. VAD IN ACTIE 9

10 Nieuwe chatservice is een succes De DrugLijn zet in op werving nieuwe vrijwilligers De DrugLijn maakte al langer de switch van louter telefoonlijn naar een multichannel werking. Dat bleek al meermaals uit de duizenden vragen die De DrugLijn jaarlijks beantwoordt, maar wordt nu ook gestaafd door de eerste jaarresultaten van de nog jonge chatservice die de lijn aanbiedt. In 2013 werden in totaal 472 anonieme chatgesprekken gevoerd. De cijfers tonen dat de DrugLijn via de chat de aansluiting bij jongeren herwonnen heeft. Online vragen beantwoorden is echter een pak tijdsintensiever dan telefoneren. Om meer ademruimte te creëren voor haar chatservice heeft De DrugLijn extra ingezet op het werven van vrijwilligers. Meer jongens en meer gebruikers De DrugLijn beantwoordde de voorbije 10 jaar al meer dan vragen, maar startte pas in oktober 2012 met een chatservice. Sindsdien kan chatten met De DrugLijn op maandag, woensdag en vrijdag. Zo is de lijn elke week 9 uur bereikbaar via chat. In 2013 maakten daar 472 mensen gebruik van. Deze nieuwe dienst werd opgestart in de hoop meer jongeren en vooral ook jonge gebruikers van alcohol en andere drugs te bereiken. De cijfers tonen aan dat die doelstellingen gehaald worden: 49% van alle chatters in 2013 was 20 jaar of jonger. Ter vergelijking: deze leeftijdsgroep vormde het jaar voordien slechts 29% van alle mailers en amper 8% van de bellers. Met de DrugLijncijfers wordt nog maar eens bewezen dat online contact nemen voor velen een stuk haalbaarder is dan bellen. Zo is het bijvoorbeeld voor jongens en jonge mannen moeilijk om over persoonlijke problemen en gevoelens te praten. Online overwinnen ze die drempel een stuk beter: 48% van de chatters waren mannen. Bij s en telefoongesprekken schommelt dat aantal traditioneel rond de 40%. Bemoedigend is ook het aantal gebruikers dat via chat contact neemt: zij waren in 2013 goed voor 43% van alle chats. Ter vergelijking: via bedroeg hun percentage het jaar voordien 33%, via de telefoonlijn 28%. De drugs die in de chatgesprekken aan bod komen, verschillen weinig van de telefoongesprekken of s: telkens voeren cannabis, alcohol, cocaïne, speed en medicijnen het lijstje aan. Vrijwilligers maken het verschil De vrijwilligers zijn een onmisbare schakel in dat verhaal. Bijna de helft van alle vragen aan de lijn wordt inmiddels online gesteld. De keerzijde van dat succes is dat online vragen beantwoorden veel tijdsintensiever is. Zo duurt een chat gemiddeld een derde langer dan een telefoongesprek. Tegelijkertijd neemt de omvang van de vrijwilligersgroep amper toe. Had De DrugLijn meer vrijwilligers kunnen vrijmaken voor chatbeantwoording, dan hadden er dus best meer chatgesprekken kunnen zijn. Daarom heeft De DrugLijn dit jaar extra ingezet op het werven van nieuwe vrijwilligers, met radiospots en artikels in tijdschriften. Momenteel wordt er ook gewerkt aan een nieuwe affiche voor bibliotheken, universiteiten, hogescholen, Wie zich als vrijwilliger mee wil inzetten, kan gewoon zelf contact opnemen met De DrugLijn. Bel ma-vr van 10 tot 20 uur naar of chat, mail en Skype via Tom Evenepoel 10 VAD IN ACTIE

11 FOCUS Vitalsounds & Spiritek Vier jaar grensoverschrijdende samenwerking in het uitgaansleven Van januari 2010 tot eind 2013 hebben Vitalsounds uit Menen (project onder CAW Zuid-West-Vlaanderen) en Spiritek uit Rijsel actief samengewerkt in het kader van het Grensoverschrijdende Programma Interreg IV, Europese territoriale samenwerking, Frankrijk-Vlaanderen. Hun actieterrein, de Interreg zone, strekt zich uit langs weerszijden van de Frans-Vlaamse grens. Van de Franse departementen Nord en Pas-de-Calais over de volledige provincie West-Vlaanderen tot in de Oost-Vlaamse arrondissementen Gent en Oudenaarde. Dankzij dit project is het mogelijk om de moeilijk bereikbare doelgroep van experimenterende, recreatieve partydruggebruikers te bereiken, in hun eigen taal en op eigen terrein. De algemene doelstelling is gezondheidspromotie in het uitgaansleven, selectieve en geïndiceerde preventie, risicobeperking en peer support. Concreet: het voorkomen en beperken van risico s en schade verbonden aan het uitgaansleven. Het tweetalige team deed tijdens het project minimaal tweemaal per maand interventies in het uitgaansleven - in totaal 102 interventies. 44% in de provincie Oost-Vlaanderen (vooral het arrondissement Gent), 38% in de provincie West-Vlaanderen (vooral arrondissementen Kortrijk, Brugge, Oostende), 16% in Wallonië (Dour Festival) en 2% in Frankrijk. Het partytoerisme over de Frans-Vlaamse grens heen is hoofdzakelijk éénrichtingsverkeer van Franse uitgaanders die naar Vlaanderen & Wallonië afzakken in het weekend. In totaal werden er informatiebrochures en oordoppen verdeeld en honderden kennistesten en gebruikersenquêtes ingevuld. Het aantal contacten aan de infostand wordt op meer dan geschat. Het Vitalsoundsteam bezoekt zowel party s, evenementen en clubs als festivals, met verschillende subgenres in de elektronische dansmuziek, met minimum 500 bezoekers. Vitalsounds/ Spiritek richt zijn interventies voornamelijk op de hardere stijlen zoals Hardcore en subgenres (30%), Jump/Hardtek (21%) en party s met gemengde stijlen (24%). In de genres House/Techno (9%), Dubstep/Drum & Bass (9%) en Goa (8%) werden in verhouding minder interventies gedaan. Outreach, partypeers en online Outreachend werken wordt mee mogelijk gemaakt door een veertigtal Vlaams-Franse vrijwilligers, waarvan 90% studeert of werkt. Samen werkten ze meer dan 400 uur per jaar mee in het project. De peers worden maximaal betrokken met vergaderingen, vormingen, focusgroepen, masterclasses, audiovisuele mediaontwikkeling, FOCUS 11

12 Verder wordt ook gebruikgemaakt van diverse online kanalen zoals de website, sociale media zoals Facebook en Twitter, een smartphone-applicatie, party- en drugfora. Het aantal websitebezoekers blijft jaarlijks stijgen. Van unieke bezoekers in 2011 tot in Profiel infostandbezoekers Naast de persoonlijke contacten trachten we een vinger aan de pols te houden via anonieme gebruikersenquêtes waarin we ondermeer peilen naar middelengebruik, risicobeperkende gedragingen en nieuwe tendensen. De volgende resultaten werden verzameld met de enquêtes afgenomen in 2011 en De man-vrouw verhouding aan de infostand bedraagt ongeveer 75% versus 25%. De Vlaamse respondent is gemiddeld 21 jaar, de Waalse 23 en de Franse 25. Van de bevraagde infostandbezoekers woont 59% in Vlaanderen, 16% in Wallonië en 10% in Frankrijk. Alcohol is overduidelijk de meest gebruikte partydrug bij alle drie de regiogroepen, gevolgd door cannabis. De derde populairste partydrug is bij Vlaamse (70%) en Franse (50%) respondenten MDMA/ xtc, bij de Waalse/Brusselse respondenten cocaïne en speed (65%). Opmerkelijk is het hoge ooit-gebruik van ketamine (47%), 2C-B (27%) en lachgas (42%) bij de Vlaamse respondenten. Belangrijk is echter dat deze cijfers enige nuance vragen en vooral niet veralgemeend mogen worden naar de Vlaamse uitgaanswereld van de elektronische dansmuziek, aangezien het om een specifieke niche gaat in het uitgaansmilieu en enkel geïnteresseerde infostandbezoekers de enquête hebben ingevuld. De meeste infostandbezoekers vinden onze werking en acties nuttig. Vooral onze niet-veroordelende houding, taboedoorbrekende bespreekbaarheid van het onderwerp en engagement worden geapprecieerd. Regelmatig vragen gebruikers ook of ze hun drugs kunnen laten testen. Om aan deze vraag tegemoet te komen, verwijzen we momenteel door naar onze Brusselse collega s van Modus Fiesta. Preventie over de grenzen heen Onze nomadische werking maakt het effectief mogelijk de voordien moeilijk bereikbare doelgroep van recreatieve partydruggebruikers te bereiken, in vertrouwen contacten op te bouwen en een bijdrage te leveren aan het voorkomen en beperken van diverse risico s verbonden aan het uitgaansleven. Een grensoverschrijdende werking is noodzakelijk om doelpubliek en organisatoren te kunnen volgen over lands-, provincieen stadsgrenzen heen. Het uitgaansleven is nog meer dan vroeger een dynamisch gegeven. Uitgaanders en organisatoren verplaatsen zich regelmatig, afhankelijk van allerlei veranderingen zoals lokaal beleid en beschikbare fuiflocaties. Wij pleiten daarom voor een meer gebalanceerd, geïntegreerd uitgaansbeleid. De werking van Vitalsounds/Spiritek is enkel mogelijk door samenwerking en financiële bijdrage van meerdere partners en beleidsniveaus. De voorbije vier jaar werden we ondersteund door de provincies West- en Oost-Vlaanderen, de steden Gent, Oostende, Kortrijk en Menen, het Franse Conseil General du Nord, het Franse ministerie van Gezondheid en het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. We hopen en bepleiten dat we na zeven jaar projectwerking in de nabije toekomst een structurele verankering kunnen krijgen met provinciale spreiding over Vlaanderen en dat we onze grensoverschrijdende samenwerking met onze Franse partner binnen Interreg-V kunnen verderzetten. Bart Vande Kerckhove Coördinator Vitalsounds Projectleider Interreg-IV project Menen Meer info op 12 FOCUS

13 UITGESPROKEN Pill testing? Op donderdag 23 januari 2014 berichtte Gazet Van Antwerpen in een artikel dat er Dodelijke xtc in omloop was. Bij de pill testing service van Modus Fiësta werden pillen binnengebracht waarin meer dan 200 mg MDMA werd gevonden. Verschillende collega s uit het Vlaamse drugwerkveld onderstreepten in diverse media het belang van de mogelijkheid om drugs te kunnen testen en betreurden tegelijk dat het in Vlaanderen voorlopig niet wordt toegelaten. Politici van verschillende partijen waren even snel om te verdedigen waarom Vlaanderen geen drugs test. Ik ben zelf preventiewerker in Antwerpen en ondersteun in die functie al zo n twaalf jaar Breakline, een harm reduction project in de sector uitgaan. Breakline komt in clubs en op evenementen en festivals. Met een ploeg vrijwilligers informeren we bezoekers over veilig en gezond uitgaan. Ik heb geen idee met hoeveel gebruikers ik al gepraat heb over drugs, maar het zijn er veel. Wat ik wel weet, is dat een van de meest gestelde vragen aan onze stand is: Testen jullie ook? Ons antwoord: Nee, dat mag niet in Vlaanderen. Vlaanderen wil geen pillen testen Antwoord van de politici eind januari: een aanbod van kwaliteitscontrole, georganiseerd door de overheid, geeft impliciet de boodschap dat de overheid druggebruik tolereert - of toch iets van die strekking Als je die redenering volgt zou Nederland of Zwitserland, waar wel op grote schaal en gesubsidieerd door de overheid aan drugtesten gedaan wordt, vol pillenpakkers lopen. En dat is niet het geval. Gebruikers van xtc en andere drugs worden in die landen wel beter voorzien van info over het voorkomen van risico s door het gebruik van drugs, onder andere via de testservices en de preventiediensten die ermee samenwerken. Laat mij ineens uit de kast komen: ik ben voor een door de overheid gecontroleerd systeem dat gebruikers in staat stelt de samenstelling van hun drugs te testen. Systemen voor pill testing Uit de recente mediareacties bleek dat niet iedereen hetzelfde verstaat onder pill testing. Laat ons het niet te ver gaan zoeken en vertrekken van wat VAD in 2007 al in het dossier Pill testing schreef. Ruim genomen zijn er twee soorten tests: kwalitatieve en kwantitatieve. Met een kwalitatieve test kan je een aantal psychoactieve stoffen in drugmonsters detecteren. Kwantitatieve technieken halen een staal bij wijze van spreken helemaal uit elkaar en detecteren elke aanwezige stof en de hoeveelheid waarin ze aanwezig is. Kwalitatieve tests hebben een aantal belangrijke voordelen: ze zijn goedkoop, mobiel en snel. Ze vallen dan ook vaak onder de noemer sneltest. Zeer algemeen gaat het over een kit met één of verschillende reagentia (= vloeistof met daarin verschillende chemicaliën). Deze worden in contact gebracht met een beetje van de drug. De verkleuring van de vloeistof duidt dan op de aanwezigheid van een bepaald product. De nadelen verbonden aan deze methode zijn echter te groot om het vanuit een overheid te gaan organiseren. Er zijn verschillende reagentia, maar ook allemaal samen detecteren ze slechts een beperkt deel van de drugs die in omloop zijn. Dat probleem wordt alleen maar groter met de huidige toevloed van Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS). De kleurschakering van de proef kan variëren door temperatuursverschillen in de testomgeving en de concentratie van de aanwezige stof. Wat ons misschien bij het meest fundamentele UITGESPROKEN 13

14 België: ondermeer in universiteiten, bij gerechtelijke labo s, het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, het NICC en talloze privébedrijven die zich bezighouden met biofarmaceutische en toxicologische analyses. Klinkt duur, hoor ik u denken. Wel dat klopt, je hebt een labo nodig, gekwalificeerd personeel en dure apparatuur. Toch denk ik dat het belangrijk is om na te denken over een systeem van kwantitatieve testpunten. De initiële investering is aanzienlijk en de prijs van een enkele test met de meest betrouwbare methode zal dicht bij de honderd euro liggen. Maar de kosten blijven niet even hoog, naarmate een betrouwbare identificatielijst groeit, kunnen steeds meer tests visueel gebeuren. Er is trouwens niemand die beweert dat de dienst gratis moet zijn. nadeel brengt: een kit vertelt wel of er actief bestanddeel in een pil of poeder zit, maar het is onmogelijk te zien hoeveel én of het eventueel een riskante dosis is. Er is nog een andere kwalitatieve testmethode: de visuele pilidentificatie. Bij deze methode gaat men pillen vergelijken met in een databank gekende tabletten. Zoals we weten zegt het logo op een pil weinig, maar als gewicht, dikte, diameter, kleur, vorm en al of niet een breeklijn goed gedocumenteerd worden, kan men vrij betrouwbaar een pil identificeren. Klinkt goedkoop en haalbaar, hoor ik u denken, maar ook hier is een probleem: om de pilidentificiatielijst betrouwbaar samen te stellen heb je natuurlijk een kwantitatieve testmethode nodig. Visuele pilidentificatie kan hoogstens een aanvullende methode zijn. Bovendien is de betrouwbaarheid regiogebonden. Een samenwerking waarbij Nederland en Duitsland pilidentificatielijsten deelden is ooit stopgezet omdat de lijsten onderling te sterk verschilden. Het is dus geen optie om ergens in Europa massaal de drugmarkt kwantitatief te screenen en in de regio s aan visuele pilidentificatie doen. Dit brengt ons bij de kwantitatieve methoden. Er zijn er verschillende en ik ga u de technische uitleg besparen, maar het komt er in het kort op neer dat alleen de meest complexe en de duurste technieken een zeer precies beeld van de samenstelling van drugmonsters geven. Die toestellen hebben we uiteraard in De voordelen van pill testing Het meest evidente voordeel is dat een vervuiling van de markt met gevaarlijke stoffen snel gedetecteerd wordt en men afhankelijk van de urgentie en het type product het meest geschikte waarschuwingskanaal kan aanwenden. Zo is het frappant dat in Nederland - waar ze met de DIMS (Drug Informatie en Monitoring Systeem) waarschijnlijk het best georganiseerde pill testing systeem ter wereld hebben nauwelijks waarschuwingen in de media worden gebracht. De testservice en de organisaties die ze uitbaten hebben ondertussen een dermate betrouwbaar netwerk van intermediairen en sleutelfiguren dat waarschuwingen snel hun weg in de scene vinden. Wat me bij een volgend voordeel brengt, de mogelijkheid tot kwaliteitscontrole beantwoordt aan een vraag die bij gebruikers leeft. Zo goed als alle gebruikers willen graag weten wat ze innemen. Als je dit aanbod kan organiseren, win je gigantisch aan geloofwaardigheid bij de doelgroep en zal een deel van de doelgroep ook bereid zijn mee te doen aan wetenschappelijk onderzoek dat je organiseert, rondetafels van sleutelfiguren, expertmeetings, enzovoort. Het potentieel aan informatie over een weinig gekende doelgroep is fenomenaal. Deze informatie zal het werkveld in staat stellen om preventiecampagnes en hulpverleningsinitiatieven maximaal af te stemmen op gebruikers. Want de communicatie gaat in twee richtingen, testfaciliteiten zorgen voor een platform dat gebruikers als betrouwbaar beschouwen en waardoor je zeer gericht schadebeperkende informatie kan aanbieden. Argumenten tegen pill testing initiatieven? Het echte probleem is het polygebruik en overdosering. De meeste accidenten gebeuren dus niet omdat drugs een te hoge concentratie actieve stof hebben of versneden zijn met iets gevaarlijks, maar omdat mensen er te veel alcohol bij drinken en stommiteiten doen. Klopt, maar dat gedrag gaan we, via het geloofwaardige preventieplatform dat net gecreëerd is, aanpakken. 14 UITGESPROKEN

15 Vals gevoel van veiligheid: mijn staal is getest, bevat enkel MDMA, dus er kan me niks overkomen gaan gebruikers denken. Met de resultaten van de analyse wordt informatie meegegeven over belang van drug, set en setting. Het netwerk van stakeholders die je via de testservice creëert, zal je op termijn ook in staat stellen organisatoren en uitbaters te stimuleren om een zo gezond mogelijke context te creëren waarin veel druggebruik zich afspeelt. Misbruik door dealers. Nee, we gaan geen kwaliteitscertificaten uitdelen waarmee de testresultaten kunnen gekoppeld worden aan een product. Pill testing is er voor de gebruikers, niet voor de dealers. Laat een dealer zijn handelswaren toch analyseren en informeert hij op basis van de analyseresultaten kopers over de exacte samenstelling van zijn product, dan is dat mooi meegenomen. Informatie over de samenstelling van wat je slikt of snuift heeft nu eenmaal een belangrijke preventieve werking. Ik weet dat een aanbod van pill testing niet evident is. Het is duur en er valt politiek weinig mee te winnen. De huidige acties worden dan ook steeds beoordeeld op het criterium: We geven toch op geen enkele manier het signaal dat illegaledruggebruik aanvaard wordt? Jammer genoeg is dit beleid niet naar elke doelgroep even succesvol. Uit mijn ervaring als veldwerker weet ik dat deze aanpak niet werkt in het uitgaansleven. Recreatieve gebruikers laten zich moeilijk afschrikken door ontradende boodschappen of strafrechtelijke sancties. Misschien moeten we dus eens iets anders proberen? Jan De Smet Preventiewerker Tabak, Alcohol en Drugs CGG VAGGA Antwerpen Deze rubriek biedt een discussieforum over actuele onderwerpen die verband houden met alcohol- of andere druggebruik in ruime zin. De redactie beslist over het al dan niet opnemen van inzendingen. De auteur is verantwoordelijk voor zijn bijdrage UITGESPROKEN 15

16 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN... een psychologe van het project Kinderen & Drugverslaafde Ouders 9u30 Ik kom aan in het MSOC Gent, de thuisbasis van het KDO-project (Kinderen en Drugverslaafde Ouders). Eerste werk is uiteraard een tasje koffie. Ik heb een half uurtje om mijn mails te checken en de agenda voor de dag te bekijken. We hechten groot belang aan samenwerkingsverbanden met andere instanties, dus het merendeel van de mails zijn van externe partners die bezorgdheden uiten over de gezinnen die we samen begeleiden of me op de hoogte stellen van diverse vorderingen. De agenda voor vandaag zegt twee huisbezoeken en een overleg. 10u Een kort briefingmoment met de collega s van het MSOC. De dag wordt overlopen, iedereen weet wat zijn taken zijn. Mijn collega s zijn ervan op de hoogte dat ze mij niet veel gaan zien in het centrum vandaag. Ze kunnen me altijd telefonisch bereiken. 10u30 Eerste huisbezoek van de dag. Een Tsjechisch gezin met een dochtertje van vijf jaar. Het dochtertje is na een lange pleegplaatsing sinds vier maanden terug thuis. Mama en papa hebben hiervoor grote inspanningen geleverd. Samen met hen heb ik gezocht naar een degelijke woonst, een dagbesteding voor mama en werk voor papa. Het druggebruik hebben ze achter zich kunnen laten, maar nu is het toch terug moeilijk. Opvoeden is een hele klus. Ik werk samen met mama een straf- en beloningssysteem uit voor hun dochter. Mama is gedreven om het uit te proberen. Volgende week kom ik terug langs. 12u Snel een broodje gaan halen en terug naar het MSOC. Als ik in de broodjeszaak sta, krijg ik telefoon van een cliënte die enkele maanden zwanger is. Het gaat niet zo goed. Ze is helemaal over haar toeren omdat ze ruzie heeft gemaakt met haar partner. Ze vraagt of ze eventjes kan langskomen in het MSOC. Ik zeg haar dat ik er binnen een kwartiertje zal zijn. 12u15 Aankomst in het MSOC. Mijn cliënte zit in de wachtzaal. Ze is al wat gekalmeerd. Ze zegt dat ze sinds de zwangerschap veel ruzie maakt met haar partner. Hij heeft nooit gebruikt en begrijpt niet waarom ze nu op methadon staat. Ik stel voor om een huisbezoek te plannen zodat ik, samen met haar, aan haar partner informatie kan geven over methadongebruik en zwangerschap. 13u Tijd om mijn broodje in alle rust op te eten en wat bij te praten met de collega s. 14u Overleg in UZ Gent. Een cliënte is juist bevallen van een zoontje. De baby ligt nog even op neonatologie ter observatie. Samen met mama, de mensen van het UZ, Kind en Gezin en het OCMW stippelen we een plan uit voor als de baby naar huis mag komen. De indicaties zijn gunstig. Mama staat open voor extra hulp. Ze wil vooral een goede mama zijn en het goed doen voor haar zoontje. 16u Laatste huisbezoek van de dag. Een mama met een zoontje van drie jaar. Morgen gaat ze samen met haar zoontje in opname. Ze heeft lang gevochten tegen het druggebruik, maar het lukt moeilijk om op eigen houtje te stoppen. Een opname lijkt de beste optie. Alles staat al gepakt en gezakt. Ik overloop met haar de belangrijkste dingen, wens haar enorm veel succes en zeg dat ik binnen een tweetal weken zeker op bezoek zal komen. 17u3 0 Einde van de werkdag. Nog even langs het MSOC om de dienstwagen terug te brengen en dan naar huis. Fabienne Vandensteen Psychologe project KDO MSOC Gent 16 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN

17 BRUSSEL-CENTRAAL De aanpak van middelengebruik en verslavingsproblemen memorandum Met de verkiezingen in aantocht werkte VAD, samen met haar leden, aan een memorandum om de toekomstige beleidsvoerders op Vlaams, federaal en Europees niveau te informeren en te sensibiliseren om de middelenproblematiek in de regeerakkoorden op te nemen. Als gezondheidssector formuleren we vijf beleidsprioriteiten. Een categoriale én geïntegreerde aanpak Hiermee hernemen we ons voorstel dat we in het kader van het Groenboek Verslaving, in voorbereiding op de zesde staatshervorming, met de leden hebben uitgetekend. Een organisatiestructuur waarin enerzijds de specificiteit van de problematiek van middelengebruik en verslaving wordt gebundeld en op elkaar afgestemd (categoriale organisatie) en anderzijds de aanpak wordt geïntegreerd in andere organisatiemodellen zoals de algemene geestelijke gezondheidszorg (en specifiek artikel 107), de integrale jeugdhulp, de gezondheidssector, de welzijnssector, het veiligheidsbeleid, de gezondheidspromotie, Een actieplan met voldoende middelen In het kader van de overdracht van bevoegdheden van het federale niveau naar Vlaanderen staat de continuering van het huidige aanbod als minimaal streefdoel voorop. Zelfs zonder uitbreiding van middelen is het belangrijk om structurele financiering te voorzien voor de bestaande (piloot)projecten in functie van continuïteit en om verlies van expertise te vermijden. Wil Vlaanderen actief inzetten op de aanpak van de problematiek van middelengebruik en verslaving, dan zijn er veel meer middelen nodig. Actieplannen, waaronder een Nationaal Actieplan en een nieuw Vlaams actieplan over middelengebruik en verslavingsproblemen, zijn nodig om te komen tot een consistent alcohol- en drugbeleid waarin voldoende middelen worden voorzien om alle aspecten van de problematiek op te nemen. Een facettenbeleid De middelenproblematiek is in de eerste plaats een gezondheidsprobleem, maar zowel de oorzaken als de gevolgen dienen in een ruimer perspectief te worden aangepakt. De complexiteit van de problematiek vereist een duidelijk engagement van verschillende sectoren die al dan niet zijdelings met de problematiek worden geconfronteerd. Investeren in afstemming en coördinatie Er is een uitgesproken politiek engagement nodig om effectie- BRUSSEL-CENTRAAL 17

18 ve afstemming tussen de verschillende beleidsniveaus te concretiseren. Actieve betrokkenheid van het werkveld in adviserende werkgroepen is hierbij essentieel. Ook op het niveau van het werkveld moet blijvend geïnvesteerd worden in coördinatie. Voorwaardenscheppende beleidsvoering Investeren in onderzoek, registratie, kwaliteitsbevordering, vorming en ondersteuning is een belangrijk onderdeel van voorwaardenscheppende beleidsvoering. Hiervoor zijn recurrente middelen nodig. Marijs Geirnaert Het volledige memorandum kunt u lezen op onder Actueel Exit Nationaal Alcohol Plan (NAP) Op de Interministeriële Conferentie Drugs van 17 december 2013 kon geen akkoord worden bereikt over een Nationaal Alcohol Plan (NAP). Wat voorlag was een reeds zeer afgezwakte versie van een voorstel dat grondig werd voorbereid door de Algemene Cel Drugs en waarop alle stakeholders in de zomer van 2013 de kans kregen om opmerkingen en aanvullingen te formuleren. Dit leidde tot heel wat lobbywerk, vooral van de alcoholsector, en finaal tot een afgezwakt plan, waaruit vrijwel alle initiatieven die gericht waren op de aanbodszijde, waren verdwenen. Een gemiste kans dus, na maandenlang onderhandelen. Toch ziet VAD liever geen NAP dan een light versie die niet effectief is en nieuwe initiatieven in de toekomst hypothekeert. We hopen dat de nieuwe regeringen op federaal en gemeenschapsniveau na de verkiezingen wel de politieke moed hebben om met een onderbouwd NAP naar buiten te komen. Marijs Geirnaert Het standpunt van VAD over het NAP kunt u lezen op onder Actueel 18 BRUSSEL-CENTRAAL

19 GEWIKT & GEWOGEN Middelengebruik bij studenten Meer dan een studie waard De cannabisgebruikende student, de student die leerpillen gebruikt om beter te blokken, de bierkappende student op een studentikoze of uitgaansavond het zijn drie clichés die steevast op het studentenleven geplakt worden. Maar kloppen deze dooddoeners wel? De derde studentenbevraging nam een aantal aspecten van middelengebruik onder de loep en probeert een antwoord te geven. Nadat in 2005 en 2009 al grootschalige studentenbevragingen doorgingen, werd in 2013 een derde golf opgezet. Naast de ouwe getrouwen Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen en Universiteit Gent, werkte VAD in 2013 ook samen met de Associatie KU Leuven en met de Katholieke Hogescholen Limburg (KH- Lim). Gedurende 4 tot 6 weken werd de enquête opengesteld. In die periode vulden in totaal studenten de online vragenlijst in. Uit deze groep werd een representatieve steekproef getrokken van studenten. Wat leren de resultaten ons? Cannabisgebruik niet zonder risico s Iets meer dan 1 op 5 studenten gebruikte cannabis in het jaar dat aan de bevraging vooraf ging. Ongeveer een vijfde van deze groep is tijdens het academiejaar en in vakantieperiodes een regelmatige gebruiker van cannabis 1. Dat betekent dat van alle studenten ongeveer 5% gedurende het grootste deel van het jaar regelmatig cannabis gebruikt. Of dit meer is dan in andere bevolkingsgroepen is moeilijk te zeggen. Momenteel is het wachten op de resultaten van de Gezondheidsenquête 2013 van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) om te kunnen vergelijken met jarigen op bevolkingsniveau. Vergelijken we de resultaten van de studentenbevraging met die van de groep jarigen in de leerlingenbevraging, dan zien we dat het laatstejaarsgebruik daar 21,1% bedroeg en 5,4% regelmatig cannabis gebruikte. We kunnen dus niet stellen dat studenten meer gebruiken dan de oudste leerlingen in het secundair onderwijs. Naast het feit dat 5% van de studenten regelmatig cannabis gebruikt, blijkt dat een even groot aandeel te kampen heeft met problemen als gevolg van hun cannabisgebruik. Er is wel een duidelijk verband tussen beide 2. Algemeen genomen geldt dat frequenter cannabisgebruik leidt tot meer problemen door dat gebruik. 5% mag weinig lijken, maar als we dat aandeel zouden extrapoleren naar de hele Vlaamse studentenpopulatie in het hoger onderwijs, dan spreken we over meer dan studenten. 1 Regelmatig gebruik betekent dat het middel minstens 1 keer per week wordt gebruikt, gaande van eens per week tot dagelijks. 2 Academiejaar: rs=0,44; p<0,001. Vakantieperiodes: rs=0,45; p<0,001. GEWIKT EN GEWOGEN 19

20 Medicatiegebruik in de examenperiodes: stof tot nadenken Zowel stimulerende medicatie als slaap- en kalmeermedicatie werd door om en bij de 5% van de studenten gebruikt tijdens de voorgaande 12 maanden. Stimulerende medicatie zie je meer bij mannelijke studenten, slaap- en kalmeermedicatie meer bij vrouwelijke studenten. Bij de studenten die deze middelen in het afgelopen jaar gebruikten, is er voor beide groepen van medicatie een specifiek gebruiksprofiel: in examenperiodes ligt het gebruik en het frequent gebruik een veelvoud hoger dan tijdens het academiejaar en in vakantieperiodes. Het is dus duidelijk dat zowel stimulerende medicatie als slaap- en kalmeermedicatie vaker gebruikt worden bij hoge prestatiedruk en stress. Dit wordt in het onderzoek ook bevestigd: studenten met sterkere gevoelens van angst en depressie en met een geringer zelfvertrouwen lopen een groter risico op frequenter gebruik van slaap- en kalmeermiddelen. Bij stimulerende medicatie is een deel van het frequente gebruik terug te brengen op het therapeutisch gebruik van Rilatine. Maar zelfs als we daar rekening mee houden, zien we dat, over de totale studentenpopulatie heen berekend, het aantal studenten dat in examenperiodes stimulantia als leerpil gebruikt in de honderden loopt. De lage prevalentiegraad voor stimulerende medicatie en slaap- en kalmeermedicatie mag de risico s bij de kleine groep regelmatige medicatiegebruikers niet verdoezelen. Alcohol: riskant gebruik Het grootste cliché over studenten in de westerse wereld betreft hun alcoholgebruik. De studentenbevraging 2013 toont aan dat regelmatig alcoholgebruik geen uitzondering is. Zo drinken tijdens het academiejaar en in vakantieperiodes 4 op 10 studenten meerdere malen per week tot dagelijks bier. Dat het bij het drinken niet altijd bij 1 of 2 glazen blijft, is duidelijk: bijna 1 op 10 studenten doet wekelijks tot dagelijks aan bingedrinken en een kwart van de studenten geeft aan in de laatste 6 maanden minstens 4 keer dronken te zijn geweest. Zowel regelmatig drinken, als bingedrinken, als dronkenschap komt merkelijk meer voor bij mannelijke studenten. Het is dan ook niet vreemd dat mannen meer te kampen hebben met risico s op gezondheidsproblemen als gevolg van hun alcoholgebruik. Toch is dat fenomeen ook bij veel vrouwen aanwezig. Op basis van het screeningsinstrument AUDIT-C, dat een indicatie geeft over de risico s op gezondheidsproblemen door alcoholgebruik, blijkt dat er bij bijna twee derde van de mannen en bij bijna de helft van de vrouwen indicaties voor riskant alcoholgebruik zijn. Wat met de clichés? Blijven de clichés overeind? Wat alcohol betreft, geven de onderzoeksresultaten aan dat een opvallend groot deel veel alcohol drinkt en niet zonder risico s drinkt. Dat cliché gaat dus grotendeels op. Het wordt dan ook hoog tijd dat er iets gedaan wordt aan de vanzelfsprekendheid van alcoholgebruik in het studentenleven. Het nastreven van een mentaliteitswijziging in studentenmiddens (bij de student zelf, bij studentenkringen, ) maar ook in horecazaken die de student als voornaamste doelgroep hebben, zijn zeker niet de makkelijkste pistes om te bewandelen, maar er moet werk van gemaakt worden. Voor zowel medicatie als cannabis geldt dat de overgrote meerderheid er af blijft of er niet al te risicovol mee omgaat. Het cliché wordt daardoor grotendeels onderuit gehaald. Maar we mogen er niet blind voor zijn dat in die kleine groep van gebruikers er vrij veel zijn die deze middelen al dan niet tijdelijk op regelmatige basis en dus niet zonder risico gebruiken. De onderzoeksresultaten van de derde studentenbevraging tonen aan dat heel wat studenten op een verantwoorde manier omgaan met alcohol, medicatie en cannabis of er zelf helemaal afblijven. Dus het cliché student zijn = middelengebruik zou misplaatst zijn. Maar er is zeker nood aan het informeren, sensibiliseren, ondersteunen en helpen van duizenden studenten (en hun omgeving) die in probleemgebruik dreigen te verzeilen. Johan Rosiers U kan In hogere sferen? Een onderzoek naar het middelengebruik bij studenten bestellen via de bestelbon op p. 32 of bestellen of gratis downloaden via 20 GEWIKT EN GEWOGEN

8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016

8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016 8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016 Brussel, 14 juni 2017 2016 werd voor De DrugLijn het op twee na drukste jaar ooit. In totaal werden 6.544 bellers, skypers, mailers en chatters anoniem

Nadere informatie

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Verstandelijke beperking en middelengebruik Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Johan woont al enkele jaren zelfstandig. Als begeleider ga jij twee

Nadere informatie

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht BIJLAGE inspiratiemap Materialenoverzicht drugs 1 1. Brochures of affiches Hieronder vindt u een lijst met informatieve materialen over cannabis en andere drugs De materialen zijn verkrijgbaar bij VAD.

Nadere informatie

Alcohol- en drugpreventie op school.

Alcohol- en drugpreventie op school. Alcohol- en drugpreventie op school. Aan de slag! Voor leerkrachten in het secundair onderwijs Alcohol, cannabis, psychoactieve medicatie, gokken en gamen zijn niet weg te denken uit de leefwereld van

Nadere informatie

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht BIJLAGE inspiratiemap Materialenoverzicht Alcohol 1 1. Brochures of affiches Hieronder vindt u een lijst met informatieve materialen over alcohol Deze materialen zijn verkrijgbaar bij VAD. www.vad.be,

Nadere informatie

safensound.be facebook.com/safensound.be

safensound.be facebook.com/safensound.be Standaard reactie is meer controles en repressie, handhaving. Wat met de middelen die toch binnen geraken? Wat met mensen die drugs innemen vóór het festival te betreden? Wat met alcohol? De meest gebruikte

Nadere informatie

Online zelftesten. Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011

Online zelftesten. Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011 Online zelftesten Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011 Waarom online zelftesten? Online tools: anoniem kosteloos altijd toegankelijk werken drempelverlagend parallel aan de

Nadere informatie

Alcohol- en drugpreventie op school.

Alcohol- en drugpreventie op school. Alcohol- en drugpreventie op school. Aan de slag! Voor leerkrachten in het secundair onderwijs Alcohol, cannabis, psychoactieve medicatie, gokken en gamen zijn niet weg te denken uit de leefwereld van

Nadere informatie

De SEM-J in cijfers. Wat is de SEM-J?

De SEM-J in cijfers. Wat is de SEM-J? De SEM-J in cijfers 12-18 jaar Wat is de SEM-J? individuele begeleidingscontext op eenvoudige en gebruiksvriendelijke manier: een ernstinschatting maken van het middelengebruik van de jongere & nood aan

Nadere informatie

Drugpunt 24 februari 2015. Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen

Drugpunt 24 februari 2015. Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen Drugpunt 24 februari 2015 Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen DRUGPUNT TEAM Filip Claeys filip.claeys@drugpunt.be 09/381 86 63 of 0498

Nadere informatie

Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs. CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015

Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs. CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015 Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015 Kennismaking Preventiewerker van het Alcohol- en drugteam De Meander De Meander is onderdeel van het Centrum voor Geestelijke

Nadere informatie

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden Leerlijnen per graad : 3 de graad LO 10-12j Doelstelling: Versterken van de kennis en vaardigheden die kinderen nodig hebben om gezonde keuzes te maken en niet te roken, geen alcohol te drinken en op een

Nadere informatie

Zelftests, en veel meer. 1 juni 2017

Zelftests, en veel meer. 1 juni 2017 Zelftests, en veel meer 1 juni 2017 1994 zichtbaarheid van het gebruik door media-aandacht, veranderende gebruikspatronen en de toegenomen maatschappelijke bespreekbaarheid. vragen aan hulpverlening en

Nadere informatie

Hasj en wiet zijn drugs. Dat heet blowen. In deze folder vind je:

Hasj en wiet zijn drugs. Dat heet blowen. In deze folder vind je: Je hebt vast wel eens van hasj of wiet gehoord. Hasj en wiet zijn drugs. Hasj en wiet worden meestal gerookt. Er wordt een soort sigaret gedraaid met tabak en hasj of wiet. Dat heet blowen. In deze folder

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER kleuter 2,5-6j 1 ste graad LO 6-8j 2 de graad LO 8-10j 3 de graad LO 10-12j doelstelling doelstelling doelstelling doelstelling Versterken

Nadere informatie

Wil jij minderen met social media?

Wil jij minderen met social media? Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.

Nadere informatie

Forum Opvoedingsondersteuning Westhoek. 8 10 2013 Jonkershove (Houthulst)

Forum Opvoedingsondersteuning Westhoek. 8 10 2013 Jonkershove (Houthulst) Forum Opvoedingsondersteuning Westhoek 8 10 2013 Jonkershove (Houthulst) Programma Timing 9u00-9u15 9u15-10u15 10u15-10u30 10u30-11u30 11u30 Inhoud Verwelkoming Workshop deel I Pauze Workshop deel II Broodjesmaaltijd

Nadere informatie

Colofon. Auteur. Nina De Paepe, stafmedewerker VAD. Verantwoordelijke uitgever. F. Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel

Colofon. Auteur. Nina De Paepe, stafmedewerker VAD. Verantwoordelijke uitgever. F. Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel Colofon Auteur Nina De Paepe, stafmedewerker VAD Verantwoordelijke uitgever F. Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel 2014 VAD, Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Vanderlindenstraat

Nadere informatie

WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT

WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT SYMPOSIUM asielzoekers en vluchtelingen met ernstige psychiatrische problematiek WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT Educatieve en begeleidingsmethodieken voor asielzoekers Vlaams expertisecentrum voor alcohol,

Nadere informatie

Drugs Expertise Team

Drugs Expertise Team brugge.be DRUG PREVENTIE Drugs Expertise Team Aanbod deskundigheidsbevordering Wanneer men geconfronteerd wordt met illegaal middelengebruik bij cliënten roept dit vaak heel wat vragen, twijfels en/of

Nadere informatie

Tactus Verslavingszorg. Programma. Tactus op De Rede. Gamen & Internet. Gamen. Bianca Swart Preventiewerker

Tactus Verslavingszorg. Programma. Tactus op De Rede. Gamen & Internet. Gamen. Bianca Swart Preventiewerker Tactus Verslavingszorg Stedendriehoek, Twente, Zwolle/Noord Veluwe en Flevoland Informatie, advies en hulp Alcohol, drugs, medicijnen, gamen, gokken Bianca Swart Preventiewerker Preventie basisonderwijs

Nadere informatie

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Dé expert op het gebied van verslaving Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Zicht op middelengebruik onder jonge mensen in de regio www.jellinek.nl/preventie Demografische gegevens Antenne is een initiatief

Nadere informatie

HELP, IK BEN EEN GAMER

HELP, IK BEN EEN GAMER 1 2 DOE DE TEST HELP, IK BEN EEN GAMER 1. Speelt u regelmatig games? Nee, 1 keer in de week een paar uur Ja, minimaal 5 uur per dag Ja, een aantal keer per week 2. Hoe ziet een gemiddelde vakantie er bij

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen

You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen V.U. Paul Van Deun VAD, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel - januari 2016 D/2016/6030/3 De DrugLijn is een initiatief van VAD - VAD wordt gefinancierd

Nadere informatie

3wwonen, werken & welzijn in Halle-Vilvoorde. Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos

3wwonen, werken & welzijn in Halle-Vilvoorde. Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos intergemeentelijke preventiedienst drugs en alcohol Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos provincie vlaams brabant wezembeek-oppem Wemmel kraainem linkebeek drogenbos

Nadere informatie

Wat je moet weten over hasj en wiet

Wat je moet weten over hasj en wiet Wat je moet weten over hasj en wiet 1 2 Je hebt vast wel eens van hasj of wiet gehoord. Hasj en wiet zijn drugs. Hasj en wiet worden meestal gerookt. Er wordt een soort sigaret gedraaid met tabak en hasj

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Aanbod voor secundair onderwijs

Aanbod voor secundair onderwijs Aanbod voor secundair onderwijs Schooljaar 2015 2016 Hanne Van Eeckhout 0485/91 00 11 Hanne.vaneeckhout@drugpunt.be www.drugpunt.be @Drugpunt Alcohol- en drugpreventie Wat is Drugpunt? Drugpunt Lokeren

Nadere informatie

Het klopt in mijn hoofd!

Het klopt in mijn hoofd! PERSBERICHT Brussel, 21 september 2011 Het klopt in mijn hoofd! Sinds 2009 vulden ruim 140.000 mensen de zelftest in over mentaal welbevinden op de website van de Vlaamse overheid, www.fitinjehoofd.be.

Nadere informatie

Actieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie

Actieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie DEEL ARMOEDEBESTRIJDING Actieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie Actie 1 : Het OCMW zorgt er, zelfstandig of

Nadere informatie

Hoe BlueAssist een succesvolle sociale-netwerksitecampagne opzette. In samenwerking met

Hoe BlueAssist een succesvolle sociale-netwerksitecampagne opzette. In samenwerking met Hoe BlueAssist een succesvolle sociale-netwerksitecampagne opzette In samenwerking met INHOUD Wat is BlueAssist Bekendmaken algemeen Campagne Basisplan Concept Concrete uitwerking / Drempels Resultaat

Nadere informatie

middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg

middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg Eric komt in begeleiding om zich te laten behandelen voor alcohol- en cannabisgebruik. Hij doet vlot zijn

Nadere informatie

Lesbrief verslaving aan games of sociale media

Lesbrief verslaving aan games of sociale media Lesbrief verslaving aan games of sociale media Tijd: 45 55 minuten Leerjaar 1-Profiel1,2,3 Introduceer het onderwerp kort: gamen en actief zijn op sociale media zijn superleuk. Hoe komt dat eigenlijk?

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut

Nadere informatie

Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0

Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0 Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0 Deze vragenlijst schat in of er een verhoogd risico op alcohol- of drugsverslaving is. Ze kan mondeling afgenomen worden met een jongere. Het is belangrijk

Nadere informatie

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk?

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis

Nadere informatie

Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven

Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven Marie-Claire Lambrechts Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs KU Leuven, Omgeving en Gezondheid Seminarie Gezondheid op de werkvloer, 22/2/18 Brussel

Nadere informatie

De Sociale plattegrond

De Sociale plattegrond De Sociale plattegrond Sector: Begeleiding jonge kinderen Spreker: Krista De Vos (Kind en Gezin) Kind en Gezin Kleine kinderen, wij maken er werk van! 1 Voorgeschiedenis 1919: Nationaal Werk voor het Kinderwelzijn

Nadere informatie

INFO LOKAAL. ondersteuning voor de lokale hujo-groepen!

INFO LOKAAL. ondersteuning voor de lokale hujo-groepen! INFO LOKAAL ondersteuning voor de lokale hujo-groepen! Mei: Drugs- en alcoholbeleid Alcohol en andere drugs worden frequent gebruikt door jongeren, in het uitgaansleven, maar ook in de jeugdvereniging

Nadere informatie

Laatstejaarsgebruik (N=5367)

Laatstejaarsgebruik (N=5367) 9,3 7,9 7,4 2,8 5,5 19,9 83,1 90,7 92,1 92,6 97,2 94,5 ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIK BIJ WERKNEMERS: EEN KWESTIE VAN ALCOHOL, MANNEN EN GEVOLGEN OP HET WERK. 21 december 2017 Voor het eerst werd bij Belgische

Nadere informatie

21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd

21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd 21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Brijder jeugd Preventie Voorlichting (in de klas en aan docenten) ABC gesprekken Aanwezig bij verschillende ZAT

Nadere informatie

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen;

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen; Pesten op school Veel gestelde vragen Wat doe je als je kind gepest wordt? Maak voldoende tijd voor een gesprek; laat je kind vertellen wat er zich afspeelt en hoe het zich voelt; Neem het verhaal van

Nadere informatie

werkbladen, telefoons en opnametoestel

werkbladen, telefoons en opnametoestel DE BAAN OP! De jongeren organiseren zelf één of meerdere bedrijfsbezoeken. Ze verzamelen informatie over verschillende bedrijven en op basis hiervan kiezen ze met de hele klas het meest interessante bedrijf

Nadere informatie

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd 27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Kikid Het is als ouder jouw verantwoordelijkheid, dat je kind NEE kan zeggen tegen drank!

Nadere informatie

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf

Nadere informatie

De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond

De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken. Doelgroep Meander: Iedereen met problemen in verband met

Nadere informatie

OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes. mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs.

OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes. mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs. OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs. Vroegsignalering en geïndiceerde preventie Voormalige afdeling preventie Advies,

Nadere informatie

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203-

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203- Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203- VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN STEVEN VANACKERE VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Vraag nr. 257 van 25 juni

Nadere informatie

voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken

voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken Het Centrum voor Jeugd en Gezin is er voor iedereen Kinderen zijn voortdurend in ontwikkeling. Zowel lichamelijk, geestelijk

Nadere informatie

Rapportage. Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen

Rapportage. Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen Rapportage Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen In opdracht van: Mediawijzer.net Datum: 22 november 2013 Auteurs: Marieke Gaus & Marvin Brandon Index Achtergrond van het onderzoek 3 Conclusies

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP. Gezondheidsconferentie 2016

Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP. Gezondheidsconferentie 2016 Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP Gezondheidsconferentie 2016 Probleem KOAP? Aandacht voor KOAP Herkenning geven Opgroeien in een gezin met stress en negatieve interacties Jonge

Nadere informatie

> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013

> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 > NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 Leerlingen uit het secundair onderwijs mogen vertegenwoordigd zijn als partner op de schoolraad.

Nadere informatie

Gamen? Novadic-Kentron. Preventie, voorlichting en advies. Novadic-Kentron

Gamen? Novadic-Kentron. Preventie, voorlichting en advies. Novadic-Kentron Gamen? GAME OVER Preventie, voorlichting en advies Werkgebieden, regio s en vestigingen 2.600.000 inwoners - 1.100 medewerkers - 260 opnameplaatsen - 13.000 cliënten per jaar Dus Hoe heet het duurste spel

Nadere informatie

Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties

Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties Wil je stoppen met het kijken naar kinderporno? Wil je stoppen met seksueel kindermisbruik? Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties Voor

Nadere informatie

Aanmelden. informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen

Aanmelden. informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen Aanmelden informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen Vind je dat je in het weekend te veel coke, speed of xtc gebruikt? Heb je weer geblowd of gedronken, terwijl je dat

Nadere informatie

Informatie voor ouders

Informatie voor ouders Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!

Nadere informatie

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Preventie Tabak, Alcohol en Drugs

Preventie Tabak, Alcohol en Drugs Preventie Tabak, Alcohol en Drugs Deelwerking Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Doelgroep: sleutelfiguren uit diverse sectoren Aanbod: Ondersteunen van organisaties bij het opstellen van een drugbeleid

Nadere informatie

2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders.

2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders. 2 Verhalen... Anderhalf jaar terug werd het gedrag van mijn moeder nog erger. Als ik na een weekend bij mijn vader thuiskwam waren er dingen kapot. Ik wist gelijk dat er ruzie was geweest door de alcohol.

Nadere informatie

Is iemand in jouw omgeving verslaafd?

Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie

Nadere informatie

Dialogen website Motiveren tot rookstop

Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.

Nadere informatie

Zit de online burger wel online op u te wachten? Door: David Kok

Zit de online burger wel online op u te wachten? Door: David Kok Zit de online burger wel online op u te wachten? Door: David Kok Veel gemeenten zijn inmiddels actief op sociale media kanalen, zoals ook blijkt uit het onderzoek dat is beschreven in hoofdstuk 1. Maar

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Vormingsaanbod Psychiatrisch Expertiseteam (PET)

Vormingsaanbod Psychiatrisch Expertiseteam (PET) Vormingsaanbod Psychiatrisch Expertiseteam (PET) Steeds meer krijgen zorgverstrekkers en medewerkers uit de eerste lijn tijdens hun werk te maken met mensen met (een vermoeden van) geestelijke gezondheidsproblemen.

Nadere informatie

Mix & match: gezamelijke visie

Mix & match: gezamelijke visie Mix & match: gezamelijke visie Weten jullie waar jullie als groep voor staan, maar willen jullie graag nog een stap verder gaan? Werk dan een visie uit op alcohol- en druggebruik in de jeugdbeweging. Hierbij

Nadere informatie

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN

Nadere informatie

NOG TIJD ZAT voor een enquête

NOG TIJD ZAT voor een enquête 13/11/2014 NOG TIJD ZATvoor een enquête Waarom? Wie? Voorstelling resultaten enquêtes en geplande acties NOG TIJD ZAT voor een enquête Enquête jongeren - algemeen 1668 jongeren 62% van 12 tot 15 jaar 29%

Nadere informatie

Aan de slag met de leerlingenbevraging

Aan de slag met de leerlingenbevraging Aan de slag met de leerlingenbevraging Programma Introductie Resultaten VAD- leerlingenbevraging Actieplan DOS Introductie Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs Preventie en hulpverlening Methodiek

Nadere informatie

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien OpGroeieN OpGroeieN DaT doen We in Best SaMen! DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien Beste Betsy is het Centrum voor Jeugd en Gezin in Best. Niet

Nadere informatie

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek December 2012 Projectnummer 507 Inhoudsopgave Samenvatting

Nadere informatie

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1: DE BEVOLKING VERANTWOORD EN KRITISCH LEREN OMGAAN MET GENOTSMIDDELEN

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1: DE BEVOLKING VERANTWOORD EN KRITISCH LEREN OMGAAN MET GENOTSMIDDELEN Actieplan voor Drugpunt, & 2013 STRATEGISCHE DOELSTELLING 1: DE BEVOLKING VERANTWOORD EN KRITISCH LEREN OMGAAN MET GENOTSMIDDELEN Locatie Meetpunten / indicatoren O.D. 1.1. De bevolking heeft kennis mbt

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Motiverende gespreksvoering

Motiverende gespreksvoering Motiverende gespreksvoering Naam Saskia Glorie Student nr. 500643719 SLB-er Yvonne Wijdeven Stageplaats Brijder verslavingszorg Den Helder Stagebegeleider Karin Vos Periode 04 september 2013 01 februari

Nadere informatie

Missie & visie Opvoedingswinkel Gent

Missie & visie Opvoedingswinkel Gent Missie & visie Opvoedingswinkel Gent 1 Inhoudstafel... 1 Missie & visie Opvoedingswinkel Gent... 1 Inhoudstafel... 1 Intro... 3 1. Missie... 4 2. Doelgroep... 4 3. Werking... 4 4. Beleidskader... 5 5.

Nadere informatie

LET S TALK ABOUT SEXTING Een toolkit om het sextingbeleid van je school vorm te geven

LET S TALK ABOUT SEXTING Een toolkit om het sextingbeleid van je school vorm te geven LET S TALK ABOUT SEXTING Een toolkit om het sextingbeleid van je school vorm te geven We hebben de neiging om bij relaties en seksueel gedrag via nieuwe media, meteen het ergste te denken. Kinderen en

Nadere informatie

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start

Nadere informatie

HOE KUNNEN OUDERS TABAK-, ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIK BIJ HUN KINDEREN VOORKOMEN OF UITSTELLEN?

HOE KUNNEN OUDERS TABAK-, ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIK BIJ HUN KINDEREN VOORKOMEN OF UITSTELLEN? HOE KUNNEN OUDERS TABAK-, ALCOHOL- EN DRUGGEBRUIK BIJ HUN KINDEREN VOORKOMEN OF UITSTELLEN? Deinze 4 juni 2013 www.drugpunt.be/heelwatinhuis Drugpunt Leie & Schelde Filip Claeys Sanne Foulon www.drugpunt.be

Nadere informatie

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Saskia Aerts saskia.aerts@preventiezelfdoding.be 7 november 2017 Klinische vragen Welke uitgangspunten en basisprincipes

Nadere informatie

Infobundel Alcohol-, tabak-, en drugspreventie

Infobundel Alcohol-, tabak-, en drugspreventie Presenteert Infobundel Alcohol-, tabak-, en drugspreventie (9 september 2014) http://www.skillville.be 1 Doelstelling van het pakket Alcohol-, tabak-, en drugspreventie... 4 1.1 Alcohol... 4 1.2 Tabak...

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

DRUGS. Inhoudstafel: Heb je vragen over drugs? Heb je problemen met drugs? In deze wegwijzer staan alle diensten die jou kunnen helpen.

DRUGS. Inhoudstafel: Heb je vragen over drugs? Heb je problemen met drugs? In deze wegwijzer staan alle diensten die jou kunnen helpen. DRUGS Drugwegwijzer: alcohol tabak medicatie illegale drugs Inhoudstafel: Zoek je de juiste dienst? 4 Wil je informatie over drank, drugs, pillen, gokken? 5 Heb je een zoon of dochter die drugs gebruikt?

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Look! Inspire : De schaduw kant van verslavende middelen Daan Hermans G&I 1B

Look! Inspire : De schaduw kant van verslavende middelen Daan Hermans G&I 1B Look! Inspire : De schaduw kant van verslavende middelen Daan Hermans G&I 1B 1 Inhoudsopgave Inleiding.. 3 Tijdlijn verzameling..4 week 1 & 2..4 week 3 & 4..5 week 5 & 6..6 week 7...7 De verwerkingskeuze....7

Nadere informatie

Nina De Paepe stafmedewerker onderwijs VAD

Nina De Paepe stafmedewerker onderwijs VAD Nina De Paepe stafmedewerker onderwijs VAD Online games die je met veel mensen speelt zijn het meest verslavend. Jeugdhulpverleners Hoe ga ik in gesprek met jongeren over alcohol, drugs en gamen? Hoe zorgwekkend

Nadere informatie

Inhoud. Lijst met afkortingen 13. Voorwoord 15. Inleiding 17

Inhoud. Lijst met afkortingen 13. Voorwoord 15. Inleiding 17 Inhoud Lijst met afkortingen 13 Voorwoord 15 Inleiding 17 DEEL 1 TRENDS IN CIJFERS OVER ILLEGALE DRUGS IN VLAANDEREN/BELGIË 1997-2007 19 HOOFDSTUK 1! ILLEGALE DRUGS. SITUERING EN DEFINIËRING 21 1.1 Wat

Nadere informatie

Jongeren over digitale en sociale media in het kader van gezondheid

Jongeren over digitale en sociale media in het kader van gezondheid Jongeren over digitale en sociale media in het kader van gezondheid Yvonne van Heerwaarden NCJ Mike van den Hof Nothing Is Unthinkable (NIU) 27 juni 2013 Programma - Inleiding over jongeren, gezondheid

Nadere informatie

Iedereen heeft een eigen verhaal

Iedereen heeft een eigen verhaal informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden

Nadere informatie

Bianca Wagenaar-Swart Preventiewerker

Bianca Wagenaar-Swart Preventiewerker Bianca Wagenaar-Swart Preventiewerker Tactus Verslavingszorg Stedendriehoek, Twente, Zwolle/Noord Veluwe en Flevoland Preventie Behandeling Nazorg Alcohol, roken, drugs, medicijnen, gamen, gokken Programma

Nadere informatie

De Driestroom Begeleiding bij zelfstandig wonen

De Driestroom Begeleiding bij zelfstandig wonen De Driestroom voor mensen met een verstandelijke beperking Begeleiding bij zelfstandig wonen Begeleiding bij zelfstandig wonen Woont u zelfstandig of wilt u zelfstandig gaan wonen? Heeft u daar begeleiding

Nadere informatie

Drugbeleidsplan KOGEKA

Drugbeleidsplan KOGEKA Drugbeleidsplan KOGEKA September 2012 Visie De scholengemeenschap KOGEKA is zich bewust van druggebruik bij jongeren en wil hier uitgesproken begrenzend en begeleidend mee omgaan. In dit drugbeleid hebben

Nadere informatie

LESPAKKET OVER GAMEN 1 E GRAAD B-STROOM

LESPAKKET OVER GAMEN 1 E GRAAD B-STROOM LESPAKKET OVER GAMEN 1 E GRAAD B-STROOM PLAY vertrekt uit een positieve insteek om jongeren inzicht te geven in hun eigen gamegedrag en dat van hun leeftijdsgenoten. PLAY wil hen aan het denken zetten

Nadere informatie

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan

Nadere informatie

Algemene informatie over Centrum Maliebaan

Algemene informatie over Centrum Maliebaan Algemene informatie over Centrum Maliebaan Centrum Maliebaan is een instelling voor verslavingspsychiatrie in de provincie Utrecht. Verslavingspsychiatrie is een gespecialiseerde vorm van geestelijke gezondheidszorg.

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

Workshop 9 En morgen gezond weer op

Workshop 9 En morgen gezond weer op 23 april 2012 Symposium Ouderen & Alcohol Workshop 9 En morgen gezond weer op Complementair werken in de zorg voor ouderen Yildiz Gecer Tactus Henk Snijders Carintreggeland Voorstellen Wie zijn wij? Wie

Nadere informatie