Verslag Seminar Complexiteit van Superdiversiteit

Transcriptie

1 Verslag Seminar Complexiteit van Superdiversiteit Dit verslag is een weergave van het seminar Complexiteit van Superdiversiteit welke heeft plaatsgevonden op 29 januari In het verslag vindt u een korte samenvatting van de aanbevelingen uit de essays van Prof. dr. Godfried Engbersen en Prof. dr. ing. Geert R. Teisman van de Erasmus Universiteit. Verder wordt verslag gedaan van het seminar en de drie workshops, met tot slot de algemene conslusies. De wetenschappelijke aanbevelingen Twee wetenschappers werden gevraagd om hun licht te laten schijnen over het onderwerp integratiebeleid. De conclusies uit hun essays in een notendop: Prof. dr. Godfried Engbersen: Integratiebeleid moet onderdeel worden van het algehele beleid. Alleen waar nodig wordt nog specifiek beleid gevoerd, gericht op een bepaalde doelgroep. Het algemene integratiebeleid laat zelforganisaties een rol spelen maar is zich ook bewust van de problematische kanten ervan; maakt sociale stijging mogelijk via beleid op de terreinen van arbeid, onderwijs, huisvesting en gezondheid; ziet een belangrijke rol in het leren van Nederlands; gaat discriminatie tegen; en ziet burgerschap als een set politieke en sociale rechten en plichten. Prof. dr. ing. Geert R. Teisman: De complexiteit van de samenleving is sterk toegenomen. Dat bemoeilijkt het besturen, maar voegt ook een belangrijke waarde aan onze samenleving toe. Gemeenten moeten minder sturen en meer ruimte geven aan zelforganisaties. De eigen cultuur en netwerken van nieuwkomers kunnen de stad nieuwe impulsen geven. Als er bruggen worden geslagen met en tussen de vele zelforganisaties worden niet alleen de betrokkenen daar beter van, maar is dat ook goed voor het algemeen belang. De overheid bevraagt zelforganisaties over hun bijdrage aan de stad en beloont ze hiervoor. De onderlinge samenwerking behoeft wel enige ondersteuning. Door de contacten met de aanwezige netwerken kan Rotterdam zich krachtiger positioneren als internationale stad. Naar een nieuw integratiebeleid Putten uit de rijkdom van diversiteit Hoe gaan we verder met het integratiebeleid? Dat was de centrale vraag op het drukbezochte seminar Complexiteit van superdiversiteit dat de gemeente Rotterdam, de Erasmus Universiteit en het Rotterdams Kenniscentrum Diversiteit hielden op 29 januari Basis voor de discussie vormden de essays die de wetenschappers Godfried Engbersen en Geert Teisman voor dit doel hebben geschreven. Twee belangrijke conclusies: integratiebeleid moet onderdeel worden van het algemene beleid en zich in principe niet meer richten op specifieke doelgroepen. En: als Rotterdam verbinding weet te maken met de nieuwkomers en hun netwerken en hen weet te verbinden met de bestaande netwerken in de stad, kan dit een echte internationale stad worden. 1

2 Wethouder Korrie Louwes van arbeidsmarkt, hoger onderwijs, innovatie en participatie zei bij de opening van het seminar dat een goed integratiebeleid alleen tot stand kan komen door nauwe dialoog met de samenleving, én met vergelijkbare andere steden. Ze memoreerde de inspirerende samenwerking op dit terrein met Amsterdam, maar ook met Berlijn. We hebben door de samenwerking met Amsterdam een nieuwe bodem kunnen leggen, maar ook ideeën uitgewisseld met Berlijn. Je moet als stad niet alleen met jezelf bezig zijn, maar leren van wat er in de wereld om je heen gebeurt. Rotterdam is op het punt van integratiebeleid volgens de wethouder een proeftuin. Andere steden in Europa kijken vol interesse naar ons. Veranderend beleid Het Nederlandse integratiebeleid legde tussen 1960 en 1980 de nadruk op het subsidiëren en raadplegen van zelforganisaties en behoud van eigen cultuur en identiteit. In de periode daarna kwam er meer aandacht voor het verminderen van achterstand en het terugdringen van de afhankelijkheid van de verzorgingsstaat. Na 2002 kwam het accent te liggen op inburgering in de Nederlandse taal en cultuur. Nu de gemeente Rotterdam zich bezint op haar beleid voor de komende jaren, moet zij ervoor waken om zich te eenzijdig te richten op bepaalde accenten, zei prof. dr. Godfried Engbersen: Houd het goede vast van al die benaderingen. Hij vindt dat de belangrijkste beleidsclusters in een stad samen verantwoordelijk moeten zijn voor het integratiebeleid. En dat beleid moet algemeen zijn: Het is ondoenlijk om in een superdiverse stad specifiek beleid te voeren voor afzonderlijke groepen. Alleen waar nodig wordt dit aangevuld met specifiek beleid. Als voorbeelden noemde Engbersen de noodzaak om deugdelijke huisvesting te regelen voor MOE-landers, en de opvang van hoogopgeleide buitenlandse expats in het Engels. Burgerschap Burgerschap houdt wat hem betreft in dat iedereen op de hoogte is, én gebruik maakt van zijn politieke en sociale rechten en plichten, en het Nederlands beheerst. Randvoorwaarden zijn voor Engbersen dat integratie op ieders netvlies staat, en er een samenbindend verhaal is van een ongedeelde stad. Daarbij moet de nadruk liggen op wat ons bindt. Dan zeg je dus niet dat Rotterdam de verkeerde lijstjes aanvoert, of dat deze stad teveel laagopgeleiden telt. Hij vindt het ook belangrijk dat migranten deel uitmaken van het gemeentebestuur en het ambtelijk apparaat. Complexe samenleving Prof. dr. ing. Geert Teisman benadrukte dat de samenleving complex is geworden. Daar zien wij mogelijkheden in, maar we zijn er ook een beetje bang voor. Ons bestuur is er niet helemaal klaar voor. Volgens Teisman neemt iemands effectiviteit toe naarmate hij beter is ingebed in een of meer netwerken. De netwerksamenleving verandert in hoog tempo, en daardoor evolueren ook de problemen en oplossingen voortdurend. Daar moet de overheid rekening mee houden, aldus Teisman: Sturen werkt alleen als er wordt gestuurd op iets wat in beweging is. Rijk palet Volgens Teisman moeten we af van het beeld dat diversiteit een probleem is en integratie de oplossing. In werkelijkheid is diversiteit een rijk palet van zelforganisaties. Die bieden veerkracht en vergroten de mogelijkheden om in netwerken opgenomen te worden. De nieuwe betekenis van integratie wordt: het creëren van mogelijkheden door ongedachte combinaties van zelforganisaties. Rotterdam is ingebed in een mondiale set netwerken die de stad voeden. De kernvraag aan nieuwkomers wordt: wat breng je mee en wat voeg je toe aan de stad? De overheid moet volgens Teisman niet uitgaan van de eigen bevoegdheden, maar beginnen bij de zelforganisatie en kijken waar zij iets kan toevoegen. De overheid kan het vormen van nieuwe combinaties ook stimuleren. 2

3 Eigen initiatief Wethouder Korrie Louwes onderstreepte het belang van het eigen initiatief van zelforganisaties. De gemeentepolitiek is heel direct en op effect gericht. Maar onder de radar kan er heel veel. Daar moet je niet teveel over praten; je moet vooral aan de gang gaan. Er werd af en toe instemmend geknikt, maar er kwamen ook kritische opmerkingen. Zo uitte een lector van de Hogeschool Rotterdam haar verbazing over de hardnekkigheid van begrippen als migrant. Die migranten wonen hier soms al dertig jaar. En bedenk dat we allemaal het product zijn van een hybride cultuur. Mbo-studenten Mr. Sandra Lutchman, directeur van de Stichting Talent naar de Top, pleitte voor expliciete aandacht voor mbo-studenten. Kies voor een één op één benadering. Neem hen serieus, maar wees ook streng. Schaf de startkwalificatie af en leid hen naar arbeid. Wethouder Korrie Louwes beaamde het belang van deze doelgroep: Zij vormen onze grootste opgave. In het mbo zitten de meeste Rotterdamse jongeren, en het is een heel gemêleerde groep. Maar zij ziet niets in het afschaffen van de startkwalificatie. Ik denk dat de mbo-opleidingen in plaats daarvan beter moeten gaan aansluiten bij het bedrijfsleven. Bedrijven kijken allang voorbij de afzonderlijke opleidingen; die willen meer zaken combineren en netwerken. Maakbare stad? Lutchman opperde daarnaast dat Rotterdam het idee moet relativeren dat de stad maakbaar is. Kansarmen worden echt niet snel kansrijk. Daartegen protesteerde Engbersen: Wij hebben hier geen ghetto s, ons onderwijsstelsel werkt goed, de gezondheidszorg is prima en het openbaar vervoer verbindt alle wijken. De stad is tot op zekere hoogte nadrukkelijk maakbaar. Louwes distantieerde zich echter net als Lutchman van het idee van een maakbare stad. Ik geloof meer in organische groei. Wij zijn als gemeente niet de grote regisseur. Wethouder Korrie Louwes benadrukte bij de afsluiting van het seminar dat het integratiebeleid, net als de maatschappij zelf, voortdurend in beweging zal blijven. We zullen hiermee nooit helemaal klaar zijn, zei zij. Het onderwerp integratie zal permanente aandacht nodig hebben. We moeten alert blijven en voortdurend vragen blijven stellen. 3

4 Workshop Godfried Engbersen: Integratie als permanente opgave voor de stad Rotterdam Het voornemen van de gemeente mag zijn om alleen nog specifiek beleid te voeren als dat echt nodig is; wethouder Korrie Louwes: De reflex is al gauw om toch specifiek beleid te voeren. Als voorbeeld noemde zij een recent uitgevoerd onderzoek naar eer- en partnergeweld in de Hindoestaanse gemeenschap. De reactie is al snel: dus er moet geld komen. Maar om de betreffende mensen heen bevinden zich ook allerlei netwerken, die misschien een bijdrage kunnen leveren. Volgens een onderzoeker van de Universiteit van Amsterdam zullen ook veel rolmodellen het een verademing vinden dat de focus op etniciteit verdwijnt. Deze mensen vinden zichzelf een algemeen rolmodel. Ze willen ook beslist niet steeds door de gemeente worden gebeld worden om als etnisch rolmodel te worden ingezet. MOE-landers Natuurlijk is het soms toch nodig om een specifieke groep aandacht te geven. Aldus iemand van de deelgemeente IJsselmonde: Wij zien in onze deelgemeente een enorme verschuiving van autochtone bewoners naar nieuwe instroom. Dat heeft een groot effect op mensen, de omgeving en scholen. Engbersen: Rotterdam-Zuid is overvallen door het grote aantal MOE-landers dat zich daar in korte tijd vestigde. Dat betekent dat je een periode moet improviseren. Alle hens moeten aan dek. En er is ook regionale regie nodig. Als de een de poorten sluit, neemt bij de ander de instroom toe. Een workshopdeelnemer gaf een voorbeeld van een niet op etniciteit gericht initiatief. Dit initiatief tackelt twee problemen: dat veel mbo-studenten geen stage kunnen vinden, en dat veel kleine ondernemers geen erkend leerbedrijf zijn. Adviesbureau Ask en Legato bv brachten beide partijen bij elkaar. Veel ondernemers haalden alsnog het certificaat en het aantal stageplekken is flink uitgebreid. Dit initiatief richtte zich eerst op Marokkaanse, maar nu op alle kleine ondernemers. Ook bij de stagiaires wordt niet naar etniciteit gekeken. Gedeelde waarden Een ambtenaar van het gemeentelijke cluster Werk en Inkomen miste iets in de bijdrage van Engbersen: Waar staat de Nederlandse overheid; welke normen en waarden delen we? Engbersen: We hebben nu een participatiecontract. Ik denk echter dat een kader van normen en waarden contraproductief werkt. Laten we ons beperken tot het leren van de taal, en tot de regels van de Nederlandse rechtsstaat. Daar moet men zich aan houden en daar moeten we hard in zijn. Ook de directeur van Radar miste iets in Engbersens verhaal: de begrippen evenredigheid en toegankelijkheid. Engbersen: Evenredigheid kán niet in een stad met 170 nationaliteiten; dan kan je niet streven naar gelijke uitkomsten voor iedereen. Als er duidelijke indicaties zijn dat groepen worden gediscrimineerd, moet je je daarop natuurlijk richten met beleid. Nederlandse lessen Maar hoe zit dat met die Nederlandse lessen? Een workshopdeelnemer, verbonden aan het College voor de Rechten van de Mens: Nieuwkomers moeten de Nederlandse taal leren, maar de gemeente laat dat sinds 2013 over aan de markt. Hoe verhoudt zich dat tot het grote belang dat u hecht aan de taal? Engbersen: Degenen die zich hier echt vestigen, gaan de taal leren. Mijn zorg is inderdaad wel dat dat te gefragmenteerd gebeurt. Wethouder Louwes: De gemeente krijgt geen geld meer voor de Nederlandse lessen. Maar ik blijf Europees geld inzetten en naar potjes zoeken. Goed beleid is belangrijk, maar je moet de rol van de overheid ook niet overdrijven, vond Engbersen: We moeten de economische participatie faciliteren en zorgen dat mensen profiteren van, en zich houden aan de rechten en plichten van de rechtsstaat. Dan volgt de rest vanzelf. De meesten mensen integreren volstrekt los van de overheid, via de arbeidsmarkt. 4

5 Workshop Geert Teisman: Inbedding in netwerken als kansrijke route naar integratie Stellingen: - Omdat vitale stadsontwikkeling primair afhangt van zelforganiserend vermogen, dient de gemeente meer ontvankelijkheid te ontwikkelen voor het aanjagen en belonen van dat vermogen; - Ontvankelijkheid vereist omkering van beleidsprocessen, beginnend met initiatief, opbouwend tot een programma voor stedelijke ontwikkeling; - Nieuwkomers geven invulling aan Rotterdam als internationale stad. Het is zaak hen te bevragen op hun relaties in het land van herkomst en de mogelijkheden om hieruit voor Rotterdam kracht te halen. Organische groei Hoe zet je in Rotterdam de eerste stap naar een organische groei? De politiek zou in plaats van naar de korte termijn, naar de lange termijn moeten kijken. Belangrijk is ook dat alle partijen respectvol met elkaar omgaan. De beweging moet beginnen bij de zelforganisaties. Kijk welke bewegingen er al zijn en ga daarmee aan de slag. Dat geldt niet alleen voor de overheid maar ook voor andere mogelijke partners. De stad is volop in beweging, ook onder jongeren. De vraag is hoe je de beweging zo stuurt dat je er samen iets mee kunt bereiken. Ontwikkelingen aan burgers overlaten Ambtenaren moeten liefst uit Rotterdam komen en de stad kennen. Een belangrijke vraag is hoe we hen stimuleren om te benoemen hoe zij hun werk beter kunnen doen. Burgers die zich ontwikkelen en actief worden, kunnen op een gegeven moment dicht bij het domein van de ambtenaar komen. Ambtenaren ervaren dat vaak als ongewenste inmenging. Toch moeten zij leren om ontwikkelingen aan burgers over te laten. Vermijd ook de reflex om steun in te trekken zodra een plan niet in het beleid lijkt te passen. Sta open voor afwijkende ideeën. De toegevoegde waarde van de overheid is dat zij burgerinitiatieven steunt en de mogelijkheid openhoudt om, waar nodig, een initiatief opnieuw naar zich toe te trekken. Om dit goed te laten verlopen moeten ambtenaren en zelforganisaties zaken benoemen en goed blijven overleggen. Gelijke partners De overheid fungeert als opdrachtgever, de zelforganisatie als opdrachtnemer. Zij werken samen als gelijke partners. De overheid moet de positieve krachten van zelforganisaties zien en benutten. Het onderling verbinden van zelforganisaties is ook belangrijk. Er moet meer worden samengewerkt. Dat onderling linken behoeft wel enige regie. En vergeet niet om de potentie te benutten van de grotere groepen in de stad, zoals de Turken en Marokkanen. Ambtenaren moeten zich losmaken uit de verkokering en gebiedsgericht gaan werken. Intern zullen zij veel samenwerken met andere clusters en diensten. Extern moeten zij zich openstellen voor mogelijke partners. De wijkregisseur kan bijvoorbeeld veel informatie over z n wijk geven. De ambtenaar moet ook individuele nieuwkomers aanspreken. Het is een beweging terug naar de eenvoudige ontmoeting. Benader de mens als mens, ongeacht diens achtergrond. Communiceer dat eigen initiatief belangrijk is; de overheid kan niet meer alles voor iemand oplossen. Vitale netwerken Hoe maak je een netwerk vitaal? Allereerst moet het eigen belang geborgd zijn. Er moet een bindende reden zijn voor mensen om zich aan te sluiten. Daarnaast mag het netwerk geen nieuwe belemmeringen opwerpen. Maak gebruik van de diversiteit in de stad. Vraag nieuwkomers naar hun netwerk: hoe kan jij Rotterdam vitaler maken, wat neem je mee? Om het onderlinge vertrouwen te versterken moet er een echte community gevormd worden. Met als effect dat mensen erbij willen horen en goed willen communiceren. De boodschap is: niet ik maar wij, samen sterk. We zien grote kansen voor Rotterdam en gaan gewoon aan de slag. 5

6 Workshop Sandra Lutchman: Benutten van diversiteit van talent als permanente opgave Om te komen tot voorstellen voor het integratiebeleid na 2014, is de zaal uiteen gegaan in drie groepen. Elk groepje bespreekt wat we nu doen en zeker moeten vasthouden; wat we nu doen maar zouden moeten afronden; en welke nieuwe activiteiten we zouden moeten ontplooien. De resultaten: Wat doen we nu en moeten we vasthouden? - Randvoorwaarde: veiligheid, op alle gebieden. Het is heel belangrijk dat men zich veilig voelt. Dit moet de overheid blijven waarborgen. - Vertrouwen: het college van B en W en de gemeenteraad bepalen wat er gebeurt, samen met de inwoners. De burgers bepalen hoe, waarbij de overheid zich flexibel opstelt zodat de burgers zelf op flexibele wijze hun inzet kunnen plegen, verbindingen kunnen leggen en hun creativiteit kwijt kunnen. - In gesprek blijven met elkaar. - Burgers moeten elkaar nog meer gaan opzoeken. De overheid faciliteert ontmoetingen en zet in op het zoeken van samenwerkingspartners buiten de eigen kring. - Nog meer aansluiten bij dat wat er al is in een bepaalde wijk. Geen nieuwe infrastructuur ontwikkelen. - Erkennen als overheid dat burgers zelf antwoorden vinden voor uitdagingen. - Taalachterstand wegwerken. - Werken met rolmodellen. - Erop afgaan: een proactieve benadering van problemen zoals schoolverzuim. - Regels blijven noodzakelijk. Wat doen we nu maar moeten we afronden? - De controle en verantwoording die voortvloeien uit angst en wantrouwen. Een voorbeeld: wijkinitiatieven waarbij de overheid voortdurend controleert en verantwoording vraagt. Dit frustreert de vrijwilligers die zich inzetten voor een bepaald doel. Zet het wantrouwen om in vertrouwen in de burgers en hun kracht. - De overheid moet het idee van de maakbaarheid van de samenleving meer loslaten. - De bureaucratie moet afnemen. Welke nieuwe activiteiten moeten we ontplooien? - De ambtenaar in zijn vrije rol: iemand die binnen de gemeente het overzicht heeft over burgerinitiatieven. Deze kan initiatieven met elkaar verbinden. Zo zorg je dat het wiel niet opnieuw wordt uitgevonden en kunnen mensen hun kracht samen inzetten. - Schrap de eis voor een startkwalificatie. Verzin iets anders voor jongeren die dit niveau niet kunnen of willen halen. - Je moet zorgjongeren niet pamperen, maar eigen verantwoordelijkheid geven en positief benaderen. - Goede zorg betekent niet een hele club zorgverleners om iemand heen, maar één op één. - Verleid jongeren tot arbeid. - Als overheid meer luisteren. De rol van een gebiedsregisseur is essentieel. - Sociale wijkteams meer inbedden in de bestaande structuur. 6

7 Conclusies De opbrengsten van dit seminar, inclusief die van de workshops, zullen worden meegenomen bij de formulering van het nieuwe integratiebeleid. De hoofdlijnen hierin zijn: Integratiebeleid: - Integratie is niet langer een apart beleidsterrein, maar zal een rol spelen bij álle beleidsdomeinen; - Integratie valt voor een groot deel samen met het hebben van werk en participatie in de samenleving, en het beheersen van de Nederlandse taal is cruciaal; - Integratie betekent ook: het creëren van mogelijkheden door ongedachte combinaties van en met zelforganisaties; - Alleen waar nodig wordt nog specifiek beleid gevoerd, gericht op een bepaalde doelgroep; - De focus op etniciteit verdwijnt; - Discriminatie moet worden tegengegaan; - Burgerschap is een set politieke en sociale rechten en plichten; Visie op de inwoners: - Als er bruggen worden geslagen met en tussen de vele zelforganisaties worden niet alleen de betrokkenen daar beter van, maar is dat ook goed voor het algemeen belang; - Nieuwkomers maken van Rotterdam een internationale stad. Bevraag hen op hun relaties in het land van herkomst en de mogelijkheden om hieruit voor Rotterdam kracht te halen; - Mbo-studenten vormen een belangrijke doelgroep. De mbo-opleidingen zouden nog beter moeten aansluiten bij het bedrijfsleven; - We moeten zorgjongeren niet pamperen, maar eigen verantwoordelijkheid geven en positief benaderen. Jongeren moeten worden verleid tot arbeid; Rol van de gemeente: - De gemeente moet minder sturen en meer ruimte geven aan zelforganisaties; niet uitgaan van de eigen bevoegdheden, maar beginnen bij de zelforganisatie en kijken waar zij iets kan toevoegen. Beleidsprocessen moeten worden omgekeerd, beginnend met initiatief, opbouwend tot een programma voor stedelijke ontwikkeling; - Het college van B en W en de gemeenteraad bepalen wat er gebeurd, samen met de inwoners. De burgers bepalen hoe, waarbij de overheid zich flexibel opstelt zodat de burgers zelf hun inbreng kunnen plegen; - De gemeente hanteert een proactieve benadering van problemen, zoals schoolverzuim; - De gemeente moet niet controleren vanuit angst en wantrouwen. Zet het wantrouwen om in vertrouwen in de burgers en hun kracht. - De bureaucratie moet afnemen. - Omdat vitale stadsontwikkeling afhangt van zelforganiserend vermogen, moet de gemeente meer ontvankelijkheid ontwikkelen voor het aanjagen en belonen van dat vermogen; - Belangrijk is dat Rotterdam beschikt over een samenbindend verhaal van een ongedeelde stad. Daarbij moet de nadruk liggen op wat ons bindt; - De problemen en oplossingen evolueren voortdurend. Sturen werkt alleen als met die dynamiek rekening wordt gehouden; 7

8 De nieuwe ambtenaar: - Ambtenaren moeten leren om ontwikkelingen aan burgers over te laten en openstaan voor afwijkende ideeën. De toegevoegde waarde van de overheid is dat zij burgerinitiatieven steunt en de mogelijkheid openhoudt om, waar nodig, een initiatief opnieuw naar zich toe te trekken. Om dit goed te laten verlopen moeten ambtenaren en zelforganisaties goed blijven overleggen. - Ambtenaren moeten zich losmaken uit de verkokering en gebiedsgericht gaan werken. Intern zullen zij veel samenwerken met andere clusters en diensten. Extern moeten zij zich openstellen voor mogelijke partners; - Benoem ambtenaren die overzicht houden over burgerinitiatieven en deze met elkaar kunnen verbinden. Productie: Marijke Nijboer (algemeen verslag, workshop Engbersen, eindredactie) Hanife Özdemir (verslag workshop Teisman) Fatima Zahra Lachhab (verslag workshop Lutchman) 8