Issuemonitor winter 2014 Pensioenen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Issuemonitor winter 2014 Pensioenen"

Transcriptie

1 Grote Bickersstraat KS Amsterdam Postbus BX Amsterdam tel fax Issuemonitor winter 2014 Pensioenen Koenen, Bart (TSAMM) December 2014 projectnummer: P6276

2 Inhoud 1 Inleiding 1 2 Samenvatting 2 3 Pensioensituatie en zorgen pensioenen Persoonlijke situatie Houding Publieke agenda Zorgen over pensioenen 20 4 Solidariteit en de AOW Kennis over de AOW Solidariteitsvraagstukken en de AOW 26 5 Communicatie en informatiezoekgedrag Verdieping in de eigen pensioensituatie Mediaberichtgeving 32 Bijlagen Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording Bijlage 2 Vragenlijst

3 1. 1 Inleiding In de issuemonitor wordt periodiek onderzoek gedaan naar de beleving van burgers over de oudedagsvoorziening en trends en ontwikkelingen op dit terrein. Het onderzoek bestaat uit een monitordeel waarin elke meting dezelfde vragen worden gesteld en uit een themadeel waarin elke meting specifieke vragen over een bepaald thema worden gesteld. In deze najaarsmeting is naast het monitorgedeelte dieper ingegaan op het thema solidariteit in relatie tot de AOW. Samenstelling steekproef De gegevensverzameling van het onderzoek heeft plaatsgevonden tussen 12 december en 18 december Het onderzoek is gebaseerd op een representatieve enquête onder n=1.219 Nederlanders van 18 jaar en ouder 1. De gegevensverzameling heeft plaatsgevonden tussen 12 december 2014 en 17 december Opbouw rapportage Na de inleiding en samenvatting van het rapport gaat het derde hoofdstuk over de persoonlijke pensioensituatie van het Nederlands publiek. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vraag hoe men tegen pensioen aankijkt en op de vraag in welke mate het pensioenstelsel als een probleem wordt ervaren ten opzichte van andere problemen. Het vierde hoofdstuk van het rapport gaat dieper in op de vraag hoe Nederlanders aankijken tegen de AOW. Het rapport wordt afgesloten met een hoofdstuk over de mate waarin men zich in de eigen pensioensituatie verdiept en de mate waarin burgers het nieuws over pensioenen volgen. Leeswijzer Alle gepresenteerde resultaten in dit rapport zijn enquêteresultaten waarbij de steekproefkenmerken van het Nederlands publiek zijn herwogen naar de populatiekenmerken leeftijd, sekse, opleidingsniveau, inkomen en regio. In dit rapport worden vergelijkingen gemaakt met eerdere metingen, waarbij (significante) verschillen tussen metingen worden beschreven vanaf het jaar waarop deze veranderingen zich voordoen. De steekproeven van deze eerdere metingen zijn op dezelfde manier samengesteld als die van de huidige meting. Naast verschillen in achtergrondkenmerken wordt in dit rapport ingegaan op verschillen tussen mensen die gepensioneerd zijn en mensen die nog niet gepensioneerd zijn. Wanneer in dit rapport wordt gesproken over verschillen tussen deze groepen, betreft dit alleen getoetste, significante verschillen. Niet significante verschillen tussen groepen worden niet expliciet gerapporteerd. Bij uitsplitsingen naar achtergrondkenmerken zoals leeftijd, opleiding en sekse is het Nederlands publiek als basis genomen. De grafieken in de rapportage zijn gebaseerd op nietafgeronde percentages, terwijl de weergegeven getallen afgerond worden weergegeven. Hierdoor kunnen balkjes in staafdiagrammen met een gelijk percentage minimaal in lengte met elkaar verschillen. 1 De steekproef is representatief samengesteld naar achtergrondkenmerken.

4 2. 2 Samenvatting Pensioenen staan niet als hoogste probleem op de publieke agenda Als Nederlandse burgers wordt gevraagd wat zij de vijf belangrijkste maatschappelijke problemen vinden waaraan de regering aandacht moet besteden, noemt een derde spontaan de afbraak van het zorgstelsel als grootste probleem. Andere maatschappelijke problemen worden minder vaak genoemd. Zo noemt slechts 4% van de Nederlanders de pensioenen spontaan als grootste probleem. Op het terrein van werk, inkomen en samenleven is een aantal onderwerpen voorgelegd. Ruim zes op de tien noemen de werkloosheid als belangrijkste onderwerp waar de regering aandacht aan moet besteden (64%) gevolgd door de aanpak van misbruik van uitkeringen en toeslagen (59%) en armoede (52%). Pensioenen worden door 40% van de Nederlanders genoemd als onderwerp waar de regering aandacht aan zou moeten besteden. De zorgen over het pensioenstelsel en het eigen pensioen blijven groot Ondanks dat pensioenen niet hoog op de publieke agenda staan, maakt net als voorgaande jaren een ruime meerderheid van de Nederlanders zich zorgen over het pensioenstelsel in Nederland (69%). Het Nederlandse pensioenstelsel wordt net als in mei 2014 door een derde gezien als een van de beste pensioenstelsels ter wereld. Naast zorgen over het pensioenstelsel zijn ook de zorgen over de eigen pensioensituatie onveranderd groot gebleven. Vier op de tien Nederlanders maken zich net als in mei 2014 zorgen over het eigen pensioen. De meeste zorgen maakt men zich over de toekomst van het aanvullende pensioen (60%) en de toekomst van de AOW (66%). Ook is in kaart gebracht voor welke groepen men denkt dat het huidige pensioenstelsel gunstig of ongunstig uitpakt. Net als voorgaande jaren is hier een sterk leeftijdseffect zichtbaar, want hoe jonger men is des te vaker men denkt dat het huidige pensioenstelsel slecht voor de eigen situatie uitpakt. Het huidige pensioenstelsel acht men - net als in voorgaande jaren - relatief gunstig voor 55-plussers (33% vindt het gunstig voor deze groep) en minder gunstig voor mensen tot 35 jaar (9% vindt het voor deze groep gunstig).

5 3. Een derde schat de eigen pensioenkennis hoog in De zelf ingeschatte kennis van burgers over pensioenen is - net als in voorgaande jaren - matig: 31% van het Nederlands publiek zegt veel kennis te hebben van het eigen pensioen. Hier zijn overigens duidelijke verschillen naar leeftijd te zien, want hoe ouder men is, des te meer kennis men zegt te hebben over het eigen pensioen. De werkelijke kennis over de AOW is aan de hand van een aantal vragen getoetst. Hieruit blijkt dat het kennisniveau wat de AOW betreft best goed is: zo weet 72% dat de hoogte van de AOW bepaald wordt door de vraag of je al dan niet samenwoont en weet 80% dat de huidige AOW wordt betaald met de premies van de mensen die nu werken. Het pensioeninkomen is vaker voldoende om van te leven zoals men wil Drie op de tien gepensioneerden geven aan dat hun huidige pensioen onvoldoende is om van te leven zoals zij willen. Dat is een daling ten opzichte van mei 2014, toen waren vier op de tien nog deze mening toegedaan. Aan de groep die te weinig pensioeninkomen heeft om te leven zoals ze willen, is gevraagd waarvoor zij dan te weinig geld hebben. Men zegt vooral te weinig geld te hebben voor vakanties of reizen (30%) of om de vaste lasten te betalen (18%). Ook heeft ruim de helft van deze groep gepensioneerden geen financiële buffer als dure apparaten zoals een wasmachine of televisie kapotgaan. Een ruime meerderheid van deze groep heeft echter nog wel voldoende geld voor een dagelijkse, volwaardige warme maaltijd (96%). Solidariteit of eigen verantwoordelijkheid? Net als voorgaande jaren is men verdeeld over de vraag of het de eigen verantwoordelijkheid van mensen is om voor voldoende pensioenopbouw te zorgen. Bijna vier op de tien vinden dat pensioenopbouw de eigen verantwoordelijkheid van burgers is. Een kwart is het hiermee oneens. Vooral hoge inkomens vinden pensioenopbouw de eigen verantwoordelijkheid. Zo vindt 56% van de mensen met een inkomen van meer dan tweemaal modaal dat pensioenopbouw de eigen verantwoordelijkheid is. Bij mensen met een beneden modaal inkomen is dat 23%. Ook is gevraagd hoe belangrijk men solidariteit vindt bij pensioenen. De helft vindt solidariteit belangrijk, terwijl 17% aangeeft solidariteit niet belangrijk te vinden. Naar inkomen zien we hier het omgekeerde effect, want vooral mensen met een laag inkomen vinden solidariteit belangrijk. Zo vindt 58% van de mensen met een beneden modaal inkomen solidariteit belangrijk, terwijl dat bij mensen met een meer dan tweemaal modaal inkomen 40% is. Men is verdeeld over solidariteitsvraagstukken van de AOW Als het gaat over solidariteitsvraagstukken en de AOW zijn Nederlanders verdeeld over de vraag of mensen die langer gewerkt hebben ook recht hebben op een hogere AOW-uitkering. 46% vindt dat mensen met meer arbeidsjaren inderdaad recht zouden moeten hebben op een

6 4. hogere AOW-uitkering. Een even grote groep (46%) is echter van mening dat de arbeidsduur niets te maken moet hebben met de hoogte van de AOW-uitkering. Ook is men verdeeld over de vraag of alleen wonende gepensioneerden meer AOW zouden moeten ontvangen dan AOW ers die samenwonen zoals nu het geval is. 42% vindt dat alleen wonende AOW ers meer AOW moeten ontvangen, 49% is echter van mening dat de hoogte van de AOW los zou moeten staan van de vraag of men samenwoont of niet. Een derde vraagstuk waarover verdeeldheid bestaat is de vraag of werkenden die veel verdienen ook meer AOW-premie zouden moeten afdragen dan mensen die minder verdienen. 54% is het hiermee eens, terwijl 40% vindt dat de hoogte van het inkomen niet van invloed moet zijn op de hoogte van de AOW-premie. Er zijn ook issues waar consensus over is. Zo vindt bijna niemand dat vrouwen een lager bedrag aan AOW moeten ontvangen dan mannen omdat zij gemiddeld ouder worden (94% is het hiermee oneens). Negen op de tien vinden daarnaast dat mensen die veel spaargeld hebben even veel AOW moeten ontvangen dan mensen die geen of weinig spaargeld hebben. Tot slot vindt 94% dat mensen die een aanvullend pensioen ontvangen net zoveel AOW moeten ontvangen als mensen die geen aanvullend pensioen ontvangen. Meer burgers verdiepen zich in de eigen pensioensituatie Vier op de tien Nederlanders hebben zich het afgelopen jaar in de eigen pensioensituatie verdiept. Dit is meer dan in mei 2014 toen drie op de tien zich nog in de eigen pensioensituatie verdiepten. In de meeste gevallen gebeurt dit vanwege een bericht of overzicht van de pensioenverzekeraar of pensioenfonds (43%) of vanwege veranderingen in de persoonlijke situatie (39%). De constatering dat steeds meer Nederlanders zich in hun pensioensituatie verdiepen ligt in lijn met het stijgende aantal Nederlanders dat het oneens is met de stelling dat men zelf geen invloed kan uitoefenen op het eigen pensioen. In mei 2014 was 28% het nog oneens met deze stelling, in december 2014 is dat 38%. Daarnaast zijn steeds meer Nederlanders het oneens met de stelling dat ze zich het liefst verre houden van alles wat met pensioenen te maken heeft. (van 37% in mei 2014 naar 44% in december 2014). Dit duidt op een toename van de betrokkenheid van Nederlandse burgers bij het onderwerp pensioenen. De betrokkenheid ligt weer op het niveau van november 2012 Hoewel meer Nederlanders zich in hun eigen pensioensituatie verdiepen, worden de jaarlijkse pensioenoverzichten nog steeds maar matig gelezen. Ongeveer vier op de tien Nederlanders kijken er globaal naar om het vervolgens direct bij de administratie op te bergen. Ruim de helft van de Nederlanders is - tot slot - redelijk tot zeer geïnteresseerd in nieuws over het pensioenstelsel. Een even groot deel (55%) volgt het nieuws over pensioenen op hoofdlijnen.

7 5. 3 Pensioensituatie en zorgen pensioenen In dit hoofdstuk gaan we eerst in op de persoonlijke pensioensituatie van Nederlanders. In welke mate bouwen mensen aanvullend pensioen op en legt men extra geld opzij voor de oude dag? Vervolgens gaan we in op de vraag hoe burgers tegen hun pensioen aankijken: hoe betrokken is men bij het eigen pensioen en in welke mate voelt men zich zelf verantwoordelijk om extra pensioen op te bouwen? In de laatste paragraaf geven we antwoord op de vraag in welke mate het pensioenstelsel als probleem wordt ervaren ten opzichte van andere problemen. In deze paragraaf gaan we ook in op de zorgen die mensen hebben over de toekomst van het aanvullend pensioen. 3.1 Persoonlijke situatie De meeste Nederlanders in de leeftijd van 18 tot en met 64 jaar bouwen op dit moment pensioen op via een werkgever (55%) of hebben dit vroeger ooit gedaan (20%). 1 Bouwt u op dit moment aanvullend pensioen op via uw werkgever of heeft u dit vroeger ooit gedaan? (Basis: 18 tot en met 64 jaar; n=957; in procenten) NL Publiek 18+ naar leeftijd jaar % 2% jaar % 20% 55% jaar jaar jaar ja vroeger via WG nooit weet niet is al met pensioen Een vast beeld dat elke meting terugkomt, is dat jongeren tussen de 18 en de 24 jaar het minst vaak pensioen opbouwen via de werkgever (27%) en vaak niet weten of zij al dan niet pensioen opbouwen (21%). Het lage percentage dat pensioen opbouwt kan worden verklaard doordat 48% van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar aangeeft momenteel studerend of schoolgaand te zijn zonder een bijbaan hebben.

8 6. Aan de huidige groep gepensioneerden 2 (n=280; niet opgenomen in de grafiek) is gevraagd waar op dit moment hun pensioeninkomen uit bestaat. Een kleine groep ontvangt alleen AOW (8%), de meerderheid ontvangt AOW en een aanvullend pensioen (72%) en een redelijk grote groep heeft tot slot AOW, een aanvullend pensioen én inkomsten uit een zelf opgebouwd potje (20%). Mensen die zelf nog niet met pensioen zijn, leggen soms ook geld opzij voor hun oude dag. De manier waarop ze dat doen is het afgelopen half jaar weinig veranderd. Ruim een derde spaart via een spaarrekening, spaarloon of deposito en bijna drie op de tien bouwen waarde op via de eigen woning. Het aantal mensen dat geen geld opzij legt voor de oudedag is gestegen van 32% in mei 2014 naar 39% in december Op welke andere manieren legt u geld opzij voor uw oudedag? (Basis: niet-gepensioneerden; in procenten; n=957) spaar via een spaarrekening, spaarloon of deposito leg geen geld opzij voor mijn oudedag bouw waarde op via mijn eigen woning heb een extra lijfrentepolis afgesloten bij verzekeraar \ bank beleg voor mijn pensioen bouw waarde op in een eigen bedrijf neem deel aan een levensloopregeling anders, namelijk december 2014 mei 2014 december 2014 mei 2014 Van alle leeftijdsgroepen geven vooral jongeren van 18- tot en met 24-jaar met een baan van minimaal 12 uur per week aan buiten hun pensioenopbouw geen extra geld opzij te leggen (59% versus 39% van het Nederlands publiek). Naar inkomen zien we hetzelfde patroon als bij eerdere metingen: hoe lager het inkomen, des te vaker men geen geld opzij legt voor de oude dag. Mensen die geen pensioen opbouwen via de werkgever leggen ook vaker geen geld opzij dan mensen die wel pensioen opbouwen via hun werkgever (55% versus 28%). Vervolgens is nagegaan hoeveel kennis men - naar eigen inschatting - heeft over het eigen pensioen. Net zoals in andere jaren is het zelf ingeschatte kennisniveau matig: 31% van de Nederlanders zegt (zeer) veel kennis over het eigen pensioen te hebben en 29% geeft aan geen verstand van het eigen pensioen te hebben. Dit is een stijging van 5 procentpunten ten opzichte van mei 2014, toen 24% nog aangaf er geen verstand van te hebben. De groep die er niet veel of weinig verstand heeft, is kleiner geworden (van 48% in mei 2014 tot 40% in december 2014). 2 3% van de jarigen geven aan al met pensioen te zijn, maar deze groep ontvangt nog geen AOW.

9 7. 3 Hoeveel kennis heeft u van uw eigen pensioen? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) NL Publiek (18+) naar leeftijd 65-plus jaar jaar jaar jaar r 2014 mei 2014 december jaar (zeer) veel kennis niet veel/niet weinig kennis (zeer) weinig kennis De verschillen in het zelf ingeschatte kennisniveau tussen de leeftijdsgroepen zijn traditioneel groot. Steeds geldt dat hoe ouder, des te hoger het zelf ingeschatte kennisniveau is. Ook zeggen gepensioneerden vaker veel kennis van het eigen pensioen te hebben dan mensen die momenteel nog werken (54% versus 22%). Mensen met een hoog inkomen hebben vaker een hoger kennisniveau dan mensen met een laag inkomen: zo geeft 40% van de mensen met een twee keer modaal inkomen aan (zeer) veel kennis van hun pensioen te hebben, terwijl dat bij mensen met een beneden modaal inkomen slechts 24% is. Aan de gepensioneerden is gevraagd of hun pensioeninkomen voldoende is om van te leven zoals zij graag willen. Ruim zeven op de tien gepensioneerden geven aan dat het pensioeninkomen hiervoor voldoende is. Dit is een stijging van 12 procentpunten ten opzichte van mei Het aantal gepensioneerden dat aangeeft van hun pensioen te kunnen leven zoals ze willen, ligt hiermee op het hoogste niveau in drie jaar tijd. 4 Is uw pensioeninkomen voldoende om van te leven zoals u wilt?(basis: gepensioneerden; n=280) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 ja nee 3 De stijging kan (deels) veroorzaakt zijn doordat in de vragenlijst van december 2014 extra vragen zijn gesteld over het pensioeninkomen. Het kan zijn dat respondenten kritischer zijn gaan nadenken alvorens een antwoord te geven op deze vraag.

10 8. De groep gepensioneerden met een beneden modaal inkomen (van ) geeft relatief vaak aan over onvoldoende pensioeninkomen te beschikken (41% geeft aan dat het pensioen te weinig is om van te leven zoals ze willen). Aan de hele groep gepensioneerden die heeft aangegeven niet voldoende inkomen te hebben om te leven zoals zij willen, is via een open vraag in kaart gebracht welke uitgaven zij niet kunnen doen. Bijna een derde noemt spontaan op vakantie gaan of reizen en bijna een vijfde noemt het betalen van de vaste lasten. 5 Open vraag: Welke voor u belangrijke uitgaven kunt u met uw pensioeninkomen niet doen? (Basis: gepensioneerden die aangeven niet voldoende inkomen te hebben om te leven zoals zij willen; n=74; in procenten) vakantie of reizen 30 vaste lasten betalen geen geld voor extra's luxe artikelen kopen kleding of schoeisel kopen uitgaan (bioscoop, restaurant, etc.) cadeau's voor familie en vrienden zorgkosten betalen pensioen is te weinig om van te leven auto kopen weet niet diversen Vervolgens is aan deze groep een aantal financiële zaken en situaties gesloten voorgelegd en gevraagd of men daar voldoende geld voor heeft. Vrijwel alle gepensioneerden - die hebben aangeven te weinig geld te hebben om van te leven zoals ze willen - kunnen eenmaal per dag een volwaardige warme maaltijd betalen. Circa negen op de tien geven aan dat ze ook hun woonlasten en verzekeringen kunnen betalen en een meerderheid kan nog verjaardagscadeautjes voor vrienden en familie kopen. Uitstapjes doen en jaarlijks een week op vakantie gaan worden door een ruime meerderheid genoemd als dingen die men niet meer kan doen (respectievelijk 76% en 65% kan dit niet). Voor het lidmaatschap van een sportclub of vereniging hebben zes op de tien te weinig geld. Ruim de helft heeft geen financiële buffer als er dure apparaten zoals een wasmachine of televisie kapot gaat.

11 9. 6 Heeft u gewoonlijk voldoende geld om de volgende dingen te kunnen doen? (Basis: gepensioneerden die aangeven niet voldoende inkomen te hebben om te leven zoals zij willen; n=74; in procenten) eenmaal per dag een volwaardige warme maaltijd te betalen 96 4 uw woonlasten, energie en verzekeringen te betalen meer dan de helft kan dit wel betalen cadeautjes te kopen wanneer vrienden of familieleden jarig zijn uw wasmachine of televisie te vervangen als die kapot gaat lidmaatschap van sportclub, vereniging e.d. te betalen meer dan de helft kan dit niet betalen jaarlijks een week op vakantie te gaan eens per twee maanden een uitstapje te doen ja nee Aan niet-gepensioneerden is gevraagd of zij verwachten dat hun toekomstige pensioeninkomen voldoende zal zijn. In december 2014 geeft 45% aan dat ze verwachten dat hun inkomen niet voldoende zal zijn om van te leven zoals ze willen. Dit is ongeveer hetzelfde percentage als in mei Ongeveer vier op de tien (niet-gepensioneerde) Nederlanders verwachten dat hun pensioeninkomen na pensionering voldoende zal zijn om van te leven zoals ze dat graag zouden willen. Deze groep is ten opzichte van mei 2013 zes procentpunten kleiner geworden. 7 Verwacht u dat uw inkomen voldoende zal zijn om te leven zoals u wilt als u gepensioneerd bent? (Basis: nietgepensioneerden; n=957) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 ja nee weet niet In het verwachtingspatroon zijn behoorlijk grote verschillen naar leeftijd te zien (figuur 8). Mensen in de leeftijd van 55 tot en met 64 jaar geven net als in andere jaren het vaakst aan dat hun toekomstige pensioeninkomen voldoende zal zijn om te leven zoals zij willen (53%). Dit geldt ook voor circa de helft van de 45- tot en met 54-jarigen. Deze laatste leeftijdsgroep is het afge-

12 10. lopen half jaar bovendien een stuk optimistischer geworden: in mei 2014 verwachtte 40% later over voldoende pensioeninkomen te beschikken, in december 2014 is dat 49%. 8 Verwacht u dat uw inkomen voldoende zal zijn om te leven zoals u wilt als u gepensioneerd bent? (Basis: ongepensioneerd naar leeftijd; n=971) trend: Nederlanders die denken dat hun pensioeninkomen voldoende zal zijn % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december jaar jaar jaar jaar Ook naar inkomen zijn er verschillen in het verwachtingspatroon. Zo verwacht 63% van de mensen met een beneden modaal inkomen ( ) later onvoldoende pensioeninkomen te hebben om te leven zoals ze willen. Toch zijn er ook in de hogere inkomensklassen nog redelijk veel mensen die verwachten dat hun pensioeninkomen later onvoldoende zal zijn. Zo geeft 31% van de groep die meer dan twee maal modaal verdient (dus meer dan ) aan dat ze verwachten later over onvoldoende pensioeninkomen te beschikken om te leven zoals ze willen. Aan de groep Nederlanders die verwacht na het pensioen onvoldoende inkomen te hebben, is gevraagd of zij aanvullende maatregelen gaan nemen om ervoor te zorgen dat zij na hun pensioen toch voldoende inkomen hebben. Het aantal mensen dat expliciet aangeeft dit niet te doen, is gedaald van 47% in mei 2014 naar 39% in december Het aantal mensen dat wel van plan is aanvullende maatregelen te nemen, is ongeveer gelijk gebleven.

13 11. 9 Bent u van plan om aanvullende maatregelen te nemen om na uw pensionering voldoende inkomen te hebben? (Basis: Nederlanders die verwachten onvoldoende inkomen te hebben na pensionering; n=427) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 ja nee weet niet Nederlanders in de leeftijd van 25 tot en met 44 jaar - die verwachten na pensionering onvoldoende inkomen te hebben geven vaker dan de andere leeftijdsgroepen aan dat ze aanvullende maatregelen zullen nemen. Mensen van 55 tot en met 64 jaar geven relatief vaak aan geen aanvullende maatregelen te zullen nemen. Naar inkomen is er één verschil: mensen met een beneden modaal inkomen ( tot en met ) geven vaker dan gemiddeld aan geen aanvullende maatregelen te treffen (49% versus 38% van het Nederlands publiek). 10 Bent u van plan om aanvullende maatregelen te nemen om na uw pensionering voldoende inkomen te hebben? (Basis: Nederlanders die verwachten onvoldoende inkomen te hebben na pensionering; in procenten; n=427) naar leeftijd (in procenten) jaar jaar jaar jaar jaar ja nee weet niet

14 12. Een kwart van de Nederlanders is naar eigen zeggen (zeer) goed op de hoogte van de mogelijkheden om meer pensioen op te bouwen. Vier op de tien zijn matig op de hoogte terwijl ruim een derde aangeeft (zeer) slecht op de hoogte te zijn. Jongeren van 18- tot en met 24 jaar en mensen van 25- tot en met 34 jaar zijn relatief vaak slecht op de hoogte (respectievelijk 67% en 43% is slecht op de hoogte). Hierin zijn geen veranderingen ten opzichte van mei Hoe goed bent u op de hoogte van de mogelijkheden om meer pensioen op te bouwen? (Basis: mensen die extra geld opzij leggen voor hun oudedag; in procenten; n=957) NL Publiek (in procenten) naar leeftijd (in procenten) 65-plus jaar % 26% jaar % jaar jaar jaar (zeer) goed matig (zeer) slecht 3.2 Houding Ruim een derde van de Nederlanders (34%) is het eens met de stelling dat Nederland één van de beste pensioenstelsel ter wereld heeft. Een even grote groep neemt een neutrale houding in. Hierin zijn geen veranderingen ten opzichte van de meting in mei Stelling: Nederland heeft één van de beste pensioenstelsels ter wereld (Basis: NL Publiek; in procenten; n=1.219) NL Publiek (in procenten) Naar leeftijd (in procenten) 65-plus jaar % 34% jaar % jaar % jaar jaar (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens geen mening 55-plussers zijn vaker van mening dat Nederland één van de beste pensioenstelsels ter wereld heeft dan mensen die jonger dan 55 jaar zijn. Mensen van 18 tot en met 34 jaar zijn het minder vaak met de stelling eens en jongeren van 18 tot en met 24 jaar hebben relatief vaak geen mening.

15 13. Nederlanders zijn verdeeld over de vraag of het hun eigen verantwoordelijkheid is om aanvullend pensioen op te bouwen. Bijna vier op de tien Nederlanders vinden dat pensioenopbouw de eigen verantwoordelijkheid van burgers is, terwijl ruim een kwart van mening is dat dit niet de eigen verantwoordelijk van burgers is. Er zijn geen significante verschillen met de meting van mei Stelling: Het is vooral mijn eigen verantwoordelijkheid om te zorgen dat ik voldoende pensioen opbouw (Basis: NL Publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens Vooral tussen hoge en lage inkomensgroepen is er een groot verschil in opvatting. Zo vindt 56% van de mensen met een inkomen van meer dan tweemaal modaal dat pensioenopbouw de eigen verantwoordelijkheid is. Bij mensen met een beneden modaal inkomen is dat 23%. De helft van de Nederlanders geeft aan solidariteit belangrijk te vinden (figuur 14). Dit percentage is al jaren stabiel. Een minderheid vindt solidariteit niet belangrijk. Deze groep is sinds november 2012 groter geworden (van 12% in november 2012 naar 17% in december 2014).

16 Stelling: bij pensioenen vind ik solidariteit belangrijk (Basis: NL Publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens Naar inkomen zijn het vooral de beneden modale en modale inkomen ( ) die solidariteit belangrijk vinden (van beide inkomensgroepen vindt 58% solidariteit belangrijk). Binnen de hoogste inkomensgroep (meer dan ) is het draagvlak voor het solidariteitsbeginsel kleiner (40% vindt solidariteit belangrijk). Eerder zagen we dat 38% van de Nederlanders het als hun eigen verantwoordelijkheid ziet om ervoor te zorgen dat men voldoende pensioen opbouwt. Uit een vergelijking met de stelling over solidariteit blijkt dat 68% van de burgers die aangeven solidariteit (heel) belangrijk te vinden de eigen verantwoordelijk ook (heel) belangrijk vindt. Solidariteit en eigen verantwoordelijkheid sluiten elkaar dus niet uit als het over pensioenen gaat, maar liggen voor veel burgers juist in het verlengde van elkaar.

17 15. Net als in voorgaande jaren vinden ruim vier op de tien Nederlanders het vanzelfsprekend dat pensioenfondsen beleggen om de pensioenen te kunnen betalen. Dit aantal is al jaren stabiel. 15 Stelling: pensioenfondsen moeten wel beleggen om de pensioenen te kunnen betalen (Basis: NL publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens Een toenemend aantal Nederlanders is het oneens met de stelling dat men zelf geen invloed kan uitoefenen op het pensioen (van 28% in mei 2014 naar 38% in december 2014). Hoewel deze stijging significant is, is het nog te vroeg om van een trend te spreken. 16 Stelling: ik heb geen invloed op mijn eigen pensioen (Basis: NL publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens Vooral naar leeftijd zijn er grote verschillen op deze stelling: 65-plussers en 55- tot en met 64- jarigen zijn het namelijk vaker oneens met deze stelling. Ook zijn er naar leeftijd grote verschillen met de vorige meting. Vooral 35- tot en met 44-jarigen en 45- tot en met 54-jarigen zijn het vaker oneens met de stelling dan in mei 2014.

18 Stelling: ik heb geen invloed op mijn eigen pensioen (naar leeftijd; in procenten; n=1.219) Ik heb geen invloed op mijn eigen pensioen (in %) 65-plus mei 2014 december jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65-plus (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens geen mening Naar inkomen zijn het vooral de beneden modale en modale inkomen ( ) die van mening zijn dat ze geen invloed hebben op het eigen pensioen (respectievelijk 44% en 42% vindt dit). Hogere inkomens zijn het minder vaak eens met deze stelling. Het aantal mensen dat het oneens is met de stelling dat ze zich het liefst verre houden van alles wat met pensioenen te maken heeft is het afgelopen half jaar toegenomen (van 37% in mei 2014 naar 44% in december 2014). Dit duidt op een toename van de betrokkenheid van Nederlandse burgers bij het onderwerp pensioenen. De betrokkenheid ligt weer op het niveau van november Stelling: ik hou me het liefst verre van alles wat met pensioenen te maken heeft (Basis: NL publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens Naar leeftijd is er - net als andere jaren - een duidelijk antwoordpatroon: hoe ouder men is, des te vaker is men het oneens met de stelling en dus hoe groter de betrokkenheid bij pensioenen. Als we per leeftijdsgroep een vergelijking maken met de vorige meting zien we dat vooral jongeren van 18 tot en met 24 jaar en 55-plussers het vaker oneens zijn met de stelling. Met name bij deze groepen is de betrokkenheid bij pensioenen groter geworden sinds mei 2014.

19 Stelling: ik hou me het liefst verre van alles wat met pensioenen te maken heeft (Basis: NL publiek; in procenten; n=1.219) Ik hou me het liefst verre van alles wat met pensioenen te maken heeft (in %) 65-plus mei 2014 december jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65-plus (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens geen mening 3.3 Publieke agenda Om een beeld te krijgen van de maatschappelijke prioriteit die aan het onderwerp oudedagsvoorzieningen wordt toegekend, is met een open vraag in kaart gebracht wat Nederlanders zoal als problemen in ons land beschouwen. Deze vraag is gesteld aan het begin van de vragenlijst, toen de ondervraagden nog niet wisten dat de vragenlijst over pensioenen zou gaan. De pensioenen staan zowel in mei als in december niet hoog op de publieke agenda: slechts 4% noemt de pensioenen spontaan als probleem. De veronderstelde afbreuk van het zorgstelsel wordt door bijna een derde spontaan als grootste probleem in Nederland genoemd. In mei 2014 was dat een kwart. De werkloosheid werd in mei 2014 nog door ruim een vijfde spontaan als probleem genoemd, in december 2014 is dat gedaald naar 14%. Het asielbeleid wordt door 16% genoemd als grootste probleem. Dit is weinig veranderd ten opzichte van mei 2014.

20 18. Problemen die men het afgelopen half jaar significant vaker is gaan noemen, zijn te weinig tolerantie, armoede en onzinnige discussies. Onder deze laatste categorie wordt in december 2014 het vaakst verwezen naar de discussie over Zwarte Piet. 20 Open vraag: Wat vindt u op dit moment de grootste problemen in ons land? Waar bent u zeer negatief of boos over of waar schaamt u zich voor als het op Nederland gaat? U kunt meerdere onderwerpen noemen (Basis: NL publiek; n=1.219; in procenten) afbreuk zorgstelsel asielbeleid/ allochtonen werkloosheid/ werkgelegenheid te weinig tolerantie/ respect kabinet/ regering armoede in Nederland criminaliteit/ aggresiviteit bezuinigingen discriminatie onzinnige discussies graaicultuur/ bonussen belastingen/ accijns crisis in Nederland sociale voorzieningen pensioenen PVV/ Geert Wilders Europa anders weet niet december 2014 mei 2014 Wat betreft probleemperceptie zijn er net als in mei 2014 weinig verschillen in leeftijd. Wel noemen 55- tot en met 64-jarigen vaker de afbreuk van het zorgstelsel als belangrijk probleem (37%). Jongeren van 18 tot en met 24 jaar noemen vaker dan gemiddeld de werkloosheid (24%). Vervolgens is in een gesloten vraag een aantal SZW-gerelateerde onderwerpen voorgelegd. De werkloosheid (64%), het misbruik van uitkeringen en toeslagen (59%) en armoede in Nederland (52%) zijn net als in mei 2014 de drie belangrijkste maatschappelijke onderwerpen waaraan de regering volgens veel burgers op dit moment aandacht moet besteden. Hierbij wordt de werkloosheid minder vaak genoemd en de armoede juist vaker. Er wordt in vergelijking met deze onderwerpen minder belang gehecht aan pensioenen: 40% van de Nederlanders geeft aan dat de overheid zich op dit onderwerp moet richten. Dit is nauwelijks veranderd ten opzichte van mei 2014.

21 Hieronder ziet u een aantal onderwerpen. Wat zijn volgens u de vijf belangrijkste onderwerpen waar de regering op dit moment aandacht aan moet besteden? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) werkloosheid \ werkgelegenheid misbruik van uitkeringen en toeslagen armoede in Nederland koopkracht sociale voorzieningen pensioenen fatsoenlijk werk buitenlandse arbeidskrachten combineren van arbeid en zorg discriminatie gelijke kansen op de arbeidsmarkt integratie werk voor mensen met een arbeidsbeperking kinderopvang personeelstekorten december 2014 mei 2014 Als het gaat om de aandacht voor pensioenen zijn er enkele verschillen in leeftijd. Zo noemen 55- tot en met 64-jarigen en 65-plussers verhoudingsgewijs vaak de pensioenen als onderwerp waar de regering aandacht aan moet besteden (respectievelijk 50% en 49%). Jongeren tot en met 24-jarigen en 25- tot en met 34-jarigen - noemen de pensioenen minder vaak (beide groepen 28%). Naar inkomen zijn er geen relevante verschillen.

22 Zorgen over pensioenen Animatiefilm Voordat aan de respondenten gevraagd is of zij zich zorgen maken over het pensioenstelsel en hun persoonlijke pensioensituatie is, is er in de vragenlijst een animatiefilm getoond waarin uitleg wordt gegeven over hoe het pensioen in Nederland geregeld is. In een kort filmpje worden de 3 onderdelen van het pensioen toegelicht. Verkorte weergave: AOW: wordt uitgekeerd door de overheid en is voor iedereen een gelijk bedrag. Aanvullend pensioen: wordt opgebouwd via de werkgever en kan bestaan uit een premieregeling of een collectieve pensioenregeling. Extra pensioen: moet men zelf regelen, bijvoorbeeld door een extra pensioenverzekering af te sluiten. Na het zien van de animatie is een vraag gesteld over hoe Nederlanders denken over de wijze waarop het huidige pensioenstelsel is geregeld en hoe dat voor verschillende leeftijdsgroepen uitpakt. Ruim vier op de tien Nederlanders denken dat de huidige manier waarop het pensioenstelsel in Nederland geregeld is slecht voor henzelf uitpakt (links in de grafiek). Deze cijfers zijn nauwelijks veranderd ten opzichte van mei Op de vraag hoe het voor andere groepen uitpakt, denkt 52% van het Nederlands publiek dat het slecht uitpakt voor jongeren. Een derde denkt dat het gunstig uitpakt voor 55-plussers. Ook deze cijfers zijn nagenoeg onveranderd ten opzichte van mei Als u denkt aan de manier waarop het pensioenstelsel is geregeld. Hoe gunstig of ongunstig is dat volgens u voor de volgende groepen? (Basis: NL Publiek; in procenten; n=1.219) voor uzelf voor andere groepen jongeren (tot 35 jaar) middengroep (35-54 jaar) ouderen (55 jaar en ouder) mei 2014 december 2014 gunstig neutraal ongunstig weet niet

23 21. Net als in mei 2014 zien we dat mensen in de leeftijd van 25 tot en met 34 jaar relatief vaak denken dat het pensioenstelsel ongunstig voor henzelf uitpakt (63% versus 44% van het Nederlands publiek). 65-plussers denken juist vaak dat het pensioenstelsel gunstig voor henzelf uitpakt (43% versus 17% van het Nederlands publiek). Dat was ook bij eerdere metingen zo. 23 Als u denkt aan de manier waarop het pensioenstelsel is geregeld. Hoe gunstig of ongunstig is dat volgens u voor de volgende groepen? (Basis: NL Publiek; in procenten; n=1.219) naar leeftijd: hoe pakt het huidige pensioenstelsel voor uzelf uit? 65-plus jaar jaar jaar jaar jaar gunstig neutraal ongunstig weet niet De zorgen over het pensioenstelsel in Nederland blijven onverminderd hoog, want zeven op de tien Nederlanders maken zich - net als een half jaar geleden - zorgen over het pensioenstelsel in Nederland. 24 Maakt u zich zorgen over het pensioenstelsel in Nederland? (Basis: NL Publiek; n=812) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 maakt zich geen zorgen maakt zich wel zorgen Er zijn behoorlijke verschillen in leeftijd. Mensen van 55 tot en met 64 jaar maken zich het vaakst zorgen over het pensioenstelsel in Nederland, jongeren van 18 tot en met 24 jaar het minst vaak.

24 Maakt u zich zorgen over het pensioenstelsel in Nederland? (naar leeftijd; n=1.219; in procenten) Zorgen over pensioenstelsel naar leeftijd (in %) 65-plus jaar jaar jaar jaar jaar maakt zich zorgen maakt zich geen zorgen Tot slot zijn er enkele verschillen naar inkomen. Van de mensen met een beneden modaal en modaal inkomen (van ) maakt ruim driekwart zich zorgen over het pensioenstelsel in Nederland. Andere (hogere) inkomensgroepen maken zich minder zorgen over het pensioenstelsel. Men maakt zich minder zorgen over het eigen pensioen dan over het pensioenstelsel in Nederland: vier op de tien Nederlanders maken zich zorgen over het eigen pensioen. Een deel van de Nederlanders maakt zich dus wel zorgen over het pensioenstelsel in Nederland, maar niet over het eigen pensioen. De zorgen over het eigen pensioen stijgen sinds mei Maakt u zich zorgen over uw eigen pensioen? (Basis: NL Publiek; n=1.219) % oktober 2011 mei 2012 november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 maakt zich zorgen maakt zich geen zorgen

25 23. Jongeren tot 24 jaar maken zich minder vaak zorgen over het eigen pensioen dan andere leeftijdsgroepen: 67% zegt zich geen zorgen te maken. 27 Maakt u zich zorgen over uw eigen pensioen? (naar leeftijd; n=1.219; in procenten) Zorgen over eigen pensioen naar leeftijd (in %) 65-plus jaar jaar jaar jaar jaar maakt zich zorgen maakt zich geen zorgen Mensen met een beneden modaal en modaal inkomen (van ) maken zich vaker zorgen om hun eigen pensioen dan de (hogere) inkomensgroepen: ruim de helft geeft aan zich zorgen te maken om het eigen pensioen. Zes op de tien Nederlanders maken zich net als in mei 2014 zorgen over de toekomst van het aanvullend pensioen, twee derde over de toekomst van de AOW. Hier zijn geen relevante leeftijds- of inkomensverschillen te zien. 28 Maakt u zich zorgen over de toekomst van (1) het aanvullend pensioen en (2) de AOW? (Basis: NL Publiek; n=1.219) zorgen over toekomst aanvullend pensioen zorgen over toekomst AOW 0% 42% % 31% 40% 42 34% 31 0% 58% % 69% 60% 58 66% 69 er 2014 mei 2014 december 2014 mei er 2014 mei 2014 december 2014 mei 2 maakt zich zorgen maakt zich geen zorgen Bijna de helft van de niet-gepensioneerde Nederlanders denkt dat er niets meer in de pot voor het aanvullend pensioen zal zitten wanneer zij zelf met pensioen gaan. In mei 2014 waren dit nog vier op de tien Nederlanders. Vier op de tien Nederlanders verwachten dat er geen AOW meer zal bestaan tegen de tijd dat zij met pensioen gaan. Dit aantal is het afgelopen half jaar gelijk gebleven.

26 Stellingen: (1) k denk niet dat er nog iets in de pot voor aanvullend pensioen zal zitten als ik met pensioen ga en (2) ik denk niet dat er nog AOW zal bestaan tegen de tijd dat ik met pensioen ga (Basis: NL publiek niet gepensioneerd; in procenten; n=1.219) pensioenpot voor aanvullend pensioen is leeg als ik met pensioen ga % 60 AOW bestaat niet meer als ik met pensioen ga mei 2014 december november 2012 mei 2013 mei 2014 december 2014 (helemaal) eens neutraal (helemaal) oneens geen mening Vooral 25- tot en met 34-jarigen en 35- tot en met 44-jarigen verwachten vaak dat de AOW niet meer zal bestaan tegen de tijd dat zij met pensioen gaan (respectievelijk 51% en 55%). Dit geldt ook voor de toekomst van het aanvullende pensioen. Zo denkt 67% van de 25- tot en met 34- jarigen dat het niet meer zal bestaan tegen de tijd dat zij zelf met pensioen gaan. Bij de groep 35- tot en met 44-jarigen is dat 57%. Jongeren van 18 tot en met 24 jaar geven op beide vragen relatief vaak aan het antwoord niet te weten (39% weet het niet of geeft een neutraal antwoord). Verder zijn er naar leeftijd geen relevante verschillen.

27 25. 4 Solidariteit en de AOW Dit hoofdstuk gaat over de toekomst van de AOW. In de eerste paragraaf wordt eerst de kennis van burgers getoetst. Weten ze bijvoorbeeld hoe de hoogte van de AOW wordt bepaald of van welk geld de AOW wordt betaald? In de tweede paragraaf staat de houding van de Nederlandse burgers tegenover de AOW centraal en wordt gevraagd hoe men vindt dat de AOW in Nederland eigenlijk geregeld zou moeten zijn. 4.1 Kennis over de AOW Nederlanders hebben een redelijk goede kennis over de bepaling van de hoogte van de AOW en ook weet een ruime meerderheid dat de AOW wordt betaald met de premies van de mensen die op dit moment werken (80%). 30 Hoe wordt de hoogte van de AOW bepaald? En: hoe wordt de AOW betaald, denkt u? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten; meer antwoorden mogelijk) hoe wordt de hoogte van de AOW bepaald? De AOW wordt betaald met: of je alleen of samen woont 72 het aantal jaar dat je gewerkt hebt 34 hoeveel premie je hebt betaald 15 20% het laatstverdiende loon 14 80% hoeveel spaargeld of vermogen je hebt 7 weet niet 7 met premies die AOW'ers hebben betaald toen ze nog werkten met de premies van mensen die nu werken De vraag hoe de hoogte van de AOW wordt bepaald wordt door ouderen vaker goed beantwoord dan door jongeren. Zo weet 55% van de jongeren van 18 tot en met 24 jaar dat de hoogte van de AOW hierdoor bepaald wordt. Bij 55- tot en met 64-jarigen en 65-plussers is dat respectievelijk 80% en 86%. De kennis van de leeftijdsgroepen daar tussenin ligt rond het gemiddelde kennisniveau.

28 Solidariteitsvraagstukken en de AOW In deze paragraaf gaan we dieper in op de manier waarop burgers tegen het onderwerp solidariteit en de AOW aankijken. Er zijn in de vragenlijst zes solidariteitsvraagstukken voorgelegd waarbij de ondervraagden steeds hun voorkeur konden aangeven. Alvorens de verschillende vraagstukken in de vragenlijst werden voorgelegd, werd eerst de volgende tekst met uitleg in de vragenlijst getoond: Nu willen we graag weten hoe u aankijkt tegen de AOW. De AOW is dat deel van het pensioen waarop elke Nederlander na pensionering recht heeft. De AOW wordt betaald uit premies die door werkenden worden afgedragen. Zouden mensen die langer hebben gewerkt een hogere AOW-uitkering moeten krijgen? Nederlanders zijn zeer verdeeld over deze vraag: 46% vindt dat dit inderdaad zo zou moeten zijn, terwijl een even grote groep vindt dat het aantal gewerkte jaren niets uit zou moeten maken voor de hoogte van de AOW. 31 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) 46% 46% 9% als je meer jaren hebt gewerkt moet je recht hebben op een hogere AOW-uitkering meer of minder jaren hebben gewerkt moet niet uitmaken voor de hoogte van de AOW ik weet het niet Er zijn enkele verschillen naar leeftijd. Zo vinden 55- tot en met 64-jarigen en 65-plussers relatief vaak dat het aantal gewerkte jaren niet van invloed mag zijn op de hoogte van de AOW. Mensen die jonger zijn dan 44 jaar vinden relatief vaak dat als mensen meer jaren hebben gewerkt ze ook recht op een hogere AOW moeten hebben. 32 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; naar leeftijd; n=1.219; in procenten) als je meer jaren hebt gewerkt moet je recht hebben op een hogere AOWuitkering (percentages eens) meer of minder jaren hebben gewerkt moet niet uitmaken voor de hoogte van de AOW (percentages eens) jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65+ Mensen die op dit moment in loondienst werken vinden vaker dan gemiddeld dat als je meer jaren hebt gewerkt, dat je recht moet hebben op een hogere AOW-uitkering (54% versus 46%). Naar inkomen zijn er verder geen relevante verschillen.

29 27. Ook over de vraag of gepensioneerden die alleen wonen meer AOW moeten ontvangen dan gepensioneerden die samenwonen, is men zeer verdeeld. Bijna de helft van de Nederlanders vindt dat alleen wonen of samenwonen niet uit zou moeten maken voor de hoogte van de AOW. Ruim vier op de tien vinden echter dat gepensioneerden die alleen wonen meer AOW moeten ontvangen. 33 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) 42% 49% 9% een gepensioneerde die alleen woont moet meer AOW ontvangen dan een gepensioneerde die samenwoont of je alleen of samenwoont moet niet uitmaken voor de hoogte van de AOW ik weet het niet Ook bij deze vraag zijn verschillen naar leeftijd te zien. Zo vinden 55-plussers relatief vaak dat een alleenwonende gepensioneerde meer AOW zou moeten ontvangen dan een AOW er die samenwoont. Mensen die jonger zijn dan 55 jaar vinden vaker dat al dan niet samenwonen geen invloed mag hebben op de hoogte van de AOW-uitkering. 34 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; naar leeftijd; n=1.219; in procenten) een gepensioneerde die alleen woont moet meer AOW ontvangen dan een gepensioneerde die samenwoont (percentages eens) of je alleen of samenwoont moet niet uitmaken voor de hoogte van de AOW (percentages eens) jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar 65+ Ook mensen die momenteel in loondienst werken vinden relatief vaak dat de hoogte van de AOW niet afhankelijk zou moeten zijn van het al dan niet samenwonen (56%). Gepensioneerden vinden juist vaak dat een alleenwonende gepensioneerde meer zou moeten ontvangen (54%). Iets meer dan de helft van de Nederlanders vindt dat werkenden die veel verdienen meer AOWpremie zouden moeten betalen dan werkenden die weinig verdienen. Vier op de tien vinden dat je inkomen niets uit moet maken voor wat de hoogte van de AOW-uitkering betreft.

30 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) 54% 40% 6% werkenden die veel verdienen moeten meer AOW-premie betalen dan werkenden die weinig verdienen je inkomen moet niet uitmaken voor de de hoogte van de AOW premie ik weet het niet Bij deze stellingen zijn de leeftijdsverschillen gering. Alleen de mening van de 65-plussers wijkt af: zij vinden nog vaker dat werkenden met een hoog inkomen meer premie zouden moeten betalen dan werkenden die weinig verdienen (62% versus 54% van het Nederlands publiek). Naar inkomen is er ook een verschil. Zo vinden mensen met een beneden modaal inkomen ( ) relatief vaak dat naarmate men meer verdient men ook meer AOW-premie zou moeten betalen (62%). Mensen met een tweemaal modaal inkomen (meer dan ) vinden juist vaak dat het inkomen niets uit zou moeten maken voor de hoogte van de AOWpremie (51%). Vrijwel niemand in Nederland vindt dat vrouwen minder AOW moeten krijgen omdat zij gemiddeld langer leven. Hierbij zijn er ook geen verschillen tussen de verschillende leeftijds- of inkomensgroepen. 36 Hoe vindt u dat de AOW in Nederland geregeld zou moeten zijn? (Basis: NL Publiek; n=1.219; in procenten) 2% 94% 4% Stelling: vrouwen leven langer dan mannen ( ) dus moet hun AOW per maand lager zijn maar dat moet niet uitmaken voor de hoogte van hun AOW ik weet het niet Een ruime meerderheid vindt dat mensen met veel spaargeld geen lagere AOW-uitkering mogen ontvangen dan mensen met weinig of geen spaargeld. Ook hier zijn er geen meningsverschillen tussen de verschillende leeftijds- of inkomensgroepen.

Issuemonitor 2014 Pensioenen

Issuemonitor 2014 Pensioenen Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Issuemonitor 2014 Pensioenen Koenen, Bart (TSAMM) augustus

Nadere informatie

Opvattingen over de figuur Zwarte Piet

Opvattingen over de figuur Zwarte Piet Opvattingen over de figuur Zwarte Piet Een opinieonderzoek onder het Nederlandse publiek, met uitsplitsingen naar autochtone Nederlanders en Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders meting 4 November 2017

Nadere informatie

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor Onderzoek Meer grip op pensioen Rapportage Pensioenmodule Publieksmonitor September 2012 Samenvatting (1/4) 1. Kennis over het eigen pensioen De helft van de mensen die via werkgever pensioen opbouwen

Nadere informatie

Zorgen over het pensioeninkomen. 6 oktober 2011

Zorgen over het pensioeninkomen. 6 oktober 2011 Zorgen over het pensioeninkomen 6 oktober 2011 Inhoudsopgave 1. Samenvatting 2. De pensioensituatie van Nederlanders 3. De situatie van gepensioneerden 4. Kennis en informatievoorziening 5. Kennis van

Nadere informatie

Pensioenmonitor 2014 Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking

Pensioenmonitor 2014 Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking Pensioenmonitor 2014 Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking 1 Inhoudsopgave Inleiding 4 Samenvatting 6 Onderzoeksresultaten in

Nadere informatie

FINANCIELE ZEKERHEID. GfK September 2015. GfK 2015 Achmea Financiële Zekerheid september 2015

FINANCIELE ZEKERHEID. GfK September 2015. GfK 2015 Achmea Financiële Zekerheid september 2015 FINANCIELE ZEKERHEID GfK September 2015 1 Opvallende resultaten Meer dan de helft van de Nederlanders staat negatief tegenover de terugtredende overheid Financiële zekerheid: een aanzienlijk deel treft

Nadere informatie

3 Hoe pensioenbewust zijn we?

3 Hoe pensioenbewust zijn we? 3 Hoe pensioenbewust zijn we? Door verschillende instanties en bedrijven wordt onderzoek gedaan naar het pensioenbewustzijn van burgers, hun houding tegenover pensioen en de kennis die zij hebben van (hun)

Nadere informatie

Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015

Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015 Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015 Inhoudsopgave Management Summary Pagina 3 Onderzoeksresultaten Pagina 7 Onderzoeksverantwoording Pagina 40 oktober 2015 2 Management Summary

Nadere informatie

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 Management Summary Pensioen Niet-gepensioneerden hebben steeds minder vertrouwen in de afgegeven pensioenindicatie. Een ruime meerderheid schat in dat de

Nadere informatie

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager FinQ 2018 Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager 14-1-2019 Projectnummer B3433 Achtergrond van de FinQ monitor Nederlanders in staat

Nadere informatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie Hoofdstuk 24 Financiële situatie Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Zes op de tien Leidenaren zijn bekend

Nadere informatie

Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019

Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019 Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019 1 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Resultaten 8 Bijlagen 22 2 Samenvatting Koopkracht onderzoek 3 Inleiding Inkomens- en uitgavenzekerheid

Nadere informatie

Bijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2. Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13

Bijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2. Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13 Bijlagen Pensioenen: solidariteit en keuzevrijheid Stella Hoff Inhoud Bijlage A Enquête solidariteit in de pensioenen... 2 Bijlage B Multivariate regressieanalyses... 13 Bijlagen SCP-publicatie Pensioenen:

Nadere informatie

Onderzoek financiële goede voornemens

Onderzoek financiële goede voornemens Onderzoek financiële goede voornemens Een onderzoek naar financiële goede voornemens voor 2019 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 7 Resultaten Financiële goede voornemens 8 Wijzer in geldzaken Onderzoek

Nadere informatie

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Auteurs Gea Schonewille Jasja Bos Inhoud SAMENVATTING... 6 1 INLEIDING... 8 2 AANTAL KEREN OP VAKANTIE...

Nadere informatie

Derde meting Kennis over de AOWpartnertoeslag. Een internetonderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

Derde meting Kennis over de AOWpartnertoeslag. Een internetonderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Derde meting Kennis over de AOWpartnertoeslag Een internetonderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Uitgevoerd door: Intomart GfK bv Uw contact: Carlijn Ritzen Tel.:035-6258411

Nadere informatie

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk 30 FINANCIËLE SITUATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de financiële situatie van de Leidse burgers. In de enquête wordt onder andere gevraagd hoe moeilijk of gemakkelijk men rond kan komen met het

Nadere informatie

Oudedagsvoorziening in het MKB

Oudedagsvoorziening in het MKB A201309 Oudedagsvoorziening in het MKB Vormen van pensioenopbouw en de verwachtingen van MKB-ondernemers in beeld gebracht drs. K. L. Bangma drs. J. Snoei Zoetermeer, februari 2013 Oudedagsvoorziening

Nadere informatie

Monitoring gebruikerstevredenheid invoering 130 km/h

Monitoring gebruikerstevredenheid invoering 130 km/h TNS Nipo Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam t 020 5225 444 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Rapport Monitoring gebruikerstevredenheid invoering 130 km/h Rick Heldoorn & Matthijs de Gier H1630

Nadere informatie

Herhaalmeting Kennis over de AOW-partnertoeslag

Herhaalmeting Kennis over de AOW-partnertoeslag Herhaalmeting Kennis over de AOW-partnertoeslag Een internetonderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Uitgevoerd door: Intomart GfK bv Projectnummer: 21095 Datum: 28-5-

Nadere informatie

Sparen voor een koopwoning

Sparen voor een koopwoning Sparen voor een koopwoning Consumentenonderzoek in opdracht van de Volksbank GfK februari 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 Management summary Onderzoeksresultaten Onderzoeksverantwoording Contact 2 Management summary

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers

AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers November 2014 GfK 2014 AFM Consumentenmonitor November 2014 1 Beleggingsportefeuille GfK 2014 AFM Consumentenmonitor November 2014 2 Zes op de tien beleggers

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2017-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2017-I Opgave 1 Solidariteit in het pensioenstelsel Bij deze opgave horen tabel 1, tekst 1, figuur 1 en figuur 2. Inleiding Vanaf het moment van pensionering heeft iedereen recht op een AOW-uitkering (Algemene

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen. December 2011

AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen. December 2011 AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen December 2011 1 Inhoudsopgave 2 1 2 Management Summary Onderzoeksresultaten in detail 2a Pensioen algemeen 2b Pensioencommunicatie 2c Pensioenregeling 3 Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Onderzoek financieel fitte werknemers

Onderzoek financieel fitte werknemers Onderzoek financieel fitte werknemers Een onderzoek naar de wensen en behoeften rondom hulp van de werkgever bij financiële vragen 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 7 Resultaten Financiële gevolgen

Nadere informatie

Mening over sparen en beleggen van pensioenpremie

Mening over sparen en beleggen van pensioenpremie Vereniging Bedrijfstakpensioenfondsen - Pensioenvertrouwen ad hoc oktober 2009/ 11-1-2010 / P.1 / 11-1-2010 / P.1 Mening over sparen en beleggen van pensioenpremie Onderzoeksrapportage

Nadere informatie

GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS

GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS Uitstelgedrag onder financiële consumenten Juni 2015 1 Inhoudsopgave 3 6 Management Summary Grafische samenvatting Opvallende resultaten Onderzoeksresultaten Uitstelgedrag Zorg

Nadere informatie

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek December 2012 Projectnummer 507 Inhoudsopgave Samenvatting

Nadere informatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 43. Financiële situatie Samenvatting Circa tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, ruim een kwart komt net rond en kan moeilijk

Nadere informatie

Het spaargedrag van Nederland

Het spaargedrag van Nederland 17 november 2016 Het spaargedrag van Nederland Onderzoek van ABN AMRO ABN AMRO deed in september en oktober 2016 onderzoek naar spaargedrag onder 2001 Nederlanders vanaf 18 jaar. De uitkomsten van het

Nadere informatie

Betaalbaarheid van pensioen in de toekomst

Betaalbaarheid van pensioen in de toekomst Betaalbaarheid van pensioen in de toekomst Vereniging Bedrijfstakpensioenfondsen Jubileum / 21-4-2010 / P.1 / 21-4-2010 / P.1 Onderzoeksrapportage Amsterdam April 2010

Nadere informatie

Flitspeiling begeleid wonen

Flitspeiling begeleid wonen Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Flitspeiling begeleid wonen Bart Koenen, Valerie Vieira

Nadere informatie

Kennis over kosten en opbrengsten van het pensioensysteem

Kennis over kosten en opbrengsten van het pensioensysteem Vereniging Bedrijfstakpensioenfondsen - Pensioenvertrouwen ad hoc september 2009/ 19-10-2009 / P.1 / 19-10-2009 / P.1 Kennis over kosten en opbrengsten van het pensioensysteem

Nadere informatie

Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder autochtone Nederlanders

Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder autochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder autochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder autochtonen 1) Integratiecampagne

Nadere informatie

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Gemeente s-hertogenbosch, afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vrijwilligerswerk... 4 3. Mantelzorg... 8

Nadere informatie

Flitspeiling NAVO. Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek. Ministerie van Defensie

Flitspeiling NAVO. Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek. Ministerie van Defensie Flitspeiling NAVO Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek Inleiding en onderzoeksverantwoording Op verzoek van het ministerie van Defensie heeft Veldkamp een flitspeiling

Nadere informatie

Vakantiegeldenquete 2010

Vakantiegeldenquete 2010 Vakantiegeldenquete 2010 Inleiding Net als vorig jaar heeft het Nibud onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in financieel opzicht voorbereiden op de vakantie en of men zich aan hun budget

Nadere informatie

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Geldzaken in de praktijk

Geldzaken in de praktijk Geldzaken in de praktijk 2018-2019 Laatst bijgewerkt: 27 mei 2019 Hoe regelden Nederlanders in 2018 hun geldzaken? En zijn ze de afgelopen 15 jaar meer of minder financieel redzaam geworden? Het Nibud

Nadere informatie

Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder allochtone Nederlanders

Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder allochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtonen 1) Integratiecampagne

Nadere informatie

Nationaal Vrijheidsonderzoek 2009

Nationaal Vrijheidsonderzoek 2009 Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Nationaal Vrijheidsonderzoek 2009 Draagvlakdeel Dieter

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 28 t/m 39. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 28 t/m 39. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 28 t/m 39 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 29 september 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

Hoe gaat Nederland met pensioen? In vergelijk met België, Zweden en Denemarken

Hoe gaat Nederland met pensioen? In vergelijk met België, Zweden en Denemarken Hoe gaat Nederland met pensioen? In vergelijk met België, Zweden en Denemarken Onderzoek van GfK september 2015 Inleiding Delta Lloyd doet doorlopend nieuwe kennis op over ontwikkelingen rondom pensionering

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten. Pensioenbeleving deelnemers Stichting BMS Pensioenfonds. april 2011. 2010 Towers Watson. All rights reserved.

Onderzoeksresultaten. Pensioenbeleving deelnemers Stichting BMS Pensioenfonds. april 2011. 2010 Towers Watson. All rights reserved. Onderzoeksresultaten Pensioenbeleving deelnemers Stichting BMS Pensioenfonds april 2011 2010 Towers Watson. All rights reserved. Inhoud Context onderzoek Samenvatting Resultaten Communicatiemiddelen Uniform

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 7. Financiële situatie Samenvatting Bijna driekwart van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, twee op de tien komt net rond en bijna een

Nadere informatie

Maatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij

Maatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 44 t/m Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 44 t/m Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 44 t/m 47 2015 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 23 november 2015 Projectnummer: 20645 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

WIJZER IN GELDZAKEN PENSIOENMONITOR Een onderzoek onder de Nederlandse beroepsbevolking naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening

WIJZER IN GELDZAKEN PENSIOENMONITOR Een onderzoek onder de Nederlandse beroepsbevolking naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening WIJZER IN GELDZAKEN PENSIOENMONITOR Een onderzoek onder de Nederlandse beroepsbevolking naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening Intomart GfK 2013 32809 Wijzer in geldzaken Pensioenmonitor

Nadere informatie

Alfahulp en huishoudelijke hulp. Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014

Alfahulp en huishoudelijke hulp. Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014 Alfahulp en huishoudelijke hulp Rapportage Ons kenmerk: 11110 Juni 2014 Inhoudsopgave Geschreven voor Achtergrond & doelstelling 3 Conclusies 5 Resultaten 10 Bereidheid tot betalen 11 Naleven regels 17

Nadere informatie

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Inleiding Voor u ligt de rapportage naar aanleiding van het onderzoek Waar blijft mijn geld? In totaal hebben

Nadere informatie

Jongeren & hun financiële verwachtingen

Jongeren & hun financiële verwachtingen Nibud, februari Jongeren & hun financiële verwachtingen Anna van der Schors Daisy van der Burg Nibud in samenwerking met het 1V Jongerenpanel van EenVandaag Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet Het Nibud doet

Nadere informatie

PENSIOENMONITOR Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking

PENSIOENMONITOR Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking PENSIOENMONITOR 2018 Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding (p. 4) 3 Onderzoeksresultaten 4 in detail

Nadere informatie

Meningen over pensioenkwesties

Meningen over pensioenkwesties Sociaaleconomische trends 2014 Meningen over pensioenkwesties Rianne Kloosterman Hans Schmeets mei 2014, 02 CBS Sociaaleconomische trends, mei 2014, 02 1 De pensioenproblematiek in Nederland staat volop

Nadere informatie

Samenvatting 2-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder allochtone Nederlanders

Samenvatting 2-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder allochtone Nederlanders Samenvatting 2-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtone Nederlanders Samenvatting 2-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder allochtonen 1) Integratiecampagne

Nadere informatie

Hoe gaat Nederland met pensioen?

Hoe gaat Nederland met pensioen? Hoe gaat Nederland met pensioen? Een onderzoek over het pensioensbewustzijn van Nederland op verschillende thema s, waaronder pensioenleeftijdsverwachting. In opdracht van GfK Intomart 2013 33213 Delta

Nadere informatie

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015 Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden ABN AMRO April 2015 Belastingteruggave 3 Sparen 7 Verantwoording onderzoek 12 2 Belastingteruggave Zicht

Nadere informatie

Mag ik dan nooit meer stoppen met werken?

Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? Mag ik dan nooit meer stoppen met werken? 67 vragen over aow-vragen en uw pensioen (Uit AD van 1-11-2016) De AOW-leeftijd gaat in 2022 met drie maanden omhoog voor iedereen die na 1954 geboren is. Reden

Nadere informatie

Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen

Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen Werkgevers en werknemers aan het woord Onderzoek verricht in opdracht van Nationale-Nederlanden door Motivaction. Wat vinden werkgevers en werknemers van pensioenen.

Nadere informatie

Pensioenaanspraken in beeld

Pensioenaanspraken in beeld Pensioenaanspraken in beeld Deel 1: aanspraken naar geslacht en burgerlijke staat Elisabeth Eenkhoorn, Annelie Hakkenes-Tuinman en Marije vandegrift bouwen minder pensioen op via een werkgever dan mannen.

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 40 t/m 51 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 27 december 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Resultaten

Nadere informatie

Pensioenbewustzijn. Januari 2012. Werkgevers spelen cruciale rol bij vergroten pensioenbewustzijn. Derde meting pensioenbewustzijn-meter door TNS NIPO

Pensioenbewustzijn. Januari 2012. Werkgevers spelen cruciale rol bij vergroten pensioenbewustzijn. Derde meting pensioenbewustzijn-meter door TNS NIPO Pensioenbewustzijn Werkgevers spelen cruciale rol bij vergroten pensioenbewustzijn Januari 2012 www.wijzeringeldzaken.nl Derde meting pensioenbewustzijn-meter door TNS NIPO 2 Pensioenbewustzijn Werkgevers

Nadere informatie

WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID

WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID In opdracht van Delta Lloyd Maart 2015 1 Inhoudsopgave 1. Management Summary 2. Onderzoeksresultaten Verzuim Kennis en verzekeringen Communicatie Opmerkingen 3. Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Nationaal Vrijheidsonderzoek 2010

Nationaal Vrijheidsonderzoek 2010 Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Nationaal Vrijheidsonderzoek 2010 Draagvlakdeel Dieter

Nadere informatie

Wijzer in geldzaken Junior Monitor Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan

Wijzer in geldzaken Junior Monitor Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan Wijzer in geldzaken Junior Monitor 2018 Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 6 Resultaten Inkomsten 8 Kennis

Nadere informatie

Meningen over pensioenkwesties

Meningen over pensioenkwesties Sociaaleconomische trends 2014 Meningen over pensioenkwesties Rianne Kloosterman Hans Schmeets mei 2014, 02 CBS Sociaaleconomische trends, mei 2014, 02 1 De pensioenproblematiek in Nederland staat volop

Nadere informatie

April 2012 Vakantiegeldenquête 2012

April 2012 Vakantiegeldenquête 2012 April Vakantiegeldenquête Auteurs Jasja Bos Daisy van der Burg 2. Aantal keer op 3. Uitgaven aan Inhoudsopgave 3 2. Aantal keer op 4 4 5 3. Uitgaven aan 6 6 7 8 10 11 2 2. Aantal keer op 3. Uitgaven aan

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het

Nadere informatie

Flitspeiling Klimaatakkoord op hoofdlijnen

Flitspeiling Klimaatakkoord op hoofdlijnen Flitspeiling Klimaatakkoord op hoofdlijnen Anne Tilanus 9 oktober 2018 H5670 Ten behoeve van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat Inleiding In juli 2018 is het Klimaatakkoord op hoofdlijnen

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week t/m week Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week t/m week Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers Rapport monitor Opvang asielzoekers week 52 2016 t/m week 13 2017 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 13 april 2017 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

Sterkste groei bij werknemers

Sterkste groei bij werknemers In 1994 stagneerde de ontwikkeling van de koopkracht nog. In de daarop volgende jaren nam de koopkracht echter steeds sterker toe: met 1% in 1995 tot 1,5% in 1997. De grootste stijging,,7%, deed zich voor

Nadere informatie

Monitor financieel gedrag 2015

Monitor financieel gedrag 2015 Monitor financieel gedrag 2015 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling Pagina 3 Methode en opzet Pagina 4 Samenvatting Pagina 8 Resultaten Pagina 11 Bijlage Pagina 19 2 Achtergrond, doel-

Nadere informatie

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Tekstrapport Peil.nl/Maurice de Hond 1 Doelstelling en opzet van het onderzoek Het wetenschappelijk instituut van 50PLUS heeft ons de opdracht gegeven

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 4 t/m 7. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 4 t/m 7. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 4 t/m 7 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 19 februari 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Resultaten

Nadere informatie

Pensioenmonitor Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking

Pensioenmonitor Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking Pensioenmonitor 2016 Een onderzoek naar kennis, houding en gedrag rondom de oudedagsvoorziening onder de Nederlandse beroepsbevolking Samenvatting 2 Samenvatting Wijzer in geldzaken doet elke twee jaar

Nadere informatie

LeidenPanel en Regiopanel DZB Leiden. BELEIDSONDERZOEK I I

LeidenPanel en Regiopanel DZB Leiden. BELEIDSONDERZOEK I I LeidenPanel en Regiopanel 2018 DZB Leiden BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I www.leidenincijfers.nl Inleiding De afdeling Marketing en Communicatie van DZB Leiden heeft de opdracht

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten in het kader van consumentenbehoeften pensioenen

Onderzoeksresultaten in het kader van consumentenbehoeften pensioenen Onderzoeksresultaten in het kader van consumentenbehoeften pensioenen Julie Visser & Maarten de Pril G5704 juni 2013 Inhoud Inleiding 4 1 De scenario s 5 1.1 De Nationale pensioenregeling 6 1.2 De Sector-

Nadere informatie

PENSIOENBAROMETER 2012 Onderzoek van GfK Panel Services in opdracht van Montae

PENSIOENBAROMETER 2012 Onderzoek van GfK Panel Services in opdracht van Montae PENSIOENBAROMETER 2012 Onderzoek van GfK Panel Services in opdracht van Montae Op macroniveau begrijpt de grote meerderheid van de Nederlandse werknemers dat ingrepen in het pensioenstelsel noodzakelijk

Nadere informatie

Panel Fryslân over ouder worden in Fryslân

Panel Fryslân over ouder worden in Fryslân Panel Fryslân over ouder worden in Fryslân januari 2017 PANEL FRYSLÂN Panel Fryslân is onderdeel van het Fries Sociaal Planbureau 1.342 Panel Fryslân over dit onderzoek ouder worden in Fryslân RESPONDENTEN

Nadere informatie

Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015

Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015 Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden ABN AMRO April 2015 Vakantiegeld 3 Op vakantie 8 Verantwoording onderzoek 13 2 Vakantiegeld Zicht op geld April

Nadere informatie

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt Tussen maart en mei is het aantal mensen met een baan met gemiddeld 6 duizend per maand gestegen. De stijging is volledig aan vrouwen toe te schrijven. Het

Nadere informatie

Bijlage bij lesbrief Pensioenworkshop Mañana

Bijlage bij lesbrief Pensioenworkshop Mañana Stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) Extra uitleg en Q&A Bijlage bij lesbrief Pensioenworkshop Mañana Wat is pensioen? Tekst uit het filmpje Wist je dat je nu waarschijnlijk al pensioen opbouwt? Een klein

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

Straatintimidatie Amsterdam. Factsheet Onderzoek, Informatie en Statistiek

Straatintimidatie Amsterdam. Factsheet Onderzoek, Informatie en Statistiek Straatintimidatie Amsterdam Factsheet 201 Onderzoek, Informatie en Statistiek In opdracht van: Directie Openbare Orde en Veiligheid Projectnummer: 11 Beek, Eliza van der Smeets, Harry Bezoekadres: Oudezijds

Nadere informatie

STICHTING BEDRIJFSTAKPENSIOENFONDS ZORGVERZEKERAARS

STICHTING BEDRIJFSTAKPENSIOENFONDS ZORGVERZEKERAARS De pensioenregeling van SBZ STICHTING BEDRIJFSTAKPENSIOENFONDS ZORGVERZEKERAARS Uw pensioen bij SBZ Stichting Bedrijfstakpensioenfonds Zorgverzekeraars (SBZ) is het pensioenfonds voor de zorgverzekeringssector

Nadere informatie

Nederlanders zekerder over de toekomst; meer gevoel van veiligheid. De Zekerheidsindex Rapport december 2013

Nederlanders zekerder over de toekomst; meer gevoel van veiligheid. De Zekerheidsindex Rapport december 2013 Nederlanders zekerder over de toekomst; meer gevoel van veiligheid De Zekerheidsindex Rapport december 2013 Zekerheidsindex: 60 punten De Zekerheidsindex is in het tweede halfjaar van 2013 uitgekomen op

Nadere informatie

Werkloosheid Redenen om niet actief te

Werkloosheid Redenen om niet actief te Sociaal Economische Trends 2013 Sociaaleconomische trends Werkloosheid Redenen 2004-2011 om niet actief te zijn Stromen op en duren de arbeidsmarkt Werkloosheidsduren op basis van de Enquête beroepsbevolking

Nadere informatie

EénVandaag en Nibud onderzoeken armoede

EénVandaag en Nibud onderzoeken armoede EénVandaag en Nibud onderzoeken armoede Doel Armoede is geen eenduidig begrip. Armoede wordt vaak gemeten via een inkomensgrens: iedereen met een inkomen beneden die grens is arm, iedereen er boven is

Nadere informatie

HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN?

HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN? HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN? ONDERZOEKSRAPPORT November 2018 20845 INHOUDSOPGAVE GESCHREVEN DOOR 1. INLEIDING P AGINA 3 2. CONCLUSIES P AGINA 5 3. RESULTATEN P AGINA 7 BERTINA RANSIJN

Nadere informatie

Geld & relatie. Juni Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille

Geld & relatie. Juni Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille Geld & relatie Juni 2019 Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille Geld & relatie Juni 2019 Auteurs Marjan Verberk-de Kruik Elise van den Biggelaar Gea Schonewille Nibud, juni 2019

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid. Randstad Nederland

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid. Randstad Nederland Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid Randstad Nederland Maart 2016 INHOUDSOPGAVE Houding ten aanzien van vluchtelingen

Nadere informatie

Nederlanders zekerder dan ooit; meer vertrouwen in Nederland. De Zekerheidsindex Rapport juni 2014

Nederlanders zekerder dan ooit; meer vertrouwen in Nederland. De Zekerheidsindex Rapport juni 2014 Nederlanders zekerder dan ooit; meer vertrouwen in Nederland De Zekerheidsindex Rapport juni 2014 Zekerheidsindex: 62 punten De Zekerheidsindex is in het eerste halfjaar van 2014 uitgekomen op een score

Nadere informatie

Vakantiegeldenquête 2019

Vakantiegeldenquête 2019 Vakantiegeldenquête 2019 Annette Groen en Dörthe Kunkel Vakantiegeldenquête 2019 Auteurs Annette Groen Dörthe Kunkel Nibud, 1 juli 2019 2 Vakantiegeldenquête 2019 Inhoud Samenvatting 3 Visie 6 Inleiding

Nadere informatie

Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Zes op de tien Leidenaren

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Samenvatting Hfst 5. Trendvragen financiële situatie Na twee jaar van stijgende inkomens zien Leidenaren dit jaar hun inkomenspositie verslechteren. Het zijn

Nadere informatie

1 Inleiding. Wanneer ga jij met pensioen Versie: 4 17-07-2015 Pagina: 3 van 7

1 Inleiding. Wanneer ga jij met pensioen Versie: 4 17-07-2015 Pagina: 3 van 7 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 AOW-gerechtigde leeftijd... 4 2.1 Algemeen... 4 2.2 Verhoging van 65 naar 67... 4 2.3 Verdere verhoging op basis van de levensverwachting... 4 3 Pensioenleeftijd... 6 3.1

Nadere informatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie Stadsenquête Leiden 008 Hoofdstuk 19. Financiële situatie Samenvatting Ruim tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, bijna een kwart komt net rond en een

Nadere informatie

Onderzoek naar houding en kennis van Nederlandse burgers ten aanzien van schaliegas

Onderzoek naar houding en kennis van Nederlandse burgers ten aanzien van schaliegas Onderzoek naar houding en kennis van Nederlandse burgers ten aanzien van schaliegas Inhoudsopgave 1. Doelstelling 2. Onderzoeksverantwoording 3. Samenvatting 4. Resultaten 5. Bijlagen (open antwoorden,

Nadere informatie

Wegwijzer GE Pensioen. Inzicht in uw pensioensituatie

Wegwijzer GE Pensioen. Inzicht in uw pensioensituatie Wegwijzer GE Pensioen Inzicht in uw pensioensituatie Inleiding Met de Wegwijzer GE Pensioen krijgt u informatie over uw pensioenregeling en kunt u inzicht krijgen in uw eigen pensioensituatie. De pensioenwijzer

Nadere informatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

19 maart 2016. Onderzoek: Korten pensioenen?

19 maart 2016. Onderzoek: Korten pensioenen? 19 maart 2016 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de peilingen

Nadere informatie