Meedoen. Een onderzoek naar participatie, welbevinden en begeleiding van hervestigde vluchtelingen

Transcriptie

1 Meedoen Een onderzoek naar participatie, welbevinden en begeleiding van hervestigde vluchtelingen

2 Auteurs Drs. Nicolien Rengers projectleider Peter Geerlings, MA stafmedewerker Drs. Ruthy Cortooms communicatieadviseur Met medewerking van Anabel Botman Anne Oosterbaan Femke van der Werf Contactgegevens Centraal Orgaan opvang asielzoekers Postbus ME Rijswijk T (088) Fotografie Cover, p.42, p.71 foto rechtsonder: Karijn Kakebeeke, De Vluchtelingenjackpot 2011, ISBN Overige foto s: COA-medewerkers Design Ontwerpwerk, Den Haag Datum Juni 2015 B

3 Meedoen Een onderzoek naar participatie, welbevinden en begeleiding van hervestigde vluchtelingen

4 Inhoud Voorwoord 4 Mijn naam is George 7 Management samenvatting 8 1 Inleiding Het ketenbrede hervestigingproces Het onderzoek 20 2 Hervestigde vluchtelingen in beeld Herkomst- en toevluchtslanden Aankomstjaren Situatie in Nederland 28 3 Maatschappelijke participatie Economische participatie Schoolgang kinderen Sociaal culturele participatie 38 4 Welbevinden Lichamelijke gezondheid Geluks- en thuisgevoel Ervaren discriminatie Stress Houding tegenover Nederland Rapportcijfer over Nederland Conclusie 50

5 5 Begeleiding Begeleiding in het toevluchtland Begeleiding in Nederland Begeleidende instanties aan het woord Begeleiding uit sociaal netwerk Conclusies begeleiding 64 Geraadpleegde bronnen 68 Literatuur 68 Websites 69 Bijlagen 72 A Studentenlijst 72 B Steekproef landen van herkomst 73 C Participatieplicht en ontheffing 74 D Vrijwilligerswerk 74 E Stellingen over de relatie met Nederland 75 F Toelichting rapportcijfer leven in Nederland 76 G Geïnterviewde begeleidende instanties 77 H Afkortingenoverzicht 79

6 Voorwoord Maatschappelijke participatie Voor u ligt het rapport Meedoen. Een onderzoek naar participatie, welbevinden en begeleiding van hervestigde vluchtelingen. Met dit rapport levert het Centraal Orgaan opvang asielzoekers een bijdrage aan de kennis en inzichten over hervestigde vluchtelingen in Nederland. Binnen het hervestigingsproces hebben naast het COA meerdere organisaties een belangrijke rol. De samenwerking met onze ketenpartners is de sleutel voor succes. Wij kijken naar mogelijkheden voor verbetering, waar het onze verantwoordelijkheden en bijdragen aan succesvolle samenwerking betreft. Het COA vervult al jaren een centrale rol in het hervestigen van vluchtelingen naar Nederland. Hierbij gaan wij uit van de kracht en mogelijkheden van hervestigde vluchtelingen. De focus ligt op eigen verantwoordelijkheid, ondersteuning, hulp waar nodig, activering en gerichtheid op de toekomst. Het inzetten van hervestigde vluchtelingen als mentor voor nieuwkomers is een voorbeeld van succesvolle samenwerking. De maatschappelijke participatie van hervestigde vluchtelingen verheugt mij. Velen van hen doen mee in onze maatschappij door het verrichten van vrijwilligerswerk bij onder andere maatschappelijke en zorginstellingen. Een Nederlands fenomeen dat geen vanzelfsprekendheid is in de landen waar ze vandaan komen. Het is een goede manier om contact te leggen met andere mensen, de Nederlandse taal te leren en werkervaring op te doen. Ook het hoge percentage hervestigde vluchtelingen dat aangeeft gelukkig te zijn in Nederland is bemoedigend. De resultaten van het onderzoek laten zien dat we hervestigde vluchtelingen een goede start geven met de Culturele Oriëntatie-trainingen. De basis om hun leven in Nederland verder op te pakken met, waar nodig, ondersteuning van andere organisaties. Het onderzoek biedt een schat aan informatie. Tegelijkertijd roepen antwoorden nieuwe vragen op. Hoe gaat het bijvoorbeeld met de kinderen van hervestigde vluchtelingen? Hoe verhouden de data die we hebben verzameld zich tot gegevens op internationaal niveau? Dat vraagt om nader onderzoek. Verbeterpunten zijn er ook. Dat is positief en biedt ons de gelegenheid om in samenwerking met andere organisaties initiatieven te nemen, zodat hervestigde vluchtelingen een nog betere start kunnen maken in Nederland. Dat is het doel van onze begeleiding. Gerard Bakker, voorzitter van het bestuur Centraal Orgaan opvang asielzoekers 4

7 Eigen leven vormgeven Wanneer ik met een asielzoeker in Nederland spreek, wil ik nog wel eens waarschuwen voor het zwarte gat na het eventueel verkrijgen van een verblijfsvergunning. Het doel, het verkrijgen van een vergunning, is bereikt, maar dan komt de echte uitdaging: een nieuw leven opstarten en vormgeven. Meedoen, het rapport over hervestigde vluchtelingen laat ook zoiets zien. In het rapport is te lezen dat hervestigde vluchtelingen minder gelukkig zijn naarmate ze langer in Nederland verblijven. Een afnemend gevoel van geluk is begrijpelijk, omdat het besef dat er sprake is van een blijvend gemis in de loop der tijd zal groeien. Zelfs als terugkeer mogelijk is, wordt het terugkeer naar een land dat blijvend veranderd is. In de inleiding wordt het verhaal van George verteld. Er staat dat hij het doel een opleiding te gaan volgen, heeft opgegeven. Dat is toch spijtig. Je wilt dat iemand een toekomst voor zich ziet. Voor George is het welzijn van zijn kinderen, hun mogelijkheden en hun veiligheid in Nederland het belangrijkste in zijn leven. Een herkenbare uitspraak voor iedere ouder, maar je wilt ook dat de kinderen niet de enigen zijn op wie de hoop is gevestigd. Dat legt zo n druk op de kinderen. Kinderen vormen ongetwijfeld voor veel vluchtelingen het anker om houvast te hebben in een nieuwe omgeving, een nieuwe maatschappij, maar het wringt: mensen moeten hun eigen leven vorm kunnen geven. Het onderzoek naar factoren die het leven van hervestigde vluchtelingen positief kunnen beïnvloeden is uitermate nuttig. Het rapport bevat in ieder geval voor mij een verrassende bevinding. Ik had bijvoorbeeld niet verwacht dat veel geïnterviewden aangeven dat opvang in een kleine gemeente beter is omdat daar meer sociale cohesie is. Het inzetten van hervestigde vluchtelingen als mentor, zowel tijdens de voorbereiding van te hervestigen vluchtelingen op hun vertrek naar Nederland als tijdens de eerste fase van hun leven in Nederland, wordt, zoals het rapport laat zien, erg gewaardeerd. Deze inzet van hervestigde vluchtelingen in de culturele oriëntatiefase, verzorgd door het Centraal Orgaan opvang asielzoekers, is uniek in de wereld en andere staten zouden dit voorbeeld kunnen volgen. Na het rapport te hebben gelezen ben ik wel benieuwd hoe het de kinderen vergaat. Een vervolgrapport lijkt wenselijk. Tot slot, het hervestigingbeleid is er om een duurzame oplossing te vinden voor mensen die in nood verkeren. Het is prettig om te lezen dat 71% van de hervestigde vluchtelingen zich gelukkig voelt. Nederland doet het best goed als hervestigingland. René Bruin, Head of Office UNHCR Nederland 5

8 6

9 Mijn naam is George In het centrum van de gemeente Oldenzaal in Overijssel loopt in de winkelstraat, vlakbij het gemeentehuis, een man. Hij stelt zich in goed Nederlands voor: Mijn naam is George. George is een Irakese christelijke man van 38 jaar die ongeveer vier jaar in Nederland is. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen, een zoon van elf en een dochter van negen. Na de turbulente overgang van het leven in het Midden-Oosten naar Nederland, eerst in asiel zoekerscentrum (azc) Amersfoort en vervolgens de gemeente Oldenzaal, doorstond hij een periode waarin hij zich vaak ongelukkig voelde. De buurtgenoten in de gemeente waren weliswaar vriendelijk, maar de contacten niet zo intiem zoals hij in Irak en zelfs in toevluchtsland Libanon gewend was. Hij miste de nabijheid van zijn familie en naaste vrienden. Het duurde een aantal maanden voordat George aan een inburgeringscursus kon meedoen. Hij is ondertussen geslaagd en bereidt zich voor op zijn staatsexamen. Daarnaast is hij op zoek naar werk, maar dat blijkt erg lastig. Zo is zijn diploma minder waard in Nederland en beheerst hij de Nederlandse taal nog niet voldoende. Hij heeft het doel een opleiding te gaan volgen opgegeven. George oriënteert zich op zowel Nederland maar ook nog sterk op zijn herkomstland Irak. Hij skypt iedere week met zijn ouders in Irak, al was dat voorheen haast iedere dag. Hij voelt zich thuis in Nederland maar soms ook een buitenstaander. Toen hij hier net aankwam had hij de intentie weer terug te keren naar Irak, mocht de situatie het daar toelaten. Inmiddels speelt die gedachte een stuk minder. Op straat heeft iemand wel eens iets tegen hem gezegd dat hij opvatte als een discriminerende opmerking. Over het algemeen ziet hij zichzelf nog steeds als Irakees, maar hij merkt dat de identificatie als Nederlander door de jaren heen toeneemt. Met voetbal is hij fervent supporter van Oranje. George doet vrijwilligerswerk, al had hij niet meteen door dat het zo omschreven wordt. Hij traint iedere woensdagavond jonge voetballers van de C3 van het team van zijn zoon. Met andere Irakezen gaat hij tweemaal in maand naar een Arabische kerkdienst. Hij kent veel andere vluchtelingen, Irakezen maar ook mensen uit Eritrea. George zoekt niet veel contact met personen met een andere nationaliteit. De kinderen van George doen het goed op school. Ze spreken nagenoeg vloeiend Nederlands en alleen zijn zoon, de oudste van de kinderen, heeft na aankomst in Nederland een jaar onderwijs verloren. Zijn kinderen hebben genoeg Nederlandse vriendjes. Voor George zijn hun welzijn, hun mogelijkheden en hun veiligheid in Nederland het belangrijkste in zijn leven. Als je George zou vragen een rapportcijfer te geven van zijn leven in Nederland, dan zou hij beleefd een cijfer tussen de 7,5 en 8 geven. Nadere kennismaking met George wijst uit dat hij op basis van het onderzoek Meedoen de gemiddelde hervestigde vluchteling is. 7

10 Managementsamenvatting Hervestiging Nederland kent sinds 1977 het hervestigingsbeleid. 1 In het kader daarvan worden jaarlijks 500 vluchtelingen geselecteerd die een nieuwe start in Nederland kunnen maken. Zij zijn gevlucht uit hun moederland en verblijven in een van de buurlanden. Door de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) zijn ze erkend als vluchteling en aan Nederland voor hervestiging voorgedragen. In een gezamenlijk besluit van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) worden de vluchtelingen geselecteerd. Ten behoeve van de selectie maakt het COA een integratieprofiel van de kandidaten. Het COA bereidt de geselecteerde vluchtelingen voor op hun overkomst naar en een succesvolle participatie in Nederland. Van 2005 tot en met 2010 ontving het COA hen na aankomst in Nederland in asielzoekerscentrum (azc) Amersfoort. Sinds 2011 worden de hervestigde vluchtelingen na aankomst rechtstreeks in een gemeente gehuisvest. De voorbereiding op vertrek naar Nederland, die het COA de hervestigde vluchtelingen biedt in de vorm van Culturele Oriëntatie (CO)-trainingen, is sindsdien geïntensiveerd. In 2013 heeft het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek gedaan naar de uitvoering van deze beleidswijziging. 2 Daarin wordt geconcludeerd dat het proces van directe plaatsing in een gemeente over het algemeen goed verloopt. Om de activiteiten in het hervestigingproces verder te verbeteren heeft het COA onderzoek verricht onder hervestigde vluchtelingen en contactpersonen van begeleidende organisaties. Het onderzoek In 2014 onderzocht het COA hoe het met hervestigde vluchtelingen in Nederland gaat. Daarvoor zijn 154 volwassen hervestigde vluchtelingen en 30 contactpersonen van begeleidende organisaties geïnterviewd. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met 12 studenten van de universiteiten Utrecht, Leiden en Amsterdam. 3 De hoofdvragen zijn: Hoe participeren hervestigde vluchtelingen in Nederland en wat kan het COA in het licht van zijn taken op het terrein van hervestiging van hen leren? Het onderzoek heeft de volgende bevindingen en aanbevelingen opgeleverd. Economische participatie 72% van de respondenten is economisch participerend, zoals het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het omschrijft. 4 Hiermee wordt naast het hebben van werk, ook het voorbereiden op werk door middel van een inburgeringprogramma en/of een 1 WODC, uitgenodigde vluchtelingen, Beleid en maatschappelijke positie in nationaal en internationaal perspectief, WODC, Directe plaatsing in gemeenten van hervestigde vluchtelingen, Een onderzoek naar de impact van het gewijzigde beleid, Zie bijlage A: Studentenlijst. 4 (bezocht op ). 8

11 opleiding bedoeld. 5 30% van de hervestigde vluchtelingen volgt inburgeringlessen of bereidt zich voor op het staatsexamen. 23% heeft werk. 19%, meestal jongvolwassenen, volgt een opleiding. Nader gespecificeerd blijkt dat 23,4% van de respondenten met participatieplicht werk heeft, waarbij geldt: hoe langer in Nederland hoe groter de kans op werk. Dat betekent dat van de respondenten die het langst (7 tot 9 jaar) in Nederland zijn, 47% een betaalde baan heeft. Vrouwen hebben minder vaak werk dan mannen. Uit onderzoek van VluchtelingenWerk Nederland 6 blijkt dat 46% van de vluchtelingen in Nederland werk heeft. Echter, een deel van het onderzoekscohort van de IntegratieBarometer van VluchtelingenWerk verblijft langer dan negen jaar in Nederland. Ook internationaal onderzoek laat zien dat de arbeidsmarktpositie van hervestigde vluchtelingen aanvankelijk laag is en in de meeste landen na een langere verblijfsduur verbetert. Van 63 kinderen is in kaart gebracht naar welke scholen ze gaan: driekwart volgt basisonderwijs. Aanbevelingen: Al in gang gezet: Het COA breidt de module Werk uit. Deze module, die in de CO-trainingen aangeboden wordt aan de hervestigde vluchtelingen, breidt het COA uit met nadere informatie over: (on)mogelijkheden voor het vinden van werk, werk voor vrouwen en digitale middelen die de doelgroep in staat stelt zich te oriënteren op de arbeidsmarkt. Het COA benadrukt het belang van werkervaringplaatsen. Voor aankomst in Nederland benadrukt het COA bij ontvangende gemeenten en via hen bij lokale werkgevers het belang van werkervaringplaatsen voor hervestigde vluchtelingen. Op korte termijn implementeren: Het COA onderzoekt mogelijkheden voor een pilot over werkgelegenheid. De komende maanden verkent het COA mogelijkheden voor een pilot waarin het COA, gemeenten en lokale werkgevers werkgelegenheidsprojecten voor hervestigde vluchtelingen opzetten. Het COA verkent mogelijkheden voor internationaal onderzoek. In 2016 is Nederland voorzitter van de jaarlijkse Annual Tripartite Consultations on Resettlement (ATCR). 7 Het COA onderzoekt de mogelijkheden voor internationaal vergelijkend onderzoek naar economische participatie van hervestigde vluchtelingen. Het COA verkent mogelijkheden voor vervolgonderzoek naar de kinderen van hervestigde vluchtelingen. 5 Inburgeringcursussen konden per 1998 verplicht worden gesteld door de Wet inburgering nieuwkomers (Win). 6 VluchtelingenWerk IntegratieBarometer 2014, Een onderzoek naar de integratie van vluchtelingen, De populatie in dit onderzoek betreft vluchtelingen die op 1 januari 2010 ingeschreven stonden in de gemeentelijke basisadministratie en op die datum in het bezit waren van een verblijfsvergunning of waren genaturaliseerd. 7 (bezocht op ). 9

12 Sociaal culturele participatie Ruim een derde van de respondenten heeft geen vrienden om zich heen. Bijna de helft van hen heeft geen familieleden in Nederland. Er bestaat een grote wens om in contact te zijn met anderen, zowel met Nederlanders (90%) en mensen uit het herkomstland (73%), als met andere vluchtelingen (42%). In 2014 zijn goede ervaringen opgedaan met het inzetten van eerder gearriveerde hervestigde vluchtelingen als mentor voor de nieuwkomers. Tijdens CO-trainingen laten de mentoren via films zien hoe zij succesvol in de Nederlandse samenleving participeren en via Skype-verbindingen zijn ze beschikbaar om vragen van de nieuwkomers te beantwoorden. Ook geven ze voorlichting aan gemeenten die de hervestigde vluchtelingen ontvangen. Bij aankomst in Nederland ondersteunen zij de COA-medewerkers bij de ontvangst van nieuwkomers. Hervestigde vluchtelingen zijn actief in sociaal culturele instellingen. Vooral religieuze instellingen worden regelmatig bezocht, maar ook sportorganisaties. 28% van de respondenten doet vrijwilligerswerk. Aanbevelingen: Al in gang gezet: Het COA implementeert de methodiek waarbij eerder gearriveerde hervestigde vluchtelingen als mentor ingezet worden bij de voorbereiding van hervestigde vluchtelingen op hun vertrek naar Nederland. Het COA benadrukt tijdens de CO-trainingen het belang van sociale netwerken en leert hervestigde vluchtelingen vaardigheden aan die bijdragen tot vorming van een netwerk. Welbevinden Welbevinden staat voor de mate waarin iemand zich lichamelijk, geestelijk en sociaal goed voelt. Het gezondheidsgevoel bij hervestigde vluchtelingen is vergelijkbaar met dat van grote groepen andere vluchtelingen in Nederland. 71% van de hervestigde vluchtelingen geeft aan gelukkig te zijn in Nederland en 73% voelt zich hier thuis. Een sociaal netwerk hebben, meer dan zes jaar basisonderwijs gevolgd hebben in het land van herkomst en in een kleine gemeente wonen, draagt bij aan een hoger geluksgevoel. Een langer verblijf in Nederland leidt tot een lager geluksgevoel, ondanks toenemende economische participatie. Bijna 80% van de respondenten heeft het idee dat ze harder moeten werken dan anderen om hun doel te bereiken. Dit wordt voornamelijk gerelateerd aan het leren van de taal. 10% van de hervestigde vluchtelingen ervaart vaak discriminatie. Op straat, bij het vinden van werk, bij officiële instanties of op het werk. Degenen die daar een reden voor denken te weten (60%), geven aan dat uiterlijk, taal, etnische achtergrond, achternaam, vluchteling/buitenlander zijn, geloof, gedrag en hoofddoek een rol spelen. De oriëntatie op Nederland is met 82% groot. 67% van de respondenten identificeert zich in meer of mindere mate met Nederland. Daarnaast identificeert 84% zich met het land van herkomst. Oriëntatie op en de identificatie met Nederland nemen na een langere verblijfsduur in Nederland toe, terwijl die op het herkomstland afnemen. 10

13 Nederland krijgt van de respondenten op een schaal van 1 tot 10 een gemiddeld cijfer van 7,7 en het land van herkomst een 5. Het gevoel van vrijheid en veiligheid spelen daarbij een belangrijke rol. Aanbevelingen: Op korte termijn implementeren: Het COA deelt de uitkomsten over welbevinden tijdens de CO-trainingen. Hiermee wordt een realistische schets van de toekomst gegeven. Het maakt een gesprek mogelijk over hoe om te gaan met perioden waarin hervestigde vluchtelingen minder gelukkig zijn. Het COA ontwikkelt voor de CO-trainingen een module over discriminatie. Hierin wordt aandacht geschonken aan situaties waarin vluchtelingen zich gediscrimineerd voelen en hoe ze hier op kunnen reageren. Het COA voert casestudies uit naar afnemend geluks- en thuisgevoel. Via casestudies kan vervolgonderzoek gedaan worden naar afnemend geluks- en thuis gevoel in relatie tot een toenemende oriëntatie op en identificatie met Nederland, naarmate vluchtelingen langer in Nederland zijn. Welke mechanismen spelen hier een rol? Waardering COA-begeleiding Bijna 80% van de hervestigde vluchtelingen heeft voor vertrek naar Nederland begeleiding van het COA gehad. Meer dan 80% van hen geeft aan dat dit geholpen heeft bij de kennismaking met de Nederlandse samenleving (KNS) en het leren van Nederlands als tweede taal (NT2). Ruim de helft geeft aan dat de COA-voorbereiding bijdraagt aan het krijgen van Nederlandse vrienden en kennissen. Iets minder dan de helft vindt dat de voorbereiding bijdraagt aan het vinden van een passende opleiding en van werk. Twee derde van de respondenten heeft na aankomst in Nederland in asielzoekerscentrum (azc) Amersfoort gewoond. De waarde van begeleiding voor KNS en NT2 wordt door meer dan 80% onderschreven. Het blijkt dat de respondenten de begeleiding die het COA sinds 2011 aanbiedt beter beoordelen. De vernieuwde begeleidingsmethodiek kenmerkt zich door een aanbod van drie CO-trainingen, in plaats van één, ter voorbereiding op de Nederlandse samenleving. Dat blijkt vooral uit een betere beoordeling van de onderdelen die zich richten op het opbouwen van een Nederlands netwerk, het vinden van een passende opleiding en werk. Aanbevelingen: Al in gang gezet: Het COA houdt jaarlijks een bewonerstevredenheidsonderzoek (BTO) op de opvanglocaties. De uitkomsten van het onderzoek Meedoen zijn een momentopname. Het is van belang dat het COA op gestructureerde en regelmatige wijze van hervestigde vluchtelingen een oordeel krijgt over de begeleiding. Er wordt onderzocht of het BTO-instrument daarvoor te gebruiken is. Het COA onderzoekt de toepasbaarheid van onderdelen van de CO-trainingen voor COA-locaties. De inhoud en methodieken van de trainingen worden door hervestigde vluchtelingen hoog gewaardeerd. 11

14 Begeleiding door gemeenten en VluchtelingenWerk Nederland 58% geeft aan begeleiding van de gemeente te krijgen of te hebben gekregen. 47% van de respondenten is het ermee eens dat deze begeleiding heeft geholpen bij het verbeteren van hun KNS. Voor 67% geldt dat voor hun NT2, voor 11% bij het opbouwen van een sociaal netwerk, voor 40% bij het vinden van een opleiding en 38% bij het vinden van werk. 77% van de respondenten geeft aan door VluchtelingenWerk Nederland begeleid te worden of begeleid te zijn. Bijna 60% van hen vindt dat die begeleiding heeft geholpen bij het verbeteren van hun KNS en NT2, 35% bij het opbouwen van een sociaal netwerk, 24% bij het vinden van een passende opleiding en 21% bij het vinden van werk. Contactpersonen van begeleidende organisaties geven aan dat het huisvesten en begeleiden van hervestigde vluchtelingen een intensief proces is. Hervestigde vluchtelingen zijn volgens hen gemotiveerd en dankbaar, maar komen van het ene op het andere moment in een heel andere cultuur. Sommige contactpersonen ervaren dat ze minder opleidingsachtergrond en meer medische problemen hebben dan vluchtelingen die zelfstandig naar Nederland gekomen zijn. Als de hervestigde vluchtelingen arriveren in de gemeente zonder Burger Service Nummer (BSN) of verblijfdocument, dan heeft dat nadelige gevolgen voor het aanvragen van voorzieningen. 73% van de respondenten wordt ondersteund door privépersonen, zoals buren, vrienden, maar ook vertegenwoordigers van gemeenten of andere organisaties. Het gaat vaak om hulp op het gebied van administratieve en praktische zaken. Aanbevelingen: Al in gang gezet: Het COA bewaakt dat bij 100% van de aankomsten in de gemeenten het BSN binnen 24 uur beschikbaar is. Het COA implementeert de methodiek waarbij eerder gearriveerde hervestigde vluchtelingen als mentor ingezet worden bij de voorbereiding van hervestigde vluchtelingen op hun vertrek naar Nederland. Het COA benadrukt tijdens de CO-trainingen het belang van sociale netwerken en leert vluchtelingen vaardigheden die bijdragen aan vorming van een netwerk. 12

15 13

16 14

17 1 Inleiding Mensen die hun land hebben verlaten uit angst voor (oorlogs)geweld en/of vervolging worden vluchtelingen genoemd. Ze vertrekken naar een land waarvan ze aannemen dat daar de situatie veiliger is voor hen. Dit is het toevluchtsland. Hier worden ze opgevangen in vluchtelingenkampen of ze vinden zelf een onderkomen in steden en dorpen. 1.1 Het ketenbrede hervestigingproces Opvang vluchteling in toevluchtland De United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), de Vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, is verantwoordelijk voor de eerste opvang en registratie van vluchtelingen. 8 De UNHCR wil bewerkstelligen dat vluchtelingen op de langere termijn terugkeren naar het thuisland, zich kunnen vestigen in het toevluchtland of doormigreren naar een derde land. In het kader van die laatste vluchtelingenstroom draagt de UNHCR een deel van hen voor hervestiging in Nederland voor. Personen komen slechts in aanmerking voor hervestiging wanneer zij door UNHCR zijn erkend als vluchteling op grond van het Vluchtelingenverdrag en niet kunnen terugkeren naar hun land van herkomst en lokale integratie in het land van verblijf niet mogelijk is. 9 Het gaat in veel gevallen om mensen die behoren tot minderheidsgroeperingen, alleenstaande vrouwen, medisch geïndiceerden, homoseksuelen en etnisch of religieus gemengd gehuwden. Jaarlijks krijgen via het hervestigingproces 500 personen de mogelijkheid in Nederland een nieuw bestaan op te bouwen. Het huidige quotum is voor vier jaar vastgesteld, van 2012 tot en met (bezocht op 17 februari 2015). 9 Leers, G.B.M., Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel, Beleidskader hervestiging , kamerbrief 7, februari Idem. 15

18 1.1.2 Selectie hervestigde vluchteling De selectie van hervestigde vluchtelingen vindt jaarlijks voor 400 van de 500 vluchtelingen plaats tijdens de zogenaamde selectiemissies die in het toevluchtsland worden georganiseerd. De Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) controleert het vluchtverhaal en motief van de voorgedragen vluchtelingen. 11 Het COA maakt op basis van interviews een inschatting van de integratiemogelijkheden van de vluchtelingen. Het Bureau Medische Advisering (BMA) van de IND voert een medisch onderzoek uit. Op basis van de bevindingen uit deze drie activiteiten wordt besloten of vluchtelingen al dan niet worden toegelaten tot Nederland als hervestigde vluchtelingen. 100 personen van het jaarlijks quotum zijn gereserveerd voor gezinshereniging en hervestigde vluchtelingen die schriftelijk aan Nederland zijn voorgedragen. Ze worden op basis van het dossier van de UNHCR beoordeeld door IND, BMA en COA omdat een interview niet mogelijk is. Het kan gaan om vluchtelingen die of verblijven in landen waar geen selectiemissies heen gaan of om medische redenen snel naar Nederland moeten. Zij worden ook wel dossiercases genoemd Voorbereiding op vertrek naar Nederland Medewerkers van het COA maken tijdens de selectiemissies dossiers van de vluchtelingen die uiteindelijk bij de gemeenten als overdracht terechtkomen. Deze sociale dossiers zijn in 2011 samen met gemeenten ontwikkeld. Hierin wordt informatie gezet over de werk-, studie-, taal- en huidige woonomstandigheden. Ook inventariseren de COA-medewerkers de bestaande kennis van de Nederlandse samenleving en geven een indicatie over de integratiemogelijkheden van de betrokkene(n). Tenslotte verstrekken zij de eerste basale informatie over Nederland aan de hervestigde vluchtelingen. Van 2005 tot 2011 volgden geaccepteerde hervestigde vluchtelingen een door het COA uitgevoerde vierdaagse Culturele Oriëntatie (CO)-training in het toevluchtsland, waarna ze tijdelijk in asielzoekerscentrum (azc) Amersfoort opgevangen werden, in afwachting van een woning. Sinds 1 januari 2011 volgen ze drie keer een CO-training van vier dagen in het toevluchtsland. Hervestigde vluchtelingen worden vervolgens binnen maximaal 48 uur na aankomst in Nederland geplaatst in een woning in een Nederlandse gemeente. 12 De CO-trainingen worden door het COA voorbereid op basis van de informatie uit de sociale dossiers die zijn gemaakt tijdens de selectiemissies. In de CO-trainingen staan naast de Nederlandse taal en samenleving, de vaardigheden die van belang zijn bij participatie in de Nederlandse samenleving centraal. In iedere training wordt de informatie gedetailleerder. De eerste trainingsweek gaat vooral over Nederland, de tweede training over de gemeente waar de vluchtelingen gaan wonen en de derde training over de toekomstige woning. Na iedere trainingsweek worden de dossiers aangevuld met observaties, vorderingen in de Nederlandse taal, specifieke zaken en aanbevelingen voor gemeenten en begeleidende organisaties. 11 Criteria zijn de voordracht van UNHCR en Nederlandse asielbeleid: Vluchtelingenverdrag (inclusief artikel 1 F) in de vorm van art 29, eerste lid, sub a Vreemdelingenwet 2000, en de individuele beschermingsgronden van art 29, eerste lid, sub b en c van de Vw 2000, de algemene ambtsberichten van het ministerie van Buitenlandse Zaken en het asielbeleid ten aanzien van het land van herkomst van de vluchteling. 12 Leers, G.B.M., Minister voor Immigratie en Asiel, directe plaatsing van uitgenodigde vluchtelingen in gemeenten, kamerbrief 10 januari

19 Vanaf 2010 biedt de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), op verzoek van het ministerie van Veiligheid en Justitie en het COA, op projectbasis een aantal van de dossiercases een verkorte versie van de CO-trainingen aan die het COA voor de groepen verzorgt. Vanaf 2011: directe plaatsing in gemeenten Voorbereiding van ontvangst in Nederland Sinds 2011 regisseert het COA het plaatsingsproces in de gemeenten voorafgaand aan de aankomst. Op basis van profielen van de vluchtelingen wordt gezocht naar gemeenten die bereid zijn om hen op te vangen. Er wordt rekening gehouden, indien van toepassing, met het feit dat hervestigde vluchtelingen al een netwerk in Nederland hebben. Ook wordt gekeken of zij gezien hun herkomst beter in een stedelijke of landelijke woonomgeving passen. Het COA is vervolgens afhankelijk van gemeenten die huisvesting aan de hervestigde vluchtelingen willen bieden. Samen met gemeenten en begeleidende organisaties wordt de aankomst van de hervestigde vluchtelingen voorbereid. Er moet een basaal ingerichte woning, begeleiding, een huisarts en leefgeld bij aankomst in de gemeente beschikbaar zijn. Dit is een arbeidsintensief proces, waarbij het COA adviseert en gemeenten kan wijzen op best practices die eerder zijn opgedaan Aankomstprocedures in Nederland Tot 2011 kwamen de hervestigers na de vierdaagse CO-training naar Nederland en verbleven tijdelijk in azc Amersfoort. Hier kregen zij verdere oriëntatietrainingen en Nederlandse lessen aangeboden. Na een verblijfsduur van vier tot zes maanden op het azc werden ze gehuisvest in een gemeente. Sinds 2011 worden hervestigde vluchtelingen zes maanden na selectie in het toevluchtsland op Schiphol ontvangen door de medewerkers van het COA die hen de CO-trainingen hebben gegeven. Met ingang van 2014 heeft het COA eerder gearriveerde hervestigde vluchtelingen als mentor bij de aankomsten ingezet. De vluchtelingen doorlopen onder begeleiding van deze medewerkers in maximaal 48 uur de aankomstprocedures bij de IND, Vreemdelingenpolitie (VP), gemeente Haarlemmermeer (inschrijving Basis Registratie Personen) en de Geneeskundige en Gezondheidsdienst (GGD). Als alle procedures zijn afgerond, brengen de COA-medewerkers de hervestigde vluchtelingen naar hun nieuwe gemeente. Daar worden ze overgedragen aan de gemeente en de door de gemeente ingeschakelde begeleidingsorganisatie, in de meeste gevallen medewerkers van de lokale afdeling van VluchtelingenWerk Nederland. Bij aankomst in Nederland krijgen hervestigde vluchtelingen een verblijfsvergunning voor vijf jaar. Indien zij binnen drie jaar slagen voor het inburgeringexamen en geen criminele antecedenten opbouwen, kunnen ze na vijf jaar het Nederlanderschap aanvragen. 17

20 1.1.6 In de gemeente De hervestigde vluchtelingen arriveren binnen maximaal 48 uur na aankomst in Nederland in de gemeente. Zodra ze hier aankomen wordt de verantwoordelijkheid van de begeleiding overgedragen aan de gemeente en begeleidende organisaties. De medewerkers van het COA bezoeken de vluchtelingen een aantal weken na aankomst in Nederland. Zij bieden daarnaast eventuele nazorg aan gemeenten als er vragen of kwesties zijn waar de COA-expertise nodig is. Nederlandse gemeenten zijn wettelijk verplicht een bepaald percentage vergunninghouders (asielzoekers met verblijfsvergunning) te huisvesten. De gemeente is verantwoordelijk voor de (inkoop van) maatschappelijke begeleiding voor de door haar gehuisveste vluchtelingen. Plaatsing van hervestigde vluchtelingen gebeurt op vrijwillige basis. Het is voor gemeenten een van de manieren om aan de wettelijke taakstelling van te plaatsen vergunninghouders te voldoen. Van gemeenten die hervestigde vluchtelingen plaatsen, wordt verwacht dat zij een basaal ingerichte woning voor hen bij aankomst in Nederland gereed hebben. Dit gebeurt meestal met een deel van het inrichtingskrediet dat vluchtelingen bij aankomst in gemeenten aangeboden wordt. Het COA faciliteert de gemeenten bij de voorbereiding van de plaatsing met informatie en advies over de hervestigde vluchteling en de voorbereidingsactiviteiten die nodig zijn om huisvesting te realiseren. VluchtelingenWerk Nederland en andere begeleidingsorganisaties bieden maatschappelijke begeleiding aan vluchtelingen in de Nederlandse gemeenten. Het werk wordt vaak door vrijwilligers gedaan, ondersteund door betaalde krachten. In het specifieke geval van hervestigde vluchtelingen zijn het vaak de vrijwilligers van VluchtelingenWerk Nederland die zorgen dat de woning voor aankomst basaal ingericht is. De hervestigde vluchtelingen beginnen met een nieuw leven in Nederland en alles moet worden aangevraagd, zoals een uitkering, ziektekostenverzekering, bankrekening maar ook een internet- en televisieabonnement. Daar hebben ze assistentie bij nodig. Ook is er begeleiding gericht op het vinden van een juiste taalcursus en werk. Een uitputtende beschrijving van de rollen en taken van de verschillende ketenpartners in het hervestigingproces en een evaluatie van de wijze waarop deze worden uitgevoerd is terug te vinden in een onderzoek van Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Ministerie van Veiligheid en Justitie uit Daarin wordt geconcludeerd dat het proces van directe plaatsing over het algemeen goed verloopt. 13 WODC, Directe plaatsing in gemeenten van hervestigde vluchtelingen, Een onderzoek naar de impact van het gewijzigde beleid,

21 Figuur Begeleiding hervestigde vluchtelingen van toevluchtland naar gemeente Hervestigde vluchtelingen in toevluchtlanden UNHCR IND IOM COA GEMEENTEN LOKALE BEGELEIDING o.a. VWN Hervestigde vluchtelingen in Nederland 19

22 1.2 Het onderzoek Onderzoeksvraag Het COA stelde zich voor het onderzoek de volgende vraag: Hoe participeren hervestigde vluchtelingen in Nederland en wat kan het COA in het licht van haar taken op het terrein van hervestiging van hen leren? Hervestigde vluchtelingen in Nederland werden niet eerder op grote schaal bevraagd over hoe het hen vergaat en hoe zij de hen geboden begeleiding hebben ervaren. In hoeverre en op welke wijze zij in de Nederlandse samenleving participeren, hoe zij zich in die samenleving voelen en wat daarop van invloed is geweest, was niet bekend. Daarom startte het COA op 1 november 2013 het project Monitor hervestigde vluchtelingen met ondersteuning van het Europees Vluchtelingenfonds (EVF). In dit onderzoek werden gestandaardiseerde interviews met de doelgroep afgenomen. Ook zijn medewerkers van gemeenten en begeleidende organisaties geïnterviewd over hun ervaringen in het werken met deze groep Onderzoeksopzet Het onderzoek richt zich op hervestigde vluchtelingen die van 2005 tot 2014 in Nederland zijn aangekomen. Gegevens van deze groep zijn ingevoerd en bijgehouden in het registratiesysteem Integraal Bewoners Informatie Systeem (IBIS) van het COA. De totale populatie bestaat uit 4092 personen. Op basis van de adresgegevens in IBIS die geactualiseerd worden via Basis Voorziening Vreemdelingen (BVV), zijn de individuele hervestigde vluchtelingen ingedeeld in huishoudens. Daarbij zijn zij die woonachtig zijn op hetzelfde adres gedefinieerd als een huishouden. In de steekproef zijn alleen volwassen huishoudleden opgenomen. 14 De totale populatie hervestigde vluchtelingen, aangekomen in de benoemde periode, bestaat uit 1362 huishoudens en 2761 volwassen personen. De omvang van de groep brengt de beperking met zich mee dat het niet mogelijk is kwantitatieve analyses uit te voeren tussen de verschillende nationaliteiten. In een onderzoek waar een organisatie mensen interviewt over zijn eigen begeleiding, schuilt het onvermijdelijke gevaar van sociaal wenselijke antwoorden. De hervestigde vluchtelingen zijn daarom niet door COA-medewerkers geïnterviewd die de respondenten kennen, maar door studenten die geworven zijn via de universiteiten in Utrecht, Leiden en Amsterdam. Bij het werken met tolken, noodzakelijk voor dit onderzoek, is het risico dat door vertaalfouten of interpretaties een deel van de strekking van de vragen en antwoorden verloren gaat. De studenten hebben om deze reden twee workshops gehad waarin ze leerden werken met tolken. 14 Alle mensen die geboren zijn in of voor 1995 (dan is zeker dat ze minimaal 18 jaar zijn op het moment van interviewen in 2014) zijn uit het selectiebestand gelaten. Wanneer er vanaf nu naar populatie of hervestigde vluchtelingen of huishoudens verwezen wordt, worden personen van 18 jaar of ouder bedoeld. 20

23 1.2.3 Samenwerking met universiteiten Om objectiviteit en expertise tijdens het onderzoek te garanderen, is eind 2013 samenwerking gezocht met universiteiten. Na een zorgvuldig selectieproces zijn twee masterstudenten Multiculturalisme in vergelijkend perspectief, van de Universiteit Utrecht, als stagiaire bij het COA aangenomen. Zij hebben hun masterscripties over hervestigde vluchtelingen geschreven en zijn daarop in 2014 afgestudeerd. 15 Deze studenten hebben de vragenlijsten opgesteld en waren verantwoordelijk voor de organisatie en uitvoering van de interviews. Ook is er een derde studente, van de onderzoeksmaster Migration, Ethnic Relations and Multiculturalism van de universiteit Utrecht, als stagiaire aan genomen vanwege haar expertise op het gebied van het dataverwerking- en analyseprogramma Statistical Package for the Social Sciences (SPSS). 16 Haar kennis en ervaring op het gebied van methoden en statistiek heeft ze ingezet bij het opstellen van vragenlijsten, het trekken van een steekproef en het verwerken en analyseren van de verzamelde gegevens. In april 2014 zijn nog eens negen studenten van de universiteiten in Leiden, Amsterdam en Utrecht en een stagiaire aangenomen. 17 Samen met de drie eerder aangetrokken studenten hebben zij de interviews bij de hervestigde vluchtelingen afgenomen. De studenten kregen voorafgaand aan de interviews twee workshops over de interculturele dialoog, het werken met tolken, het praktisch oefenen, het omgaan met privacygevoelige gegevens en de kennismaking met hervestigde vluchtelingen. Door de gedragscode van het COA te ondertekenen waren zij gehouden aan zorgvuldige omgang met privacygevoelige gegevens Steekproef Om een representatieve steekproef te trekken zijn de huishoudens ingedeeld in groepen op basis van drie criteria: aankomstjaar, herkomstland en grootte van huishouden. 18 Om vergelijkingen te maken die mogelijk periodegebonden ontwikkelingen laten zien, zijn drie tijdvakken van elk drie jaar gevormd: van aankomstjaar 2005 tot en met 2007, van 2008 tot en met 2010 en van 2011 tot en met Op basis van de verhoudingen in de populatie zijn in totaal 416 hervestigde vluchtelingen geselecteerd en benaderd. In eenpersoonshuishoudens is, logischerwijs, de enige persoon benaderd en in twee- of meerpersoonshuishoudens zijn maximaal twee personen benaderd Oosterbaan, A., Vluchtelingen in Nederland hebben meer nodig dan een huis, 2014 en Botman, A, Acculturatiestrategieën van hervestigde vluchtelingen, In dit onderzoek is gebruik gemaakt van versie 22 van SPSS. 17 Zie bijlage A: Studentenlijst 18 Indien aankomstjaren verschillen binnen één huishouden is zo mogelijk het meest voorkomende aankomstjaar gerekend; in andere gevallen is het aankomstjaar willekeurig bepaald. 19 De eerste benaderde persoon is in alle huishoudens het eerste huishoudlid (er is geen reden om aan te nemen dat dit telkens een vergelijkbare persoon is); de tweede benaderde persoon is het huishoudlid van wie de geboortedag en maand het eerste zijn na die van het eerste huishoudlid. 21

24 1.2.5 Werving respondenten Er is veel aandacht besteed aan het werven van hervestigde vluchtelingen die mee wilden werken aan het onderzoek. De geselecteerde huishoudleden werden per telefoon, , Facebook en/of brief gevraagd om deel te nemen. Het merendeel van de aangeschreven hervestigde vluchtelingen dat reageerde, correspondeerde per antwoordbrief die was bijgevoegd bij de uitnodigingsbrief. Ook waren er reacties via mail, telefoon en Facebook. Volwassen respondenten Van de in totaal 416 benaderde personen gaven er uiteindelijk 154 aan mee te willen werken aan het onderzoek. Dat betekent een respons van 37%. Vijftien huishoudens gaven te kennen niet mee te willen werken aan het onderzoek. De meest voorkomende redenen waren dat ze het te druk hadden met hun werk of studie en in een klein aantal gevallen dat ze de waarde van het onderzoek niet inzagen. Via familieleden bleek dat vier personen die benaderd werden overleden waren. Kinderen Tijdens de interviews met volwassen respondenten is eveneens data vergaard over de kinderen in de leeftijd van vier tot achttien jaar. Binnen ieder geselecteerd huishouden werden vragen over school gesteld van maximaal twee van de ook tot het huishouden behorende kinderen. Op deze wijze is over 63 kinderen informatie verkregen. Contactpersonen begeleidende instanties Door twee stagiaires zijn 30 contactpersonen van gemeenten, VluchtelingenWerk en overige begeleidende instanties telefonisch geïnterviewd. Bij het werven van deze groep respondenten is zoveel mogelijk geprobeerd de contactpersonen geografisch (provinciaal) en over de soorten organisaties (gemeenten en begeleidende instanties) te spreiden Vragenlijsten en analyse Het onderzoeksteam heeft drie vragenlijsten opgesteld: een voor de volwassen hervestigde vluchtelingen over henzelf, een voor hen over hun kinderen en een vragenlijst voor de contactpersonen van begeleidende instanties. De vragenlijst voor de volwassenen betreft een combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve vragen. Gespreksonderwerpen tijdens de interviews zijn de achtergronden van de hervestigde vluchtelingen, hun participatie in de samenleving, hun geluksgevoel in en band met Nederland, de ervaren begeleiding en de persoonlijke waardering. De vragenlijst voor de kinderen betreft inventariserende, kwantitatieve vragen over de schoolgang. Voor het invoeren van de kwantitatieve gegevens is een codeboek aangemaakt op basis waarvan de interviewers de data geanonimiseerd en grotendeels gecodeerd in Excel hebben kunnen invoeren. Deze bestanden zijn vervolgens omgezet in gegevensbestanden voor SPSS waarmee diverse kwantitatieve analyses zijn uitgevoerd. De kwalitatieve gegevens zijn afzonderlijk geanalyseerd. De kwantitatieve en kwalitatieve vragen voor gemeenten en begeleidende instanties gaan over de begeleiding en de ervaringen die opgedaan zijn met hervestigde vluchtelingen. De verzamelde gegevens zijn door de onderzoeksmedewerkers geïnventariseerd, gecategoriseerd en gerubriceerd en vervolgens samengevat. 22

25 1.2.7 Interviews De 154 interviews zijn afgenomen in de periode van 2 mei tot en met 6 augustus Na enkele pilotgesprekken zijn de vragenlijsten definitief bepaald. De interviews mochten niet langer dan twee uur duren. Langere interviews waren qua agenda van de respondenten moeilijk te plannen en uit de pilotgesprekken bleek dat het rendement lager werd na twee uur. Op een uitzondering na, vonden de gesprekken plaats op de huisadressen van de respondenten. Zij gaven op voorhand aan in welke taal zij de gesprekken wensten te voeren. De belangrijkste taalgroepen in het onderzoek zijn Arabisch, Birmees, Eritrees, Frans en Burundees. 60% van de interviews is afgenomen met een tolk van het Tolk- en Vertaalcentrum Nederland (TVcN). De overige interviews vonden plaats in het Nederlands, door interviewers met professionele Engelse en Spaanse taalbeheersing in het Engels en Spaans en door een van de interviewers met Arabisch als moedertaal in het Arabisch. 23

26 24

27 2 Hervestigde vluchtelingen in beeld Van de 154 volwassen hervestigde vluchtelingen die aan dit onderzoek deelnemen is 53% man en 47% vrouw. 47% vormt een eenpersoonshuishouden, de overige 53% vormt een twee- of meerpersoonshuishouden. 53% vormt een meerpersoonshuishouden De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 38,4 jaar 20 en de leeftijd varieert van 18 tot 77 jaar. De leeftijdsverdeling onder de beide geslachten is numeriek vergelijkbaar met twee verschillen: er zijn relatief meer mannen boven de 45 jaar en meer vrouwen tussen de 25 en 30 jaar. Bevolkingspiramide 2 Geslacht en leeftijden respondenten Leeftijd in jaren 73 vrouwen Gemiddelde leeftijd 36,5 Gemiddelde leeftijd 40, Aantal personen mannen 20 Ter vergelijking: In de IntegratieBarometer van VluchtelingenWerk Nederland 2014 staat vermeld dat de gemiddelde leeftijd van vluchtelingen 34,9 jaar is en dat 65% man is. De autochtone bevolking bestaat voor 51% uit mannen en de gemiddelde leeftijd is 40,9 jaar. 25

28 Van 63 kinderen in de leeftijd van vier tot en met zeventien jaar is 45% man en 55% vrouw. Hun gemiddelde leeftijd is tien jaar. De meisjes in deze groep zijn over algemeen iets jonger dan de jongens. 64% van de respondenten geeft aan christelijk te zijn, 13% moslim en 10% boeddhist. Naast de religies die minder vertegenwoordigd zijn, zegt 3% geen religie te hebben Herkomst- en toevluchtslanden De meest voorkomende herkomstlanden van de respondenten zijn Irak, Myanmar, Bhutan, Congo en Eritrea. Op basis van de verhoudingen waarin deze landen voorkomen in de steekproef en in de populatie kan geconcludeerd worden dat de steekproef wat herkomstland betreft een representatieve afspiegeling is van de populatie. 22 Top 5 herkomstlanden: Irak, Myanmar, Bhutan, Congo en Eritrea Top 5 toevluchtslanden: Thailand, Tanzania, Nepal, Syrië en Libanon De 154 respondenten vluchtten vanuit het herkomstland naar 36 toevluchtslanden. Het overgrote deel van hen vlucht naar één land voordat ze in Nederland hervestigd worden. 23 De meest voorkomende toevluchtslanden zijn Thailand, Tanzania, Nepal, Syrië en Libanon. De tijd dat de hervestigde vluchtelingen in een van de toevluchtslanden verblijven, varieert van vier maanden tot 29 jaar. De gemiddelde verblijfsduur in het toevluchtsland is 7,5 jaar. 44% van de respondenten woonde in het toevluchtsland in een vluchtelingenkamp, terwijl 43% in een stad of dorp woonde Aangezien er geen gegevens zijn over de religieuze achtergrond van de hele populatie hervestigers, is niet vast te stellen of deze aantallen representatief zijn. 22 Zie bijlage B voor vergelijking herkomstlanden in steekproef en in gehele populatie % van de respondenten geeft aan dat ze naar meer dan 1 land vluchtten. 24 Het overige percentage kent beide soorten van vluchtverblijven, een andere vorm (gevangenis, hotel, bij familie) of geeft geen antwoord op de vraag. 26

29 44% woonde in een vluchtelingenkamp 43% woonde in een stad of dorp 76,5% van de respondenten komt via een selectiemissie en na het trainingsprogramma van het COA naar Nederland. Over het algemeen arriveren ze in groepen. Het overige deel arriveert als dossiercase, veelal kleine groepjes, een familie of een individu. Dit komt overeen met de verdeling in de gehele populatie. Figuur 2.1 Herkomstlanden respondenten NEDERLAND SYRIË LIBANON IRAK NEPAL ERITREA CONGO Herkomstland BHUTAN MYANMAR THAILAND TANZANIA Toevluchtland 27

30 2.2 Aankomstjaren De respondenten zijn tussen 2005 en 2013 in Nederland aangekomen. De aantallen per jaar zijn: Tabel 2.2 Aankomstjaren respondenten in Nederland Aankomstjaar Aankomstjaar Aankomstjaar Totaal Respondenten Totaal % 7,1 12,3 9,1 13,0 9,7 14,9 7,8 14,9 11,0 100 In het onderzoek worden drie tijdvakken onderscheiden: aankomstjaar 2005 tot en met 2007 (7 tot en met 9 jaar in Nederland), aankomstjaar 2008 tot en met 2010 (4 tot en met 6 jaar in Nederland) en aankomstjaar 2011 tot en met 2013 (1 tot en met 3 jaar in Nederland). Bij de resultaten worden, indien mogelijk en van toepassing, vergelijkingen gemaakt tussen de verschillende tijdvakken. 2.3 Situatie in Nederland 29 van de 154 respondenten (19%) komen alleen in Nederland aan. De overigen arriveren met familieleden, vrienden of andere vluchtelingen. 76 (49%) van de hervestigde vluchtelingen arriveren met hun partner/echtgenoot en 66 van hen nemen een of meerdere kinderen mee. Van alle in Nederland woonachtige hervestigde vluchtelingen verblijft 67% eerst in een azc (tot 2011) en 33% gaat, met ingang van 2011, direct naar hun woning in een Nederlandse gemeente. Deze percentages zijn vergelijkbaar met de verdeling in de totale populatie. 67% verbleef eerst in een azc 33% ging direct naar gemeente 44% woont in een kleine woonplaats 40% in een middelgrote woonplaats De geïnterviewde hervestigde vluchtelingen wonen ten tijde van het interview in 76 woonplaatsen. De meeste respondenten wonen in Ede, Raalte en Amersfoort. Ter analyse en vergelijking zijn de woonplaatsen ingedeeld in inwonerstal tot , inwonerstal van tot en een inwonerstal van meer dan In totaal woont 44% van de geïnterviewde hervestigde vluchtelingen in een kleine woonplaats, 40% in een middelgrote woonplaats en 16% in een grote woonplaats. 28

31 Figuur 2.3 Woonplaatsen respondenten 2 1 Wommels Damwoude 1 Joure 2 Kollumerzwaag 2 1 Oosterwolde 1 Surhuisterveen 2 Groningen Gasselte Aardenburg Zierikzee 1 Kloosterzande 2 2 Zwartsluis 3 Hoorn 1 De Wijk Alkmaar 2 Purmerend Hasselt Middenbeemster 2 2 Kampen Monnickendam 1 Hattem 4 Zaandam 8 Raalte Denekamp Amsterdam Harderwijk 4 Ermelo Weerselo Losser Uithoorn 1 Almere Bunschoten-Spakenburg 1 Oldenzaal 1 Hoevelaken Haaksbergen 2 De Bilt 7 Amersfoort Woerden 4 Woudenberg 1 1 Zutphen Den Haag Utrecht Gouda Houten 1 Rijswijk Culemborg 12 Ede 1 Zevenaar Wageningen Hellevoetsluis Rotterdam Ochten Gendt Ridderkerk 1 Tiel 1 1 Dordrecht Nijmegen 1 2 Strijen Sommelsdijk 1 Roosendaal Sint Maartensdijk Vught Sint Oedenrode 1 1 Terneuzen Goes 2 1 Kapelle Bergen op Zoom 3 Eindhoven Hegelsom Venray Horst Venlo Emmen 1 3 Roermond Sittard 2 1 Heerlen Hervestigde vluchtelingen wonen in alle twaalf provincies en de meesten in Gelderland, Overijssel en Utrecht. In Drenthe, Flevoland en Groningen wonen de minste hervestigde vluchtelingen. 29