SALTMARSHES IN THE NETHERLANDS: CONSERVATION, RESTORATION AND SEALEVEL RISE. Wim J. Wolff Rijksuniversiteit Groningen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "SALTMARSHES IN THE NETHERLANDS: CONSERVATION, RESTORATION AND SEALEVEL RISE. Wim J. Wolff Rijksuniversiteit Groningen"

Transcriptie

1 SALTMARSHES IN THE NETHERLANDS: CONSERVATION, RESTORATION AND SEALEVEL RISE Wim J Wolff Rijksuniversiteit Groningen

2 < No grazing Elymus athericus Little to medium grazing > Aster, Limonium etc < Intensive grazing Puccinellia maritima

3 D D D D D D Groningen D D D D D Amsterdam Rotterdam D D D D D D D Antwerp (Belgium)

4 kwelder saltmarshes schor

5

6 inundation frequency (times/year) levee MHW bare flat pioneer zone low marsh middle marsh inundation period (hrs/tide)

7 1100 Annual Mean High Tide : average for stations Harlingen, Holwerd and Schiermonnikoog GHW Waddenzee gem Harlingen, Holwerd, Schiermonnikoog mm tov NAP Jaar GHW trend 2,5 mm/j

8 Peazemerlannen (Friesland) /95 3/95 5/95 8/95 9/95 11/95 1/96 9/96 12/96 3/97 8/97 3/98 8/98 12/98 3/99 8/99 11/99 3/00 8/00 12/00 8/01 11/01 3/02 8/02 11/02 3/03 8/03 11/03 3/04 8/04 Opslibbing (mm) Change of marsh level Lage kwelder Zomerpolder Datum

9 Development of a Dutch saltmarsh Foto: Johan van de Koppel

10 N0 PEAT!!

11 Threats to Dutch saltmarshes Reclamation Relative sealevel rise Minor threats (pollution, trampling etc)

12 Zeeland AD 750 (Vos & van Heeringen, 1997) 750 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Inversieruggen in het schorrenlandschap Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Archeologische vindplaatsen

13 Zeeland AD 1000 (Vos & van Heeringen, 1997) 1000 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Inversieruggen in het schorrenlandschap Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Archeologische vindplaatsen 750 AD

14 Zeeland AD 1250 (Vos & van Heeringen, 1997) 1250 AD 1000 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Bedijkt gebied

15 Zeeland AD 1530 (Vos & van Heeringen, 1997) 1250 AD 1530 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Bedijkt gebied

16 Zeeland AD 1750 (Vos & van Heeringen, 1997) 1530 AD 1750 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Bedijkt gebied

17 Zeeland AD 1950 (Vos & van Heeringen, 1997) 1750 AD 1950 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren, zeearmen, kanalen Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Bedijkt gebied

18 Zeeland AD 2006 (modified from Vos & van Heeringen, 1997) 2006 AD Noordzee, zeegaten en getijdegeulen Rivieren, zeearmen, kanalen Strandwallen en duinen Getijdegebied: platen, slikken en schorren Kustveenmoeras Hogere gronden: Pleistoceen zand aan maaiveld Bedijkt gebied

19 Saltmarsh reclamations in the Netherlands per 25 years (Van Veen, 1962; Wolff, 1992) 2006

20 Area of saltmarshes along mainland coast of Wadden Sea Area (ha) Year (Dijkema 1987; Esselink 2000)

21 How to counteract saltmarsh loss due to reclamation? Until now: not with dredged material Protect existing marshes: all saltmarshes in the Netherlands have protected status Stimulate accretion

22 Stimulate accretion Provide shelter by brushwood groynes Dig ditches to increase drainage and stimulate vegetation and accretion

23

24

25 Research rectangles

26 Change of marsh level by accretion

27 Volume of ditches dug in saltmarshes along Groningen coast GRONDWERK KWELDERWERKEN GRONINGEN M3 X 1000 PONTON RUPSKRAAN RUPSFREES WIELFREES TOTAAL

28 Marsh area along Groningen coast Groningen Kwelderzone ha GR oost GR mid GR west

29 How to counteract sealevel rise? Until now: not with dredged material Stimulate accretion?

30 Saltmarshes on Ameland: subsidence due to gas extraction and vertical accretion

31 Rate of vertical accretion in relation to MHT level

32 Subsidence and vertical accretion in relation to marsh level

33 Differences in vertical accretion along transect from tidal flat to dune 140 Opslibbing De Hon aug mm totaal /95 8/97 8/99 9/01 8/03 9/ wad Bodemdaling De Hon dezelfde periode = 10 cm PQ duin

34 hoogte in mm Nieuwlandsrijd PQ 301 (oeverwal=3) opslibbing in mm Accretion compensates subsidence of original marsh level close to the estuary De Hon PQ 908 (overgang-vlakte=2) Accretion does not compensate subsidence of original marsh level far from the estuary hoogte in mm opslibbing in mm

35 How to counteract saltmarsh loss? Stimulate accretion De-embankment

36 De-embankment of embanked areas

37 Settlement Bezinkvelden fields Saltmarsh Kwelder Pilot project (135 ha) Proefpolder (135 ha) Summer Zomerpolders

38 Accretion after de-embankment grazed exclosure Change in surface elevation (mm/year) Near breach and creek Near breach, creek far Near creek, breach far Breach and creek far west midden oost

39 NW European sites with coastal de-embankment

40 Tollesbury (UK)

41 Thanks to Kees S Dijkema Willem E van Duin Mineke Wolters

42 The only case of dredged material in a saltmarsh: dumping of dredged material in a secondary tidal channel in front of the marshes of Saaftinge (3000 ha) led to an extremely fast vertical accretion of the marsh

Alternate stable states and restoration of intertidal systems

Alternate stable states and restoration of intertidal systems Alternate stable states and restoration of intertidal systems Johan van de Koppel Netherlands Institute of Ecology (NIOO-KNAW) Centre for Estuarine and Marine Ecology Netherlands Institute of Ecology Yerseke

Nadere informatie

Ecologie, economie en veiligheid: Kansen voor win-win of een trade-off? NIOZ is an institute of. in cooperation with.

Ecologie, economie en veiligheid: Kansen voor win-win of een trade-off? NIOZ is an institute of. in cooperation with. Ecologische uitdagingen Westerschelde Ecologie, economie en veiligheid: Kansen voor win-win of een trade-off? NIOZ is an institute of in cooperation with tjeerdbouma@nioznl LIVING AREA coastal protect

Nadere informatie

Bijlage 1.6 Kwelders. J. de Vlas, RIKZ, juni 2004

Bijlage 1.6 Kwelders. J. de Vlas, RIKZ, juni 2004 Bijlage 1.6 Kwelders........................................................................................ J. de Vlas, RIKZ, juni 2004 Zowel de omvang van de kwelders in het Nederlandse waddengebied

Nadere informatie

Hydrogeologische maatregelen zelfvoorzienendheid in de Zuidwestelijke Delta, NL: GO-FRESH

Hydrogeologische maatregelen zelfvoorzienendheid in de Zuidwestelijke Delta, NL: GO-FRESH Hydrogeologische maatregelen zelfvoorzienendheid in de Zuidwestelijke Delta, NL: GO-FRESH Gualbert Oude Essink Deltares/UU, The Netherlands More information: www.go-fresh.info Gezette stappen sinds 2004

Nadere informatie

Morfologische effecten van bodemdaling door gaswinning op Ameland

Morfologische effecten van bodemdaling door gaswinning op Ameland Morfologische effecten van bodemdaling door gaswinning op Ameland Zheng Bing Wang, Wim Eysink, Johan Krol, 9 december 2011, Ameland Onderzochte aspecten Noordzeekust Friesche Zeegat en De Hon Waddenzee

Nadere informatie

BODEMDALING KWELDERS AMELAND : OPSLIBBING, KLIFEROSIE, VEGETATIE EN BEWEIDING

BODEMDALING KWELDERS AMELAND : OPSLIBBING, KLIFEROSIE, VEGETATIE EN BEWEIDING BODEMDALING KWELDERS AMELAND 1986-21: OPSLIBBING, KLIFEROSIE, VEGETATIE EN BEWEIDING Kees Dijkema - IMARES Texel Elske Koppenaal University Groningen Han van Dobben ALTERRA Wageningen Pieter Slim ALTERRA

Nadere informatie

Dealing with uncertainties in climate adaptation in the Netherlands

Dealing with uncertainties in climate adaptation in the Netherlands Dealing with uncertainties in climate adaptation in the Netherlands A case of Delta Committee Prof. Dr. Pavel Kabat Pavel.Kabat@wur.nl Wageningen University and Research Center, Netherlands Earth System

Nadere informatie

Friese en Groninger kwelderwerken. Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu. Monitoring en beheer WOt-rapport 122

Friese en Groninger kwelderwerken. Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu. Monitoring en beheer WOt-rapport 122 Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu Friese en Groninger kwelderwerken Monitoring en beheer 1960-2010 WOt-rapport 122 K.S. Dijkema, W.E. van Duin, E.M. Dijkman, A. Nicolai, H. Jongerius, H. Keegstra

Nadere informatie

Ir. Herman Dijk Ministry of Transport, Public Works and Water Management

Ir. Herman Dijk Ministry of Transport, Public Works and Water Management Policy Aspects of Storm Surge Warning Systems Ir. Herman Dijk Ministry of Transport, Public Works and Water Contents Water in the Netherlands What kind of information and models do we need? Flood System

Nadere informatie

Kees Dijkema & Willem van Duin

Kees Dijkema & Willem van Duin Kees Dijkema & Willem van Duin 50 jaar monitoring van kwelderwerken Kweldervorming Kwelders liggen langs de randen van het wad in het bereik van het getij, waar sedimentatie en erosie plaatsvindt. Planten

Nadere informatie

Kwelders en schorren, circa

Kwelders en schorren, circa Indicator 10 juli 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Door waterstaatkundige ingrepen

Nadere informatie

Monitoring bodemdaling Ameland. Grote rapportage 2011

Monitoring bodemdaling Ameland. Grote rapportage 2011 Monitoring bodemdaling Ameland Grote rapportage 2011 Voorspellingen Geomorfologie, Wad, Kwelders en Duinen Geschiedenis vanaf 1986 Luchtfoto van centrum bodemdalingsgebied Prognoses Bodemdaling Prediction

Nadere informatie

De natuurlijke kwelder als referentie voor onze half-natuurlijke kwelders. Peter Esselink

De natuurlijke kwelder als referentie voor onze half-natuurlijke kwelders. Peter Esselink De natuurlijke kwelder als referentie voor onze half-natuurlijke kwelders Peter Esselink workshop vastelandkwelders 28 okt 2015 Stap 1 Terminologie De natuurlijke kwelder als referentie voor onze half-natuurlijke

Nadere informatie

For Sale & For Rent Gerdesiaweg Rotterdam-Kralingen, the Netherlands

For Sale & For Rent Gerdesiaweg Rotterdam-Kralingen, the Netherlands For Sale & For Rent Gerdesiaweg 486-488 Rotterdam-Kralingen, the Netherlands Asking price: 1.100.000 k.k. Rental price: 95.000 per year www.reliplan.nl 2. Object Location The location is situated at Gerdesiaweg

Nadere informatie

Friese en Groninger Kwelderwerken: Monitoring en beheer

Friese en Groninger Kwelderwerken: Monitoring en beheer Friese en Groninger Kwelderwerken: Monitoring en beheer 1960 2014 W.E. van Duin, H. Jongerius, A. Nicolai, J.J. Jongsma, A. Hendriks & C. Sonneveld WOt-technical report 68 Friese en Groninger kwelderwerken:

Nadere informatie

Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland. Monitoring effecten Bodemdaling

Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland. Monitoring effecten Bodemdaling Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland Monitoring effecten Bodemdaling 1986-2017 1962 gas gevonden 1972 NAM concessie 1973 actie Nameland 1986 begin gaswinning Wadbul

Nadere informatie

Effecten van bodemdaling door gaswinning op het Waddenzeegebied

Effecten van bodemdaling door gaswinning op het Waddenzeegebied George Wintermans Effecten van bodemdaling door gaswinning op het Waddenzeegebied In het Nederlandse Waddenzeegebied wordt gas gewonnen uit reservoirs op ca 2,5 km diepte. Daardoor is bodemdaling opgetreden.

Nadere informatie

Living Lab for MUD NL kennisontwikkeling voor internationale toepassing

Living Lab for MUD NL kennisontwikkeling voor internationale toepassing Living Lab for MUD NL kennisontwikkeling voor internationale toepassing Erik van Eekelen Lead Engineer Environmental, Van Oord Program Manager, EcoShape Wie zijn wij? Consortium voor pre-competitieve kennisontwikkeling

Nadere informatie

Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice

Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice A.D. Rijnsdorp, R. van Hal, M. Hufnagl, R.D.M. Nash, A. Schroeder, L.R. Teal, I. Tulp, R. Witbaard, D. Beare, H.W. van der Veer Wageningen

Nadere informatie

Flood risk developments in the Rhine Basin and its Delta

Flood risk developments in the Rhine Basin and its Delta Flood risk developments in the Rhine Basin and its Delta Philip Bubeck, Aline te Linde, Jasper Dekkers, Hans de Moel and Philip Ward Content Study Area Problem description and research goals Current flood

Nadere informatie

ir. Luc Van Damme VLAAMSE BAAIEN Challenges and Reflections Projectleider Vlaamse Baaien Dept.Openbare Werken & Mobiliteit vcbcvbcvbvcb

ir. Luc Van Damme VLAAMSE BAAIEN Challenges and Reflections Projectleider Vlaamse Baaien Dept.Openbare Werken & Mobiliteit vcbcvbcvbvcb VLAAMSE BAAIEN Challenges and Reflections ir. Luc Van Damme Projectleider Vlaamse Baaien Dept.Openbare Werken & Mobiliteit Luc Van Damme projectleider - MOW VLAAMSE BAAIEN: INITIATIVE Mariene ingenieurs

Nadere informatie

Monitoring van kwelders in de Waddenzee

Monitoring van kwelders in de Waddenzee Monitoring van kwelders in de Waddenzee Rapport in het kader van het WOT programma Informatievoorziening Natuur i.o. (WOT IN) K.S. Dijkema W.E. van Duin E.M. Dijkman P.W. van Leeuwen Alterra - rapport

Nadere informatie

Natuurbeheer op de Wadden. Henk de Vries 10 september 2012

Natuurbeheer op de Wadden. Henk de Vries 10 september 2012 Natuurbeheer op de Wadden Henk de Vries 10 september 2012 Waddenzee groot natuurgebied Menselijke invloed Zee defensie Dijken en zandige kust Visserij, schelpdiervisserij Toerisme en recreatie Gas winning

Nadere informatie

De Ingewikkelde Invloed van IJsafsmelt op de Zeespiegel. Bert Vermeersen

De Ingewikkelde Invloed van IJsafsmelt op de Zeespiegel. Bert Vermeersen De Ingewikkelde Invloed van IJsafsmelt op de Zeespiegel Bert Vermeersen NIOZ op Texel wil veilig achter de zeedijk Door Nico Volkerts - 17-11-2015, 8:00 (Update 17-11-2015, 8:42) TEXEL - Het Koninklijk

Nadere informatie

Hoe groot is het aanpassingsvermogen. van de Waddenzee?

Hoe groot is het aanpassingsvermogen. van de Waddenzee? Hoe groot is het aanpassingsvermogen van de Waddenzee? Han Olff Rijksuniversiteit Groningen Photo: Han Olff Foto Ruben Smit Meer uitstoot CO 2 en Mondiale Vermesting verzuring van de opwarming en vervuiling

Nadere informatie

KWELDER-publicaties Texel 1975-2012

KWELDER-publicaties Texel 1975-2012 1 KWELDER-publicaties Texel 1975-2012 Kees Dijkema & Willem van Duin, RIN, IBN, ALTERRA, IMARES vs 1.3 Inhoud 1. Peer reviewed publicaties in boeken en tijdschriften... 2 1975-1989... 2 1990-1999... 2

Nadere informatie

Bodemdalingskaart.nl. Challenge the future

Bodemdalingskaart.nl. Challenge the future Bodemdalingskaart.nl bodemdalingskaart.nl een geodetische uitdaging Ramon Hanssen Hoogleraar Geodesie en Satelliet-aardobservatie, TU Delft Freek van Leijen, Hans van der Marel, Lu Shaoqing, Martijn Baas,

Nadere informatie

Titelstijl van model bewerken

Titelstijl van model bewerken Titelstijl van model Sudan Dairy Sector Potential or dead-end street? Martin de Jong Sudan Business Seminar, The Hague - 27th October 2016 Content Country Profile Dairy farming sector Titelstijl van model

Nadere informatie

Press release Statistics Netherlands

Press release Statistics Netherlands Press release PR00-277 8-12-2000 9:30 AM Inflation rate in November levelling out Consumer prices in November were up 3.0% on November last year. The inflation rate is therefore 0.1% lower than last month,

Nadere informatie

Jaarrapportage 2007: vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en referentiegebied west-groningen

Jaarrapportage 2007: vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en referentiegebied west-groningen Jaarrapportage 27: vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en referentiegebied west-groningen Willem van Duin, Kees Dijkema & Piet-Wim van Leeuwen Maart 28 Wageningen IMARES levert kennis die nodig

Nadere informatie

1320: Slijkgrasvelden

1320: Slijkgrasvelden Herstelstrategie H13 1320: Slijkgrasvelden Smits, N.A.C., P.A. Slim & H.F. van Dobben Leeswijzer Dit document start met de kenschets uit het profieldocument (paragraaf 1) en geeft daarna een overzicht

Nadere informatie

Kijkoperatie in het veen

Kijkoperatie in het veen Kijkoperatie in het veen Kwaliteitsbepalend onderzoek naar de neolithische veenweg van Nieuw-Dordrecht (gemeente Emmen) E.M. Theunissen, D.J. Huisman, A. Smit & F. van der Heijden Rapportage Archeologische

Nadere informatie

Figure 1 Shares of Students in Basic, Middle, and Academic Track of Secondary School Academic Track Middle Track Basic Track 29 Figure 2 Number of Years Spent in School by Basic Track Students 9.5 Length

Nadere informatie

Wadden in tijden van Klimaatverandering

Wadden in tijden van Klimaatverandering Wadden in tijden van Klimaatverandering Lezingen Serie Waddenacademie 14 september 2015 Natuurcentrum Ameland Pier Vellinga Universiteit Wageningen, Voorzitter van het Nationaal Onderzoekprogramma Kennis

Nadere informatie

Van Polder naar kwelder: tien jaar kwelderherstel Noarderleech

Van Polder naar kwelder: tien jaar kwelderherstel Noarderleech Van Polder naar kwelder: tien jaar kwelderherstel Noarderleech PUCCIMAR rapport 06 A&W rapport 90 P. Esselink D. Bos P. Daniels W.E. van Duin R.M. Veeneklaas Colofon P. Esselink *), D. Bos #), P. Daniels

Nadere informatie

Onderzoek naar Bodemdaling

Onderzoek naar Bodemdaling Onderzoek naar Bodemdaling - Internationale context - Kennisvragen - Samenwerking Gilles Erkens, Roelof Stuurman e.a. Bodemdaling: een serieus probleem 14 oktober 2015 What causes the land to subside?

Nadere informatie

IS ER NOG RUIMTE VOOR ZILTE NATUUR? Patrick Meire Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer Universiteit Antwerpen

IS ER NOG RUIMTE VOOR ZILTE NATUUR? Patrick Meire Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer Universiteit Antwerpen 1 IS ER NOG RUIMTE VOOR ZILTE NATUUR? Patrick Meire Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer Universiteit Antwerpen 2 1) Is er nog zilte natuur? Ontwikkeling van de zilte natuur langsheen onze kust is in eerste

Nadere informatie

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland

Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland Werk voor lagergeschoolde mensen: lessen en vragen uit een vergelijkende analyse voor België en Nederland VLOR 7 juni 2017 Ive Marx Waar we voor staan Tewerkstellingsgraad bij kortgeschoolden en mensen

Nadere informatie

Horizontaal gestuurd boren en de omgeving. Henk Kruse

Horizontaal gestuurd boren en de omgeving. Henk Kruse Horizontaal gestuurd boren en de omgeving Henk Kruse Oktober 2014 Deltares is een Nationaal Instituut 1000039.005 Instituut voor research en consultancy Ondergrondse Infrastructuur Sleufloze technieken

Nadere informatie

LED LIGHTING FOR COLD STORAGE

LED LIGHTING FOR COLD STORAGE LED LIGHTING FOR COLD STORAGE Madrid, October 16 Maarten de Graaf Didyouknowthat? It takes 0.65KWh of air conditioning energy to cool down every 1 kwh of lighting heat. Didyouknowthat? Meaning that youernergybillforlightingis

Nadere informatie

Handleiding rekentool loodsgeld Instructions tariff calculator pilotage tariffs. Dutch pilots January 2016

Handleiding rekentool loodsgeld Instructions tariff calculator pilotage tariffs. Dutch pilots January 2016 Handleiding rekentool loodsgeld Instructions tariff calculator pilotage tariffs Dutch pilots January 2016 INLEIDING Deze brochure bevat een beknopte handleiding voor de rekentool waarmee u de loodsgeldtarieven

Nadere informatie

Natuurbeheer van kwelders

Natuurbeheer van kwelders Foto 1. De onbeweide jonge kwelder op Schiermonnikoog. De plots (de afstand tussen de paaltjes is 2 m) tonen het effect van vijf jaar uitsluiten van hazen en ganzen (rechts) en uitsluiten van alleen ganzen

Nadere informatie

Even voorstellen. Auke Barnhoorn

Even voorstellen. Auke Barnhoorn Even voorstellen Auke Barnhoorn Universitair Docent in Petrofysica Department of Geoscience and Engineering Faculteit van Civiele Techniek en Geowetenschappen TU Delft 8 jaar in buitenland gewoond Nu 5

Nadere informatie

Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden

Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2

Nadere informatie

Veranderingen in gemiddelde zeeniveaus in de Nederlandse kustwateren. Douwe Dillingh Deltares

Veranderingen in gemiddelde zeeniveaus in de Nederlandse kustwateren. Douwe Dillingh Deltares Veranderingen in gemiddelde zeeniveaus in de Nederlandse kustwateren Douwe Dillingh Deltares NCG workshop Delft, 6 februari 2014 Inhoud Waarom is het belangrijk Hoe gaan we er mee om Wat meten we Trendanalyse

Nadere informatie

Designing climate proof urban districts

Designing climate proof urban districts Designing climate proof urban districts Presentation for Deltas in Times of Climate Change 2010 Jaap Kortman Laura van der Noort IVAM Maarten van Dongen Witteveen + Bos The Netherlands Presentation What

Nadere informatie

Legend. National border. Municipal border. Project area. Mining concessions. Tectonic fault top surface

Legend. National border. Municipal border. Project area. Mining concessions. Tectonic fault top surface Fe ld bi ß Project area ul t Potential impact areas differential ground heave e ad e k eu br 2 d of Ho Be nz en r NO impact category EK 2 medium probability of the occurrence of significant differences

Nadere informatie

Voorbeelden van machtigingsformulieren Nederlands Engels. Examples of authorisation forms (mandates) Dutch English. Juli 2012 Versie 2.

Voorbeelden van machtigingsformulieren Nederlands Engels. Examples of authorisation forms (mandates) Dutch English. Juli 2012 Versie 2. Voorbeelden van machtigingsformulieren Nederlands Engels Examples of authorisation forms (mandates) Dutch English Voorbeelden machtigingsformulieren standaard Europese incasso Examples of authorisation

Nadere informatie

IMARES Wageningen UR. Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west- Groningen: Jaarrapport 2014

IMARES Wageningen UR. Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west- Groningen: Jaarrapport 2014 Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west- Groningen: Jaarrapport 214 W.E. van Duin & C. Sonneveld Rapport C34/15 IMARES Wageningen UR (IMARES - Institute for Marine Resources

Nadere informatie

Assessment of Subsidence based on Production Scenario Basispad Kabinet

Assessment of Subsidence based on Production Scenario Basispad Kabinet Assessment of Subsidence based on Production Scenario Basispad Kabinet June 2018 By Dirk Doornhof and Onno van der Wal EP201806209337 Dit rapport is een weerslag van een voortdurend studie- en dataverzamelingsprogramma

Nadere informatie

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages 22/03/2013 Housing market in crisis House prices down Number of transactions

Nadere informatie

RE-INVENT OUR REGION

RE-INVENT OUR REGION RE-INVENT OUR REGION Future scenario s on the economic development of the South Eastern part of the Netherlands TIM 7 With close guidance on process and methods by Peter Kopeczek* * Re-invent your business

Nadere informatie

Cycling in The Netherlands & The Hague

Cycling in The Netherlands & The Hague Cycling in The Netherlands & The Hague Inge Molenaar program manager for cycling City of The Hague Ottawa, december 2009 A few words about me Facts and points of interest about the municipality of the

Nadere informatie

Wadden in tijden van Klimaatverandering

Wadden in tijden van Klimaatverandering Wadden in tijden van Klimaatverandering Oerol College 2018 Kunst ontmoet Wetenschap Marc van Vliet / Pier Vellinga Pier Vellinga, hgl klimaat en Water Waddenacademie; hgl. klimaatverandering VU Amsterdam

Nadere informatie

Kennis voor Klimaat en de Waddenzee

Kennis voor Klimaat en de Waddenzee Kennis voor Klimaat en de Waddenzee Reflectie Waddenacademie en de functie ervan in de Kennishuishouding van het Waddengebied Hessel Speelman Amersfoort; 7 april 2011 Onderwerpen reflectieve presentatie

Nadere informatie

Regionale maatregelen voor adaptatie aan klimaatverandering in de zoetwatervoorziening in NL INLEIDING

Regionale maatregelen voor adaptatie aan klimaatverandering in de zoetwatervoorziening in NL INLEIDING Regionale maatregelen voor adaptatie aan klimaatverandering in de zoetwatervoorziening in NL INLEIDING Ad Jeuken, Climate proof fresh water supply (CPFWS) Inhoud Onderzoek vanuit kennis voor klimaat De

Nadere informatie

Hoogte in de Lage Landen: AHN3 Tecchnische ontwikkeling hoogteverandering

Hoogte in de Lage Landen: AHN3 Tecchnische ontwikkeling hoogteverandering Hoogte in de Lage Landen: AHN3 Tecchnische ontwikkeling hoogteverandering Ramon Hanssen, M. Caro Cuenca, C.Tiberius, P. Mahapatra, S. Samiei Esfahany, H. van der Marel 1, P. Dheenathayalan, L. Chang, A.

Nadere informatie

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM Read Online and Download Ebook ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK STAFLEU

Nadere informatie

Adaptation of the Dutch Delta to a changing climate. UK-Netherlands Symposium on Coastal Defence and Flood Management The Hague, October 9, 2007.

Adaptation of the Dutch Delta to a changing climate. UK-Netherlands Symposium on Coastal Defence and Flood Management The Hague, October 9, 2007. Adaptation of the Dutch Delta to a changing climate UK-Netherlands Symposium on Coastal Defence and Flood Management The Hague, October 9, 2007. By prof. Pier Director Climate Programme, Wageningen University

Nadere informatie

Identificeren van geschikte maatregelen om op regionale schaal de voorraad zoet grondwater te vergroten

Identificeren van geschikte maatregelen om op regionale schaal de voorraad zoet grondwater te vergroten Identificeren van geschikte maatregelen om op regionale schaal de voorraad zoet grondwater te vergroten Een haalbaarheidsonderzoek in Walcheren Marjan Sommeijer 20-3-2013 Inhoud Introductie Methoden &

Nadere informatie

Integrale planning van water, ruimte en resilience

Integrale planning van water, ruimte en resilience 1 Integrale van water, ruimte en resilience Dr Margo van den Brink Afdeling Planologie Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen 2 God schiep de wereld, behalve Nederland. Dat liet

Nadere informatie

Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west-groningen: Jaarrapportage 2011

Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west-groningen: Jaarrapportage 2011 Vegetatie en opslibbing in de Peazemerlannen en het referentiegebied west-groningen: Jaarrapportage 2011 W.E. van Duin, K.S. Dijkema & P.-W. van Leeuwen Rapportnummer: C010/12 Publicatiedatum: januari

Nadere informatie

Extreem veilig Het product Our product Voordeel Advantage Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock

Extreem veilig Het product Our product Voordeel Advantage Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Bajolock Extreem veilig Het product Alle koppeling zijn speciaal ontworpen en vervaardigd uit hoogwaardig RVS 316L en uitgevoerd met hoogwaardige pakkingen. Op alle koppelingen zorgt het gepatenteerde veiligheid

Nadere informatie

Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland. Bodemdalingsstudie

Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland. Bodemdalingsstudie Jaap de Vlas Voorzitter Begeleidingscommissie Monitoring Bodemdaling Ameland Bodemdalingsstudie 1986-2011 Stuifdijk 1882 Hon Oerd Neerlands Reid Ameland met daling Duinvalleien Stuifdijk 1882 Hon Oerd

Nadere informatie

Landspiegelstijging en levende waterschappen

Landspiegelstijging en levende waterschappen Faculty of Geosciences River and delta morphodynamics Landspiegelstijging en levende waterschappen Prof. dr. Maarten G. Kleinhans et al. Dit verhaal

Nadere informatie

Wadden in tijden van Klimaatverandering

Wadden in tijden van Klimaatverandering Wadden in tijden van Klimaatverandering Lezingen serie Waddenacademie Volksuniversiteit Fryslan 18 maart 2015 Leeuwarden Pier Vellinga Universiteit Wageningen en Vrije Universiteit Amsterdam, Voorzitter

Nadere informatie

Zesde nationaal CCS Dag 22 mei CCS hoe nu verder? Chris Hendriks Ecofys 22 mei

Zesde nationaal CCS Dag 22 mei CCS hoe nu verder? Chris Hendriks Ecofys 22 mei CCS hoe nu verder? Chris Hendriks Ecofys 22 mei 2012 1 CO 2 Capture and Storage: the third choice Source: GESTCO project, C. Hendriks, Ecofys 2 Visie visie Y-as, bijv: CO 2 infrastructuur Technologiekennis

Nadere informatie

Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's?

Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Andreas Sterl (KNMI) wind hurricanes (orkanen) regen zicht + mist weer van de toekomst Achtergrond: CO 2 en temperatuurstijging Stijging

Nadere informatie

Socio-economic situation of long-term flexworkers

Socio-economic situation of long-term flexworkers Socio-economic situation of long-term flexworkers CBS Microdatagebruikersmiddag The Hague, 16 May 2013 Siemen van der Werff www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630 Discussion topics and conclusions

Nadere informatie

Verjonging van eilandstaarten. Alma de Groot, Albert Oost, Evert Jan Lammerts, Willem van Duin, Roos Veeneklaas, Bregje van Wesenbeeck

Verjonging van eilandstaarten. Alma de Groot, Albert Oost, Evert Jan Lammerts, Willem van Duin, Roos Veeneklaas, Bregje van Wesenbeeck Verjonging van eilandstaarten Alma de Groot, Albert Oost, Evert Jan Lammerts, Willem van Duin, Roos Veeneklaas, Bregje van Wesenbeeck Aanleiding Probleem: Ecologische veroudering, m.n. vergrassing van

Nadere informatie

NOORDZEE SYMPOSIUM 2007

NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Indicatoren als wegwijzers Hannelore Maelfait Kathy Belpaeme Coördinatiepunt Duurzaam Kustbeheer Wist je dat Wist je dat er in 2004, 24 olielozingen op zee vanuit de lucht werden

Nadere informatie

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet. Expert at a distance Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.nl Working together for education

Nadere informatie

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties

Nadere informatie

Beschrijving van het stroomgebied Schelde

Beschrijving van het stroomgebied Schelde HOOFDSTUK 2 Beschrijving van het stroomgebied Schelde Het Nederlandse deel van het Schelde-stroomgebied komt globaal overeen met het deltagebied in Zuidwest-Nederland. Hier mondt de Schelde uit in de Noordzee.

Nadere informatie

Innovatief monitoren van sportvelden. 31 mei 2018

Innovatief monitoren van sportvelden. 31 mei 2018 Innovatief monitoren van sportvelden 31 mei 2018 31 mei 2018 Met Intelligent Play een gegarandeerde levensduur en exploitatie van sportsportvelden Wim Glaap, Newae Alex Talton, Intelligent Play Sportvelden

Nadere informatie

Ecosystem Services as a communication tool at national level. It is in our nature

Ecosystem Services as a communication tool at national level. It is in our nature Ecosystem Services as a communication tool at national level It is in our nature 'Green Utility' Public body; Working for over 100 years on a green Netherlands Improved Conservation More Experience Wise

Nadere informatie

412151 140426 412151 140426 C TEBODIN 2007 Scenario Input Description [Maximum Values if weather occurs multiple times] Discharge Results Toxic Results Flammable Results General Radiation results Explosion

Nadere informatie

Het sediment-delend systeem als ruggengraad van de Wadden-kust. Bert van der Valk, Albert Oost, Zheng Bing Wang, Edwin Elias, Ad van der Spek e.a.

Het sediment-delend systeem als ruggengraad van de Wadden-kust. Bert van der Valk, Albert Oost, Zheng Bing Wang, Edwin Elias, Ad van der Spek e.a. Het sediment-delend systeem als ruggengraad van de Wadden-kust Bert van der Valk, Albert Oost, Zheng Bing Wang, Edwin Elias, Ad van der Spek e.a. het Waddensysteem Kust Noord-Holland Waddeneilanden Zeegaten,

Nadere informatie

Wadplaat sedimentatie bij Ameland

Wadplaat sedimentatie bij Ameland Wadplaat sedimentatie bij Ameland 2000-2015 Johan Krol Nes, mei 2016 1 Inhoudsopgave Samenvatting/Summary 2 Materiaal en methode 4 Onderzoeksgebieden en meetstations 8 Resultaten Oost-Ameland 10 Uitwerking

Nadere informatie

Eénjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Salicornia en andere zoutminnende soorten (H1310) Verkorte naam: Zilte pionierbegroeiingen

Eénjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Salicornia en andere zoutminnende soorten (H1310) Verkorte naam: Zilte pionierbegroeiingen Eénjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Salicornia en andere zoutminnende soorten (H1310) Verkorte naam: Zilte pionierbegroeiingen 1. Status Habitatrichtlijn Bijlage I (inwerkingtreding

Nadere informatie

Bagger als grondstof USING SEDIMENT AS A RESOURCE

Bagger als grondstof USING SEDIMENT AS A RESOURCE Bagger als grondstof USING SEDIMENT AS A RESOURCE Guido Verweij (HHSK) Will Manning (BHC) Hans Quaeyhaegens (W&Z) 12 oktober 2017 Baggernet Enschede USAR - Using Sediment As a Resource Hoogheemraadschap

Nadere informatie

Meetkunde en Lineaire Algebra

Meetkunde en Lineaire Algebra Hoofdstuk 1 Meetkunde en Lineaire Algebra Vraag 1.1 Het trapoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak met oneindig veel singuliere punten. Vraag 1.2 Het schroefoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak met

Nadere informatie

Agriculture and biodiversity

Agriculture and biodiversity Agriculture and biodiversity Meeting the challenge: producing while preserving Maarten Hens Agricultural biodiversity Biodiversity is the basis of agriculture 1. Species and genetic variation of crops

Nadere informatie

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Aim of this presentation Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Energieleveranciers.nl (Energysuppliers.nl) Founded in 2004

Nadere informatie

For Sale. Willem de Zwijgerlaan ET Den Haag. Town house, Terraced house 188m². Vraagprijs k.k.

For Sale. Willem de Zwijgerlaan ET Den Haag. Town house, Terraced house 188m². Vraagprijs k.k. For Sale Willem de Zwijgerlaan 88 2582 ET Den Haag Town house, Terraced house 188m² Vraagprijs 895.000 k.k. Price 895.000 k.k. Status Sold Acceptance in consultation House type Town house, Terraced house

Nadere informatie

Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden

Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden Ab Grootjans, Rijksuniversiteit Groningen/ Radboud Universiteit Nijmegen E-mail; A.P.Grootjans@rug.nl Groenknolorchis

Nadere informatie

Bijlage3 Appendix3 Zonneveld LEGENDA LEGEND hoger dan 6 0 c m. N A P higher than 60cm*NAP (above mean sea level) SCHAAL SCALE

Bijlage3 Appendix3 Zonneveld LEGENDA LEGEND hoger dan 6 0 c m. N A P higher than 60cm*NAP (above mean sea level) SCHAAL SCALE Bijlage3 Appendix3 Zonneveld 1957 Globale voorlopige HOOGTEKAART VAN DEZANDONDERGROND bij de "zandplaatgronden"en "onderbroken gelaagde gronden"(degroepen:rplen GO)in de BRABANTSE BESBOSCH Roughprovisional

Nadere informatie

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers

Nadere informatie

Ghent Climate Proof City 2030

Ghent Climate Proof City 2030 Ghent Climate Proof City 2030 Maaike Breugelmans Environmental and Climate Service City of Ghent May 2015 Maaike Breugelmans Stad Gent Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning INTRODUCTION Geographical

Nadere informatie

Timing of varroa control & bee and colony survival in winter

Timing of varroa control & bee and colony survival in winter Timing of varroa control & bee and colony survival in winter Tjeerd Blacquière, Lonne Gerritsen, Sjef van der Steen & Bram Cornelissen tjeerd.blacquiere@wur.nl Intro brood cell infestation with varroa:

Nadere informatie

WATERFILTERS HANDMATIG EN DISC-FILTRATIE. Tuinbouwtechniek & -benodigdheden. KaRo BV Tulpenmarkt PK Zwaagdijk

WATERFILTERS HANDMATIG EN DISC-FILTRATIE. Tuinbouwtechniek & -benodigdheden. KaRo BV Tulpenmarkt PK Zwaagdijk Arkal's filtration systems use a specially designed disc filtration technology. Color-coded Polypropylene or Nylon discs are grooved on both sides to a specific micron size. A series of these discs are

Nadere informatie

Abiotische effecten van bodemdaling in de Waddenzee door gaswinning

Abiotische effecten van bodemdaling in de Waddenzee door gaswinning Opdrachtgever: NAM Abiotische effecten van bodemdaling in de Rapport Z3995 Z3995 Opdrachtgever: NAM Abiotische effecten van bodemdaling in de Z.B. Wang W.D. Eysink Rapport Z3995 Inhoud 1 Inleiding...1

Nadere informatie

ECOLOGICAL RESTORATION

ECOLOGICAL RESTORATION 6th European Conference on ECOLOGICAL RESTORATION 10 September 2008 Ghent (Belgium) Excursion Map Lower Zeeschelde Excursion : Restoration of brackish tidal marsh ecosystems along the river Schelde (Beveren,

Nadere informatie

Kweldervegetatie op Ameland: effecten van veranderingen in de maaiveldhoogte van Nieuwlandsrijd en De Hon

Kweldervegetatie op Ameland: effecten van veranderingen in de maaiveldhoogte van Nieuwlandsrijd en De Hon monitoring effecten bodemdaling Ameland-Oost april 25 Kweldervegetatie op Ameland: effecten van veranderingen in de maaiveldhoogte van Nieuwlandsrijd en De Hon Kees S. Dijkema, Willem E. van Duin en Han

Nadere informatie

Zandige versterkingen

Zandige versterkingen Zandige versterkingen Creatief met zand wereldwijd kust Sandy Strategies Estuaria IJsselmeergebied Binnen water Pilot Houtribdijk Natuurlijke keringen in Nederland Jasper Fiselier (Ecoshape/RoyalHaskoningDH

Nadere informatie

Bedrijven & Biodiversiteit = 3!

Bedrijven & Biodiversiteit = 3! Bedrijven & Biodiversiteit... 1+ 1 = 3! Context, praktijk en kansen 6 Oktober 2016, Robbert Snep Verspreiding van bedrijventerreinen in Nederland Bedrijventerrein ?? ?? Infra-rood beeld: rood is bomen,

Nadere informatie

Sustainable Urban Mobility Plan Rotterdam, april 2016

Sustainable Urban Mobility Plan Rotterdam, april 2016 Smart accessibility for a healthy, strong economics and attractive city! Rotterdamse Mobiliteitsagenda IN ROTTERDAM HEB JE DE LUXE OM TE KIEZEN HOE JE REIST. WIL JE OP DE FIETS, GA JE MET DE FIETS. WIL

Nadere informatie

Vaardig genoeg voor de 21 ste eeuw? Samen aan de slag met de Vlaamse PIAAC resultaten!

Vaardig genoeg voor de 21 ste eeuw? Samen aan de slag met de Vlaamse PIAAC resultaten! Vaardig genoeg voor de 21 ste eeuw? Samen aan de slag met de Vlaamse PIAAC resultaten! Brussel - 20 maart 2014 GELETTERDHEIDSCOMPETENTIES ZIJN VAN CRUCIAAL BELANG, MAAR BLIJKBAAR DAN OOK WEER NIET Dirk

Nadere informatie

International Leiden Leadership Programme

International Leiden Leadership Programme International Leiden Leadership Programme Information Evening 1 November 2016 Universiteit Leiden.. LLP Programme team Menno Mennes Lucille Brakefield Janna van Helden Ratna Lachmansingh Programme Bij

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 43 (1998) Nr. 4 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 115 A. TITEL Protocol bij het Verdrag van 1979 betreffende grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand,

Nadere informatie