Auteursrecht. c 2009, Michael Van den Broeck, Cypress Semiconductor

Transcriptie

1 Auteursrecht c 2009, Michael Van den Broeck, Cypress Semiconductor De auteur geeft de toelating deze scriptie voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de scriptie te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de strikte beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van tekstdelen uit deze scriptie. Versie: 5 Mei 2009

2 ii Auteursrecht

3 Voorwoord Om mijn opleiding van Industrieel Ingenieur Elektronica-ICT met optie ICT te vervolledigen heb ik deze masterproef geschreven. Deze masterproef kon slechts tot stand komen dankzij de medewerking van vele mensen, maar vooral dankzij de rma Cypress Semiconductor die het onderwerp voor deze proef voorstelde. Daarom wil ik ook in eerste plaats mijn bedrijfspromotor, ing. Dirk Van Aken, uitdrukkelijk bedanken voor de professionele steun gedurende het volledige academiejaar. Eveneens zijn collega's, in bijzonder ing. Ken Vermeulen en ing. Floris Lambrechts. Uiteraard dank ik mijn hogeschoolpromotor ir. Jan Meel voor zijn wetenschappelijke ondersteuning en tips. Last but not least een dankjewel aan Jessica Van den Broeck voor het nalezen van de masterproef en mijn familie voor de mentale ondersteuning. Van den Broeck Michael

4 iv Voorwoord

5 Abstract in het Nederlands Titel: Ontwerp van een LCMS demo camera met SpaceWire interfacing. Situering Masterproef: Bij Cypress Semiconductor ontwikkelen ze CMOS-beeldsensoren die aan de behoeften van de klant worden aangepast. Het ontwerp van actieve pixelsensoren voor specieke toepassingen helpt de klant om unieke producten met state-of-the-art prestaties te creëren. Ons product is de LCMS (Low Cost and low Mass Startracker) CMOS-beeldsensor, ontworpen voor navigatie doeleinden in de ruimtevaartindustrie. De sensor wordt gebruikt als StarTracker, een instrument dat instaat voor de oriëntatiebepaling van de satelliet. De masterproef bestaat erin een PCB ontwerp te maken voor de demo camera en een software driver in C# te programmeren. Deze driver maakt een communicatie via het SpaceWire protocol tussen de demo camera en de PC. Daarnaast bezit deze driver controle software om de camera aan te sturen en te evalueren in BenchTools, een grasche user interface (GUI) van Cypress. Doel Masterproef, uitwerking en resultaten: Het doel van de masterproef is het ontwerpen van een demo opstelling zodat klanten kunnen experimenteren met de sensor beschreven in de datasheet. Als theoretische achtergrond werd een literatuurstudie gedaan over CMOS-beeldsensoren en het communicatieprotocol SpaceWire. Ons startpunt bestond uit een bestaand PCB ontwerp met LCMS camera controle software dat in Java is geschreven. Er werd gevraagd de PCB te optimaliseren naar Cypress eisen welk resulteerde in 70 x 70 mm prototype. Na een revisie van het prototype ontstond v1.1 en lieten we deze nale versie fabriceren. Bij Cypress Semiconductor werkt men met Microsoft.NET framework. Daar de Java code hierin niet wordt ondersteund, moest de code geport worden naar C#. Voor de Java applicatie is er een driver voorzien die communiceert met SpaceWire. In C# is er een testprogramma geschreven om de functionaliteit te gebruiken. Nadat de communicatie gelegd is, bestond de opdracht erin de Java code, om de sensor aan te sturen, in te bouwen. De LCMS driver die hieruit ontstaat kan gebruikt worden in BenchTools, een software applicatie van Cypress dat als platform dient om sensoren te evalueren. Het resultaat is een Windows-based software applicatie waarin de LCMS demo camera geprogrammeerd en getest kan worden.

6 vi Abstract in het Nederlands

7 Abstract in het Engels Title: Design of a LCMS demo camera with SpaceWire interfacing. Thesis Location: Cypress Semiconductor develops custom CMOS image sensors designed to the needs of their customers. Application specic active pixel image sensor designs helps their customers to create unique products with state-of-the-art performance. Our product is the LCMS (Low Cost low Mass StarTracker) CMOS image sensor that is designed for navigation purposes in space environments. It is used as StarTracker, an instrument used in satellites to determine the position of the satellite in orbit. The master thesis includes a PCB design of the demo camera and programming a software driver in C#. This driver enables the communication between the demo camera and the PC by using the SpaceWire protocol. Next to this, this driver has control software to access the camera and to evaluate this in BenchTools, a graphical user interface (GUI) of Cypress. Thesis goal, procedure and results: The purpose of this thesis is to design a standalone demo camera which will allow customers to evaluate the sensor as described in the datasheet. As theoretical background a literature study was done with respect to CMOS image sensor and the SpaceWire communication protocol. As starting point there was an existing PCB design with LCMS camera control software that is written in Java. The goal is to optimize this PCB to Cypress requirements which resulted in 70 x 70 mm prototype. After a revision of the prototype, v1.1 existed and we requested to manufacture this nal version. Cypress Semiconductor is supported by a Microsoft.NET framework. As.NET does not support the Java code, it needs to be proceeded in C#. In Java applications there is a driver provided to communicate with SpaceWire. In C# we have to build a test program to use this feature. The purpose existed into using the Java code to access the sensor after the connection was build. The LCMS driver can now be loaded into BenchTools, a software application developed by Cypress that serves as a platform to evaluate sensors. The result is a Windows-based software application where the LCMS demo camera can be programmed and tested.

8 viii Abstract in het Engels

9 Short Summary Introduction The purpose of this thesis is to design a standalone demo camera with SpaceWire interfacing. This can be used in the future as demonstrator which will allow customers to evaluate the sensor as described in the datasheet. The LCMS is a technology demonstrator for a future low cost, low mass StarTracker characterized by very high levels of integration and therefore demanded a high level of on-chip functionality to reduce the StarTracker component count in space applications. A datasheet [1] is available that serves as a detailed specication of performance and functionality of the technology demonstration LCMS star tracker sensor. StarTrackers are used to measure the direction towards selected stars. This can be used in a satellite, for example to determine the orientation of the space vehicle. The satellite uses the SpaceWire communication protocol to communicate with the dierent parts on board. A demo will be established and this application will be simulated on the PC by using the SpaceWire-USB Brick. The result is available in Window-based software application that is presented by BenchTools. CMOS imaging sensors The LCMS standalone demo camera holds a LCMS CMOS Active Pixel image Sensor (CMOS APS). It is developed as prototype in order to experiment with it. Afterwards the LCMS CMOS APS will be integrated on a StarTracker instead of a CCD image sensor. The sensor is a technology demonstrator for future highly-integrated sensor heads that enables StarTrackers to be built with smaller dimensions, lower mass, reduced system complexity, and lower power, while maintaining a minimal standard of performance. Active pixel sensor (APS) imagers have several advantages compared to CCD's. They can be produced more cost eectively, are smaller and use less power. The main properties that lead to benets for APS imagers are derived from the fact that APS imagers are manufactured on a less complicated and less expensive CMOS process and have an architecture that enables easier addressing of individual pixels, which is very attractive for StarTrackers in space applications.

10 x Short Summary Other major advantages of APS technology are a cheaper production process; they run on a single supply voltage or at least a low number of voltages; analog and digital signal processing can be included on the same chip (ampliers, A/D conversion, individual pixel or pixelgroup addressing ). Lower capacitive loading is needed on the driving lines and therefore less power consumption. If required, windowed readout (of a selected region of interest) can be applied, allowing further power reduction or higher speed readout. No blooming around saturated pixels. All the advantages facilitates a better performance of simultaneous detection in the FOV (eld of view) of objects with dierent brightness. Moreover APS images have better resistance to (cosmic) particle radiation. Though APS imagers also have disadvantages, such as a lower llfactor, lower quantum eciency, less UV response. Low UV response and low quantum eciency are disadvantages associated with the top layers on the chip which are there to provide interconnections. These layers tend to block and/or lter some of the incident light. The lower llfactor has mainly to do with the surface area required to give room for the CMOS read-out circuitry. The CMOS APS is a relatively young device and one may expect that for the technological disadvantages future technological solutions will be found. SpaceWire SpaceWire is a communication network that is used onboard a spacecraft. It is designed to connect high data-rate sensors, large solid-state memories, processing units and the downlink telemetry subsystem providing an integrated onboard data-handling network. SpaceWire links are serial, high-speed (2 Mbits/sec to 400 Mbits/sec), bi-directional, fullduplex, point-to-pointdata-links, which connect together SpaceWire equipment. It is based on the DS-DE part of the IEEE-1355 standard combined with the TIA/EIA-644 Low Voltage Dierential Signalling (LVDS) standard. The SpaceWire standard covers the following protocol levels. Physical Level denes connectors, cables and EMC specications. Signal Level denes signal encoding, voltage levels, noise margins and data rates. Character Level denes the data and control characters used to manage the ow of data across a link. Exchange Level denes the protocol for link initialisation, ow control, fault detection and link restart. Packet Level denes how data is transmitted via a SpaceWire link is split up into packets. The following informative protocol levels are also provided. Network Level denes the form of routing switches used to build a network from SpaceWire links and how packets are transferred from a source node to a destination node across a network. Error Recovery Scheme provides recommendations for error detection, error recovery and error reporting. Application level denes his use onboard a spacecraft and other applications. The LCMS demo camera oers the SpaceWire interface for data output interface. The interface is fully SpaceWire-compliant but is restricted to a point-to-point use. The LCMS strictly serves as a slave device, operated at 10Mbps or 20Mbps, i.e. considerably lower than the SpaceWire standard's 400Mbps maximum. The LCMS's SpaceWire link can sustain full frame readout at

11 5 frames per second, using data packing techniques to fold 12 bit pixel data into SpaceWire's 8 bit transport units. PCB design The printed circuit board (PCB) is a component made of one or more layers of insulating material with electrical conductors. The insulator is typically made on the base of ber reinforced resins, ceramics, plastic, or some other dielectric materials. During manufacturing the portions of conductors that are not needed are etched o, leaving printed circuits that connect electronic components. The goal is to optimize the PCB to Cypress requirements which resulted in 70 x 70 mm prototype, the LCMS board v1.0. After a revision of the prototype, a nal v1.1 was created and used. PCB design can be challenging, time consuming, and very dicult to gure out how to get started. So we have decided our printed circuit board design into 3 sections: schematic design, PCB footprints and PCB layout. We followed the PCB design process to build our PCB. This design process/workow will give you a birds eye view of each step necessary to build the circuit design through assembly and nal test. For the PCB design we used Altium Designer Summer 2008 as software package. Tutorials [2] were used to build a professional PCB design. Demo Software The software we wrote for the LCMS demo camera was written in the C# programming language. There Cypress supports only Microsoft.NET framework the existing Java must be ported in C#. The LCMS control software has been developed in Java and requires a native driver to be installed to communicate with SpaceWire. For C# there is not a driver provided so we had to build a test program to use this feature. The purpose existed into using the Java code to access the sensor after the SpaceWire connection was build. The LCMS driver can now be loaded into BenchTools, a software application developed by Cypress that serves as a platform to evaluate sensors. We discuss the demo software by explaining the most important functions of the code and techniques we used through the software design. xi

12 xii Results and conclusion Short Summary The two last parts of this research include evaluating the PCB and writing the demo software. To build the standalone demo camera, we have optimized the existing 110 x 130 mm PCB design of ESA to a 70 x 70 mm PCB design with Cypress requirements. Before a nal version could be manufactured, we had to made a prototype. Afterwards the PCB was ready to being tested. A few errors were noted. Therefore updates were done from v1.0 to v1.1. The schematic and PCB design was adjusted and this resulted in the LCMS board v 1.1 that can be used as demonstrator in the standalone demo camera. A communication protocol is required to guide the LCMS sensor of the demo software. This is the SpaceWire protocol. The functionality of this protocol is written in C# and is tested afterwards in the test program. This functionality can now be used at Cypress as Spacewire controller next to the two existing Ethernet-based sensor controllers. In this way sensors who communicate with SpaceWire will be recognized automatically in Benchtools and directed. The last assignment implied porting the existing Java code in C#. This is the LCMS driver. This driver is loaded in BenchTools where the sensor was programmed and tested. During the debugging of the LCMS driver an error was received with receiving the pixel data. One of the problems was the fact that the SpaceWire-USB Brick incorrectly worked. After reporting this problem to Star-Dundee and performing an update of the driver and rmware, pixel data could be received and an image could be formed. As the problem was only discovered at a late phase of this thesis, the result of the image recording in BenchTools has been left out. This problem will be examined further and eventually the demo software will be operational by the end of the academic year.

13 Inhoudsopgave Auteursrecht Voorwoord Abstract in het Nederlands Abstract in het Engels Short Summary Inhoudsopgave Lijst met gebruikte afkortingen Lijst van guren i iii v vii ix xiii xvii xix 1 Inleiding Algemene situering Cypress Semiconductor LCMS demo camera CMOS-beeldsensor PCB ontwerp SpaceWire protocol Demo software Verder verloop van masterproeftekst CMOS-beeldsensoren 7

14 xiv INHOUDSOPGAVE 2.1 Inleiding LCMS CMOS-beeldsensor CMOS Active Pixel Sensor Algemeen CMOS-beeldsensor Het opvangen van licht in een CMOS-beeldsensor n-well active pixels CCD-beeldsensor Vergelijking van CMOS en CCD Aan de hand van parameters Voor -en nadelen Toepassingsgebied Besluit SpaceWire protocol Inleiding SpaceWire Toepassingsgebieden Geschiedenis De standaard Randeisen in ruimtemissies Algemene werking Protocol stack Fysisch niveau Signaal niveau Karakter niveau Exchange niveau Pakket niveau Netwerk niveau Toepassingsniveau Besluit

15 INHOUDSOPGAVE xv 4 Demo camera ontwikkeling Inleiding Hardware ontwikkeling Inleiding Het PCB ontwerp proces Denkwerk voor het ontwerp De voorbereiding PCB design setup Routen van de PCB Uitvoering Post Processing Soldeertechniek voor SMD componenten Software ontwikkeling Inleiding C# Flowchart van de demo software Class1.cs LCMS.cs StarDundee Brick TestExample LCMS:Sensor CommSpW & Communication Analyse / Debug Het PCB ontwerp Debugging Testen Revisie De demo software LCMS driver BenchTools

16 xvi INHOUDSOPGAVE 4.5 Besluit Conclusie Algemene conclusie Bedenkingen voor verder werk A Bill of materials 73 B Schematisch LCMS board 77 C PCB LCMS board 79 D C-sharp functies 83 Bibliograe of Referenties 89 CD 91

17 Lijst met gebruikte afkortingen ADC Analog to Digital Converter API Application Programming Interface APS Active Pixel Sensor BER Bit Error Rate BOM Bill of Materials CCD Charge Coupled Device CMOS Complementary Metal Oxide Semiconductor DLL Dynamically Linked Library EMC Electromagnetic compatibility ESA European Space Agency ESD Electrostatic Discharge ESTEC European Space Research and Technology Centre FIFO First In First Out FOV Field of View FPGA Field Programmable Gate Array GUI Graphical User Interface

18 xviii Lijst met gebruikte afkortingen IDE Integrated Development Environment IEEE Institute of Electrical and Electronics Engineers IMEC Interuniversitair Micro-electronica Centrum ISO-OSI ISO Reference Model for Open Systems Interconnection JAXA Japan Aerospace Exploration Agency LCMS Low Cost Mass StarTracker LVDS Low Voltage Dierential Signaling LSB Least Signicant Bit MSB Most Signicant Bit NASA National Aeronautics and Space Administration OSI Open Systems Interconnection PCB Printed Circuit Board PECL Positive Emitter Coupled Logic PLCC Plastic Leaded Chip Carrier SLA Search-Less Algorithm SMD Surface-mounted device USB Universal Serial Bus UV Ultra Violet WARC World Administrative Radio Convence

19 L¼st van guren 1.1 Opstelling van de LCMS demo camera Algemene situering van de LCMS demo camera in blokdiagram Het logo van Cypress Semiconductor Voorstelling van een LCMS CMOS-beeldsensor Weergave van het PCB ontwerp Weergave van het C# testprogramma om met SpaceWire te communiceren LCMS complexiteit op systeem-niveau Architectuur van de LCMS chip Opbouw van een CMOS-beeldsensor Flowchart: het nemen van een beeld in een CMOS-beeldsensor Het schema en de opbouw van APS Signalen in een APS Principe van een CCD chip StarTracker Vereenvoudigd blok van de StarTracker architectuur Sterrenhemel (1) Sterrenhemel (2) SpaceWire interfacekabel Earthcare: een observatiesatelliet IEEEE /SpaceWire netwerk architectuur SpaceWire 9-pin D-type connector Werkingsprincipe van SpaceWire

20 xx LœST VAN FIGUREN 3.10 Flowchart - tokensprincipe OSI-model links, SpaceWire model rechts Doorsnede SpaceWire bekabeling Aansluiting van de 9-pin D-type SpaceWire connector Seriële punt-tot-punt datalink LVDS principe LVDS signaalniveaus LVDS operatie Data-Strobe (DS) principe SpaceWire data karakters SpaceWire controle karakters SpaceWire timecode karakter Verloop van een SpaceWire link Pariteitsdekking bij foutdetectie (1) Pariteitsdekking bij foutdetectie (2) State diagram van een SpaceWire link Herstarten van een SpaceWire link SpaceWire netwerkconguratie De LCMS demo camera Het bestaande PCB ontwerp van ESA Instellen van de ADC PCB lay-out in 4 lagen Het gemaakte PCB ontwerp Solderen van een SMD weerstand of capaciteit Flowchart van de demo software Debuggen van het PCB ontwerp met oscilloscoop SpaceWire USB-Brick interface Command-line-interface om de SpaceWire functionaliteit te testen GUI based application om SpaceWire pakketten te versturen en te ontvangen Ontvangen van pixelwaarden die het beeld gaan vormen

21 LœST VAN FIGUREN xxi 4.13 LCMS sensor evalueren in BenchTools A.1 Bill of materials deel A.2 Bill of materials deel A.3 Bill of materials deel B.1 Schematisch LCMS board C.1 PCB LCMS board voorkant C.2 PCB LCMS board achterkant D.1 Flowchart van de LCMS demo software

22 xxii LœST VAN FIGUREN

23 Hoofdstuk 1 Inleiding Het doel van de masterproef is het ontwerpen van een LCMS 1 standalone 2 demo camera met SpaceWire interface. Deze kan in de toekomst dienen als demo opstelling zodat klanten kunnen experimenteren met de sensor beschreven in de datasheet. De masterproef is uitgevoerd voor het bedrijf Cypress Semiconductor die het onderwerp had voorgesteld. Figuur 1.1: Opstelling van de LCMS demo camera. In g. 1.1 wordt de LCMS demo camera voorgesteld. LCMS is een chip ontwikkeld als demo om de ruimtevaart toepassing `StartTracker' ervan te demonstreren. Van de LCMS sensor is er een datasheet [1] beschikbaar die diende als een nadere specicatie van de prestaties en functionaliteit van de technologie. De StarTracker is een instrument dat instaat voor de oriëntatiebepaling van de satelliet welke gebruik maakt van het SpaceWire protocol om te communiceren met de verschillende onderdelen aan boord. We gaan een demo opstelling realiseren en deze toepassing simuleren op de PC door gebruik te maken van de SpaceWire-USB Brick [3]. Het resultaat volgt in een Windows-based Software Application dat gepresenteerd wordt in BenchTools 3. 1 LCMS: Low Cost and low Mass Startracker beeldsensor is een Startracker op chip (Cypress, B). 2 Standalone: op zichzelf staand systeem dat enkel afhankelijk is van het besturingssyteem. 3 BenchTools: software dat ontworpen is door Cypress dat als platform dient om camera's aan te sturen.

24 2 Inleiding 1.1 Algemene situering Figuur 1.2: Situering van de masterproef. In g. 1.2 is de situering van de LCMS demo camera grasch weergegeven. De demo camera ontwikkeling omvat zowel een hardware als software gedeelte. Om de communicatie tussen de hardware (1) en software (3) te voorzien is er het SpaceWire protocol (2), dat dient als communicatie protocol. Met de SpaceWire interface op de digitale camera kan deze door het gebruik van de SpaceWire-USB Brick verbonden worden met de USB interface op de PC. 1. Als hardware is er een bestaand PCB ontwerp (110 x 130 mm) ter beschikking. Deze PCB werd geoptimaliseerd tot het ontwerpen van een PCB (70 x 70 mm) volgens Cypress eisen. Dit geheel vormt een praktisch PCB dat geschikt is voor de klant als demo. 2. In de literatuurstudie is het communicatieprotocol SpaceWire geanalyseerd. Het vormt de basis om de communicatie in de software te implementeren. 3. De gekozen programmeertaal voor de software is C# 4. Bij Cypress werkt men in een Microsoft.NET framework omgeving. Er moest een testprogramma geschreven worden in C# om te kunnen communiceren met de SpaceWire-USB Brick zodat er een verbinding met de demo camera ontstaat. Hierna moest de functionaliteit van de bestaande Java code (camera controle software) omgezet worden in C# code om de sensor aan te sturen. Het resultaat van beiden is de LCMS driver. Uit de LCMS driver wordt een DLL 5 gegenereerd die we in BenchTools kunnen inladen. In BenchTools maken we de connectie en wordt de camera geprogrammeerd. BenchTools doet dienst als Windows-based Application platform, hierin kan men debuggen en de functionaliteit testen. Uit dit project kan er een demonstratiekit geleverd worden naar de klant toe, waarmee men de demo camera kan evalueren. 4 C# (uitgesproken als 'C sharp') is een objectgeoriënteerde programmeertaal ontwikkeld door Microsoft. 5 DLL: `Dynamically Linked Library' een verzameling softwareroutines.

25 1.2 Cypress Semiconductor Cypress Semiconductor Figuur 1.3: Cypress Semiconductor. Cypress Semiconductor (g. 1.3) is een wereldspeler op het gebied van CMOS digitale beeldsensoren voor verschillende applicaties zoals industriële visie, beeldverwerking op hoge snelheid, medische beeldvorming, beveiliging, militaire doeleinden en ruimtevaart. De ruimtevaart applicaties omvatten CMOS-beeldsensoren voor digitale zonnesensoren, StarTrackers, observatie camera's en wetenschappelijke instrumenten. Cypress levert kant en klare oplossingen van design tot manufacturing, test en customer support. De portfolio van Cypress Image Sensors bevat meer dan 50 custom producten en 10 standaard producten. Hiermee worden unieke producten met state-of-the-art 6 prestaties afgeleverd. 1.3 LCMS demo camera CMOS-beeldsensor Op mijn stagebedrijf Cypress Semiconductor was er een uitgebreide trainingscursus over de werking van CMOS-beeldsensoren. De volledige beschrijving en werking van de gebruikte CMOSbeeldsensor (g. 1.4) wordt in hoofdstuk van de masterproef behandeld. Figuur 1.4: LCMS CMOS-beeldsensor. 6 State of the art: het hoogste niveau van ontwikkeling, dat op een bepaald tijdstip is bereikt.

26 4 Inleiding De markt van beeldsensoren is verdeeld in twee groepen. De ene groep is die van de traditionele CCD-beeldsensoren. Deze zijn al zo'n 30 jaar in ontwikkeling en beheersen het grootste deel van de markt. De andere groep is die van de CMOS-beeldsensoren. Hoewel CMOS-technologie reeds gebruikt werd voor CCD, heeft het tot op heden nog niet kunnen doorbreken. Dit omdat de CMOS-technologie niet aan dezelfde specicaties kon voldoen als CCD. Het ging dan voornamelijk om de beeldkwaliteit. [4] De voordelen die verbonden zijn aan het gebruik van CMOS-technologie zijn de volgende: Doordat het mogelijk is controle -en interfacecircuits mee in te bouwen op de chip, kan er heel wat plaats bespaard worden in de randelektronica die de chip aanstuurt. Hierdoor is de randelektronica van een CMOS-beeldsensor veel eenvoudiger dan zijn CCD-tegenhanger. Het productieproces is vele malen goedkoper dan dat voor CCD. Het fabriceren van prototypes voor testing gaat veel sneller. CMOS sensoren geven direct een digitaal of analoog signaal dat vatbaar is voor interpretatie waardoor er minder elektronica nodig is in de rest van de camera. Met elektronica bedoelen we dan de sturing en bewerking van elk sensorsignaal van elke pixel tot een bruikbare elektrische puls met eventueel digitalisatie op de chip. Bovendien gebruiken CMOS sensoren minder energie dan CCD sensoren. Dit maakt CMOS sensoren onder andere geschikt voor apparaten die niet te groot mogen zijn zoals mobiele telefoons PCB ontwerp De Europese ruimtevaartorganisatie ESA stelde Cypress Semiconductor een PCB ontwerp ter beschikking. Dit werd het vertrekpunt tot het ontwerpen en assembleren van een geoptimaliseerd PCB ontwerp, weergegeven in g In hoofdstuk 4.2 van de masterproef zal het volledige ontwerp beschreven worden. Het nieuwe ontwerp is tot stand gekomen met de software Altium Designer Summer Online tutorials [2] waren beschikbaar. Figuur 1.5: PCB ontwerp.