A-PDF Merger DEMO : Purchase from to remove the watermark

Transcriptie

1 A-PDF Merger DEMO : Purchase from to remove the watermark PERIODIEK TIJDSCHRIFT ZEven EN VIJFTIGSTE JAARGANG februari SPONSOREN: Uniek in generiek AQUACULTUUR IN NEDERLAND EN BELGIË Paling SPONSOREN: Uniek in generiek

2 Periodiek tijdschrift zevenvijftigste vijfenvijftigste jaargang no ISSN Omslagbeeld: De foto op de omslag laat een oude manier van desinfecteren zien. Het betreft een spiritusbrander, gebruikt met formaline, om in Nederland de TBC te bestrijden (jaren 50 en 60). Veel steden hadden hun eigen desinfectieunit, deze is afkomstig uit Apeldoorn. De inzet is een foto van een krachtige warmtevernevelaar, zoals anno 2008 nog steeds wordt gebruikt. Beide foto's zijn beschikbaar gesteld door Rob van Veldhuijzen, de auteur van Hoofdstuk 8. EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN: Uniek in generiek De Stichting Diergeneeskundig Memorandum, opgericht in in 1953, is stelt een zich onafhankelijke ten doel aan stichting dierenartsen winstoogmerk binnen- en buitenland stelt zich voorlichting ten doel aan te geven zonder dierenartsen van wetenschappelijke in binnen- en en buitenland commerciële voorlichting aard op te veterinair geven van gebied. wetenschappelijke en commerciële aard Ter uitvoering op veterinair van gebied. haar doelstelling is zij uitgeefster Ter van uitvoering het tijdschrift van Diergeneeskundig haar doelstelling is Memorandum. zij uitgeefster van het tijdschrift,, Diergeneeskundig Memorandum De exploitatie van dit tijdschrift wordt financieel De mogelijk exploitatie gemaakt van dit in tijdschrift Nederland wordt, door: naast de abonnementen, Alfasan Diergeneesmiddelen financieel mogelijk B.V. gemaakt te Woerden. door : Alfasan en Intervet Diergeneesmiddelen Nederland B.V. te B.V. Boxmeer te Woerden Janssen Animal Health Benelux te Beerse VetZ Het Tijdschrift B.V. te Sliedrecht wordt gratis beschikbaar gesteld aan de praktiserende dierenartsen in Nederland, De Postdoctorale abonnementsbijdrage veterinaire voor studenten Benelux in Utrecht wordt kunnen het geïnd tegen via een een kleine automatische vergoeding incasso. verkrijgen bij jaarlijks Voor het Reductiebureau. het buitenland wordt Voor een anderen factuur bestaat verzonden. mogelijkheid abonnementstarieven zich te abonneren; zijn de : kosten van een abon- De Benelux nement bedragen: : ex BTW 6%BTW incl. BTW Automatische Voor Nederland incasso 28,00 per 28,30 jaargang. 1,70 30,- Factuur Voor het buitenland 39,50 33,02 per jaargang. 1,98 35,- Buitenland Extra exemplaren : of oudere 37,26 uitgaven 2,24 kunnen 39,50 Extra worden exemplaren besteld d.m.v. of oudere een overschrijving uitgaven kunnen à worden 11,50 besteld per exemplaar d.m.v. een voor betaling Nederland à 15,- of op 14,00 onze voor rekening het onder buitenland vermelding op een van van het onze gewenste rekeningen. nummer. Redactiecommissie : J. J. Goudswaard, voorzitter J. J. Schrooyen, secretaris Mw. A. Tolkamp (Alfasan Dierengeneesmiddelen Diergeneesmiddelen) B.V.) Mw. J. Vernooij C. de Mûelenaere (Intervet Nederland) (Janssen Animal Health Benelux) J.R. Redactie- van Dongen Administratieadres: (VetZ) J. Halderheiweg Hulsen (Vetvice) 11, 5282 SN Boxtel tel.: Redactie- fax: en Administratieadres: Halderheiweg e-m: de.em@12move.nl 11, 5282 SN Boxtel tel.: website: de-em.nl fax: Rabobank Boxtel e-m: BIC de.em@12move.nl RABO NL2U IBAN NL50 RABO website: de-em.nl Rabobank Verklaring: Boxtel BIC De Redactie RABO NL2U en uitgeefster IBAN NL50 aanvaarden RABO geen 0168 aansprakelijkheid voor schade, welke- direct of indirect- het Verklaring: gevolg mocht zijn van gebleken onjuistheden in de De inhoud Redactie van de en in uitgeefster dit tijdschrift aanvaarden opgenomen geen artikelen. aansprakelijkheid Niets uit dit voor tijdschrift schade, mag welke- worden direct verveelvoudigd of indirect- het gevolg en/of openbaar mocht zijn worden van gebleken gemaakt onjuistheden door middel in vande inhoud druk, microfilm van de in of dit op tijdschrift welke andere opgenomen wijze ook, artikelen. Niets zonder uit schriftelijke dit tijdschrift toestemming mag worden van verveelvoudigd de Redactie. en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, Opmaak microfilm en druk: of Bloembergen op welke andere Santee wijze bv ook, Nijmegen zonder schriftelijke toestemming van de Redactie. Opmaak en druk: Leonard Nijmegen bv

3 Van de Redactie Trouwe lezers van het Diergeneeskundig Memorandum weten, dat de Redactie streeft naar een zo groot mogelijke veelzijdigheid in de te behandelen onderwerpen. Deze optie kan wel eens diametraal staan ten opzichte van het aantal uitgaven dat per jaar mogelijk is. Desalniettemin bewijst zelfs een lijst van de meest recente nummers al, dat aan dit redactiebeleid toch goed wordt voldaan. Aandacht is in dit decennium besteed aan gezelschapsdieren: denk aan de nummers over de behandeling van ooglidafwijkingen, cardiovasculaire aandoeningen bij de hond, haematopoietische tumoren, huidaandoeningen bij de hond en de kat ( 2 delen), tandheelkunde, en meer. Maar ook kan gedacht worden aan landbouwhuisdieren en het paard: endocrinologie van het paard, varkensfokkerij, enz. Gespecialiseerde onderwerpen kwamen eveneens ruimschoots aan de orde: klinische immunologie, veterinaire toxicologie, reiniging en desinfectie, dierfysiotherapie. De uitgaven over bijzondere huisdieren, zoals het hangbuikzwijn, duivenziekten en de ezel waren altijd al een succes: het aantal aanvragen voor extra nummers was meestal zo groot, dat de secretaris van het DM al snel op de verzoeken moest aangeven, dat ze uitverkocht waren. Het is al weer een flink aantal jaren geleden (in 2002), dat een Diergeneeskundig Memorandum gewijd werd aan de diagnostiek en therapie van siervissen. De auteurs (O. Haenen, P. Sondervan, E.Bruins en J. Van Weerd- de laatste drie auteurs zijn werkzaam bij Artis-), behandelden niet alleen bij aquariumvissen voorkomende ziekten en de diagnostiek daarvan, maar ook zoötechnische aspecten met betrekking tot het houden van vissen. Extra nummers van deze uitgave zijn allang niet meer beschikbaar: de Redactie bezit nog 1 nummer... In 1984, nu dus ruim 25 jaar geleden, verscheen overigens ook al een nummer over visziekten van de hand van Professor Frankenhuis en medewerkers ( Diagnose en therapie ): de toenmalige redactie was er kennelijk toen toch ook al van doordrongen, dat dierenartsen betrokken konden worden bij de diagnostiek en behandeling van zieke siervissen. In 1993 werd in de handleiding voor Bijzondere Dieren (jubileumuitgave) een hoofdstuk gepubliceerd over tropische aquariumvissen van de hand van Dhr. Lambrechts. Collega Werkman was in de afgelopen jaren auteur van een aantal zeer interessante en fraai geillustreerde artikelen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, die in gebundelde vorm ook beschikbaar zijn voor de in visziekten geïnteresseerde dierenarts. Ondanks deze, in het Nederlands verschenen, beschikbare literatuur, bleef één onderwerp, naar de mening van de Redactie, toch nog onderbelicht: de aquacultuur. Dit stond al diverse malen op de agenda (en dus op de wensenlijst van de Redactie), al direct nadat het aquariumnummer was uitgekomen. Gelet op het redactiebeleid, dat gestreefd moet worden naar een zo groot mogelijke verscheidenheid in de te publiceren nummers, kon echter niet op korte termijn aan deze wens gevolg gegeven worden. Het heeft al met al dus toch nog zo n acht jaar geduurd voor een uitgave aan aquacultuur kon worden gewijd. Het was niet moeilijk om de auteurs te vinden voor dit artikel: Olga Haenen en Peter Werkman zijn bij de weinigen, die zich met recht specialisten op dit vakgebied kunnen noemen. De Redactie was derhalve zeer verheugd, dat zij tijd en energie wilden investeren in het schrijven van deze uitgave. Het toont hun inzet en betrokkenheid bij deze sector. Het is misschien ook wel goed, dat er wat meer tijd is verlopen tussen de uitgifte van het nummer over siervissen en deze uitgave over aquacultuur. Niet alleen in Nederland, maar overal ter wereld vertoont het kweken D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 1

4 van vissen, garnalen en molluscen in de laatste jaren een sterk stijgende lijn. Daar zijn meerdere argumenten voor te vinden: visproducten zijn gezond, iedereen is er van overtuigd dat de mens niet kan blijven overbevissen en milieu-aspecten spelen ook een rol. Het areaal voedselproducerend land raakt immers vol en uitbreiding is lastig (kap van oerwoud) en- afhankelijk van hun voeding- koudbloedigen zijn de meest efficiente levensvormen voor productie van dierlijk eiwit. Dit DM gaat hier ook op in en geeft voorts interessante oplossingen aan voor bijvoorbeeld afvalstoffen: o.a. combinatieteelt, zoals het samen telen van tomaten en het kweken van tilapia. Overigens wordt hier in tropische landen ook aandacht aan besteed: men kweekt daar soms graskarpers in delen van rijstvelden. De vis leeft voornamelijk van het onkruid en de boer behoeft daarom minder onkruidverdelger aan te schaffen en te gebruiken. Voorts wordt aandacht besteed aan heel andere aspecten, die met het kweken van vissen te maken hebben: de (Europese) regelgeving, waterzuivering, voeding, gebruikte therapeutica en de wijze van toediening, etc. Iedere dierenarts, die ook maar zijdelings met dit vakgebied te maken heeft, kan zijn voordeel doen met de talloze wetenswaardigheden, die in dit nummer worden gepresenteerd; de prachtige foto s dragen er toe bij, dat dit DM tot een unieke Nederlandstalige uitgave is geworden over aquacultuur in Nederland en Vlaanderen. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 2

5 Inhoudsopgave Inleiding pag. 7 Organisaties pag. 7 Vissoorten pag. 7 Aquacultuur in Nederland en Vlaanderen pag. 11 Recirculatiesysteem pag. 11 Combinatieteelten pag. 12 Hygiëne pag. 13 Sorteren pag. 13 Voeding pag. 13 a. Larvale voeding pag. 13 b. Productievoer pag. 14 c. Voerhoeveelheid pag. 14 Zagers pag. 15 Waterzuivering pag. 15 a. Meten pag. 16 b. Afvalstoffen pag. 16 Regelgeving pag. 18 Hygiëne pag. 18 Veterinair pag. 18 Voor productie te houden vissoorten pag. 18 Vergunningen bij het opzetten van een visteeltbedrijf pag. 18 Handel en ziekte pag. 18 Geneesmiddelen pag. 19 Logboek pag. 19 Gebruikte anti-bacteriële middelen pag. 20 Toedieningswijze pag. 20 Effecten van medicijnen pag. 21 Duurzaamheid en milieu pag. 21 Aflevering en verwerking pag. 21 Afzwemmen pag. 21 Dodingsmethoden pag. 21 Diagnostiek en behandeling van de meest voorkomende ziekten pag. 23 Parasieten pag. 23 Bacteriën pag. 26 Virussen pag. 28 Ziekten per vissoort pag. 31 Paling pag. 31 Forel pag. 33 Karper pag. 34 Tilapia pag. 35 Afrikaanse meerval pag. 35 Zeebaars pag. 35 Tarbot en tong pag. 36 D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 3

6 Schaal- en weekdieren pag. 37 Schaaldierziekten pag. 37 Weekdieren pag. 37 Weekdierziekten pag. 37 Slotbeschouwingen pag. 39 Alertheid pag. 39 Onderzoek pag. 39 Opleidingen pag. 39 Toekomst pag. 39 Contactpersonen pag. 40 Aanbevolen literatuur pag. 41 Nog te verkrijgen nummers pag. 43 D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 4

7 Surolan en Otoclean Kampioenen in oorbescherming! O T I T I S E X T E R N A B I J H O N D E N K A T Wist u dat polymyxine B en miconazole een synergetische werking hebben bij de afbraak van de bacteriecelwand? bij Gram-positieve én Gram-negatieve bacteriën geen inductie van plasmideresistentie de beste keuze bij eerstelijnsbehandeling van otitis externa de oorreiniger met beste ceruminolytische werking SUROLAN Oordruppels ter behandeling van oor- en huidinfecties bij honden en katten. Samenstelling: miconazolnitraat, prednisolonacetaat, polymixine B-sulfaat. Diersoorten: hond en kat. Indicaties: *otitis met name: bacteriële otitis veroorzaakt door Staphylococcus spp., Streptococcus spp., Pseudomonas spp. Escherichia coli; mycotischeotitis veroorzaakt door Microsporum spp., Trichophyton spp., Candida spp., Malassezia pachydermatis (Pityrosporum pachydermatis); veroorzaakt door Otodectes cynotis. *huidinfecties met name: bacteriële dermatitis veroorzaakt door Staphylococcus spp., Streptococcus spp., Pseudomonas spp. Escherichia coli; mycotische dermatitis veroorzaakt door Microsporum spp., Trichophyton spp., Candida spp., Malassezia pachydermatis. Dosering en wijze van toediening: Oren: na het reinigen van de gehoorgang, tweemaal per dag, enkele druppels Surolan in het oor aanbrengen. Om een goede verdeling van het preparaat te verkrijgen, dienen oor en gehoorgang goed gemasseerd te worden. Huid: tweemaal per dag worden enkele druppels Surolan op de letsels aangebracht en goed ingewreven. De behandeling moet zonder onderbreking gedurende enkele dagen na het verdwijnen van de symptomen voortgezet worden. In sommige gevallen kan een behandeling van 2 à 3 weken noodzakelijk zijn. De behandeling van Otodectes cynotis is 2 weken (zie indicaties). Contra-indicaties: geen. Bijwerkingen: geen. Registratienummer België: 2S78F12 - Nederland: REG NL 3153; UDA. OTOCLEAN Oorreinigingsmiddel voor honden en katten. Samenstelling: Salicyzuur (2,32 mg), propyleenglycol, polyglycol, ethoxydiglycol, gereinigd water, glycerine, melkzuur, cucumis sativus, cetraria islandica, mimosa tenuifl ora, oliezuur. Eigenschappen: OTOCLEAN bevat keratolytische, oorsmeer oplossende, verzachtende, hygiënische en hydraterende bestanddelen die het product buitengewoon geschikt maken voor de hygiëne en verzorging van de uitwendige gehoorgang van hond en kat, doordat het de gehoorgang vrijhoudt van vuil en oorsmeer. Dosering: Gebruik OTOCLEAN in beide gehoorgangen van de hond resp. kat. Breng voldoende aan, afhankelijk van de grootte van het dier: Bij grote dieren moet voor elk oor een fl esje (5 ml) worden gebruikt. Bij middelgrote of kleine dieren kan de inhoud van een fl esje over beide oren worden verdeeld. Voorzorgsmaatregelen: Uitsluitend voor uitwendig gebruik. Vermijd contact met de ogen. Bewaren beneden 30 C. Lees vóór gebruik eerst de bijsluiter. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 5

8 De Auteurs Dr.Ir. O.L.M. Haenen CVI van Wageningen UR Postbus AB Lelystad Drs.Ing. P.J. Werkman Henegouwen AD Leusden Olga Haenen In 1985 ben ik afgestudeerd aan Universiteit Wageningen in de richting Biologie, nivo organisme, specialisatie visteelt. Sindsdien ben ik werkzaam als onderzoeker bij het Centraal Veterinair Instituut van WUR te Lelystad, als hoofd van het Nationaal Referentie Laboratorium voor Vis- en Schelpdierziekten (dit laatste sinds 2000), dat voor heel Nederland fungeert als 2e lijns multidisciplinair diagnostisch laboratorium voor o.a. vis- en schelpdierkwekers, dierenartsen, dierentuinen en particulieren. In 1995 ben ik aan Wageningen UR gepromoveerd op de epidemiologie, pathogenese en pathobiologie van de parasitaire zwemblaasnematode Anguillicola crassus van paling. Mijn specialisaties betreffen o.a. ISO accreditatie op visziektenlaboratoria, bacteriële en virale paling- en karperziekten en contact zoönotische infecties uit vis, in diverse (inter)nationale onderzoeksprojecten. Daarnaast geef ik veel advies in woord en geschrift, o.a. aan vishouders, dierenartsen, de overheid, EU, EFSA en internationale adviescommissies. Ik ben sinds september 2009 lid van de Aquatic Animal Health Standards Commission van de O.I.E. te Parijs. Mijn interesse voor visziekten begon met fascinatie voor stekelbaarsjes en werd verder gevoed door de colleges in visteelt en door het visziektenpracticum dat Dr. R. Bootsma tijdens mijn studie gaf. Het is en blijft een geweldig leuke baan in een goed team, met nog zoveel braakliggend terrein qua onderzoeksvragen en -antwoorden. Peter Werkman Na het behalen van het diploma van de Hogere Landbouwschool in 1962 ben ik tot 1964 in Canada geweest. Eén jaar heb ik op diverse boerderijen gewerkt en het laatste jaar aan het Ontario Agricultural College in Guelph gestudeerd. Terug in Nederland ben ik met de studie diergeneeskunde begonnen en, na een onderbreking van twee jaar voor de militaire dienstplicht, in 1972 afgestudeerd. Na een jaar waarnemen in Wageningen kon ik in de grote gemengde groepspraktijk Amersfoort gaan werken. Vanaf 1978 ben ik gezelschapsdieren gaan behandelen en kreeg ook interesse in ziekten bij vissen. Extra kennis heb ik opgedaan door het bijwonen van meerdere buitenlandse vis congressen en het deelnemen aan cursussen over visziekten en aquacultuur. Vanaf 2009 behandel ik uitsluitend vissen, zowel kweekvissen voor consumptie als vissen van aquarium of vijver liefhebbers. Ik schrijf artikelen over problemen bij vissen, geef ook cursussen voor vishobbyisten en college aan studenten diergeneeskunde. Af en toe wordt ik in het buitenland om advies gevraagd en ik ben daarvoor in Malawi en Nigeria geweest en ga binnenkort naar India. In 2010 ben ik gekozen tot bestuurslid (Director at Large) van de World Aquatic Veterinary Medical Association en ben lid van de Fish Veterinary Society in Groot Brittannië. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 6

9 Inleiding Naast rundvee, varkens, schapen, geiten en pluimvee worden in Nederland en België consumptievissen gehouden en gekweekt. Aquacultuur kan, mits het voldoet aan een aantal voorwaarden, een duurzaam alternatief en aanvulling zijn voor de visserij. In het begin van de jaren 80 werd voor het eerst het kweken van vis op grotere schaal tot ontwikkeling gebracht. Dat gebeurde in bijvoorbeeld netkooien in koelwater van krachtcentrales en in bassins in schuren met waterzuivering, in plaats van vijvers. Maar omdat kweken op deze wijze toch te langzaam ging en ook niet op grote schaal kon worden uitgevoerd is men geleidelijk overgestapt op recirculatie systemen. Nu de vissen steeds schaarser worden heeft kweekvis de toekomst. En dan bij voorkeur vissen die het milieu niet belasten en waarbij tevens het welzijn van de vissen aandacht krijgt. de Nederlandse Vereniging van Viskwekers (NeVeVi) en het Ministerie van LNV, om de ontwikkelingen binnen de sector te stimuleren. Internationaal zijn er ook tal van organisaties actief in de visteeltsector. In totaal wordt bij 61 bedrijven in Nederland ongeveer 9500 ton vis gekweekt, waarvan tarbot, tong, snoekbaars, barramundi en steur samen ongeveer 600 ton uitmaken. In de zomer van 2009 gingen een grote garnalenkwekerij door onjuist beleid en een barramundi kwekerij failliet. Forel wordt in een broedhuis gekweekt en daarna in buitenvijvers gehouden; de overige soorten blijven binnen in recirculatiesystemen met een biofilter. Forellen worden meestal als maatse vis geïmporteerd, met gezondheidscertificaat, en in forellenvijvers gehouden voor de hengelsport. Wereldwijd wordt meer dan 55 miljoen ton vis geproduceerd (waarvan 10% schelpdieren) en dit is 49% van alle geconsumeerde vis. Aquacultuur is wereldwijd de snelst groeiende tak van voedselproducerende dieren in de afgelopen jaren. Organisaties Nationaal zijn er verschillende organisaties actief die onder andere de belangen van visproducenten behartigen, zoals het Productschap Vis, [figuur 1] Forellenfarm in Zuid-Engeland (rondstroombekken) Vissoorten De in Nederland gehouden vissen behoren tot de wat meer luxe soorten: Eind 2009 aantal bedrijven en tonnage Soort vis wildvang/afmest water temp bedrijven jaarproductie Paling wildvang zoet/brak/zout 25 C 19 < 3000 ton Afr. meerval kweek/afmest zoet C ton Tilapia kweek/afmest zoet/brak 28 C 0 0 ton Forel kweek/afmest zoet/brak/zout C 5 50 ton Tarbot kweek/afmest brak/zout 25 C ton Tong kweek/afmest brak/zout 25 C 1 20 ton Snoekbaars kweek/afmest zoet C ton Barramundi kweek/afmest zoet/brak C 0 Steur kweek/afmest zoet/brak C 1 Garnalen kweek/afmest zout/zoet 30 C 0 Claresse kweek/afmest zoet C ton D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 7

10 [figuur 2] Rustrek voor paling Omdat in Nederland weinig snel stromend schoon buitenwater is, worden weinig forellen gekweekt. Paling wordt als glasaal (die dan al ongeveer 3 jaar oud is sinds vertrek vanuit de paaigronden in de Sargasso zee) bij binnenzwemmen in riviermondingen van ondermeer de Gironde in Frankrijk en de Severn bij Bristol in Engeland gevangen. De naam zegt het al: de glasalen zijn doorzichtig. Paling is tot nu toe één van de weinige vissoorten waarbij kunstmatige voortplanting nog niet is gelukt. Door de afhankelijkheid van wilde glasaal bestaat een grote kans op insleep van ziekten van [figuur 4] Tong buitenaf. Helaas is het aantal binnen zwemmende glasaal de laatste paar jaar drastisch verminderd, waardoor glasaal erg schaars en duur is: voor kwekers erg duur pootgoed om af te mesten. Door succesvolle voortplantingsexperimenten aan de WUR (Wageningen Universiteit Research Centrum) wordt de Afrikaanse meerval nu ook in Nederland gekweekt. De vissen kunnen goed worden gehouden in recirculatiesystemen. Alleen blijkt de reguliere vishandel niet erg geïnteresseerd in het product, zodat kwekers, naast export naar Duitsland en Frankrijk, ook lokaal restau- [figuur 3] Afrikaanse meervallen D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 8

11 [figuur 5] Tilapia rants of koksscholen moeten zien te interesseren om hun product af te nemen. De Claresse is de nieuwe naam voor een vis die verkregen is uit de kruising van twee meervalsoorten. Tong en tarbot zijn twee luxe platvissoorten die in zeewaterbassins in broedhuizen worden gekweekt met succesvolle vooruitzichten. Pangasius is een tropische meervalsoort en tilapia is een tropische cichlide. Beide soorten worden massaal in het verre oosten gekweekt. In Nederland probeert men deze als verse vis zonder residuen op de markt te brengen. De vanuit het buitenland aangevoerde vis is in de regel diepgevroren en dus niet vers te noemen. Echter, door de enorme aanvoer uit Zuid Oost Azië tegen woekerprijzen is het voor Nederlandse kwekers niet mogelijk, hiermee te kunnen concurreren. Kwekers van snoekbaars (een inheemse vis) en barramundi (ook Aziatische zeebaars genoemd) zijn sinds kort actief, in recirculatiesystemen in broedhuizen. Onderzoekers van Nederlandse universiteiten, hogescholen en instituten bestuderen ondermeer nieuwe vissoorten met betrekking tot de manier van houden, het gedrag en de juiste voeding. De visteelt in Nederland heeft het zwaar te verduren de laatste paar jaar. De voornaamste oorzaken zijn de toegenomen concurrentie van importproducten, hoge kosten van bedrijfsvoering en gebrek aan ondernemerschap. De diepgevroren importproducten pangasius en tilapia filets worden als verse vis verkocht. Mogelijk dat de term refreshed zal moeten worden gebruikt voor deze niet verse producten. De prijs blijft bepalend voor de keuze van de consument. En met de huidige economische crisis kiest de consument eerder de goedkopere vissoorten. Ook duurzaamheid is voor de consument (nog) geen reden om een hogere prijs te betalen voor een kweekvis product. Een ander probleem blijkt de afzet naar de supermarkten te zijn vanwege de eisen waaraan een levering moet voldoen. Men eist regelmaat van aanvoer van een aantal vissen. Niet iedere viskweker kan hier aan voldoen en daardoor worden zij gedwongen eigen afnemers te vinden bij plaatselijke vishandelaren en restaurants. Eigen verkoop en distributie zijn duur. Om een economisch positief resultaat te halen moet gelet worden op kostenbesparing, maar zeker ook op een goede aansluiting van de productie bij de marktvraag. Vlaanderen telt slechts een handvol bedrijven die zich bezig houdt met aquacultuur. Er zijn bedrijven die specifiek- of in combinatie met anderen- activiteiten met paling, karper, forel, kaviaar, meerval, oesters en mosselen ontwikkelen. De laatste jaren is er een toenemende belangstelling voor aquacultuur en de overheid stimuleert dit ondermeer via subsidiepolitiek. Aquacultuur in Vlaanderen is een zeer marginale sector. Ondanks veel en duur onderzoekswerk en het subsidie ondersteuningsbeleid vanuit de Vlaamse en Europese overheid slaagt deze sector er niet in echt van de grond te komen. De Vlaamse aquacultuur bedraagt een paar honderd ton. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 9

12 Uw nieuwe aanspreekpartner voor diergeneeskundige informatietechnologie in Nederland Geïntegreerd praktijkmanagement, digitale beeldverwerking en digitale röntgen: advies, installatie en service alles onder een noemer. Vanaf nu hebben Nederlandse dierenartspraktijken en dierenklinieken een nieuwe aanspreekpartner wat betreft oplossingen aangaande IT-problemen: VetZ BV. De nieuw opgerichte dochteronderneming van de Duitse VetZ GmbH in Sliedrecht begeleidt dierenartsen en managers betrouwbaar en competent wat betreft praktijkmanagement, digitale beeldverwerking en digitale röntgen. Van concept tot toepassing. Al meer dan 15 jaar behoort VetZ tot de leidende aanbieders van informatietechnologieën in de diergeneeskunde. Wat in 1990 als idee begon, is vandaag de dag een van de succesvolste en meest toonaangevende concepten in de diergeneeskunde: efficiënt praktijkmanagement, digitale beeldverwerking, digitale röntgen, innovatieve webtoepassingen en vakkundig advies. Alles in een. Perfect met elkaar verbonden. VetZ begeleidt dierenartspraktijken, dierenklinieken en hoge scholen in heel Europa. Met Johan Richard van Dongen, directeur van de nieuwe VetZ BV, nu ook in Nederland. Als zoon van een dierenarts en praktijkmanager kent hij de behoeften van de Nederlandse dierenartsen uit eigen ervaring en hij weet precies waar het om draait: Wat mij het meeste aanspreekt in VetZ is het professionele niveau en de uiterste precisie waarmee gewerkt wordt. De hoge mate van toewijding van het team achter VetZ aan het bedrijf en haar producten, vormt elke dag weer een inspiratiebron. De naadloze integratie van al de diagnostische apparatuur in de dierenkliniek, van digitale röntgensystemen tot bloedcomputers en van echo tot endoscoop, is zeer indrukwekkend en geeft een unieke ervaring. Niet tevreden zijn met goed genoeg, maar verder ontwikkelen tot een perfect product en de bijbehorende perfecte service naar de klant, is het hoofduitgangspunt waarmee gewerkt wordt binnen VetZ. Kom meer te weten over VetZ BV! Bel ons op wanneer u vragen heeft over onze producten of diensten of meer over geïntegreerd praktijkmanagement en geoptimaliseerde processen wilt weten! Wij verheugen ons op uw telefoontje! D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 10 VetZ BV Middeldiepstraat VT Sliedrecht Telefoon: +31 (0) info@myvetz.nl

13 Aquacultuur in Nederland en Vlaanderen De voordelen van aquacultuur in Nederland en Vlaanderen ten opzichte van landen met een warmer klimaat zijn: - veel kennis en kunde bij viskwekers aanwezig - goede technieken om vissen te houden - goede materialen beschikbaar - goede filtertechnieken - goede infrastructuur - levering het hele jaar door - weinig ziekte-introductie vanwege het gesloten systeem - minder kans op ontsnappen van vissen bacteriën worden de (giftige) afvalstoffen ammoniak en nitriet omgezet in nitraat dat minder schadelijk is. Ongeveer een derde van de ruimte van een kwekerij wordt ingenomen door de water zuivering. Nadelen van aquacultuur in Nederland en Vlaanderen zijn: - dure energie - dure arbeid - dure grond - dure gebouwen - te koud voor teelten buiten Recirculatiesysteem De meeste vissoorten worden binnenshuis gehouden in zogenaamde recirculatie systemen omdat het klimaat te koud is voor een snelle groei van vis in buitenvijvers. Voordelen zijn de onafhankelijkheid van invloeden van het weer, overstromingen, droogte (water tekort), predatoren en de lagere kans op insleep van parasieten en andere visziekten vanuit het buitenwater. Ook kan men in recirculatie systemen de waterkwaliteit reguleren, hoeft men nauwelijks bij te verwarmen en is de kans, dat vissen ontsnappen naar het buitenwater, praktisch nihil. Deze manier van viskweek zorgt voor minder milieu vervuiling. Hier staat tegenover dat de investeringskosten hoog zijn. Een recirculatiesysteem bestaat uit meerdere ronde of rechthoekige betonnen of kunststof bassins met water. Een voordeel van een rond bassin is dat het in hoge mate zelf reinigend is, een nadeel is dat er meer oppervlakte voor nodig is. De bassins zijn vaak gekoppeld en het water uit de bassins wordt over een mechanisch en een biologisch filter gepompt om zo de afvalstoffen van de vissen te verwijderen. Door in het biologische filter aanwezige [figuur 6] Drumfilter bij Tilapia kwekerij Het is een absolute voorwaarde voor succes dat de waterkwaliteit goed wordt gehouden. Plotselinge stroomuitval, filterverstopping of niet werkende pompen kunnen binnen enkele uren grote uitval en sterfte bij de vissen veroorzaken. Veel parameters worden gecontroleerd door middel van computers en automatische alar- [figuur 7] Tilapia in recirculatie systeem met voederautomaten D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 11

14 [figuur 8] Tilapia in recirculatie systeem met pendel voederautomaat mering per telefoon, zoals bij voorbeeld het waterniveau, de watertoevoer, de temperatuur, het zuurstofgehalte, uitval van stroom en uitval van de lucht- of zuurstofvoorziening. De naam recirculatie zegt het al: veel van het gebruikte water wordt na reiniging opnieuw gebruikt. Hierdoor zijn de kosten voor verwarming en water laag. Kwekerijen proberen energiezuinig te zijn. Toch moet regelmatig een deel van het water worden aangevuld of ververst en dus ook opnieuw worden verwarmd. De watertemperatuur, waarbij paling en Afrikaanse meerval vaak worden gehouden, ligt tussen 23 en 26 C. De meeste gehouden vissoorten kunnen binnenshuis worden gekweekt en daardoor is wildvang niet meer nodig. Voor paling lukt kweek (nog) niet en is men aangewezen op het vangen van glasaal. De kans op insleep van ziekten en parasieten is hierdoor aanwezig. De glasaal wordt bij binnenkomst nauwkeurig onderzocht op afwijkingen en in een apart recirculatiesysteem gehouden. Glasaal is nog geen volledig ontwikkelde paling en moet wennen aan een geheel nieuwe omgeving en nieuw voedsel. Pas als de glasaal gepigmenteerd is komt het immuunsysteem tot ontwikkeling. Met kabeljauwkuit en speciaal glasaalvoer wordt geprobeerd de paling aan het eten te krijgen. Als de vissen ongeveer 1 gram wegen worden ze overgezet naar een pootaal bak. Hierin verblijven ze tot een gewicht van gram, waarna ze naar het afmest systeem verhuizen. Binnen maanden groeit de aal van glasaal naar consumptieaal van ongeveer 150 gram. In de natuur duurt het 3-4 jaar voordat een dergelijk gewicht wordt bereikt. Een nadeel bij veel palingmesterijen is dat naast het glasaalsysteem meestal slechts één biofilter systeem voor meerdere afmest bassins (6-20) aanwezig is. Wanneer een ziekte uitbreekt bij paling van bijvoorbeeld 50 gram is het onmogelijk om alleen de bassins met de zieke vissen te behandelen omdat een geneesmiddel in het water ook naar de andere bassins gaat. Een ander nadeel is dat de vissen een verschillende groeisnelheid hebben, waardoor sommige dieren na selectie snel naar andere bassins gaan, terwijl de langzame groeiers erg lang achter kunnen blijven. Er is geen all-in, all-out systeem mogelijk. Daardoor is niet meer na te gaan welke vissen nog een restant geneesmiddel bij zich kunnen hebben en welke niet, tenzij een residu test wordt uitgevoerd vòòr de aflevering. Combinatieteelten Er zijn proeven gedaan met een combinatie van visteelt en andere teelten. Eén bedrijf [figuur 9] Tilapia onder tomaten D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 12

15 [figuur 10] Tilapia onder net onder tomaten kweekt tilapia onder tomaten. Het water van de vissen wordt na toediening van bepaalde meststoffen als hydrocultuur voor de tomaten gebruikt. Een voordeel is dat tilapia en tomaat een zelfde optimum groeitemperatuur hebben. Hygiëne De overdracht van ziekten kan zowel horizontaal als verticaal verlopen. Bij een verticale besmetting wordt een ziekte overgedragen van een ouderdier op de nakomelingen. Ook met goede hygiëne maatregelen is deze overdracht niet te voorkomen. Horizontale besmetting is de meest voorkomende vorm van besmetting en zo kan een ziekte via het water, de vissen, netten, laarzen en ander materiaal van de ene vis naar de andere en van het ene systeem naar het andere worden overgedragen. Om dit te voorkomen is een goede hygiëne uiterst belangrijk. Desinfectie van schoeisel, netten en ander gebruikt materiaal is bij voorbeeld mogelijk met Halamid. Sorteren Het verschil in grootte tussen vissen onderling is een probleem binnen de productie. Concurrentie tussen de dieren kan een probleem vormen als de kleinere vissen niet bij het voer kunnen komen, daardoor achterblijven in groei, en dan soms zelf kunnen worden opgegeten (kannibalisme). Hiervoor is regelmatig sorteren van de vissen noodzakelijk. Sorteren kan met de hand of met sorteermachines gebeuren. Dit geeft stress en huidbeschadigingen bij de vis, die een basis kunnen vormen voor ziekte. Voeding Een belangrijk aspect van voer is de levering van energie voor groei. De keuze van het voer hangt sterk af van het productiedoel en het levensstadium waarin de vis zich bevindt. De commerciële voederindustrie heeft tal van visvoeders ontwikkeld. Er is voer voor vislarven, jonge vissen en volwassen dieren. Larven en jonge vissen hebben extra supplementen nodig voor optimale groei en ontwikkeling. Smaak en reuk van het voer, evenals de grootte en vorm van de pellets, spelen een rol. Sommige pellets zinken, andere blijven tijdelijk drijven. De meeste vissoorten hebben in de larvale startfase levend voer nodig. Dit bestaat [figuur 11] Machinaal paling sorteren op een palingkwekerij meestal uit Artemia (pekelkreeftjes) en bij zoutwater soorten ook kleinere rotifera (raderdiertjes). Na verloop van tijd wordt geleidelijk overgegaan op droogvoer. A. Larvale voeding Nadat vislarven uit het ei gekomen zijn wordt meestal pas na een paar dagen met de voeding gestart, vaak levend voer. Tot die tijd teren de larven op de dooierzak. Tijdens de larvale groei wordt de basisstructuur voor de vis verder vastgelegd en is de groeisnelheid hoog. Een goed startvoer is dus belangrijk. Het produceren van een pellet startvoer is moeilijk omdat de vislarven heel klein en kwetsbaar zijn en langzaam zwemmen. Verdeling van het voer over het wateroppervlak is belangrijk. Daarbij komt dat larven soms kannibalistisch zijn en het lastig is om ze droogvoer te laten opnemen. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 13

16 deze bestanddelen te verminderen wordt gezocht naar vervangende plantaardige eiwitten, voor een voeder met b.v. 80% plantaardige en 20% dierlijke bestanddelen. Vooral een aantal vissoorten die omnivoor of herbivoor zijn (karpers, tilapia) is een plantaardig voer mogelijk. Voor carnivore (of piscivore) soorten als paling, forel, tong en tarbot moet nog steeds een deel dierlijk eiwit in het voer aanwezig zijn. Vitamine C-deficiëntie veroorzaakt vooral bij jonge vis irreversibele kraakbeenvergroeiingen. [figuur 12] Paling bij een voeder automaat B. Productievoer Voor de meeste gekweekte vissoorten is een apart voer ontwikkeld. De samenstelling en grootte van de pellets, staafjes of bolletjes verschilt per gewichtsklasse en het productiestadium. Als richtlijn bevat productievoer ongeveer 40-50% eiwit, 10-15% vetten, 20-25% stikstofvrije component, 10-12% as en 1-2% ruwe celstof. Daarbij worden ook vitamines en soms smaakstoffen en kleurstoffen toegevoegd. Vis wordt voor een deel gevoerd met voer dat vismeel en visolie bevat. Om het gebruik van [figuur 12] Hongerige bek van een koi [figuur 14] Forel met vitamine C-deficiëntie: irreversibele kraakbeenvergroeiingen. C. Voerhoeveelheid Het voerniveau wordt uitgedrukt als percentage dagelijks gevoerd voer ten opzichte van het visgewicht. Zo kan een voedingtabel worden samengesteld. Meestal daalt het percentage voer bij een stijgende visgewichtsklasse. Jonge vis wordt vaak ad libitum gevoerd, waarna het voerpercentage van ongeveer 10% tot bijna 1% daalt, afhankelijk van de vissoort en de kweektemperatuur, omdat bij hogere temperaturen de groei meestal groter is. Het doel van de productie van vissen is groei. De voederconversie bij vissen is relatief laag ten opzichte van andere productiedieren en kan in het geval van de Afrikaanse meerval zelfs bijna 1 zijn. Voor jonge vissen worden voederconversies van minder dan 1 gemeten, omdat een groot deel van de groei bestaat uit water. Voer kan met de hand worden gegeven, maar D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 14

17 het kan ook automatisch met een pendel automaat, een voerbandje en een voerkanon. Bij een pendelautomaat bewegen de vissen een in het water hangende staaf (pendel) die vast zit aan een plateau waarop voer ligt, in een silo. Door de beweging glijdt voer in het water. Een voordeel is dat alleen voer in het water komt wanneer de vissen daadwerkelijk willen eten. Een nadeel is dat sterkere vissen beter bij de pendel kunnen dan kleinere vissen. Een voerbandje heeft vaak een tijdklok waardoor op bepaalde tijden het bandje gaat lopen en voer in het water valt. Bijzonder belangrijk is om goed toe te zien dat de vissen al het voer opeten. Voer is duur en daarbij zorgt niet opgegeten voer snel voor watervervuiling. Zagers Zagers of zeeduizendpoten zijn bij hengelsportliefhebbers goed bekend als aas. Minder bekend is dat ze ook worden gebruikt als voerbestanddeel voor kweekvis. Een Zeeuws bedrijf levert onder meer aan kwekerijen in Vietnam, maar ook aan forelen zalmkwekerijen in Wales en Schotland, via een eigen fabriek in Wales. Dit is een goede ontwikkeling voor de toekomst, omdat er wereldwijd een groot tekort aan vismeel en visolie aan het ontstaan is voor de productie van visvoer. Op deze wijze wordt getracht om een vismeelvrij zalm- en forelvoer te produceren. De zagers worden in grote buitenvijvers gekweekt. Water uit de Oosterschelde wordt opgepompt en continu gefilterd en over de bassins verdeeld. De vijvers hebben een bodem van folie met daarop zeezand. De zagers leven in het zand en worden met kleine pellets gevoerd. Waterzuivering Om het zwemwater vrij te maken van afvalstoffen, die door de vissen worden geproduceerd of van restanten voer, worden filterinstallaties gebruikt. Allereerst wordt het water uit de bassins naar een borstel- of zeeffilter geleid waar de grove delen worden verwijderd. Vervolgens vindt sedimentatie plaats van vaste bestanddelen. Daarna wordt het water over een groot aantal bioringen gepompt waarop zich nitrificerende bacteriën hebben afgezet, behalve bij moving bed filters. Bioringen zijn poreuze ringen van plastic of andere stoffen met een groot aanhechtingsoppervlak voor bacteriën. De voornaamste afvalstof is ammoniak dat voor ongeveer 95% via de kieuwen wordt uitgescheiden. Ammoniak wordt met zuurstof en Nitrosomas bacteriën omgezet in nitriet. Ammoniak is in evenwicht met het niet giftige ammonium (NH4+). Dit evenwicht is afhankelijk van de ph en de temperatuur. Bij een hoge ph en een hoge temperatuur wordt meer ammoniak dan ammonium gevormd. Nitriet wordt met zuurstof en Nitrobacter bacteriën omgezet in nitraat. Ammoniak en nitriet zijn giftig voor vissen en behoren niet meer aanwezig te zijn in het schone water dat terugkomt uit het biofilter. Ammoniak zorgt voor irritatie van de huid en kieuwen en veroorzaakt extra slijmvorming en bloedingen in huid, kieuwen en vinnen. Vissen raken onder stress en proberen te schuren en weg te komen uit het water. Tenslotte kan sterfte optreden bij mg/liter. Nitriet verdringt zuurstof van de hemoglobine waardoor methemoglobine ontstaat, dat bloed een bruine kleur geeft. Ook hier extra slijmvorming en irritatie van de vissen. Bij mg/liter gaan vissen dood. Bij voorkeur hoort noch ammoniak noch nitriet in het water uit het biofilter aantoonbaar te zijn. Nitraat is veel minder giftig en wordt deels omgezet in stikstof dat verdwijnt uit het water en via waterverversing. Nitrificatie is een ingewikkeld proces waarbij ondermeer de watertemperatuur, de ph, het zuurstofgehalte, [figuur 15] Bioringen voor bacterie aanhechting D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 15

18 [figuur 16 en 17] Afrikaanse meerval met rode vinnen als gevolg van een verhoogd nitriet gehalte de voersoort en hoeveelheid en de hardheid van het water invloed op het verloop hebben. Onder invloed van de nitrificatie en koolzuurproductie daalt de ph en verzuurt het water. Verzuring is een gevolg van bacteriële omzetting van ammonium (NH4+) in het filter via nitriet naar nitraat. Door het toevoegen van een buffer als calciumcarbonaat wordt het vermogen van het water, om de ph gelijk te houden, bevorderd. De hoeveelheid calciumcarbonaat, die moet worden toegevoegd, wordt mede bepaald door de hoeveelheid voer. Het schone water wordt teruggepompt naar de bassins. Om de afvalstoffen in de lucht af te voeren uit een visteelt broedhuis (koolzuurgas, ammoniak, stikstofgas, o.a.) is een goede ventilatie van essentieel belang. A. Meten De kleur en de helderheid van het water zeggen niets over de kwaliteit. Daarom is het regelmatig meten van de ph, de temperatuur, het zuurstofgehalte ( minimaal 6 mg/liter, iets lager bij meervallen), het ammoniak gehalte (0 mg/liter), nitriet gehalte (0 mg/liter) en nitraatgehalte (maximaal 20 mg/liter) erg belangrijk. Voorbeeld: Systeem voor palingteelt De normale onderdelen van een palingmest systeem bestaan uit vistanks of bassins, een mechanisch filter, pomptank reservoirs, een biologisch filter, een ontgassings eenheid voor het verwijderen van koolzuurgas, een zuurstofkolom en UV-licht. Zuivering door middel van ultra violet licht wordt gebruikt om micro-organismen te doden. Eventueel kan een denitrificatie systeem, waarbij nitraat onder zuurstofarme omstandigheden wordt omgezet in stikstofgas, worden gebruikt. In meer uitgebreide systemen kan, afhankelijk van de lozingskosten, ook defosfatering en/of flocculatie-technologie worden geïntegreerd. In systemen met de meest uitgebreide waterbehandeling kan de waterafvoer naar het milieu beperkt worden tot 100 liter per kg voer. Mogelijk kan dit in de toekomst nog minder worden. B. Afvalstoffen Bij visteelt in een recirculatiesysteem is de vuilproductie ten opzichte van een conventioneel systeem sterk geconcentreerd. Er vindt lozing plaats van met name nitraat en afvoer van organische stof. De samenstelling en de hoeveelheid van het te lozen effluent hangen in grote mate af van het gebruikte filtersysteem en het management. Aanleg van een slibput of slibvijver, die regelmatig worden geleegd met een overloop op het riool, is soms wenselijk. Lozen van afval behoeft vaak een gemeentelijke vergunning, afhankelijk van de hoeveelheid vervuiling/ biomassa. D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 16

19 XDR2 - De familie is compleet! XDR2-K: 45 cm x 50 cm x 26 cm (B x H x D) 18 kg totaalgewicht 19 capatief touchscreen (1.280 x 1.024) volwaardig toetsenbord met touch- of balpad trolley handvat en draagband geïntegreerd PACS en Image Processing Software leverbaar in alle kleuren met individueel praktijklogo Detector: 25 cm x 30 cm actief bereik x pixel (5.14 megapixel) 0,127 mm pixelgrootte 3,9 lijnparen per mm Casium-Jodide (CsI:TI) scintillator minder geruis hogere kwantum effectiviteit hogere gevoeligheid revolutionaire Image Processing D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 17 VetZ BV Middeldiepstraat VT Sliedrecht Telefoon: +31 (0) info@myvetz.nl Gestaltung: RpunktDESIGN Werbeagentur GmbH

20 Regelgeving Hierbij enkele kernpunten uit de wet- en regelgeving met betrekking tot visteeltbedrijven. De Nederlandse visteeltsector is een relatief nieuwe bedrijfstak, waar nog weinig wet- en regelgeving voor bestaat. Het beleid op Europees niveau staat in een aantal richtlijnen, verordeningen en beschikkingen weergegeven. Deze worden of zijn omgezet in nationale regelgeving of zijn rechtstreeks geldend binnen de EU. Daarbij speelt het Ministerie van LNV een cruciale rol, met name de Veterinaire Dienst, Directie Visserij en VWA. Meer informatie over Europese besluiten is te vinden op de website ec.europa.eu/aoz. Hygiëne Voedselveiligheid wordt gegarandeerd door hygiënevoorschriften en regelingen op sanitair gebied. Veterinair Op veterinair gebied is relatief veel vastgelegd in wet- en regelgeving. De import van vissen (en tevens eieren en gameten hiervan) en het op de markt brengen van aquacultuur producten is gereguleerd in Europese beschikkingen en richtlijnen. Ook melding en bestrijding van ernstige ziekten in aquacultuur dieren worden in veterinaire voorschriften verwoord. Europese regelgeving over medicijngebruik in de viskweek is in Nederlandse en Belgische wetgeving geïmplementeerd. Voor productie te houden vissoorten Om welzijnsredenen mogen in Nederland en België niet alle vissoorten worden gehouden voor productiedoeleinden. Welke soorten toegestaan zijn en de procedures voor nieuw toe te laten vissoorten is in nationale regelgeving vastgelegd. Vergunningen bij het opzetten van een visteeltbedrijf Bij het opzetten van een visteeltbedrijf in Nederland moet rekening worden gehouden met provinciale en gemeentelijke wet- en regelgeving over zaken als bestemmingsplannen, afvalwater en vergunningen. Handel en ziekte De handel in levende vis en visproducten wordt geregeld in de Europese Aquacultuur richtlijn 2006/88/EC. Hierin staan artikelen gewijd aan registratie en vergunning van aquacultuur bedrijven, hygiëne, preventie van ziekten, certificering, het veilig in de handel brengen van aquacultuur dieren en producten, zowel binnen als buiten de EU, regels ten aanzien van wilde vis en siervis, meldplicht van aangifteplichtige ziekten met de betreffende ziektenlijst, bestrijding van ziekten, verkrijgen van een ziektevrije status, zonering van landen en bedrijven qua gezondheidsstatus en eisen aan nationale referentielaboratoria (voor Nederland CVI van WUR te Lelystad, en voor België NRL voor visziekten te Marloie), en de EU referentielaboratoria voor visziekten (Denemarken) en schelpdierziekten (Frankrijk) o.a.. Daarbij worden bij de indeling naar gezondheidsstatus vijf categorieën gebruikt: 1. ziektevrij, 2. bedrijf met bewakingsprogramma, 3. onbepaald (voor zover bekend niet besmet maar niet onderworpen aan een programma om de ziektevrije status te bereiken), 4. bedrijf met uitroeiingsprogramma ten aanzien van de ziekte en 5. besmet bedrijf. In landen als Denemarken en Noorwegen heeft men veel ervaring met effectieve uitroeiings- en desinfectieprogramma s in geval van ziekteuitbraken op visteeltbedrijven. Risk assessment is daarbij van belang. Er zijn richtlijnen bekend bij de overheden, in hun rampenplannen/contingency plans, volgens de 2006/88/EG regelgeving. Op de OIE site is achtergrondinfo te vinden ( Meer informatie over de richtlijn, de lijsten van aangifteplichtige aquacultuurziekten en de aanverwante regelgeving is te vinden op: D.M. 57e jaargang - No. 1 blz. 18