nabijheid en bereikbaarheid als leidend principe Prof. Dirk Lauwers

Transcriptie

1 Expertenworkshop BRV 21 maart 2016 Vlaanderen verbinden nabijheid en bereikbaarheid als leidend principe Prof. Dirk Lauwers Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning Faculteit Ingenieurswetenschappen en Architectuur - UGent Onderzoeksgroep Stedelijke Ontwikkeling Faculteit Ontwerpwetenschappen UA Verkeer Infrastructuur Logistiek Transport Faculteit Ingenieurswetenschappen KU Leuven

2 Basis en oriëntatie deze bijdrage Neerslag van vnl.: - Rol binnen opmaak en discours in kader Manifest Mobiliteit van de VRP Openbaar vervoer als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling? Work in Progress: (versie 2.0 Manifest?) regionale aanpak - slimme mobiliteit disruptieve ontwikkelingen. TOD BOD-COD? - Rol binnen expertenforum Groen- en Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen - Onderzoek, publicaties en congresbijdragen omtrent smart mobility *, duurzame** en actieve*** mobiliteit *(i.s.m. dr. Enrica Papa) **(vnl ism prof.em.dr Georges Allaert iov WBCSD) (*** vnl in kader Scientists for Cycling)

3 Expertenforum Breekpunt 3 Groenboek: Het ruimtelijk beleid dient terug een integrerende rol op te nemen tussen verschillende beleidsdomeinen, met in het bijzonder de integratie tussen mobiliteits- en infrastructuurplanning en het ruimtelijke beleid.

4 Expertenforum Breekpunt 8 Groenboek: Het beleidsplan dient een performant ruimtelijk en leefbaar logistiek netwerk uit te bouwen. Absolute voorwaarden zijn een veel efficiënter gebruik van de huidige capaciteit van de infrastructuur. Investeringen moet gericht worden op een positieve kentering in de modal split, wat betekent geen dat er geen verdere uitbouw van infrastructuur kan zijn die toenemende vrachtwagengebruik stimuleert.

5 Expertenforum Breekpunt 3 Groenboek: performant ruimtelijk en leefbaar logistiek netwerk Werktekst Witboek: + ruimtelijk principes die samenhang nastreven tussen ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden en knooppuntwaarde voor collectief vervoer en het voorzieningenniveau van de kern - geen aandacht voor afremmen van het ontwikkelingsprincipe dat reeds meer dan een halve eeuw dominant is, nl. de dynamiek die uitgaat van de weginfrastructuur (en autoverkeer) - ruimtelijke invalshoek bij de uitbouw en organisatie van het wegennet (gevaar sectorale uitbouw sec. wegennet!)

6 Expertenforum Breekpunt 8 Groenboek: integrerende rol infraplanning en ruimtelijk beleid Werktekst Witboek: - samenhang tussen logistieke ontwikkeling en ruimtelijke ontwikkeling komt niet voor als een uitgewerkt ruimtelijk principe. + bij beleidsacties vermelde concentreren van logistiek in regionale knooppunten moet de multimodaliteit bevorderen? Afweging vervoerscapaciteit bestaande netwerken? Inzetten op maakindustrie en steden als economische motoren versus klemtoon op logistiek

7 Bereikbaarheid vandaag: paradox

8 Bereikbaarheid vandaag Vlaanderen autoland Immers*: - Bijna 80% verplaatsingskilometer in Vlaanderen gebeurt met de wagen - Nagenoeg de helft van de Vlamingen gebruikt nooit het openbaar vervoer (t.t.z. max 1x/jaar) - Aandeel OV nagenoeg 1/10 autoverkeer dwz OVx2 = autoverkeer-10% * Bron: Onderzoek Verplaatsingsgedrag OVG

9 Bereikbaarheid vandaag Vlaanderen autoland En dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:

10 Autosysteem botst op grenzen Files Filezwaarte in Antwerpen +25% op 3 jaar Bron Vlaams Verkeerscentrum

11 Autosysteem botst op grenzen Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht law of traffic congestion) Geformuleerd door Anthony Downs in 1962: Amerikaanse steden hebben te kampen met de fundamentele file-wet, d.w.z. op stadssnelwegen stijgt tijdens het piekuur de verkeerscongestie tot op het niveau van de maximale wegcapaciteit.

12 Autosysteem botst op grenzen Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht fundamentele file-wet (fundamental law of traffic congestion) Meer en meer bewijsmateriaal o.a. Turner & Duranton (2011): o.a. onderzoek verband extra wegcapaciteit extra verkeersgebruik a 10 percent increase in road capacity meant, on average, a 10 percent increase in vehicle miles

13 Autosysteem botst op grenzen Milieu (klimaat en gezondheidsimpact) quid volkswagengate? Bron: VMM 2014 Bron: TNO 2013

14 Autosysteem botst op grenzen Ruimte Scheidingsprincipe werkt niet meer, alles grenst hier aan alles (B.Secchi in srsa, 2007)

15 Ruimtelijke benadering - Bereikbaarheid & nabijheid : vervlochten begrippen A. Bleijenberg in Nieuwe mobiliteit bereikbaarheid = snelheid/afstand Stelling 1 Ruimtelijke beleid dient zich te bekommeren - om uitbouw infrastructuur (categorisering ) en daarop geënt locatiebeleid - functieverweving/dichtheid

16 De klassieke planningsremedies Ruimtelijk beleid: neem openbaar als ruggengraat (eerst verder uitbouwen natuurlijk!) Zie bv. Kopenhagen

17 De klassieke planningsremedies Ruimtelijk beleid: neem fietsinfrastructuur als ruggengraat (eerst verder uitbouwen natuurlijk!)

18 Maar Vlaanderen blijft autogericht? 40%

19 Maar Vlaanderen blijft autogericht? Verkavelingen, versnippering zet zich door met 6 ha of 12 voetbal velden open ruimte per dag!

20 Maar Vlaanderen blijft autogericht? Verkavelingen, versnippering zet zich door naar autoafhankelijke regio s met slechte bereikbaarheid Bron: Boussauw, K, 2011

21 Maar Vlaanderen blijft autogericht? Ruimtelijk rendement infra-ruimte als uitgangspunt

22 Bron: vrp lab Mobiliteit, 2015 Dirk Lauwers Maar Vlaanderen blijft autogericht?

23 Maar Vlaanderen blijft autogericht? Het sectoraal infra-beleid en daarop gesteund overkoepelend beleid blijft vooral autogericht (POTS-principe ipv decretale STOP) Stelling 2: Meer beton en meer parkings zijn deel van het probleem* en niet van de oplossing. Ruimtelijke gestuurde herstructurering wegennet in functie van - Robuustheid (verkeerstechnisch) autoverkeer - Meer ruimte voor alternatieven auto - Leefbaarheid (zie RSV categorisering!) *(in de mate dat ze auto-afhankelijkheid versterken)

24 Vlaamse vakwereld stelt uitweg uit impasse voor Dit manifest voor een betere samenhang tussen mobiliteit en ruimtelijke planning, tussen stad en regio, werd opgemaakt door de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) in samenwerking met experts inzake mobiliteit en ruimtelijke planning. Het manifest wil een aanzet geven tot debat. Ondertekenaars: Kobe Boussauw, Conrad De Poortere, Steven Hoornaert, Dirk Lauwers, Willy Miermans, Kris Peeters, An Rekkers, Stephan Reniers, Hans Van Hoof, Joris Scheers, Hans Tindemans, Johan Van Reeth, Sylvie Van Damme, Filip Vanhaverbeke, Peter Vermeulen, en andere

25 BREVER wet Dirk Lauwers Manifest Mobiliteit Stelling 3: nabijheid = beste garantie voor bereikbaarheid

26 Manifest Mobiliteit Stelling 4: neem T.O.D. (transit oriented development) als uitgangspunt voor locatiebeleid en investeringsbeleid infra Principe: ontwikkelen rond multimodale knooppunten concentreren en mengen van wonen, werken en voorzieningen Basisingrediënten: hoge bebouwingsdichtheid inzetten op sterke OV-assen autoluw publiek domein

27 Manifest Mobiliteit Wetenschappelijke onderbouwing: T.O.D. Density Diversity - Design

28 Manifest Mobiliteit Operationalisering T.O.D. Vergt uitbouw robuust en hoogwaardig O.V. Meer investeren in O.V. en zeker niet minder Vergt actief locatiebeleid: - verdichting rond knooppunten - restrictief beleid andere locaties = compactere groei, winst voor open ruimte = kritische massa voor betaalbaar openbaar vervoer Nieuwe pistes zoals verhandelbare bouwrechten en stedelijke ruilverkavelingen testen

29 Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor ruimtelijke kwaliteit Copenhagen, Stockholm, Wenen, Barcelona, Valencia, Maastricht, Londen, Parijs, Hamburg, Bordeaux, Utrecht, Bologna, Leefkwaliteit = hefboom stadsontwikkeling/nabijheid

30 Manifest Mobiliteit Stelling 5: TOD vergt een aangepaste organisatiestructuur governance op regionale schaal driver Mobiliteit verbinden met (stads)regionale ontwikkeling Regio als tussenschaal Daily Urban System Afstemming ruimte en mobiliteit Aandacht voor lokale dynamiek

31 Toelichting bij Manifest Mobiliteit Maar wat met onzekerheden in de toekomst En systemisch veranderingen vervoerssystem? (bron:vrwi toekomstverkenningen 2025

32 Mobiliteit in transitie, toekomstverkenning Strategie KSF (bron: VRWI toekomstverkenningen 2025) Zekerheden i.v.m. uitdagingen toekomst Bevolkingsgroei Klimaatverandering Globalisering

33 Mobiliteit in transitie, toekomstverkenning Toekomst = systemische veranderingen? Vervoermiddelen Organisatie Infrastructuur

34 Mobiliteitsverandering = bereikbaarheid voor morgen? Game changers = auto? Of fiets: E-bike afstand x2? (7,5 km)

35 Mobiliteitsverandering = bereikbaarheid voor morgen? Andere organisatie: co-modaal Ruimte + strategie voor ontwikkeling vervoersknopen?

36 Mobiliteitsverandering = bereikbaarheid voor morgen? Andere organisatie: deelsystemen Accent op stedelijke mobiliteit/ontwikkeling?

37 Mobiliteitsverandering = bereikbaarheid voor morgen? Ander mobiliteitsgedrag: sharing

38 Nieuwe mobiliteit: autonoom rijden (zelfsturende auto) Andere vervoermiddelen? Game changers? Autonoom rijdende voertuigen Pilots o.a Greenwich pedestrian area Vooruitzicht sector 2020 op de markt 2/5 verkoop nieuwe vtg /4 verkoop nieuwe vtg in 2035 landschapstoestand

39 Nieuwe mobiliteit: autonoom rijden (zelfsturende auto) Game changer?

40 Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot in Zweden Game changer? mogelijke ontwikkelingspaden

41 Autonoom rijden Game changer? Bron: KIM 2015 Afhankelijk scenario Rol Openbaar vervoer Bron: KIM 2015

42 Autonoom rijden Game changer? Impact op stedelijke kwaliteit Afhankelijk scenario Naar een nieuw car euphoria? Analoog modernisme of Afhankelijk governance Noordwijk Brussel Student Le Corbusier (1930) bron: Demeulemeester

43 Autonoom rijden Game changer? Impact op stedelijke kwaliteit Afhankelijk scenario Naar een nieuw car euphoria? Analoog modernisme of Afhankelijk governance Mobil2040 Brussel Big business versus government versus citizen driven

44 Autonoom rijden Game changer? Bron: KIM 2015 Afhankelijk scenario Rol Openbaar Vervoer Last en first mile ( taxi fleets) Concurrent O.V. (indiv.bezit) Suburbanisatie <> stedelijk Afhankelijk governance Big business versus government versus citizen driven

45 Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid Paradigma s Bron: Lauwers, Papa 2015

46 Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid Paradigma s : active mobility (versus motorized travel) bron: Neun Belang van framing bij individuele keuzeprocesssen in mobiliteit

47 Actieve mobiliteit Game changer?

48 T.O.D. robuuste keuze? Game changers? Autonoom rijden Capaciteit snelweg x 3 (à 4) collectief x 1,5 individueel E-bike/ bereik stations/ritlengtes 7,5 km Stelling 7: T.O.D. is robuuste keuze uitbouw hoogwaardig O.V. en knooppuntontwikkeling /aanvulling B.O.D.

49 Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid Vervoerssyteem disruptieve innovaties?

50 Mobiliteit in transitie, uitdagingen overheid Vervoerssyteem disruptieve innovaties? Nieuwe actoren Nieuwe arenas /markten

51 Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarkt Stelling 8: Inspirerende voorbeelden nieuwe rol overheid op mobiliteitsmarkt bestaan maar nog niet in Vlaanderen. Ze zijn in licht congestieproblematiek wel urgent nodig

52 Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarkt Inspirerend voorbeeld: Verkeersonderneming Rotterdam

53 Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarkt Inspirerend voorbeeld: Verkeersonderneming Rotterdam

54 Nieuwe mobiliteit : overheid > mobiliteitsmarkt Inspirerend voorbeeld: Mobility as a service als integraal concept MaaS Helsinki

55 Discussiestellingen een overzicht bereikbaarheid = snelheid/afstand 1. Ruimtelijke beleid dient zich te bekommeren om uitbouw infrastructuur (categorisering ) en daarop geënt locatiebeleid en om beleid voor functieverweving/dichtheid 2. Meer beton en meer parkings zijn deel van het probleem en niet van de oplossing. 3. Nabijheid = beste garantie voor bereikbaarheid 4. Neem T.O.D. (transit oriented development) als uitgangspunt voor locatiebeleid én investeringsbeleid infra 5. TOD vergt een aangepaste organisatiestructuur governance op regionale schaal driver 6. Stelling: systemische disrupties mobiliteit worden weinig of niet meegenomen in courante bereikbaarheidsbeleid 7. Belangrijkste game changers: autonoom rijden en e-bike TOD blijft wel robuuste keuze. Aanvulling met BOD. 8. Inspirerende voorbeelden nieuwe rol overheid op mobiliteitsmarkt bestaan maar nog niet in Vlaanderen. In licht congestieproblematiek wel urgent!