Stedelijk actieplan Tabaksontmoediging Amsterdam

Transcriptie

1 Stedelijk actieplan Tabaksontmoediging Amsterdam 1. Inleiding Binnen de gemeente Amsterdam is roken gekozen tot een van de speerpunten voor het Lokaal Gezondheidsbeleid. De gemeente spant zich in om het aantal rokers en meerokers te verminderen. Om hieraan invulling te geven is een Partnership Tabaksontmoediging opgezet. Het Partnership i, waaraan verschillende partijen en deskundigen in Amsterdam deelnemen, dient een samenhangend pakket aan maatregelen en interventies te realiseren om het gebruik van tabak in Amsterdam terug te dringen conform de doelstelling zoals vastgelegd in de nota Volksgezondheid Alle Amsterdammers Gezond. In deze notitie beschrijven we hoe we als Partnership de komende jaren invulling gaan geven aan tabaksontmoediging. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de effecten van tabaksgebruik en het tabaksgebruik van de Amsterdamse bevolking. Vervolgens bespreken we het Amsterdamse aanbod van rookpreventie en stopondersteuning en beschrijven we de lacunes en knelpunten van dit aanbod. In het laatste hoofdstuk beschrijven we het plan van aanpak met actiepunten. Dit plan van aanpak is nog in de fase van ideeën vorming en geeft een eerste aanzet voor een aantal oplossingsrichtingen. We zullen gezamenlijk prioriteiten moeten vaststellen en deze vervolgens verder gaan uitwerken, met bijbehorende taakverdeling en financiering. 2. Waarom inzetten op tabaksontmoedigingsbeleid 2.1 De gevolgen van roken en meeroken voor de volksgezondheid Roken is van grote invloed op de volksgezondheid. Iedereen die rookt loopt gezondheidsrisico s. Dat geldt ook voor meeroken, het inademen van andermans rook. Voor blootstelling aan tabaksrook is geen veilige ondergrens aan te geven. De ernstige gevolgen van meeroken of passief roken zijn aangetoond. Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en vroegtijdige sterfte. Het vormt een aanmerkelijke risicofactor voor kanker, hart- en vaatziekten en een aantal longaandoeningen. Stoppen met roken levert dan ook veel gezondheidswinst op. Wie niet rookt, leeft langer én blijft langer gezond. Mensen die niet roken hebben minder luchtwegklachten en een betere conditie, waardoor het beroep op de gezondheidszorg onmiddellijk minder wordt. 2.2 Recente ontwikkelingen in tabaksgebruik in Amsterdam Steeds minder Amsterdammers roken, zowel mannen als vrouwen. In 2004 lag het percentage rokers in Amsterdam (ruim 33%) nog iets hoger dan het percentage in Nederland (30%). Inmiddels is het percentage Amsterdamse rokers (16+) gedaald naar 27%. De grootste winst - 16% minder rokers - is het laatste decennium geboekt bij de jongste groep van 16 t/m 34 jaar. Ruim de helft binnen deze groep geeft aan nog nooit gerookt te hebben. Onder de 16 t/m 24 jarige Amsterdammers heeft zelfs tweederde nog nooit gerookt. Deze positieve trend neemt niet weg dat op een bevolking van zo n 610 duizend volwassenen nog steeds ongeveer 163 duizend mensen roken. Daarbij bestaan er duidelijke verschillen in rookgedrag bij verschillende bevolkingsgroepen. Zo roken mannen vaker (29%) dan vrouwen (24%). Amsterdammers in de leeftijd van 35 tot 54 jaar roken het vaakst (29%), gevolgd door de 16 tot 34 jarigen (28%) en jarigen (25%). Van de 75-plussers rookt nog 14%. Onder rokende mannen van 55 t/m 74 jaar bevinden zich de meeste zware rokers: bijna 25% rookt meer dan een pakje per dag. Door jongvolwassenen tot 35 jaar wordt veel minder zwaar gerookt (6%) Daarnaast is er een groot verschil in rookgedrag naar sociaal economische status. Het percentage rokers onder hoogopgeleiden (22%) is het laagst. Amsterdammers met alleen lagere school roken gemiddeld minder vaak (26%) dan mensen met een middelbare opleiding (31%). Als laatste zijn er ook verschillen naar culturele herkomst. Met name onder Amsterdammers van Turkse afkomst wordt bijzonder veel gerookt (34%), meer door mannen (45%) dan door vrouwen (20%). Onder Surinamers zien we een vergelijkbaar beeld; 43% van de mannen en 23% van de vrouwen rookt. Amsterdammers van Marokkaanse afkomst roken i Bij het partnership zijn de volgende partijen betrokken: 1ste Lijn Amsterdam, Bovenij Ziekenhuis, Slotervaartziekenhuis, Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, FBA, Jellinek, Cordaan, STIVORO, OLVG, GGD, Agis. 1

2 daar en tegen het minst (16%). Opvallend is dat veel Turkse vrouwen roken en dat 72% van hen daar tijdens de zwangerschap niet mee stopt. Het percentage Surinaamse vrouwen dat niet stopt met roken tijdens de zwangerschap is 44% en van autochtone vrouwen 28%. Samengevat, voor de Amsterdamse bevolking boven de 16 jaar vallen met name de Turkse en Surinaamse mannen op en mannen van 55 t/m 74. In deze drie groepen wordt vaker en/of relatief veel gerookt. Mensen met een hoge opleiding roken minder vaak en als zij roken, roken ze minder dan lager opgeleide Amsterdammers. Vrouwen die zwanger zijn, in het bij zonder de Turkse vrouwen, zijn daarnaast ook een belangrijke aandachtsgroep. Onder brugklassers heeft een kwart (26%) wel eens sigaretten of shag gerookt. De laatste maand rookte een op de tien brugklassers (9%). De meest huidige rokers (88%) roken echter niet dagelijks. Bij de brugklassers is er geen verschil in roken tussen jongens en meisjes. Ook etniciteit (westers versus niet-westers) en schooltype zijn niet van invloed. Wel is er een zeer duidelijke samenhang met leeftijd. Van de 12-jarigen heeft 11% ooit gerookt; van de jarigen is dat een het drievoudige (34%). Van de rokende brugklassers koopt een derde nooit zelf tabak. Ander brugklassers komen wel zelf aan hun sigaretten. Als ze zelf tabak kopen, dan doen ze dat meestal in de snackbar (20%) of in de tabakswinkel (18%) (Antenne, 2007). 3. Aanbod van rookpreventie en tabaksondersteuning 3.1 Wat is het aanbod? Op het gebied van tabakspreventie en stopondersteuning is in Amsterdam een bestaand aanbod. Dit aanbod is door het Partnership geïnventariseerd. Een uitgebreid overzicht hiervan is te vinden in bijlage 1. Daarin zijn naast de verschillende programma s ook, voor zover bekend, het bereik opgenomen. In deze paragraaf beperken we ons tot een tabel met daarin het aanbod van interventies, naar leeftijdscategorie. Tabel 1 geeft een overzicht van de interventies die op dit moment bij STIVORO bekend zijn. Per interventie is aangegeven voor welke doelgroep de interventie bestemd is, welk doel de interventie beoogt, wie de samenwerkingspartners kunnen zijn, wie welke verantwoordelijkheid heeft. In kleur is aangegeven welke interventies (nog) niet in Amsterdam worden aangeboden. 2

3 Tabel 1: (Amsterdamse) aanbod interventies -12 maanden tot 65+. Gezondheidsw inst voor -12 maanden tot 0 jaar Advies/ingang Doelgroep interventie Intermediair Interventie Setting van interventie Bereik Niet roken 3 maanden voor conceptie niet roken tijdens zwangerschap (bijna) zwangere vrouwen Verloskundige/ gynaecoloog Stopadvies en begeleiding Verloskundigenpraktijk ziekenhuis Geen gegevens over bereik bekend. Alle verloskundigen in A dam hebben bij STIVORO een opleiding gevolgd en werken met V-MIS -9 maanden tot 0 jaar Stoppen met roken ondersteuning Zwangere vrouwen en partners Verloskundige/ gynaecoloog Individuele begeleiding Cordaan Wordt nauwelijks afgenomen. Bewustwording rondom niet roken tijdens zwangerschap en voorkomen van meeroken Turkse zwangere vrouwen VETC in OKC Blije moeders Blije baby s + OKC 119 Turkse zwangeren (geïncludeerd in studie). -9 maanden tot 1 jaar Bewustwording rondom niet roken in de omgeving van baby Allochtone zwangere vrouwen 0-4 jaar Voorkomen van meeroken Ouders, verzorgers en sociale omgeving van ouders einddoelgroep 0-4 jaar Verloskundige/ Verpleegkundige Kraamverzorgende OKC/JGZ VETC-er # Zorgconsult VETC +. Een van de verwijsredenen is wiegendood. Roken is daar een thema in. Advies op Voorlichtingsprogramma: Roken? Niet waar de kleine bij OKC Consultatiebureau / Groeigids 34 mensen verwezen voor wiegendoor waarvan 7 specifiek voor niet roken in de omgeving baby Alle zwanger vrouwen ontvangen de Groeigids Ontmoetings- en voorlichtingsgelegenheid voor jonge moeders. Roken kan daarbij een thema zijn. Jonge moeders Verloskundige Mama-café s Café Vooralsnog één café, zo n 20 moeders jaar Geven van goede voorbeeld creëren van een rookvrije omgeving leerkrachten ouders, verzorgers, leerkrachten, sporttrainers eind doelgroep: 9-12 jarigen GGD, IVV, JGZ, VETC er Rookvrije School 3 basisscholen Bijdragen aan de norm: niet-roken ontwikkelen van een eigen mening voorlichten over de gevolgen van roken Niet beginnen met roken. Niet doorgaan bij start roken jarigen Leerkracht schoolbestuur DGSG * basisschool School Jellinek: 400 leerlingen. Alleen in de stadsdelen Zuidoost en Noord. Niet-rokenafspraak/ Anti-Peukenpas Lespakket: Ik ook niet 12 jarigen GGD Rooksignaal School 31 klassen en 600 leerlingen

4 voorlichten over de gevolgen van roken jongeren uit achterstandsgroepen Sociale norm niet roken. Docent Actie School Actie tegengif: 29 scholen (Jellinek/GGD) 90 klassen School Schoolbestuur Rookvrije School 6 scholen jaar Niet beginnen of stoppen met roken geven van goede voorbeeld voorkomen van meeroken creëren van een rookvrije omgeving Beginnende rokers rokers, met accept op: jongeren uit achterstandsgroepen Docent gezondheidsbevorderaar huisarts jongerenwerker Niet-rokenafspraak/ Anti-Peukenpas In onderzoek: stoppen-met-roken ondersteuning actie FF Smoke Jeugd- en jongerenwerk sportvereniging school Informatie en advies over genotmiddelen Jongeren en ouders Jellinek, school School 6 locaties Altra College 450 leerlingen bereikt Verminderen riskant cannabisgebruik Jongeren met multiculturele achtergrond Jellinek, school, Jeugdzorg Cannabis Intelligence Amsterdam + Scholen Jeugdzorg Ruim 200 jongeren jaar Vergroten stopintentie Rokers uit achterstandsgroepen GGD Tabaksontmoediging Turkse Amsterdammers uur niet Doelgroepparticipatie Massamediaal Werk 800 Turkse rokers 20 Turkse zelforganisaties Rokers uit achterstandsgroepen GGD Stop met roken campagne 2008 Doelgroepparticipatie Massamedia Werk Stoppen met roken Rokers GGD, apotheker, werkgever, drogist Rokers GGD, TZ, IVV, apotheker Rokers Multimediale campagne incl. Brochure: Stoppen met roken. Willen en kunnen Advies op After Care Massamedia wijk wijk apotheek Cijfers 2008: 585 Turkse rokers namen deel aan de campagne 34 Turkse zelforganisaties 14 voorlichtingsbijeenk. 400 lokale sportclubs Bij Jellinek: 3800 folders op aanvraag verspreid 105 apotheken Rokers Tandartsen Verwijzing Tandartspraktijk Onbekend Rokers In ontwikkeling: Verwachting Jellinek

5 Rokers Telefonische coach STIVORO Telefonische coaching Rokers die in groepsverband willen stoppen GGD, TZ, IVV, NIGZ Groepstraining: Pakje Kans- samen stoppen met roken Cordaan, Jellinek, Slotervaart Cordaan: 63 cliënten Patiënten Huisarts, praktijkondersteuner Kortdurend stopadvies en begeleiding (H-MIS) Huisartspraktijk Onbekend Volwassenen die met astma en/of COPD klachten, die gemotiveerd zijn om te stoppen met roken. Huisarts en praktijkonder-steuner TOOLSS SMR Intensieve interventie (al dan niet medicamenteus) Huisartspraktijk TOOLSS: 235 deelnemers waarvan 22% gestopt en 16% nog bezig Volwassenen met astma, COPD, hart- en vaatziekten, diabetes. Zwangeren Longarts/- verpleegkundige praktijkondersteuner Stopadvies en begeleiding (L-MIS) Ziekenhuis huisartsenpraktijk Cordaan Cordaan 25 cliënten COPD-patiënten Verpleegkundige praktijkondersteuner Persoonlijk coaching bij stoppen met roken Ziekenhuis huisartsenpraktijk. Hart- en vaatziekten Cardioloog hart- en vaatverpleegkundige Stopadvies en begeleiding: (C-MIS) Verstandelijk gehandicapten Groepsleider Groepscursus: Zorg voor jezelf, rook niet Volwassenen met een depressieverleden Telefonische coach STIVORO In ontwikkeling: werkmap: Rookvrij kan ik de wereld aan, telefonische coaching Brochure: Willen en kunnen Migranten VETC-er huisarts Migranten VETC-er Groepsondersteuning en lesmateriaal: Word wijzer over roken ziekenhuis Instelling voor verstandelijk gehandicapten huisartsenpraktijk Rokers (volwassenen en adolescenten) Verwijzing huisarts of Behandeling (ernstige) Rookstoppoli Slotervaart Ziekenhuis 250 patiënten Rokers (volwassenen en adolescenten) Verwijzing huisarts of Behandeling (ernstige) Rookstoppoli SLAZ 170 patiënten Rokers (volwassenen en adolescenten) Verwijzing huisarts of Behandeling (ernstige) Longpoli BovenIJ ziekenhuis 140 patiënten Mensen met ernstige Verwijzing huisarts of Behandeling (ernstige) Jellinek 100 patiënten 5

6 en/of mensen met somatische of psychiatrische comorbiditeit waarbij SMR dwingend geadviseerd is. Iedereen die wil stoppen met roken in de 1 e lijn. Verwijzing via de huisarts Individuele begeleiding bij (ernstige) OLVG 60 patiënten Voorkomen van meeroken Werkgevers eind doelgroep: werknemers Adviseurs STIVORO werkgever(s) (organisatie) vakbonden Advies invoeren Quickscan Werk *DGSG = De Gezonde School en internetsite maakt deel uit van interventie # VETC-er = voorlichter eigen taal en cultuur + = dit programma is niet opgenomen in de leeflijn, maar wordt wel in Amsterdam uitgevoerd. 6