Een productie van Gunther von Hagens BODY WORLDS. Het Natuurmuseum Fryslân presenteert een tentoonstelling voor het hele gezin HERFST EDITIE 2015

Transcriptie

1 HERFST EDITIE 2015 Het Natuurmuseum Fryslân presenteert een tentoonstelling voor het hele gezin Een productie van Gunther von Hagens BODY WORLDS Foto s: ANIMAL INSIDE OUT, a Body Worlds Production, All rights reserved. 3 oktober 2015 t/m 3 januari 2016 Dr. Gunther von Hagens expositie BODY WORLDS over de anatomie van mensen is over de hele wereld te zien geweest en heeft inmiddels miljoenen bezoekers getrokken. Even succesvol is zijn volgende project: een tentoonstelling waarin dieren de hoofdrol spelen. Deze expositie is dit najaar voor het eerst in Nederland te zien, een primeur voor het Natuurmuseum Fryslân! ANIMAL INSIDE OUT ont-dekt de complexe biologie, zoölogie en fysiologie van tientallen verschillende dieren, groot en klein, gewoon en bijzonder. ANIMAL INSIDE OUT neemt je als bezoeker mee op een anatomische safari langs de meest bijzondere diersoorten. Elk dier is nauwgezet geconserveerd via het unieke proces van plastinatie dat uitgevonden is door Dr. Von Hagens. Van geit tot giraf, van olifant tot paling en van octopus tot struisvogel, bezoekers ontdekken vorm en functie van bekende en exotische dieren. Anatomische handboeken komen tot leven tijdens deze onvergetelijke museale ervaring. 1

2 De dieren binnenstebuiten De grootste, duurste en meest spectaculaire tentoonstelling ooit in het bijna 100-jarig bestaan van het Natuurmuseum Fryslân: dat is Animal Inside Out. Drie maanden lang is het museum een moderne Ark van Noach met de bijzondere dierenwereld van Dr. Gunther von Hagens. Nog niet eerder was het mogelijk om zo mooi te zien hoe al die verschillende dieren er van binnen uitzien. Als bezoeker krijg je een kijkje ónder de huid en ontdek je zo meer over de anatomie van bekende en exotische dieren. Uit hoeveel spieren bestaat bijvoorbeeld de slurf van een olifant? Hoeveel weegt het hart van een giraf? En hoe ademen haaien? Bij vogels zijn bepaalde beenderen met lucht gevuld om hun gewicht zo laag mogelijk te houden Een bezoek aan de tentoonstelling Animal Inside Out gaat verder dan wat je normaal in een dierentuin of natuurmuseum te zien krijgt. Daar zie je dieren in levende lijve, in opgezette vorm of juist alleen hun skelet. Preparateurs verwijderen meestal alles wat tussen skelet en huid in zit. Dit organisch materiaal is aan bederf onderhevig en kan niet bewaard worden behalve op sterk water. Op sterk water wordt het weefsel echter sterk vervormd en gaat de kleur verloren. Om te weten hoe de binnenkant er uitziet ben je vooral aangewezen op anatomiehandboeken. Preparaten en complete dieren In Animal Inside Out zijn preparaten en complete dieren te zien die juist die binnenkant tonen. Niet alleen kun je hier tot in de fijnste details zien hoe de beenderstructuur is, hoe organen, spieren en pezen eruit zien en hoe het zenuwstelsel in elkaar zit, maar ook is goed te zien hoe al die organen ten opzichte van elkaar geplaatst zijn. Animal Inside Out is dan ook een fascinerende ervaring voor iedereen met belangstelling voor de levende natuur. Deze fascinatie komt voor een deel ook door het feit dat het echte dieren zijn. Mensen en dieren Mensen en dieren lijken sterk op elkaar. Elk orgaan van de mens vind je terug bij dieren, maar vaak in een veel betere of sterkere versie. Zo werken de nieren van een woestijnmuis bijvoorbeeld veel efficiënter dan die van de mens. Vleermuizen kunnen veel beter horen en honden hebben een veel betere reukzin. En bij een vogel zijn de kleine hersenen veel meer ontwikkeld wat ze in staat stelt hun coördinatie en evenwicht tijdens het vliegen goed te regelen. Er is eigenlijk maar één orgaan bij een mens dat niet overtroffen wordt door een dier en dat zijn de grote hersenen. Die maken het mogelijk om gedachten en emoties te hebben, na te kunnen denken, herinneringen op te slaan en te kunnen plannen. Eerbetoon De tentoonstelling wil meer doen dan alleen inzicht geven in de anatomie van dieren. Als bezoeker begrijp je beter hoe dieren in elkaar zitten en hoe sterk hun anatomie verwant is aan die van de mens. Door het tonen van de enorme complexiteit van dieren wil de expositie ook meer respect oproepen voor het dierenrijk. Als mensen zich bewust zijn van de unieke en verwondering wekkende kenmerken van een dier, dan draagt dat bij aan een zorgvuldig omgaan met deze dieren. Dat is van groot belang, want het voortbestaan van veel diersoorten hangt aan een zijden draadje en vele worden met uitsterven bedreigd. Animal Inside Out is zeker ook een eerbetoon aan alle dieren. Feiten Animal Inside Out laat dieren in al hun verscheidenheid zien. Onbetwist hoogtepunt in de expositie is olifant Samba, het grootste plastinaat ooit gemaakt. In de expositie wordt ook uitgelegd hoe alles functioneert. Hoe het zenuwstelsel in elkaar zit en hoe de spijsvertering verloopt bij verschillende dieren. Dat de bloedvaten nauw vertakt zijn, hoe spieren en pezen lopen en hoe de voortplanting in zijn werk gaat. Daarnaast zijn er tal van interessante feiten te vinden. Vogels hebben bijvoorbeeld geen tanden en eten steentjes zodat die in de maag het eten kunnen vermalen. De octopus met zijn acht armen blijkt een lievelingsarm te hebben die hij het meest gebruikt en een giraf heeft niet voor niets zo n lange tong. Meer informatie: Overeenkomsten en verschillen Animal Inside Out laat zien hoe bijzonder dieren zijn en hoe mooi alles in elkaar zit. Tijdens deze anatomische safari ontdek je dat de gewervelde dieren veel op elkaar lijken, maar dat de evolutie tegelijk ook geleid heeft tot een grote anatomische verscheidenheid. Bijna alle zoogdieren bestaan uit een kop, romp en vier ledematen, hebben een ingang voor voedsel en een uitgang voor restmateriaal. Bovendien zijn hun lichamen symmetrisch. Toch zijn er in de evolutie ook grote verschillen ontstaan door aanpassingen aan specifieke leefomstandigheden. Denk maar aan de slurf van een olifant of de lange nek van een giraf. AIO en Culturele Hoofdstad 2018 Animal Inside Out stond eerder in wereldsteden als Londen, Berlijn, Wenen en Chicago. In dit rijtje is Leeuwarden een klein eendje in de bijt. Het team rond Gunther von Hagens vond Leeuwarden aanvankelijk dan ook te klein voor de tentoonstelling. Dat het toch gelukt is om de Nederlandse première van Animal Inside Out naar de Friese hoofdstad te halen is mede te danken aan de benoeming tot Culturele Hoofdstad. Het is het laatste zetje geweest dat nodig was om de directie van AIO te overtuigen dat de tentoonstelling in Leeuwarden op zijn plek is. Het Natuurmuseum heeft bewust deze spectaculaire expositie niet gepland voor Er zijn dan al genoeg grote evenementen in de stad. Het is belangrijk om juist in de aanloop naar 2018 al vast wegen naar de Culturele Hoofdstad aan te leggen en te laten zien dat Leeuwarden heel wat in haar mars heeft. En we hopen dat alle mensen van buiten Fryslân die op Animal Inside Out af komen, de weg in 2018 opnieuw weten te vinden. 2

3 Plastinatie In de expositie zijn preparaten en complete dieren te zien die geconserveerd zijn volgens het proces van plastinatie. Plastinatie stopt de ontbinding van een lichaam en maakt het mogelijk hier een duurzaam, stevig, geurloos preparaat van te maken dat gebruikt kan worden voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden en tentoonstellingen. Maar hoe werkt het eigenlijk? Preparaten in plastic Von Hagens vond de plastinatietechniek uit in In die tijd werkte hij als onderzoeksassistent aan het Anatomisch Instituut van de universiteit in Heidelberg. Daar zag hij preparaten van organen omhuld door plastic blokken. Hij vroeg zich af waarom het plastic rondom de organen zat en niet in de weefsels was geïnjecteerd. Deze gedachte lag ten grondslag aan een aantal experimenten om nieren te conserveren. Na een aantal niet geheel geslaagde pogingen hield hij uiteindelijk zijn eerste plastinaat in handen. In de dertig jaar daarna volgde een hele reeks verbeteringen en bijkomende uitvindingen en groeide plastinatie uit tot een algemeen erkende conserveringstechniek. Lessen anatomie Aanvankelijk ontwikkelde Von Hagens deze methode voor zijn lessen anatomie. De ruimtelijke modellen lieten zijn studenten veel beter zien hoe menselijke organen eruit zien dan medische handboeken. Pas later kwam hij op het idee een tentoonstelling te maken. De plastinaten zijn enorm waardevol voor onderzoek en opleiding van medische studenten, maar ook voor leken. In boeken is het lastig te zien hoe een orgaan er driedimensionaal uitziet en hoe dit geplaatst is ten opzichte van andere organen. Wat de plastinaten extra fascinerend maakt is dat ze echt zijn. Plastinatie zet het proces van ontbinding stil waardoor lichamen in alle verscheidenheid onthuld worden. Het proces Mensen en dieren bestaan voor een groot deel uit water, dat essentieel is om te kunnen leven, maar dat ook een belangrijke rol speelt bij de ontbinding. Tijdens het proces van plastinatie wordt het water in het lichaamsweefsel vervangen door een kunststof zoals siliconenrubber, epoxyhars of polyesterhars. Dit wordt gedaan met een speciale vacuümtechniek. Organen houden bij deze methode dezelfde vorm als voor de conservering. Samba Al in 2000 plastineerde von Hagens een paard, in 2003 gevolgd door een kameel en een gorilla. Toch kwam hij pas bij olifant Samba op het idee om hier een tentoonstelling van te maken. Samba stierf aan een aandoening aan hart en bloedvaten in de dierentuin van Neunkirchen, Duitsland. Gewoonlijk worden overleden dieren op gepaste wijze gecremeerd, maar in dit geval schonk de dierentuin de olifant aan Gunther von Hagens Instituut voor Plastinatie met als doel huidige en toekomstige generaties het lichaam in al zijn anatomische pracht te laten aanschouwen. Voor Von Hagens was het een grote eer om het dier te mogen conserveren. Plastineren is een zeer intensief proces. Het team werkte maar liefst uur aan de olifant. Dertig man waren een jaar bezig om één poot te ontleden. Het eigenlijke plastinatieproces waarbij water vervangen wordt door siliconen kostte ook een jaar. Giraf Het proces van plastinatie maakt het mogelijk om niet alleen kleine dieren, maar juist ook hele grote te conserveren. Plastinatie is bovendien een conserveringstechniek waarbij de ontleding veel verder gaat dan bij meer gangbare processen. Daardoor worden er zelfs nieuwe ontdekkingen gedaan. Zo kwam het team van Gunther von Hagens er tijdens de ontleding van een giraffe achter dat de donkere vlekken op de huid veel meer bloedvaten hebben dan de lichtere. = Met uw bedrijf of organisatie naar AIO Het is mogelijk om als bedrijfsuitje naar AIO te gaan. U kunt dan exclusief met uw eigen groep de tentoonstelling bekijken buiten de gewone openingstijden om. Er zijn twee arrangementen: Arrangement 1: - ontvangst met koffie/thee en iets erbij - bezoek aan de tentoonstelling programma loopt van uur prijs 20,- p.p. groepsgrootte maximaal 50 personen Arrangement 2: - ontvangst met koffie/thee en iets erbij - bezoek aan de tentoonstelling - borrel na afloop programma loopt van uur prijs 35,- p.p. groepsgrootte maximaal 50 personen Wilt u meer informatie of een reservering maken, dan kunt u contact opnemen met Janny Roodbergen of Irene Louw via telefoonnummer ? 3 Herfstvakantie Speciaal voor de herfstvakantie zijn er op vaste tijden bij een aantal dieren in de expositie vertellers te vinden. Deze vertellen boeiende verhalen vol achtergrondinformatie en leuke weetjes over een bepaald dier. Hier komen bezoekers bijvoorbeeld te weten waarom de pootjes van een eend niet bevriezen in de winter of hoe de giraf ondanks zijn lange nek toch het bloed naar zijn hoofd kan pompen. De vertellers zijn er van 19 t/m 23 oktober en van 26 t/m 30 oktober. Meer informatie is te zijner tijd op de website te vinden.

4 Praktische informatie over Animal Inside Out Duur van de expositie Animal Inside Out is te zien van 3 oktober 2015 t/m 3 januari 2016 Openingstijden Dagelijks van tot uur. Gesloten: Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag. Prijzen De entreeprijs voor AIO is 15,- De slurf van een olifant wordt gestuurd door maar liefst spieren Gunther von Hagens Dr. Gunther von Hagens is ruim veertig jaar werkzaam in de anatomie. Hij begon zijn medische opleiding in 1965 aan de Universiteit van Jena en rondde zijn opleiding af aan de Universiteit van Lubeck. In 1974 behaalde hij zijn licentie om geneeskunde te beoefenen en stapte hij over naar de Universiteit van Heidelberg waar hij in 1975 zijn doctoraat behaalde bij de afdeling anesthesie en urgentiegeneeskunde. Daarna ging hij werken bij het Instituut voor Anatomie en Pathologie. In 1977 vond hij de basistechnieken voor plastinatie uit die hij in de decennia daarna verder ontwikkelde en verbeterde. Uiteindelijk richtte hij in 1993 het Instituut voor Plastinatie op. In 2006 opende hij het PLASTINARIUM, een plastinatielaboratorium in het Duitse Guben. Dit laboratorium wordt beschouwd als s werelds beste faciliteit voor onderzoek, ontwikkeling en voorbereiding inzake plastinatie en maakt anatomie algemeen toegankelijk door het grote publiek te laten meekijken tijdens het voorbereiden van anatomische en dierlijke organismen. In 2015 ging zijn droom van een permanent BODY WORLDS museum in vervulling met de opening van het Menschen Museum in Berlijn. Voor meer informatie # It Bjusterbaarlik Suver Nuver Museumwykein Zaterdag 10 en zondag 11 oktober vindt er in het kader van de Kinderboekenweek het wonderbaarlijk raar-maar-waar Friese Museumweekend plaats. Ook het Natuurmuseum doet hier aan mee. Tijdens dit weekend is er een speciale fabelspeurtocht waarbij kinderen leren een fabel te schrijven en tegelijk kennis maken met Animal Inside Out. De fabelspeurtocht is gratis en op vertoon van je biebpas krijg je 2,- korting op de AIO-entreeprijs. Andere organisaties die hier aan mee doen zijn: Jopie Huisman Museum, Museum Joure, Mar en Klif, Fries Scheepvaartmuseum, Koninklijk Eise Eisinga Planetarium en Ir. D.F. Woudagemaal. 6 Een aantal groepen krijgt korting op de entree: Kind 4-15 jaar entree is 10,- (korting 5,-) 65+ entree is 10,- (korting 5,-) Vrienden van het Natuurmuseum entree is 5,- (korting 10,-) MK volwassene entree is 8,- (korting 7,-) MK kind entree is 5,- (korting 10,-) CJP/Cultuurkaart vanaf 15 jaar entree is 10,- (korting 5,-) CJP/Cultuurkaart t/m 14 jaar entree is 5,- (korting 10,-) Scholen in groepsverband* entree is 5,- (korting 10,-) Student entree is 7,50 (korting 7,50) Instellingen* entree is 7,50 (korting 7,50) *mits van te voren aangemeld Horeca De entreeprijs is inclusief koffie/thee/ limonade. U kunt hiervoor terecht in het museumcafé op de Verdieping. Voor de lunch verwijzen wij u door naar de horeca in de binnenstad van Leeuwarden. Grand-Café De Walrus, Gouveneursplein 37 op een steenworp afstand van het museum, biedt bezoekers van Animal Inside Out een aantrekkelijk arrangement: Actuele bezoekersinformatie Het is raadzaam om voor uw bezoek de website, Facebook- of Twitterpagina van het museum te checken. Hier vindt u actuele informatie over drukke en rustige periodes, wachtrijen, etc. De verwachting is dat de herfstvakantie erg druk zal worden. Mocht u in de gelegenheid zijn om de expositie op een ander tijdstip te bezoeken dan is dit zeer aan te raden. Website: C M Kinderen De tentoonstelling is geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. Fotograferen Het is niet toegestaan om in de expositie Animal Inside Out te fotograferen of filmopnames te maken met een camera of mobiele telefoon. Catalogus Speciaal voor de expositie in het Natuurmuseum is van Animal Inside Out is een Nederlandstalige catalogus verschenen. 4 Deze is in de museumwinkel te koop voor 19,-. Er is tevens een Engelstalige versie van de catalogus beschikbaar. Ook de catalogus van BODY WORLDS is te koop in zowel de Nederlandse als de Engelse versie. Museumwinkel De museumwinkel vindt u op de Verdieping, op de bovenste etage van het museum, waar ook de horeca gevestigd is. Hier zijn verschillende Animal Inside Out producten te koop naast het gewone assortiment. Rondleiding Draak De Draak Li-Ming is in verband met de drukte tijdens Animal Inside Out niet toegankelijk. Ook worden er in deze periode geen rondleidingen gegeven. Kinderfeestjes Tijdens Animal Inside Out worden er geen Draken- of Piratenfeestjes in het museum georganiseerd. Parkeren en bereikbaarheid Voor informatie over parkeren en bereikbaarheid kunt u de website raadplegen. Fietsen Komt u op de fiets naar Animal Inside Out, dan kunt u deze parkeren in de gratis fietsenstalling in de St. Jacobsstraat, op slechts op een paar minuten lopen van het museum. Overnachten in Leeuwarden Het WestCord WTC Hotel en het Hampshire- Oranje Hotel hebben een speciaal arrangement gemaakt rond Animal Inside Out. Voor meer informatie zie en

5 Natuurleuker kunnen we het niet maken Het Natuurmuseum Fryslân, het natuurleukste museum van Nederland, prijst zich gelukkig met een grote groep vrienden. Met hun jaarlijkse bijdrage maken ze het mogelijk om museumwensen te realiseren die niet gefinancierd kunnen worden uit de provinciale subsidie. Maar het gaat niet alleen om het geld, de morele steun die blijkt uit zo n grote groep van enthousiaste supporters is van minstens even groot belang! Als dank voor die jaarlijkse steun krijgt u als vriend 100% korting op de entreeprijs van 7,-, zo vaak u wilt. Korting in plaats van gratis De tentoonstelling Animals Inside Out, waar deze Nieuwsbrief vol van is, mogen we uniek noemen in de geschiedenis van het museum: het is een nationale primeur en het is verreweg de kostbaarste productie die we ooit in huis hebben gehad. Om dat financieel rond te breien is de prijs voor een ticket verhoogd van 7,- naar 15,- en dat geeft toegang tot de vaste exposities van het museum én de tentoonstelling Animal Inside Out. Bezoekers betalen dus per saldo 8,- voor Animal Inside Out. Voor de vrienden geldt, gezien het uitzonderlijke karakter van Animal Inside Out, ook een aangepaste entreeprijs: normaal krijgt u als vriend 7,- korting op de entreeprijs van 7,- en hoeft u dus niets te betalen, nu krijgt u 10,- korting op de entreeprijs van 15,- en betaalt u dus maar 5,- voor deze spectaculaire expositie. Deze vriendenentreeprijs van 5,- geldt voor zowel volwassenen als kinderen. Voor alle bezoekers geldt, dat net als anders, een gratis kopje koffie, thee of een glas limonade bij de prijs inbegrepen is! Q Educatieve programma s Ook voor kinderen is deze unieke tentoonstelling een bezoek meer dan waard! Juist voor kinderen speelt beleving en verwondering een grote rol. Zelfontdekkend bezig zijn aan de hand van uitdagende opdrachten leidt kinderen door de wereld van Animal Inside Out. Voor schoolgroepen zijn er dan ook verschillende educatieve programma s te volgen. Zo zijn er programma s ontwikkeld voor het basis, voortgezet en hoger onderwijs. De maand oktober zit echter al vol. Een goed teken! Kinderen uit het basisonderwijs (groepen 5, 6, 7 en 8) krijgen eerst een introductie door één van de educatieve medewerkers. Hier worden ze voorbereid op alles wat ze te zien krijgen. Hierna gaan de kinderen aan de hand van (doe)opdrachten met behulp van magneetborden de tentoonstelling bekijken. Door observeren, lezen, opdrachten uitvoeren, samenwerken en overleggen leren ze veel over de tentoongestelde dieren en maken ze de vergelijking met hun eigen lichaam. Een afrondende quiz toetst de opgedane kennis. Op school wordt er vast en zeker nog lang nagepraat over hun ervaringen. Ook voor leerlingen uit het voortgezet onderwijs biedt deze tentoonstelling veel uitdaging. Natuurlijk gaan deze leerlingen dieper in op de materie. Ook hier staat zelfontdekkend leren centraal. Studenten uit VMBO, MBO en HBO bekijken de tentoonstelling met behulp van werkbladen. Reacties uit het onderwijs: We gaan met alle klassen naar AIO. Een bezoek aan de tentoonstelling zegt zoveel meer dan het doorlezen van een biologieboek. We willen wel vaker met de school ergens naar toe, maar het is altijd te ver weg. Nu staat er zo n bijzondere expositie gewoon in Leeuwarden. Het is een unieke kans, daar moeten we naartoe. T Het spijsverteringskanaal van de potvis is met zijn 650 meter het langste ter wereld AIO supported by Van Hall Larenstein Tijdens Animal Inside Out werkt het Natuurmuseum nauw samen met hogeschool Van Hall Larenstein. Zo zijn er in de Herfstvakantie studenten Diermanagement die bij verschillende dieren in de expositie een interessant verhaal gaan vertellen met achtergrondinformatie en leuke weetjes. In november en december worden er in samenwerking met Van Hall een aantal College Evenings georganiseerd waarbij sprekers vanuit diverse invalshoeken hun kijk op de dierenwereld geven. Bezoekers die deze avonden bijwonen kunnen na de lezing de tentoonstelling bekijken. Hall alle mogelijke manieren om de tentoonstelling voor het voetlicht te brengen, onder andere via de eigen website dierenwelzijnsweb.nl. Docenten die beurzen en congressen bezoeken brengen hier Animal Inside Out onder de aandacht bij andere deelnemers/ bezoekers. In de expositie BODY WORLDS in München in 2003 is onderzoek gedaan naar de emotionele reacties van bezoekers en hun houding ten opzichte van het menselijk lichaam. Van Hall gaat dit onderzoek een vervolg geven door korte interviews af te nemen bij het publiek om houding, kennis en beleving voorafgaand en na afloop van het bezoek te meten. Centraal staat daarbij de vraag: Welke effecten heeft de tentoonstelling op het denken over dieren? De gegevens die dit onderzoek oplevert worden vervolgens weer gebruikt tijdens de lessen.. Diverse groepen studenten zullen de expositie gaan bezoeken. Daarnaast gebruikt Van 5

6 Feiten Animal Inside Out is de eerste expositie wereldwijd waar geplastineerde dieren centraal staan. De curator van Animal Inside Out is Dr. Angelina Whalley, echtgenote van Gunther von Hagens. De dieren in de expositie werden ter beschikking gesteld door universiteiten, veeartsen, dierentuinen en wildparken. Er werden geen dieren gedood voor de tentoonstelling. Alle dieren stierven een natuurlijke dood door ouderdom of ziekte, of overleden als gevolg van een ongeval. Animal Inside Out had zijn première op 19 maart 2010 in de Neunkirchen Zoo in Duitsland, de dierentuin die olifant Samba schonk. Samba is met een breedte van 3,5 meter en een hoogte van 6 meter het grootste plastinaat ooit gemaakt. Bepaalde dieren worden in extended views geprepareerd, waarbij spieren en organen niet meer tegen elkaar aan liggen, maar losgewerkt en opengeklapt zijn. Hierdoor kun je beter zien hoe de verschillende lagen liggen. De giraf is, in extended view, met 9 meter het langste plastinaat in de tentoonstelling. Elf mensen spendeerden werkuren verdeeld over twee jaren om de giraf te behandelen. Dit vond plaats in Dalian, China. De gorilla genaamd Artis overleed in 2000 in de dierentuin van Hannover. Hij verdronk in een gracht. Het duurde 3500 uren om het dier te plastineren. De plastinatie van een bruine beer nam 6300 uren in beslag, twee keer zoveel als bij een menselijk lichaam. Er zijn twee Animal Inside Out exposities in omloop. Eén ervan reist door Amerika en Canada en is binnenkort te zien in Telus World of Science in Vancouver. De andere expositie reist door Europa en stond eerder in Neunkirchen, Duisburg, Frankfurt, Londen, Berlijn, Wenen en Dublin. De BODY WORLDS exposities over mensen trokken bijna 40 miljoen bezoekers. Kijk ook eens op In Amsterdam is een permanente BODY WORLDS tentoonstelling te zien: The Happiness Project, voor meer info: * Agenda 3 oktober 2015 t/m 3 januari 2016: Animal Inside Out 3 en 4 oktober: Weekend van de Wetenschap 10 en 11 oktober: It Bjusterbaarlik Suver Nuver Museumwykein 19 t/m 23 oktober: Vertellers bij AIO 26 t/m 30 oktober: Vertellers bij AIO 28 oktober: GEA-lezing over vulkanen op de Azoren 18 november: GEA-lezing over mineralen, versteende boomstammen en ammonieten 16 december: GEA-Lezing over de T-rex van Naturalis GEA lezingen De GEA-Kring Fryslân (de Stichting Geologische Activiteiten) organiseert regelmatig een lezing voor haar leden in het Natuurmuseum Fryslân. Ze vinden plaats op de woensdagavond. Vrienden van het Natuurmuseum zijn van harte uitgenodigd deze lezingen bij te wonen en krijgen gratis toegang. Wel wordt er een bijdrage voor koffie en thee gevraagd. De lezingen beginnen steeds om uur. Nieuws van de Schelpenwerkgroep De Schelpenwerkgroep Friesland is de oudste werkgroep van het Natuurmuseum Fryslân. We bestaan sinds 1967 en houden ons bezig met zowel onze eigen schelpenverzamelingen als met de museumcollectie. Nieuws van de Paddenstoelenwerkgroep In de herfst heeft de Paddenstoelen Werkgroep Friesland altijd een druk programma. Bijna wekelijks worden in het Natuurmuseum Fryslân werkgroepavonden gehouden. De data zijn: 7, 14, 21 en 28 september; 5, 12 en 26 oktober; 2, 9 en 23 november. De werkgroepavonden beginnen om uur. Verwacht 16 en 17 januari: Geologie weekend met als thema: Het heelal Hoofdsponsor De komende maanden hebben we in verband met Animal Inside Out een aangepast programma. Dit betekent dat we op 3 oktober, 7 of 14 november en 12 december waarschijnlijk alleen s middags gaan determineren in het museum, aanvang uur. Informeer kort van te voren bij het museum voor eventuele wijzigingen. Ook houdt de PWF een viertal excursies. Bij het ter perse gaan van de nieuwsbrief waren de datums en de locaties nog niet bekend. Houdt u voor actuele informatie de website van de werkgroep in de gaten: www. paddenstoeleninfriesland.nl. Het programma voor de komende maanden vindt u in de Agenda. De volgende stipers steunen het werk van het Natuurmuseum Fryslân: Nieuwsbrief ontvangen De Nieuwsbrief komt vier keer per jaar uit en geeft informatie over tentoonstellingen en activiteiten voor en achter de schermen. Vrienden van het Natuurmuseum krijgen de Nieuwsbrief thuis gestuurd. Wilt u de Nieuwsbrief (blijven) ontvangen? Word dan vriend van het Natuurmuseum. U steunt daarmee het werk van het museum en geniet bovendien van een aantal voordelen zoals een kalenderjaar lang gratis entree* en korting in de museumwinkel. Het Natuurmuseum is blij met elke (nieuwe) vriend en waardeert uw ondersteuning zeer! Meer informatie over vriend worden vindt u op de website: * Het kan voorkomen dat een tijdelijke expositie dusdanig groot en kostbaar is, dat er andere entreeprijzen worden geheven. Vrienden van het museum krijgen de basisentree ( 7,- voor volwassene en 5,- voor een kind) gratis en betalen dan alleen de toeslag. 6 Colofon: De Nieuwsbrief is een uitgave van het Natuurmuseum Fryslân en verschijnt vier maal per jaar. De Nieuwsbrief geeft informatie over tentoonstellingen en activiteiten voor en achter de schermen. Eindredactie: Natuurmuseum Fryslân ISSN: Natuurmuseum Fryslân, Schoenmakersperk EM Leeuwarden, T I E info@natuurmuseumfryslan.nl 2015 Natuurmuseum Fryslân