Het inzage- en correctierecht bij gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken

Transcriptie

1 Ko Hummelen*, Corrie van Esch**, Els Schipaanboord*** en Tryntsje van der Veer**** Het inzage- en correctierecht bij gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken Aan de hand van een vragenlijst werd onderzocht of forensisch gedragsdeskundigen in de praktijk voldoen aan hun verplichtingen voor wat betreft het informeren van de verdachte over het onderzoek, de bespreking van het verslag met de onderzochte, het bieden van inzage in het verslag en het geven van de mogelijkheid tot het aandragen van correcties. Geconcludeerd wordt dat gedragsdeskundigen niet altijd aan deze verplichtingen voldoen. Tevens werd aan de gerapporteerden een vragenlijst gestuurd waarin gevraagd werd naar hun ervaringen met het onderzoek. De antwoorden van de onderzochten geven aanwijzingen voor onderdelen waarop verbetering van het rapportageproces mogelijk is. Inleiding Voor verdachten in strafzaken kan onderzoek door een forensisch psychiater en/of psycholoog grote gevolgen hebben. Met het oog op het beschermen van hun belangen is het dan ook belangrijk om de verdachten hun rechten met betrekking tot het onderzoek en de verslaglegging niet te onthouden. Tegenover de rechten van de verdachten staat een aantal plichten waaraan gedragsdeskundigen moeten voldoen. Meestal zijn die elkaars spiegelbeeld. Dit artikel gaat over enkele van die verplichtingen van gedragsdeskundigen, respectievelijk rechten van verdachten. Ingegaan wordt op de informatieplicht van de gedragsdeskundige, de bespreking van het rapport door de gedragsdeskundige met de verdachte, het geven van inzage in het verslag en het bieden van de mogelijkheid om voorstellen te doen tot het aanbrengen van correcties. 1 Nadat de informatieplicht van de gedragsdeskundige is aangestipt, wordt stilgestaan bij de vraag: welke verplichtingen hebben gedragsdeskundigen ten aanzien van de hiervoor genoemde onderwerpen op grond van wet- en regelgeving, jurisprudentie en literatuur? 2 Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van een onderzoek naar de gang van zaken in de praktijk naar de hiervoor genoemde aspecten in twee arrondissementen. Daarna komen de opzet, beperkingen bij het onderzoek en de onderzoeksbevindingen aan bod. Tot slot volgen een discussie, conclusies en aanbevelingen. begint de verdachte duidelijk maken wat het doel van het onderzoek is, welke vraagstelling daaraan ten grondslag ligt en wat de rol van de onderzoeker is. 3 Tot de informatie die de gedragsdeskundige verplicht is te verstrekken aan de onderzochte, behoort ook uitleg over de rechten die de verdachte heeft ten aanzien van het onderzoek en de verslaglegging, zoals het inzage- en correctierecht. Na de afronding van het onderzoek komen er voor de verdachte drie belangrijke rechten om de hoek kijken. Om te beginnen is dat de bespreking van het onderzoeksverslag door de onderzoeker met de onderzochte. Uit verschillende bronnen blijkt dat forensisch gedragsdeskundigen verplicht zijn het rapport met de onderzochte te bespreken. 4 In de jurisprudentie wordt daaraan toegevoegd dat de gedragsdeskundige bij die bespreking niet alleen over alle onderzoeksresultaten moet beschikken, maar dat hij ook het rapport moet hebben opgesteld. Verder moet de reactie van de onderzochte op de bespreking herkenbaar in het definitieve verslag worden opgenomen. 5 Bij multidisciplinair onderzoek zou het onvoldoende zijn dat enkel de mederapporteur het verslag met de onderzochte bespreekt. 6 Over het inzagerecht van de verdachte kan het volgende worden gemeld. Forensisch gedragsdeskundigen zijn verplicht de onderzochte inzage te verlenen in het verslag. Die verplichting is in de ene bron uitvoeriger en minder vrijblijvend geregeld dan op een andere plaats. Geregeld vullen de verschillende regelingen omtrent het Het normatieve kader Uitgangspunt bij gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken is dat het voor de onderzochte duidelijk moet zijn wat hem daarbij te wachten staat. Daarom moet de forensisch gedragsdeskundige voor hij met zijn onderzoek * ** *** Dr. J.W. Hummelen is als psychiater werkzaam bij de forensisch psychiatrische afdeling de Boog GGNet, Warnsveld, en bijzonder hoogleraar forensische psychiatrie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Mr. dr. C.M. van Esch is universitair docent strafrecht bij Moot Court aan de Universiteit Leiden en werkzaam als jurist bij het NIFP Oost. Mr. A.E. Schipaanboord is jurist bij het NIFP Pieter Baan Centrum te Utrecht. **** Drs. T.S. van der Veer is psychiater en hoofd NIFP Noord Omdat tegenover een verplichting van de gedragsdeskundige een recht staat van de verdachte, beperken wij ons bij de beschrijving van het normatieve kader tot de verplichtingen van de gedragsdeskundige. Omdat de verdachte ten aanzien van deze onderwerpen enkel rechten heeft en geen verplichtingen beperken wij ons daartoe. Het omgekeerde geldt voor de gedragsdeskundigen. Zij hebben enkel verplichtingen op dit terrein. C.M. van Esch, Gedragsdeskundigen in strafzaken, Assen: Van Gorcum 2012, p Van Esch 2012, p Hij mag dit dus niet overlaten aan de raadsman van de verdachte. Regionaal Tuchtcollege Gezondheidszorg Groningen 20 november 2006, Rep.nr. GP2005/05. Regionaal Tuchtcollege Gezondheidszorg Groningen 15 april 2008, Rep.nr. G2004/61. 44

2 inzagerecht elkaar aan. 7 Deze verplichting geldt niet als de rechter de deskundige een geheimhoudingsplicht heeft opgelegd. Voor gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken, lijkt deze bepaling niet erg relevant. In uitzonderlijke gevallen zijn beperkingen mogelijk op het inzagerecht van de verdachte. De gedragsdeskundige mag er niet snel van uitgaan dat daarvan sprake is. 8 Wanneer hij van mening is dat zo een uitzondering zich voordoet, dient hij dat te verantwoorden in het verslag. De gedragsdeskundige moet de verdachte inzage verlenen vóórdat hij het definitieve rapport uitbrengt aan de opdrachtgever. Uit het rapport moet blijken dat de verdachte inzage heeft gehad in het verslag en wat zijn visie daarop was. Bij een omvangrijk verslag moet de onderzochte meer tijd krijgen voor inzage. 9 Tot slot is daar nog het correctierecht dat de verdachte heeft. Dit recht vinden we vooral terug in beroepscodes, gedragscodes en jurisprudentie. Het geldt zowel bij forensisch psychiatrisch als bij psychologisch onderzoek. 10 Het correctierecht is beperkt tot gegevens van feitelijke aard en strekt zich dus niet uit tot de conclusies en het professionele oordeel. Om van het correctierecht gebruik te kunnen maken, moet de verdachte uiteraard inzage hebben in het verslag. Het onderzoek naar de gang van zaken in de praktijk Om inzicht te krijgen in de manier waarop forensisch gedragsdeskundigen in de praktijk voldoen aan hun verplichtingen voor wat betreft het informeren van de verdachte over het onderzoek, de bespreking van het verslag met de onderzochte, het bieden van inzage in het verslag en het geven van mogelijkheid tot het aandragen van correcties, werd rapporteurs een vragenlijst voorgelegd. Dit gebeurde na afronding van het rapport. Tevens werd aan de gerapporteerden in die zaken een vragenlijst gestuurd waarin gevraagd werd naar hun ervaringen met het onderzoek. In tegenstelling tot de gezondheidszorg, waar onderzoek naar patiënttevredenheid heel gebruikelijk is, is bij onderzochten in het kader van gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken, voor zover ons bekend, geen onderzoek verricht naar de waardering van het onderzoeksproces. Opzet Het onderzoek is verricht in de periode 1 oktober 2010 tot en met 31 maart 2011 bij het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) Noord en NIFP Oost (locatie Arnhem). Dit onderzoek beperkt zich tot verdachten die berecht zijn door de meervoudige kamer strafzaken volgens het strafrecht voor volwassenen. Direct na afronding van een strafrechtelijk monodisciplinair onderzoek bij volwassenen, werd aan de betrokken gedragsdeskundigen een vragenlijst met begeleidende brief gestuurd. Elke gedragsdeskundige werd slechts eenmaal in het onderzoek betrokken. De toegezonden vragenlijsten waren gecodeerd zodat bij het niet inzenden van de vragenlijst gerappelleerd kon worden. Er werd maximaal driemaal gerappelleerd. Vragenlijsten die later dan zes weken na toezending van de lijst werden geretourneerd, zijn geëxcludeerd. Dit om te voorkomen dat gebruik werd gemaakt van een vragenlijst, waarvan de gedragsdeskundige na deze (arbitraire) termijn zich de wijze waarop het rapportageproces verlopen was, niet meer betrouwbaar genoeg kon herinneren. De data zijn geanonimiseerd verwerkt. De verdachten, over wie door de in het onderzoek betrokken gedragsdeskundigen werd gerapporteerd, kregen op hun verblijfadres een vragenlijst met begeleidende brief en een gefrankeerde retourenveloppe toegezonden. In de vragenlijst werd geen onderscheid gemaakt tussen bespreking van het rapport en het verlenen van inzage om verschillen in interpretatie van deze begrippen te voorkomen. Om elke schijn tegen te gaan dat het onderzoek niet geanonimiseerd zou verlopen, en om een zo hoog mogelijke respons te bewerkstelligen, werden deze vragenlijsten niet gecodeerd. Elke betrokkene werd na twee weken eenmalig gerappelleerd. Beperkingen Het onderzoek is beschrijvend van opzet en beoogt een verkenning te zijn van het onderzoeksgebied. Uit de formulering van de vragen kan deels worden opgemaakt wat de juridische vereisten zijn. Dit kan van invloed zijn geweest op de gegeven antwoorden, in die zin dat die sociaal wenselijk kunnen zijn beantwoord. Zoals gezegd, heeft het onderzoek plaatsgevonden in een beperkt aantal arrondissementen. De resultaten kunnen niet zonder meer gegeneraliseerd worden. Omdat de betrouwbaarheid en validiteit van de vragenlijsten niet zijn onderzocht, moeten de onderzoeksresultaten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Het onderzoek betreft alleen monodisciplinaire rapportages. Onderzoeksbevindingen Onderzoek bij rapporteurs Er werden 73 forensisch gedragsdeskundigen aangeschreven. Hiervan stuurden 65 (89%) een ingevulde vragenlijst retour. Van de 65 vragenlijsten werden er 17 geëxcludeerd: zeven omdat deze later dan zes weken na het verzoek werden ingestuurd; negen omdat die waren ingevuld door een supervisant in plaats van door de verantwoordelijke rapporteur en één omdat het in deze zaak een onderzoek betrof van een minderjarige. Uiteindelijk werden 48 vragenlijsten betrokken in de analyse. In 34 zaken ging het om onderzoek en rapportage door een psycholoog, in 14 door een psychiater. Ten tijde van het laatste onderzoekscontact verbleven 32 onderzochten in preventieve hechtenis en 16 personen op vrije voeten. 7. Van Esch, 2012, p Zij wijst op een opvallende uitspraak van het Regionaal Tuchtcollege Groningen van 18 december 2008 en van het Centraal Tuchtcollege Gezondheidszorg uit Daarin wordt gesteld dat de meningen over het inzagerecht en het correctierecht bij psychiatrisch onderzoek in strafzaken bepaald niet eensluidend zijn, en dat het binnen de beroepsgroep van psychiaters niet gebruikelijk is een onderzochte vooraf inzage te geven en een beperkte mogelijkheid te bieden tot het aandragen van correcties. Van Esch betwijfelt de juistheid van die stelling omdat de Richtlijn psychiatrisch onderzoek en rapportage van strafzaken van de NVvP een bepaling bevat, waarin aangegeven wordt dat de onderzochte het inzage- en correctierecht kan doen gelden zoals dat wettelijk en in jurisprudentie is geregeld. 8. Van Esch 2012, p Van Esch 2012, p Van Esch 2012, p

3 De uitkomsten van de vragenlijsten bij de rapporteurs leveren het volgende beeld op. Op welke wijze werd de mogelijkheid tot inzage geboden? a. Onderzochte werd opgezocht en het conceptrapport ter plaatse ter inzage gegeven en besproken Bespreking rapport Heeft u het rapport met de onderzochte besproken? 43 5 Argumenten die gedragsdeskundigen noemen om het rapport niet te bespreken zijn: betrokkene reageerde niet op een uitnodiging tot bespreking (2), vanwege laag IQ zijn alleen testresultaten en advies besproken (1), betrokkene weigerde na het eerste gesprek medewerking aan het PJ-onderzoek (1), geen reden vermeld (1). 2. Welke onderdelen heeft u met de onderzochte besproken? Meer antwoorden mogelijk: a. Conclusie omtrent toerekeningsvatbaarheid 39 b. Recidivegevaar 38 c. Inhoud behandeladvies 43 d. Advies juridisch kader 36 e. Anders, namelijk: beperkte bespreking vanwege beperkte medewerking betrokkene; bespreking dat geen advies gegeven kon worden wegens ontkenning van het ten laste gelegde; vijfmaal werd aangegeven dat de vraag niet van toepassing was omdat het rapport niet besproken was. Inzagerecht b. Conceptrapport werd gezonden aan raadsman/-vrouw van onderzochte. 0 c. Conceptrapport werd gezonden aan onderzochte zelf. 3 d. Conceptrapport werd gezonden aan onderzochte zelf en telefonisch met onderzochte besproken. 1 e. Geen antwoord gegeven 7 f. Anders 12 Onder de categorie anders worden genoemd: inzage via advocaat (5), betrokkene vroeg er niet naar (3), rapport is deels voorgelezen (2), besproken met casemanager (1), betrokkene weigerde (1) Is het conceptrapport daadwerkelijk aan de onderzochte (of zijn raadsman/-vrouw) ter hand gesteld? Geen antwoord 3 Correctierecht Heeft u onderzochte gewezen op het correctierecht? Heeft onderzochte (en/of zijn raadsman/-vrouw) gebruikgemaakt van het correctierecht? Heeft u betrokkene gewezen op het inzagerecht? Als reden om de onderzochte niet te wijzen op het inzagerecht voeren gedragsdeskundigen aan: betrokkene kreeg al inzage doordat het rapport besproken is (4), tijdgebrek (2), betrokkene is meegedeeld dat zijn advocaat een exemplaar krijgt (2), niet aan gedacht (2), betrokkene vroeg er niet naar (1), betrokkene had moeite met lezen (1). Een rapporteur vermeldt tevens: Pas bij verschil van mening laat ik het rapport zien. 4. Indien onderzochte gewezen is op het inzagerecht, wenste deze hier ook gebruik van te maken? Anders 5 9. Indien onderzochte gebruik heeft gemaakt van het correctierecht op welke wijze is dit gebeurd? Mondeling 10 Schriftelijk 0 Van de mondelinge correcties betrof het volgens de gedragsdeskundige in acht gevallen feitelijke gegevens, één keer ging het om inhoudelijke informatie en in één zaak een combinatie van beide. In zeven zaken gaf de gedragsdeskundige aan dat alle correcties in het rapport waren verwerkt, in twee dat deze in een bijlage aan het rapport waren toegevoegd en in één geval dat de feitelijke correcties waren overgenomen in het rapport en de inhoudelijke correcties in een bijlage aan het verslag waren gevoegd. 10. Aan het eind van de vragenlijst was er gelegenheid om opmerkingen te vermelden. Onder de categorie anders worden genoemd: betrokkene brak het onderzoek af (1), betrokkene kwam niet naar de afspraak (1), betrokkene ging akkoord met bespreking (1), rapport werd voorgelezen (1), betrokkene vroeg hier niet naar (1). 5. Naast opmerkingen over de vragenlijst werden de volgende opmerkingen gemaakt: Ik wijs onderzochten niet expliciet op hun recht maar presenteer het als iets vanzelfsprekends. Bij overeenstemming over het rapport, werkt inzage en correctie als overbodige vertraging in de vaak krappe tijd. Pas bij verschil van mening over het rapport stel ik de onderzochte in de gelegenheid 46

4 tot aanvullingen, correcties. Dit komt in de praktijk niet veel voor. Risicovol onderzoek voor de praktijk: kan het werken onmogelijk maken (correctierecht) in verband met tijdspad en praktische uitvoering. Ik vind afgifte van de conceptrapportage doorgaans ingewikkeld. Soms zoekt een raadsman de publiciteit voordat het OM het rapport heeft. Onderzoek bij gerapporteerden Van de 73 aangeschreven onderzochten stuurden iets minder dan de helft (35 van 73) de vragenlijst retour. Hiervan zijn er twee geëxcludeerd die door dezelfde onderzochte waren ingestuurd. Eén vragenlijst was blanco geretourneerd met de mededeling dat medewerking aan de PJ-rapportage was geweigerd. De gegevens van 32 lijsten werden betrokken bij de analyse. Van deze 32 onderzochten waren er 21 preventief gehecht en elf verbleven op vrije voeten Uitkomsten vragenlijsten onderzochten Ik wist vooraf wanneer ik onderzocht zou worden De onderzoeker heeft goed uitgelegd wat het doel is van het rapport., helemaal 20, gedeeltelijk 10 2 Ik heb goed mijn verhaal kunnen doen bij de onderzoeker., helemaal 18, gedeeltelijk 11 3 De onderzoeker behandelde mij met respect., helemaal 23, gedeeltelijk De onderwerpen die worden genoemd waarop commentaar is gegeven zijn: uitkomst onderzoek (3), passages met betrekking tot derden (2), taalgebruik in het rapport (2), nut van het rapport (1), weet dat niet meer (1). Beoordeling door onderzochte van totale verloop van het onderzoek De onderzochte werd verzocht het totale verloop van het onderzoek te beoordelen met een cijfer tussen één en tien (één staat voor zeer slecht verlopen onderzoek, tien voor zeer goed verlopen onderzoek). Het hoogst gegeven cijfer 10 Laagst gegeven cijfer 1 Gemiddelde 7 Mediaan 8 De onderzochten werd gevraagd maximaal twee zaken te noemen waarover zij minder tevreden waren bij het verloop van het onderzoek. Daaruit blijkt dat onderzochten het vaakst noemen dat zij het niet eens zijn met de uitkomst van het onderzoek (10). In vijf zaken geeft de onderzochte aan dat hij zich niet (volledig) correct bejegend voelt. Voorts noemen onderzochten dat het rapport niet met hen is besproken (4), te weinig tijd voor het onderzoek (4), ingewikkeld taalgebruik (2), geen tijd om het rapport te lezen (1), er zou contact met ouders worden opgenomen, maar dat is niet gebeurd (1), tegen duidelijke afspraak in is rapport naar huisadres (bij ouders) gestuurd (1), wist niet wanneer rapporteur zou komen (1), overige opmerkingen (12). De onderzochte werd gevraagd maximaal twee zaken te noemen waarover deze over het verloop van het onderzoek tevreden was. Hierbij worden onder meer de volgende onderwerpen vermeld: voelt zich correct bejegend (16), duidelijke uitleg gekregen (3), testen zijn goed verlopen (3), tevreden over uitkomst onderzoek (2), overige opmerkingen (5) Het is mij duidelijk wat in het rapport komt te staan., helemaal 15, gedeeltelijk 12 5 Heeft u commentaar gegeven op het rapport Indien u commentaar hebt gegeven, hoe heeft u dat gedaan. Mondeling 8 Schriftelijk 0 Beide 1 Discussie Onderzoek bij rapporteurs Bespreking rapport Vrijwel alle rapporteurs geven aan het rapport met de onderzochte te hebben besproken of geven als reden aan waarom dat niet is gebeurd dat de verdachte niet op de uitnodiging tot bespreking is ingegaan. Eenmaal wordt geantwoord dat vanwege een laag IQ er slechts een gedeeltelijke bespreking van het rapport heeft plaatsgevonden. In de gevallen waarin bespreking heeft plaatsgevonden, lijken de onderdelen toerekeningsvatbaarheid, recidivegevaar, inhoud behandeladvies en advies juridisch kader meestal alle aan bod te zijn gekomen. In een kleine minderheid van de gevallen zou dit niet het geval zijn geweest. Dit roept de vraag op in hoeverre gedragsdeskundigen altijd een rapport op alle relevante onderdelen bespreken. 47

5 Inzagerecht De rapporteurs geven aan dat zij de onderzochte niet altijd wijzen op het inzagerecht. In twaalf van de 48 onderzoeken (25%) vindt dit niet plaats. Bij de redenen om niet op het inzagerecht te wijzen, wordt viermaal door de rapporteurs genoemd dat het rapport al is besproken. Dit wijst erop dat er onvoldoende onderscheid wordt gemaakt tussen het bespreken van en het bieden van inzage in het rapport. Verder worden als redenen vermeld om niet op het inzagerecht te wijzen: tijdgebrek, de onderzochte vroeg er niet om en er werd door de rapporteur niet aan gedacht. Deze argumenten lijken erop te wijzen dat sommige rapporteurs te weinig doordrongen zijn van het belang om de rechten van onderzochten te respecteren. In 13 van de 36 onderzoeken (36%) waarin de onderzochte gewezen was op het inzagerecht, geven de rapporteurs aan dat de onderzochte hiervan gebruik wenste te maken. Hieruit kan worden opgemaakt dat een substantieel deel van de onderzochten gebruik wenst te maken van het inzagerecht. Niet duidelijk is op welke wijze de rapporteur de onderzochte heeft gewezen op het inzagerecht. Voorstelbaar is dat naarmate de rapporteur hier nadrukkelijker aandacht aan geeft, het percentage van onderzochten dat hiervan gebruik wil maken zal toenemen. De antwoorden op de vraag op welke wijze de mogelijkheid tot inzage werd geboden, zijn niet eenduidig te interpreteren. Zo wordt door de rapporteurs eerder geantwoord dat 13 onderzochten gebruik wensten te maken van het recht op inzage. Daarna wordt geantwoord dat bij 25 onderzochten ter plaatse het conceptrapport ter inzage werd gegeven en besproken. Mogelijk geeft een groot deel van de rapporteurs los van de wens of een onderzochte gebruik wenst te maken van het inzagerecht, inzage in het rapport. Ook kunnen rapporteurs, zoals bovenstaand reeds genoemd, het bespreken van het rapport opvatten als gelijk aan het verlenen van inzage. Duidelijk is dat sommige rapporteurs onder inzagerecht iets anders verstaan dan dat de onderzochte het rapport kan inzien voordat het wordt uitgebracht. Zo wordt vijfmaal geantwoord dat het rapport via de advocaat kan worden ingezien maar blijkt geen enkele keer dat het rapport naar de verdediging is gezonden om het de verdachte ter inzage aan te bieden. We kunnen stellen dat er in principe alleen goed gebruik kan worden gemaakt van het inzagerecht wanneer de onderzochte voldoende tijd heeft om het rapport te lezen. Hiervoor is vereist dat het rapport ter beschikking komt te staan van de onderzochte. In slechts 16 van de 48 onderzoeken (33%) wordt aangegeven dat het conceptrapport daadwerkelijk ter hand is gesteld aan de onderzochte. Correctierecht In 17 van de 48 onderzoeken (35%) geeft de rapporteur aan dat de onderzochte niet gewezen is op het correctierecht. Dit percentage is hoger dan dat waarin niet gewezen is op het inzagerecht. Tien rapporteurs gaven aan dat de onderzochte gebruikmaakte van het correctierecht. Hierbij gaven de rapporteurs aan dat de correcties alleen mondeling werden voorgesteld. Opmerkingen De door de rapporteurs gemaakte opmerkingen passen bij de eerdere conclusie dat het wijzen op het inzageen correctierecht niet expliciet wordt gedaan. Enkele rapporteurs geven aan deze rechten als overbodig en belemmerend te zien. Eén rapporteur vindt de manier van inzage geven door het conceptrapport toe te zenden aan de raadsman bezwaarlijk. Onderzoek bij gerapporteerden De onderzochten retourneerden 32 voor analyse bruikbare vragenlijsten. Deze respons van 44% maakt dat de bevindingen niet representatief hoeven te zijn en bijgevolg met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd dienen te worden. Doordat de vragenlijst van de onderzochte niet gecodeerd is, kunnen de gegeven antwoorden niet vergeleken worden met de door de betrokken rapporteur gegeven antwoorden. In 14 van de 32 onderzoeken (44%) gaf de onderzochte aan niet te weten wanneer het onderzoek zou plaatsvinden. Van deze 14 onderzochten bevonden 12 zich in het huis van bewaring. Navraag bij enkele penitentiaire inrichtingen maakte duidelijk dat in de regel de gedetineerde vooraf niet wordt medegedeeld wanneer een rapporteur komt. 11 Meestal weet de betrokkene pas wanneer het onderzoek zal plaatsvinden als deze de rapporteur in de spreekkamer ontmoet. In het licht van deze praktijk zou men verwachten dat vrijwel alle gedetineerde onderzochten zouden hebben geantwoord dat zij niet wisten wanneer zij onderzocht zouden worden. Dat dit niet het geval is, betekent naar alle waarschijnlijkheid dat de formulering van de vraag ruimte openlaat over wat bedoeld wordt. Men kan deze vraag ook opvatten in de zin of men wist dat er in de nabije toekomst een onderzoek zou plaatsvinden. Dit zou ook kunnen verklaren dat er door twee vrije voeters geantwoord is dat men niet wist wanneer het onderzoek zou plaatsvinden, terwijl in deze gevallen uiteraard vooraf een afspraak door de rapporteur voor het onderzoek moet worden gemaakt. Het is aannemelijk dat het onderzoek belemmerd wordt wanneer een betrokkene vooraf niet weet wanneer hij onderzocht zal worden en bijgevolg plotseling geconfronteerd wordt met een rapporteur. In deze situatie zal de onderzochte zich overvallen kunnen voelen waardoor het spanningsniveau kan toenemen en de coöperatie daardoor kan afnemen. Slechts een klein percentage van de onderzochten geeft aan dat het doel van het rapport niet goed is uitgelegd (6%); dat men zijn verhaal niet goed heeft kunnen doen bij de onderzoeker (9%) of dat men niet met respect werd behandeld (6%). In 9 van de 32 onderzoeken (28%) geven de onderzochten aan commentaar te hebben gegeven op het rapport. Dit gebeurde vrijwel altijd mondeling. Het commentaar van de onderzochten betrof niet enkel het geven van feitelijke correcties. Zo heeft het gegeven commentaar vooral betrekking op de uitkomst van het onderzoek en passages met betrekking tot derden die in het rapport worden vermeld. 11. C.A.J. Veldman, persoonlijke mededeling. 48

6 De beoordeling van het totale verloop van het onderzoek door de onderzochten loopt sterk uiteen van 1 (zeer slecht) tot 10 (zeer goed). Het gemiddelde van een 7 en de mediane score van een 8 laten zien dat de onderzochten in het algemeen het verloop van het onderzoek als ruim voldoende tot goed beoordelen. Deze duidelijk positieve beoordeling betekent echter niet dat er geen zaken zijn waarover de onderzochten minder tevreden zijn. Onderzochten geven vooral aan moeite te hebben met de uitkomst van het onderzoek (31%) en de bejegening (16%). Daarnaast valt op dat de onderzochten in 4 van de 32 onderzoeken (13%) expliciet aangeven ontevreden te zijn over het feit dat het rapport niet is besproken. Eén onderzochte geeft aan geen tijd te hebben gehad om het rapport te lezen. Verder worden er in twee gevallen opmerkingen gemaakt over het niet nakomen van afspraken en geven twee onderzochten aan de gebezigde taal te ingewikkeld te vinden. Bij de vraag waar de onderzochten tevreden over zijn bij het verloop van het onderzoek, geven zij in 16 van de 32 onderzoeken (50%) aan tevreden te zijn over de wijze waarop zij bejegend werden. Ook benoemen de onderzochten onder andere in 3 gevallen (9%) het krijgen van een goede uitleg. Bij de gemaakte opmerkingen valt op dat het aspect bejegening een belangrijk aandeel heeft. In totaal wordt door 21 van de 32 onderzochten (66%) hierover een opmerking gemaakt. Dit laat zien dat de bejegening van de onderzochten een belangrijk aspect vormt van het onderzocht worden. Conclusie en aanbevelingen Uit de onderzoeksbevindingen komt het beeld naar voren dat gedragsdeskundigen niet altijd voldoen aan hun verplichtingen bij gedragsdeskundig onderzoek in strafzaken als het gaat om het geven van voorlichting aan de onderzochte over zijn rechten ten aanzien van het onderzoek, en dan vooral toegespitst op het inzageen correctierecht. Wat opvalt is dat een deel van de gedragsdeskundigen onvoldoende onderscheid lijkt te maken tussen het bespreken van het rapport en het geven van inzage in het verslag. Een substantieel deel van de rapporteurs wijst de betrokkene niet op het inzagerecht en een nog groter deel wijst niet op het correctierecht. Teneinde tegemoet te komen aan het informatierecht van de onderzochten verdient het aanbeveling dat de bij rapportage Pro Justitia betrokken beroepsgroepen gezamenlijk een informatiebrochure opstellen die voor aanvang van het onderzoek door de rapporteur aan de betrokkene wordt gegeven. Door deze brochure kan de betrokkene worden geïnformeerd aangaande de rol van de gedragsdeskundige, de inhoud van de vraagstelling, de gang van zaken bij de uitvoering van het onderzoek en kan het inzage- en correctierecht worden toegelicht. Om recht te doen aan het inzage- en correctierecht dient het conceptrapport ter hand van de onderzochte te worden gesteld en moet deze voldoende tijd krijgen om het verslag te lezen. Uit het huidige onderzoek komt naar voren dat slechts in een minderheid van de gevallen het conceptrapport ter hand wordt gesteld. Dit sluit aan bij de opmerking van één van de onderzochten dat hij te weinig tijd had om het rapport te lezen. Wij stellen voor om betrokkenen ten minste twee dagen de tijd te geven om het conceptrapport te lezen en eventuele feitelijke correcties in te brengen. Afhankelijk van de situatie kan het conceptrapport voorafgaand aan de bespreking aan de betrokkene per post worden toegezonden of na de bespreking bij de betrokkene worden achtergelaten met vermelding van de uiterlijke termijn waarop het conceptrapport aan de rapporteur geretourneerd dient te worden. Om een duidelijk onderscheid te maken tussen het definitieve rapport en het conceptrapport dient bij het laatste op elke bladzijde de aanduiding CONCEPT vermeld te worden. Teneinde de gestelde inlevertermijn niet te overschrijden is het gezien de door ons voorgestelde werkwijze, nog meer dan nu al het geval is, van belang om direct na het accepteren van de opdracht daadwerkelijk het onderzoek aan te vangen. In het door veel rapporteurs gebruikte NIFP-rapportageformat staat als een van de onderdelen vermeld Bespreking met betrokkene. Als toelichting bij dit onderdeel wordt aangegeven dat in het rapport de wijze vermeld dient te worden waarop het rapport c.q. conclusies en advies werden besproken met betrokkene en de reactie van de betrokkene hierop. In dit format wordt de rapporteur niet ertoe gebracht de reactie van betrokkene na inzage en het al dan niet gebruikmaken van het correctierecht expliciet te vermelden. Wij stellen voor dit onderdeel van het format te veranderen in Bespreking met betrokkene, reactie na inzage en ingebrachte correcties. Het niet vooraf informeren van de onderzochte over de datum van het onderzoek en de persoon van de rapporteur, kan het onderzoek belemmeren. Aanbevolen wordt dat de rapporteur voorafgaand aan zijn komst, de betrokkene schriftelijk informeert over de datum van het eerste onderzoeksgesprek. Bij de door de onderzochten gemaakte opmerkingen komen onderwerpen naar voren die laten zien waar de rapportagepraktijk mogelijk soms tekortschiet. Zo worden onder meer opmerkingen gemaakt over het ontbreken van de bespreking van het rapport en het niet nakomen van afspraken. Naar onze mening kan onderzoek naar de waardering van het rapportageproces door onderzochten, belangrijke aanwijzingen geven voor onderdelen waarop verbetering mogelijk is. Dergelijk onderzoek kan mogelijk ook bijdragen aan een beter inzicht in de factoren die de coöperatie van betrokkenen aan het onderzoek kunnen vergroten. 49