AKOESTISCH ONDERZOEK. Verkeerslawaai stedelijke wegen en railverkeerslawaai (IJtram) Bestemmingsplan RI-oost

Transcriptie

1 AKOESTISCH ONDERZOEK Verkeerslawaai stedelijke wegen en railverkeerslawaai (IJtram) Bestemmingsplan RI-oost

2

3 Akoestisch onderzoek Verkeerslawaai stedelijke wegen en railverkeerslawaai (IJtram) Bestemmingsplan RI-oost Opdrachtgever: projectbureau IJZB

4 Uitvoerder : dienst Ruimtelijke Ordening Team Juridische en Milieuzaken André van Dongen Datum :

5 Inleiding Het bestemmingsplangebied RI-oost ligt op het Zeeburgereiland. De gemeente Amsterdam transformeert dit gebied van een bedrijvengebied tot een gebied met voornamelijk een woonfunctie. Het eerste project van deze operatie is het terrein waar voorheen de Rioolwaterzuiveringsinstallatie-oost was gevestigd. Op het inmiddels vrijgekomen terrein zullen maximaal 1950 woningen worden gerealiseerd, aangevuld met voorzieningen waaronder onderwijs en sport. De locatie RI-oost wordt begrensd door de Zuiderzeeweg en de IJburglaan. Ook ligt de locatie in de geluidszone van de A10 en van de trambaan van het Centraal-Station naar IJburg. De geluidhinder van de wegen is van invloed geweest op het stedenbouwkundig plan. De randbebouwing van het project is afschermend voor het achterliggend gebied. Daardoor blijft de geluidhinder van de hoofdwegen beperkt tot de buitenste schil. Door de opzet krijgen deze woningen een stille zijde waaraan verblijfsruimten zoals slaapkamers kunnen worden geprojecteerd. De trambaan is opgenomen in de Regeling Zonekaart Spoorwegen(zie bijlage) waardoor het tramlawaai beschouwd wordt als railverkeerslawaai De Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam (DRO) heeft op verzoek van het projectbureau IJburg de geluidhinder van de stedelijke wegen en de trambaan onderzocht en de resultaten getoetst aan de normen die in de Wet geluidhinder zijn vermeld. Tevens zijn de resultaten getoetst aan het Amsterdamse geluidsbeleid. De geluidhinder van de A10 is onderzocht door TAUW raadgevend ingenieurs. De resultaten van dit onderzoek zijn vastgelegd in het rapport d.d. 7 mei Het industrielawaai is onderzocht door de dienst Milieu en Bouwtoezicht. De resultaten van dit onderzoek zijn vastgelegd in het rapport industrielawaai Bestemmingsplan RI-oost d.d. 21 jan 2008 dossiernummer Volgens de Wet geluidhinder is het niet vereist de geluidhinder van de 30 km/uur straten te toetsen aan de normstelling. Toch is van deze buurtstraten de geluidhinder onderzocht om na te gaan of sprake is van een aanvaardbare geluidsbelasting. Tevens is de cumulatieve geluidsbelasting van wegverkeer, railverkeer en industrie onderzocht. Normstelling wegverkeer In de wet geluidhinder zijn geluidsnormen gegeven die gelden voor woningen, scholen, medische voorzieningen en woonwagenterreinen. Volgens de in 2007 vernieuwde Wet geluidhinder bedraagt de voorkeursgrenswaarde van een nieuwe woning in de zone van een bestaande weg en van een nieuwe weg 48 db. Wanneer deze waarde wordt overschreden en geluidsreducerende maatregelen zijn redelijkerwijs niet of onvoldoende mogelijk, kan het college van Burgemeester en wethouders een hogere grenswaarde vaststellen. De maximaal toelaatbare hogere waarde is afhankelijk van de plansituatie. Wanneer sprake is van een geheel nieuwe situatie stedelijke weg nieuw-woningen nieuw bedraagt de maximaal toelaatbare grenswaarde 58 db. De maximum toelaatbare grenswaarden van de situatie woningen nieuw- stedelijke weg bestaand bedraagt 63 db. Voor een buitenstedelijke weg zoals de A10 geldt een maximale grenswaarde van 53 db. 1

6 In het Bouwbesluit is opgenomen dat de nieuwe woningen moeten worden geïsoleerd tot een binnenwaarde van 33 db. De normering van de geluidsbelasting buiten is van scholen en medische voorzieningen gelijk aan de normering van woningen. De binnennormen verschillen wel. In het Bouwbesluit is bepaald dat voor leslokalen en behandelruimten, conversatieruimten alsmede woon- en slaapruimten van bepaalde medische voorzieningen een norm van 28 db aangehouden moet worden. De binnennorm van theorievaklokalen, ruimten voor patiëntenhuisvesting alsmede ruimten voor conversatie en recreatie van ziekenhuizen bedraagt 33 db. Volgens het gemeentelijke geluidsbeleid dienen nieuwe woningen in principe een geluidsluwe zijde te krijgen waaraan verblijfsruimten zoals slaapkamers gerealiseerd kunnen worden. Van dit principe kan slechts op grond van zwaarwegende argumenten worden afgeweken. Normstelling railverkeerslawaai Volgens de Wet geluidhinder bedraagt de voorkeursgrenswaarde van een nieuwe woning in de zone van een spoorbaan 55 db. Wanneer deze waarde wordt overschreden en geluidsreducerende maatregelen zijn redelijkerwijs niet of onvoldoende mogelijk, kan het college van Burgemeester en Wethouders een hogere waarde vaststellen tot een maximum van 68 db. De voorkeursgrenswaarde van scholen en medische voorzieningen bedraagt 53 db en de maximum toelaatbare grenswaarde 68 db. In het Bouwbesluit is opgenomen dat de nieuwe woningen moeten worden geïsoleerd tot een binnenwaarde van 33 db. In het Bouwbesluit is bepaald dat voor leslokalen en behandelruimten, conversatieruimten alsmede woon- en slaapruimten van bepaalde medische voorzieningen een norm van 28 db aangehouden moet worden. De binnennorm van theorievaklokalen, ruimten voor patiëntenhuisvesting alsmede ruimten voor conversatie en recreatie van ziekenhuizen bedraagt 33 db. Volgens het gemeentelijke geluidsbeleid dienen nieuwe woningen waarvoor een hogere waarde wordt vastgesteld in principe een geluidsluwe zijde te krijgen waaraan verblijfsruimten zoals slaapkamers gerealiseerd kunnen worden. Van dit principe kan slechts op grond van zwaarwegende argumenten worden afgeweken. Verkeersintensiteiten Volgens de nieuwe Wet geluidhinder wordt het wegverkeerslawaai en railverkeerslawaai berekenend in Lden (day,evening,night). Dat is een bepaalde gemiddelde geluidsbelasting van het geluidsniveau gedurende de dagperiode, avondperiode en nachtperiode. De verkeersintensiteiten in deze periodes zijn bepaald voor de gemiddelde weekdag en opgesplitst in motoren (Mo), lichte motorvoertuigen (LV), middelzware motorvoertuigen (MV) en zware motorvoertuigen (ZV). De verkeersprognose voor de hoofdwegen is opgesteld door de dienst Infrastructuur, Verkeer en Vervoer en is vastgelegd in het rapport Verkeersprognoses Zeeburgereiland versie 3 d.d. 28 februari 2008 van de dienst IVV. In dit rapport zijn prognoses gegeven van 2 varianten. De geluidsberekeningen zijn gemaakt met de verkeersprognose van de variant Mer2, omdat deze voor het geluidhinder het meest ongunstig is. In de onderstaande tabel zijn de verkeersintensiteiten in etmaalintensiteiten, de gemiddelde daguurintensiteit, de gemiddelde avonduurintensiteit en de gemiddelde nachtuurintensiteit gegeven. 2

7 De wegvaknummers zijn in figuur 1 aangegeven. Figuur 1 3

8 Buurtstraten De verkeersprognoses van de buurtstraten zijn vastgelegd in het rapport Verkeersstudie Rioolzuiverings-Oost locatie d.d 5 november 2008 van de Dienst IVV. Twee varianten zijn doorgerekend. Een met alle wegen en één waarbij wegvak 21 uit het verkeer is genomen. De resultaten zijn als volgt: 15 mei 2008 Jaar weekgemiddelde weekgemiddelde weekgemiddelde RI-oostlocatie 2020 MER2 (alle wegen) Gemiddeld daguur t.b.v. geluidberekeningen: Gemiddeld avonduur t.b.v. geluidberekeningen: Gemiddeld nachtuur t.b.v. geluidberekeningen: nr Omschrijving MO LV MV ZV bus tram MO LV MV ZV bus tram MO LV MV ZV bus tram 1 Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie

9 15 mei 2008 Jaar weekgemiddelde weekgemiddelde weekgemiddelde RI-oostlocatie 2020 MER2 (min 1 weg) Gemiddeld daguur t.b.v. geluidberekeningen: Gemiddeld avonduur t.b.v. geluidberekeningen: Gemiddeld nachtuur t.b.v. geluidberekeningen: nr Omschrijving MO LV MV ZV bus tram MO LV MV ZV bus tram MO LV MV ZV bus tram 1 Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak is niet aanwezig Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Wegvak binnen RI-Oostlocatie Afkortingen VRV Mo LV MV ZV = motorvoertuigen = vrachtverkeer = motoren = lichte motorvoertuigen = middelzware motorvoertuigen = zware motorvoertuigen Overige gegevens Verkeerssnelheden: De verkeerssnelheid op de bruggen in de Zuiderzeeweg en IJburglaan bedraagt in de huidige situatie 70 km/uur, maar zal worden gewijzigd in 50 km/uur. Op de Kaap Kotweg wordt de verkeerssnelheid van 50 km/uur. De verkeerssnelheid op het wegvak van de Zuiderzeeweg tussen de bruggen bedraagt in de huidige situatie 50 km/uur. Bij de Zuiderzeeweg is er een afhankelijkheid met de herinrichting van de wegvakken op de Amsterdamse brug en de Schellingwouderbrug, die door Rijkswaterstaat wordt voorbereid. Deze werken worden naar verwachting in 2011 of 2012 uitgevoerd. Pas hierna kan er een integraal 50 kilometerregiem worden ingesteld. De geluidhinder is zowel berekend opbasis van 70 km/uur als 50 km/uur. De verkeerssnelheid op de buurtstraten wordt maximaal 30 km/u. Deze straten hoeven volgens de Wet geluidhinder niet te worden getoetst aan de geluidsnormen. Toch is van de buurtstraten de geluidhinder vanwege wegverkeer onderzocht om na te gaan of sprake is van een aanvaardbare situatie. 5

10 De snelheid van de tram bedraagt 50 km/uur. De geluidhinder is berekend met de tramemissie zoals is opgenomen in het Reken en Meetvoorschrift. Wegdek Het wegdek van de Zuiderzeeweg en de IJburglaan bestaat uit glad asfalt. Volgens Amsterdams beleid zal bij groot onderhoud van de weg worden onderzocht of het wegdek kan worden uitgevoerd in een geluidsreducerende asfaltlaag. Hierover is nog geen besluit genomen. Daarom is het akoestisch onderzoek uitgevoerd op basis van glad asfalt. Het wegdek van de Kaap Kotweg zal worden uitgevoerd met een geluidsreducerende dunne deklaag. Gerekend is met een dunne deklaag type 1 Het wegdek van de buurtstraten zal bestaan uit klinkers gelegd in keperverband. Uit onderzoek is gebleken dat klinkers in keperverband een geluidsreducerende werking (ongeveer 2 db) hebben ten opzichte van andere klinkerverbanden. Deze geluidsreductie is conform de CROW opgave ( meegenomen in het akoestisch onderzoek. De trambaan bestaat uit rails in ballastbed. Resultaten van de berekening De geluidhinder is berekend met Standaard Rekenmethode II (SRMII) in Lden-waarden. De resultaten van de berekening zijn aangegeven op de bijgevoegde tekeningen. De vermelde waarden van het wegverkeer (50 km/uur en 30 km/uur) zijn de op grond van artikel 110g Wet geluidhinder gecorrigeerde waarden. Dat betekent dat 5 db van de resultaten zijn afgetrokken omdat volgens de verwachting de auto s 5 db stiller zullen worden. De reductie van 70 km/uur wegen bedraagt 2 db. Wegverkeer 50 km/uur maximale gecorrigeerde geluidsbelasting Zuiderzeeweg 58 db IJburglaan 60 db Kaap Kotweg 52 db Wegverkeer op brug 70 km/uur Zuiderzeeweg maximale gecorrigeerde geluidsbelasting 60 db Wegverkeer 30 km/uur maximale gecorrigeerde geluidsbelasting Buurtstraten 55 db Railverkeer (tram) IJburglaan Cumulatie Buurtwegen+hoofdwegen+tram maximale geluidsbelasting 52 db maximale gecorrigeerde geluidsbelasting 60 db De woningen vanaf de derde bouwlaag ( wnp 10 m boven maaiveld) worden maximaal belast. De geluidsbelasting van de eerste bouwlaag is meestel 1 db minder dan de maximale geluidsbelasting. Cumulatie met overige geluidsbronnen In de wet geluidhinder zijn artikelen opgenomen over hoe om te gaan met geluidsbelasting van verschillende bronnen (bijv. verkeer en spoor of verkeer en industrieel lawaai). 6

11 De Wgh bepaalt in artikel 110a dat wanneer er sprake is van cumulatie van geluid, er alleen een hogere waarde mag worden vastgesteld als de gecumuleerde geluidsbelastingen niet leiden tot een onaanvaardbare geluidsbelasting. Op grond van artikel 110f dient aangegeven te worden hoe met de samenloop van de verschillende geluidsbelastingen (cumulatie) rekening is gehouden bij de te treffen maatregelen. In het Amsterdamse geluidsbeleid is het volgende vastgelegd. Indien voor een geluidsgevoelige bestemming een hogere grenswaarde nodig is en diezelfde geluidsgevoelige bestemming ondervindt een geluidsbelasting door een andere geluidsbron die boven de voorkeursgrenswaarde ligt, dan wordt de cumulatieve geluidsbelasting bepaald. In het hogere waarde besluit zal gemotiveerd moeten worden op welke wijze met deze samenloop rekening is gehouden bij de te treffen maatregelen. Er treedt een onaanvaardbare geluidsbelasting op als de gecumuleerde waarde meer dan 3 db hoger is dat dan de hoogste van de maximaal toegestane ontheffingswaarden; 3 db komt overeen met een verhoging van de geluidsbelasting die als significant hoger wordt ervaren. In die gevallen kan of niet gebouwd worden of er worden oplossingen gezocht met dove gevels. Als de gecumuleerde geluidsbelasting tenminste 2 db hoger is dan de niet gecumuleerde geluidsbelasting, wordt aanbevolen de gevel zodanig te dimensioneren dat het akoestisch binnenklimaat van 33 db resp 35 db(a) wordt behouden. In het oostelijk deel van het plangebied treedt cumulatie op verkeerslawaai van stedelijke wegen, buurtstraten, tram en van de A10. De gecumuleerde ongecorrigeerde geluidsbelasting van buurtstraten, tram en stedelijke wegen bedraagt op dit plandeel maximaal 65 db. De geluidsbelasting van de A10 bedraagt op dezelfde gevel ongecorrigeerd 53 db. De gecumuleerde geluidsbelasting wordt 1/10 db hoger maar blijft 65 db. In het westelijk deel van het plangebied vindt cumulatie plaats van verkeerslawaai van stedelijke wegen, buurtstraten en industrielawaai. Het enige blok waar de voorkeursgrenswaarde van industrielawaai wordt overschreden, is blok 7. De geluidsbelasting bedraagt 51 db(a). De ongecorrigeerde geluidsbelasting van het wegverkeer bedraagt op dat blok 62 db. De gecumuleerde geluidsbelasting blijft 62 db. De conclusie is dat de A10 en het industrielawaai geen verhoging veroorzaakt van de berekende geluidsniveaus van de stedelijke wegen. Ook de gecumuleerde geluidsbelasting van de stedelijke wegen, buurtstraten en tram past binnen het Amsterdamse geluidsbeleid. Conclusies De geluidhinder van de IJburglaan, Zuiderzeeweg en Kaap Kotweg wordt hoger dan de voorkeursgrenswaarde van 48 db De geluidhinder van de IJburglaan, Zuiderzeeweg en Kaap Kotweg wordt niet hoger dan de maximaal toelaatbare waarden van 63 db (situatie weg bestaand-woningen nieuw) of 58 db (situatie woningen nieuw-weg nieuw) De geluidhinder van het tramverkeer wordt niet hoger dan de voorkeursgrenswaarde van 55 db De woningen waarvoor een hogere grenswaarde zal worden vastgesteld, beschikken allemaal over stille zijde. De enige uitzondering is een aantal woningen langs de Kaap Kotweg ter plaatse van de ontsluitingsweg. De vormgeving van dit bouwblok zal worden aangepast waardoor ook hier een stille zijde zal worden gerealiseerd. De afschermende werking van de randbebouwing is vrijwel overal voldoende om de geluidsbelasting van de 2 e lijns bebouwing tot onder de voorkeursgrenswaarde terug te dringen. Alleen ter plaatse van de ontsluitingweg vanaf de IJburglaan is dit niet het geval. Zolang de verkeerssnelheid op de bruggen van de Zuiderzeeweg niet is 7

12 teruggebracht tot 50 km/uur, is de afschermende werking van de eerste lijns bebouwing langs deze weg niet overal voldoende. Dit is echter een tijdelijke situatie, die naar verwachting in mei 2011 zal zijn opgeheven. De hogere grenswaarden worden gebaseerd op deze tijdelijke situatie. Uit het rapport van TAUW nr d.d. 7 mei 2008 blijkt dat de geluidsbelasting van de A10 maximaal 51 db zal worden als een scherm van 6 meter hoog wordt geplaatst. Voor 315 woningen moet een hogere grenswaarde worden vastgesteld. De gecumuleerde waarden zijn in geringe mate hoger dan de geluidsbelasting van de hoofdwegen afzonderlijk. Daarmee zijn de gecumuleerde waarden aanvaardbaar en passen binnen het Amsterdamse geluidsbeleid De geluidhinder van de buurtstraten (30 km/uur) hoeft volgens de Wet geluidhinder niet getoetst te worden aan de geluidsnormen. Toetsing zou uitwijzen dat de maximaal toelaatbare waarde van 58 niet overschreden zou worden. In het Ontwerp-Besluit Vaststelling Hogere Grenswaarden wordt gemotiveerd waarom geluidsbeperkende maatregelen niet in aanmerking komen of onvoldoende werken en waarom de vaststelling van de hogere grenswaarden aanvaardbaar is. Deze opsomming is hieronder weergegeven. De voorkeursgrenswaarde van wegverkeerslawaai voor woningen, scholen en medische voorzieningen bedraagt 48 db. De maximaal toelaatbare grenswaarde bedraagt in de gegeven situatie 63 db langs bestaande stedelijke wegen, 58 db(a) langs de nieuwe stedelijke wegen en 53 db(a) langs de A10. De aangevraagde waarden passen binnen de wettelijke maximaal toelaatbare grenswaarde. De voorkeursgrenswaarde van industrielawaai bedraagt voor woningen scholen en medische voorzieningen 50 db(a). De maximaal toelaatbare grenswaarde bedraagt 55 db(a). De aangevraagde waarde past binnen de wettelijk maximaal toelaatbare waarde. In het bestemmingsplan is vastgelegd dat de woningen waarvoor een hogere waarde wordt vastgesteld conform het Amsterdamse geluidsbeleid een stille zijde zullen krijgen, waaraan slaapkamers kunnen worden gerealiseerd. De opzet van de verkaveling is zodanig dat alle woningen waarvoor een hogere waarden wordt vastgesteld een stille zijde hebben. De situering van bouwblokken met beperkte openingen parallel aan de hoofdwegen zorgt voor een relatief stil plangebied. Verlening van bouwvergunning voor woningen en andere geluidsgevoelige functies die worden afgeschermd door voornoemde woningen, is niet toegestaan voordat de afschermende bebouwing in aanbouw is genomen. In Amsterdams beleid is vastgelegd dat bij groot onderhoud van wegen het nieuwe wegdek zal worden uitgevoerd in geluidsreducerend asfalt. Over nieuw groot onderhoud op de Zuiderzeeweg en IJburglaan is nog geen besluit genomen. De Kaap Kotweg zal met geluidsreducerend asfalt worden uitgevoerd. De hogere grenswaarden zijn gebaseerd op een wegdek van glad asfalt op de Zuiderzeeweg en IJburglaan en een dunne geluidsreducerende deklaag op de Kaap Kotweg. Beperking van het autoverkeer is al onderdeel van het Amsterdamse verkeersbeleid. Specifieke plaatselijke verkeersbeperkende maatregelen zouden ten koste gaan van de bereikbaarheid van de woningen op het Zeeburgereiland en IJburg Plaatsing van geluidswerende schermen of wallen zijn in een stedelijk gebied geen optie. Langs de A10 wordt een scherm van 6 meter hoog geplaatst. Beperking van de geluidhinder door de afstand tussen de weg en de woningen te vergroten zou een aanzienlijke verbreding van de al ruim gedimensioneerde wegprofielen opleveren. Dit zou ten koste gaan van het aantal te realiseren woningen. De verkeerssnelheid op de IJburglaan en Zuiderzeeweg wordt teruggebracht van 70 8

13 naar 50 km/uur. Op de bruggen zal deze snelheidsbeperking later dan de vaststelling van het bestemmingplan worden doorgevoerd (mei 2011). Daarom worden de hogere waarden vastgesteld op basis van 70 km/uur op die wegvakken. De geluidsproducerende bedrijven zullen uiteindelijk van het Zeeburgereiland verdwijnen, waarmee het industrielawaai ook weg zal zijn. De geluidsbelasting van de woningen vanwege de trambaan wordt minder dan de voorkeursgrenswaarde. De geluidsbelasting van de 30 km/uur straten hoeft volgens de Wet geluidhinder niet getoetst te worden aan de normstelling. Toch is de geluidsbelasting van de buurtstraten onderzocht om na te gaan of sprake is van een aanvaardbare situatie. Uit het onderzoek blijkt dat de geluidsbelasting in de buurtstraten hoger wordt dan de voorkeursgrenswaarde, maar niet hoger dan wettelijk maximaal toelaatbaar. De maximale gecumuleerde waarde bedraagt 62 db. Deze waarde past binnen het Amsterdamse geluidsbeleid. Volgens dat beleid is een maximaal gecumuleerd geluidsniveau van 65 db aanvaardbaar. 9