De rol van het leerwerkplan en weekreflectie tijdens het werkplekleren Advies EG Opleiden Alliantie VO & Notre Dame de Anges

Transcriptie

1 De rol van het leerwerkplan en weekreflectie tijdens het werkplekleren Advies EG Opleiden Alliantie VO & Notre Dame de Anges 1. Aanleiding en doel Studenten geven, onder andere via de enquêtes van Bureau Extern, al jaren aan dat het leerwerkplan niet gebruikt wordt zoals beschreven en bedoeld. Aan het begin van het werkplekleren wordt het kort besproken en daarna verdwijnt het in de spreekwoordelijke la. Zowel binnen ILS-HAN als binnen onze opleidingsschool wordt regelmatig van gedachten gewisseld over het nut, de intenties, het gebruik en de aansturing van het leerwerkplan. Een subgroep van de EG Opleiden, bestaande uit schoolopleiders en instituutsopleiders, heeft geprobeerd de gedachten die hierover spelen binnen onze opleidingsschool te vatten in onderstaand document. Ten eerste om onze ideeën te expliciteren om de dialoog over en de vertaling naar de praktijk te faciliteren. Ten tweede om ILS-HAN te adviseren met betrekking tot het herijken van het leerwerkplan. 2. Leerroutekaart Binnen de opleidingsschool werken we volgens de leerroutekaart (zie afbeelding 1). Studenten doorlopen stelselmatig een rondje: leerdoel bepalen les voorbereiden les uitvoeren reflectie leerdoel aanscherpen les voorbereiden, etc. We stimuleren studenten en werkplekbegeleiders om bij zoveel mogelijk stappen theorie te raadplegen, door te werken met bestaande of zelf ontwikkelde leerwerktaken. Dit zijn geen taken die afgevinkt moeten worden, maar dienen om focus en theoretische verdieping aan te brengen in het leerproces. De reflectie hierop wordt wekelijks op schrift gesteld in de weekreflectie. Hierin wordt o.a. de leerwinst omschreven en worden nieuwe doelen bepaald. Tijdens de tussen- en eindevaluatie wordt de balans opgemaakt. 3. Leerwerkplan als startdocument 3.1 Groeidocument vs. groeidossier Aan de leerroutekaart is te zien dat we het Afbeelding 1: De leerroutekaart (Jansen, Heijhuurs en de Booij, 2014) leerwerkplan zien als startdocument en niet als groeidocument. Tijdens het werkplekleren wordt het dus niet herzien of aangepast. De ontwikkeling die vanaf de start wordt doorlopen, wordt immers al vastgelegd in de weekreflecties en de tussen- en eindevaluatie. Het groeidossier zou dus gevormd kunnen worden door het startdocument (eerder: leerwerkplan), de weekreflecties en de tussen- en eindevaluatie (zie afbeelding 2).

2 Afbeelding 2: Het startdocument, de weekreflecties en evaluaties als groeidossier. 3.2 Het startdocument als onderdeel van het groeidossier We vinden een proactieve, open beroepshouding belangrijk bij studenten. Dit houdt in dat we verwachten dat ze zich serieus voorbereiden op het werkplekleren, dat ze nadenken over het beroep wat ze gaan uitoefenen en de competenties die daarbij horen en dat ze ideeën ontwikkelen over wat ze tijdens het werkplekleren te weten willen komen en willen oefenen. Omdat het voor het succes van het werkplekleren cruciaal is dat de student en werkplekbegeleider snel op elkaar ingespeeld raken, hechten we ook veel waarde aan een schets van de student als mens. We stellen dan ook de volgende inhoud van het startdocument voor: STARTDOCUMENT 1. Wie ben ik? 2. Persoonlijk beroepsbeeld. 3. Wat wil ik leren? Bijlage: zelfevaluatie + beoordeling vorige werkplekleren Ad 1. Wie ben ik? Schets van de student als persoon. Denk hierbij aan karaktereigenschappen, vrijetijdsbesteding, kracht en valkuilen, behoeften in samenwerking en begeleiding. De student kiest de vorm die bij hem of haar past. Ad 2. Persoonlijk beroepsbeeld Schets van het beeld dat de student heeft van het (ideale) onderwijs en het beroep van leraar. Input hiervoor kan komen vanuit een onderwijsautobiografie, eerdere stage-ervaringen, gesprekken met docenten en medestudenten, literatuur. Ad 3. Wat wil ik leren? Beschrijving van twee leerdoelen die er voor de student toe doen. Deze komen voort uit het persoonlijk beroepsbeeld en eerdere ervaringen tijdens werkplekleren. Deze leerdoelen worden geplaatst in een theoretisch kader van waaruit de student het doel wil aanvliegen. De student schetst hoe hij/zij voor ogen heeft dit aan te pakken. Het operationaliseren van de voornemens

3 vindt pas tijdens het werkplekleren plaats, in samenspraak met de werkplekbegeleiders. Afspraken hierover worden in de weekreflectie opgenomen. 3.3 Contact werkplekbegeleider en vaksectie Werkplekbegeleiders (wpb) geven aan contact met/informatie vanuit de vaksectie te missen. Informatie die volgens de huidige procedure via (het leerwerkplan van) de student wordt verstrekt voorziet niet in die behoefte. Ons advies is dan ook om elke wpb en schoolopleider een brief vanuit de sectie te sturen bij de start van het werkplekleren. De onderwijskundige, vakdidacticus en studieloopbaanbegeleider kunnen zich hierin voorstellen en uitleg geven over de leertaken die meegegeven worden aan de student. In de brief kan worden opgenomen dat contact (dat primair verloopt via de instituutsopleider) wordt gewaardeerd en dat bij zorg over de beroepshouding of voortgang van de studenten graag meegedacht wordt. We pleiten er ook voor om het aftekenen van het leerwerkplan door achtereenvolgens opleidingsdocent wpb opleidingsdocent te vervangen door het goedkeuren van het startdocument door de opleidingsdocent waarna gecommuniceerd wordt in geval van zorg/twijfel. Die communicatie kan zowel geïnitieerd worden door de wpb als door de opleidingsdocent. Samen opleiden en het hierbij behorende vertrouwen in elkaar staat hierbij centraal. 4. Weekreflectie als onderdeel van het groeidossier 4.1 Methodiek weekreflectie Er zijn allerlei systematieken om te reflecteren en/of vooruit te kijken. Je kunt hierbij denken aan een ABCD-tje, de cirkel van Korthagen, WISH en de koppelkaart van Weekenstro. Het is aan de student om gedurende de jaren een manier te vinden die bij hem/haar past. Vooralsnog kiezen we er binnen de Alliantie en Notre Dame des Anges voor om de koppelkaart van Weekenstro als basis te gebruiken omdat deze gebaseerd is op verschillende methodieken en ontwikkeld is als instrument om het gesprek tussen wpb en student structuur te geven. Dit laatste vinden we belangrijk omdat we graag zien dat de weekreflectie de basis vormt voor het gesprek tussen wpb en student. Bovendien stimuleert het gebruik van de koppelkaart actief de koppeling tussen theorie en praktijk, wat in het samen opleiden een speerpunt is. Op dit moment zien we geen reden om van deze keuze af te stappen. Wel willen we komende jaren bekijken hoe we de focus op terugblikken wat kunnen verschuiven naar vooruit blikken. In gesprek gaan over hóe leeropbrengsten te vertalen naar de opbouw van/gedrag binnen de les(activiteiten) kan immers leiden tot meer duidelijkheid over hoe te handelen in een volgende les(activiteit) en hoe dit door de wpb kan worden waargenomen. Dit leidt dan weer tot een effectievere nabespreking. Leerwerktaken kunnen de wpb en student ondersteunen bij dit proces. Hierin wordt een theoretisch kader geboden met concrete handvatten voor de lespraktijk. Idealiter wordt bij elke weekreflectie een leerwerktaak (gekozen op basis van door de student geformuleerde doelen) betrokken. Tijdens wpl 1 ligt dit wat anders. In de eerste periode worden er vanuit het onderwijskundig team opdrachten uitgezet ter oriëntatie op het beroep, die vanzelfsprekend uitgevoerd en besproken worden met de wpb en het opleidersteam.

4 4.2 Begeleiding weekreflectie We gebruiken in alle jaren dezelfde koppelkaart, al zal de focus in de begeleiding veranderen gedurende de opleiding. We beogen hierbij de volgende verschuivingen: Werkplekleren 1: Van een (les)activiteit beschrijven naar het inzoomen op de eigen rol en beleving (deel 1). Van beschrijven van situaties naar het leren uit situaties (deel 2). Werkplekleren 2: Van ad hoc reflecteren naar reflecteren vanuit een geformuleerd leerdoel. Van enkel terugblikken naar terug- én vooruitblikken. Van formuleren van globale doelen, naar het formuleren van gedragsvoornemens. Van varen op de tips van de wpb naar verrijking vanuit een theoretisch kader. Werkplekleren 3: Van leerdoelen gekoppeld aan leservaringen naar leerdoelen gekoppeld aan ontwikkelende professionele visie. Het is primair de taak van de werkplekbegeleider om studenten te stimuleren tot (week)reflectie. Het is daarbij van belang dat de wpb ervoor zorgt dat het leerdoel van de student altijd centraal staat. Door de koppelkaart te gebruiken gebeurt dit vanzelf. Op deze manier leert de student systematisch te reflecteren en te leren. Gedurende het werkplekleren zal de focus van het ene leerdoel verschuiven in het andere en daarna weer in het volgende. Op die manier vormen de achtereenvolgende weekreflecties een groeidossier. Belangrijk is dat de weekreflectie de basis vormt van de begeleidingsgesprekken. Idealiter reflecteert een student eerst zelf alvorens met de wpb in gesprek te gaan. In de praktijk is dit soms lastig en reflecteren wpb en student samen. Ook in deze situatie wordt, dit keer achteraf, een weekreflectie van de student verwacht waarin hetgeen besproken is in eigen woorden wordt samengevat. Bovendien kan een student zich dan in alle rust nog eens verdiepen in het theoretisch kader en de implicaties voor een volgende les. Tijdens werkplekleren 1 zien we het als taak van het team onderwijskunde (in de opleidingsschool) om de studenten te leren reflecteren. Op basis van ABCD-tjes kan studenten geleerd worden niet alleen te beschrijven, maar vooral te focussen op het leren. Na een aantal weken kan de koppelkaart geïntroduceerd worden. De wpb houdt tijdens overlegmomenten met de student mede zicht op dit proces. Tijdens werkplekleren 2 en 3 is de wpb de aangewezen persoon om de student te leren reflecteren. Deze zal de student continu moeten blijven bevragen en, indien nodig, bij moeten sturen. Wanneer de wpb het belang van reflectie uitstraalt en voorleeft, gaat de student hier ook naar handelen. De schoolopleider zal, in samenwerking met de instituutsopleider, de wpb en student hierin moeten ondersteunen. Door het meelezen van weekreflecties kunnen, indien nodig, student en wpb snel van feedback worden voorzien. Eventueel kan het opleidersteam ook enkele bijeenkomsten organiseren waarin aan intervisie wordt gedaan op basis van de weekreflectie. Hierbij kan ingegaan worden op werken vanuit leerdoelen, de koppeling van praktijk en theorie en de vertaling hiervan naar persoonlijk handelen.

5 Wanneer blijkt dat een student qua reflectie achterblijft is het wenselijk dat de studieloopbaanbegeleider wordt ingeschakeld voor extra begeleiding op afstand. Contact met de slb loopt in eerste instantie via de instituutsopleider maar wanneer dit efficiënter is zullen wpb en slb rechtstreeks communiceren. Ook van studieloopbaanbegeleiders wordt verwacht om in het geval van zorg contact op te nemen met de instituutsopleider. 5. Evaluatiemomenten Tijdens de tussen- en eindevaluatie wordt pas op de plaats gemaakt en teruggeblikt op de ontwikkeling in de periode ervoor. De ontwikkeling die in de achtereenvolgende weekreflecties is geschetst wordt samengevat in, of dient als input voor, het woordrapport van de wpb en student. De leerdoelen die aangepakt zijn worden besproken op basis van sprekende voorbeelden en vanuit het gebruikte theoretisch kader. Deze beschrijvingen worden aangevuld met kwaliteiten en ontwikkelpunten waar nog niet expliciet op gefocust is. De evaluatiemomenten zijn niet alleen bedoeld om terug te blikken op de ontwikkeling, maar ook om te beoordelen of de studenten aan de eisen van het betreffende niveau voldoen. Op basis van dit oordeel, dat tot stand komt op basis van de rubrics en het woordrapport, kan een prioritering worden aangebracht in zaken die nog ontwikkeld dienen te worden en/of zaken waar de student vanuit zijn visie of passie mee aan de slag wil gaan. De school- of instituutsopleider denkt hierover met de wpb en student mee en adviseert over passende leerwerktaken/theorie. Om focus te bewaren worden aan het einde van de tussenevaluatie twee leerdoelen geformuleerd die in de komende weken worden uitgewerkt en aangepakt. Uiteraard kunnen die tijdens het tweede deel van het werkplekleren (in de weekreflectie) weer worden aangevuld/ingewisseld voor nieuwe leerdoelen. De eindevaluatie wordt afgesloten met aandachtspunten voor het volgende werkplekleren. In het startdocument voor het aansluitende werkplekleren worden twee van deze aandachtspunten weer uitgewerkt tot leerdoelen met een theoretisch kader en ideeën om hiermee aan de slag te gaan.