Transcriptie

1 Samenvatting Met de Bosbarometer houdt de Vereniging voor Bos in Vlaanderen aan de hand van een aantal meetbare indicatoren de vinger aan de pols van het Vlaamse bosbeleid, en kunnen we de belangrijkste trends van de afgelopen jaren in detail opvolgen. Helaas is er in 2009 en 2010 vooral weinig opbeurend nieuws te melden, al zijn er hier en daar wel lichtpunten. Bovendien blijft er hoop, want vaak zijn de nodige maatregelen gekend. In 2009 nam de netto bosoppervlakte in Vlaanderen opnieuw af. En hoe! In 2009 werd er 291 hectare vergund ontbost, dat is meer dan 1,5 voetbalveld per dag. Van die ontbossingen werden er slechts 105 hectare effectief gecompenseerd. Bovendien werden in datzelfde jaar slechts 88 hectare nieuwe bossen aangelegd. De netto negatieve bosbalans bedroeg in 2009 dus maar liefst 88 hectare bos. Wie de cijfers van de voorbije 4 jaar even naast elkaar zet : hectare, 2007: hectare, 2008: - 4 hectare, 2009: - 88 hectare ziet meteen dat het gewoon heel sterk de verkeerde richting uitgaat met de bosoppervlakte in Vlaanderen. De negatieve trend waarvoor VBV al een aantal jaar aan de alarmbel trekt, versterkt zich dus nog, en gaat bovendien regelrecht in tegen de engagementen van de Vlaamse Regering, die ons hectare extra bos en dus een totale bosoppervlakte van hectare belooft. Stilaan ontaarden de uitzonderingen op het ontbossingsverbod van het Bosdecreet ook tot een vast stramien: volgens de gegevens van haar eigen Vlaamse administratie verleende de Vlaamse Minister van Leefmilieu in 2009 immers voor maar liefst 123 hectare ontheffing van het ontbossingsverbod. Bovendien liggen de reële ontboste oppervlaktes ongetwijfeld nog hoger: de hier vermelde gegevens hebben immers enkel betrekking op de bij de administratie gekende ontbossingen. Illegale kappingen en administratieve vertragingen zorgen ervoor dat de reële oppervlakte ontbossingen ongetwijfeld nog een pak hoger ligt. 1

2 Vlaanderen heeft bijgevolg nog steeds een uiterst povere (en afnemende!) bosindex van 10,9%. Vandaag is er geen ontkomen meer aan: Vlaanderen ontbost, en wordt binnenkort de absolute hekkensluiter in het Europese peloton (als we dwergstaatjes als Gibraltar, San Marino en Monaco even buiten beschouwing laten). Het is overigens tekenend dat Vlaanderen met deze negatieve trend in Europa totaal alleen staat: er is de voorbije 20 jaar meer dan 2 miljoen hectare Europees bos bijgekomen, en de oppervlakte bijkomend bos stijgt nog elk jaar op ons continent. Landen met een vergelijkbare bosoppervlakte als Vlaanderen, zoals Denemarken, Nederland en Ierland, slagen er momenteel zeer goed in om wel beduidende vooruitgang te boeken met hun bosoppervlakte. Vlaanderen werd recent dan ook bijgehaald door Nederland en zal volgens onze berekeningen in 2012 ook worden ingehaald door Ierland, waarna we onherroepelijk de rode lantaarn in het Europese peloton overnemen. Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) stelde in 1994 dat er tegen hectare bijkomend bos moest gerealiseerd worden om de totale Vlaamse bosoppervlakte naar hectare te brengen. De deadline van 2007 werd echter jammerlijk gemist, en vervolgens gewoon verschoven naar eind Eind 2009 stellen we vast dat er op 15 jaar tijd amper 30 % van de doelstelling werd gehaald. Meer nog: de huidige negatieve trend in bosoppervlakte verwijdert ons uiteraard nog verder van de realisatie van deze doelstelling! De Vlaamse landbouwadministratie, die een partner zou moeten zijn in het correct begeleiden van de realisatie van deze doelstellingen, speelt in deze een vreemde rol: ongeveer 2/3 van de bebossingsaanvragen door particulieren wordt immers systematisch afgekeurd (en in bepaalde regio s ligt dit aandeel nog veel hoger), wat natuurlijk regelrecht ingaat tegen de doelstellingen van het RSV. Gevolg: zeer weinig particulieren slagen erin om vergunningen te krijgen om aan bosuitbreiding te doen, hoewel dit voor Vlaanderen en dus voor de Vlaamse belastingbetaler - de goedkoopste wijze zou kunnen zijn om de bosuitbreidingsdoelstelling van het RSV te behalen. Bovendien kaderen deze bebossingsaanvragen perfect binnen het Europese en het Vlaamse beleid, maar toch worden ze gefnuikt door een zeer eenzijdige benadering van het ruimtegebruik in Vlaanderen. VBV erkent dat de landbouwsector een cruciale rol speelt en moet kunnen blijven spelen in het Vlaamse buitengebied, en wil de bosdoelstellingen in nauwe samenwerking met de landbouwsector realiseren. Dit moet echter wel kunnen gebeuren binnen de politieke consensus en de bepalingen die het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen heeft vastgesteld. Eens te meer stelt VBV vast dat een beter op elkaar afgestemd en vereenvoudigd vergunnings- en adviesverleningsbeleid zeer dringend aan de orde is. Dit pijnpunt is echter gekend bij de betrokken beleidsmakers, maar blijft al jaren zonder gevolg. VBV stelt vast dat nog steeds - maar liefst 31% van de totale bosoppervlakte zonevreemd is. Deze bossen die niet in een groene bestemming liggen kunnen vrij eenvoudig ontbost worden, en zeker de bossen in de echt harde bestemmingen (ca hectare) zijn zeer sterk bedreigd, en worden aan hoog tempo vernietigd. Ondanks de engagementen in het huidige Vlaamse regeerakkoord en de Beleidsnota Leefmilieu en Natuur om een oplossing voor deze waardvolle zonevreemde bossen te vinden, werden op dit vlak tot op heden geen beleidsinitiatieven genomen of resultaten geboekt. Nochtans is er grote vraag naar een oplossing. De campagne Groene Kleurpotloden van de Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM) en VBV ( mobiliseert Vlamingen dan ook om een oplossing voor de 2

3 zonevreemde bossen te eisen, en met succes: op enkele maanden tijd doneerden meer dan mensen een groen potloodje dat JNM en VBV aan de kabinetten van de minister Muyters van Ruimtelijke Ordening en minister Schauvliege van Natuur en Leefmilieu zullen overhandigen. Meer dan stemmen voor bosbehoud dus. Zo is er alvast geen enkel excuus meer om de kaart van Vlaanderen niet wat groener te kleuren. In Vlaanderen is men wanneer men ontbost verplicht om te compenseren : je moet er als ontbosser voor zorgen dat er elders een nieuw bos wordt aangelegd. Dit kan op 2 manieren: op het terrein in natura, maar vele mensen doen dit ook door een bedrag in het zgn. Boscompensatiefonds te storten, waarna de overheid met deze middelen aan de slag kan om zelf deze compenserende bebossingen uit te voeren. Het is echter een gekend zeer: de middelen uit dit fonds worden nauwelijks aangewend. Zelf kocht de Vlaamse overheid in 2009 slechts 10 hectare grond aan om compensatiebebossing te realiseren, veel minder dus dan er ontbost werd. In 2009 werd de kaap van hectare compensatie-achterstand sinds 2001 gerond, en inmiddels is deze opgelopen tot een indrukwekkende oppervlakte van niet minder dan hectare. De middelen in het Boscompensatiefonds lopen bovendien ook steeds verder op en blijven in grote mate onbenut, en dit ondanks het feit dat er in het Verzameldecreet van 2008 reeds een opening werd gemaakt om het Boscompensatiefonds beter te activeren. Het blijft echter wachten op een uitvoeringsbesluit om dit operationeel te maken. VBV hoopt nog steeds dat dit besluit er zo snel mogelijk komt, zodat ook privé-personen en organisaties, en lokale overheden, gebruik zullen kunnen maken van deze gelden om nieuwe bossen aan te leggen. Op deze wijze kan dit fonds eindelijk zijn doel beginnen dienen: werk maken van effectieve boscompensatie op het terrein. Deze week besliste Minister Schauvliege om dit Boscompensatiefonds eindelijk op zeer korte termijn ook open te stellen voor lokale overheden: nog dit jaar zou er een projectoproep verspreid worden en zullen lokale overheden aanspraak kunnen maken op middelen uit dit fonds om bossen aan te leggen. Op deze manier worden de middelen uit dit Boscompensatiefonds op korte termijn gemobiliseerd en volgens de minister zullen begin 2011 de eerste projecten ook reeds effectief ondersteund worden. VBV juicht deze beslissing uiteraard toe, en hoopt dat alles binnen de beloofde termijnen zal gerealiseerd worden. De hoogste tijd, want op 14 september 2010 was er in het boscompensatiefonds een budget beschikbaar van ,52 euro. Hiervan was een bedrag van ,38 euro vastgelegd voor aankopen door de Vlaamse overheid en was er nog ,14 euro beschikbaar. De recreatieve functie van bossen zal in het druk bevolkte Vlaanderen steeds belangrijker worden. VBV stelde tevreden vast dat dit ook voor de overheid een belangrijke bekommernis is: zowel in het Pact 2020 als in het huidige Regeerakkoord staat dat minstens de helft van de stedelijke of kleinstedelijke gebieden beschikt over een stadsbos of er een heeft opgestart. Stadsbossen: veel beloofd én veelbelovend. Er is echter nog veel werk aan de winkel: van de beloofde hectare effectieve bosuitbreiding voor stadsbossen is er voorlopig immers amper een fractie gerealiseerd. VBV is tevreden dat dit een uitdrukkelijke beleidsdoelstelling van de Vlaamse Regering is, maar dringt aan op het beschikbaar stellen van voldoende mensen en middelen om deze doelstellingen ook effectief te realiseren. 3

4 Op het speelzonethema en de toegankelijkheid van bossen blikt VBV matig tevreden terug: in 2009 werd 90 hectare bijkomende speelzones in bossen aangeduid wat de totale oppervlakte speelzones in bossen op hectare brengt. De doelstelling bijkomende speelzones ligt echter op 200 hectare per jaar, dus ook hier blijven we toch wel wat onder de verwachtingen. Opnieuw werden bovendien heel wat nieuwe boswegen opengesteld, goed voor 37 km bijkomend wandelplezier in de Vlaamse bossen. Een bijzonder aandachtspunt hierbij is ook de groeiende aandacht voor integrale toegankelijkheid van bos en natuur, zodat ook beperkt mobiele personen optimaal gebruik kunnen maken van de recreatiemogelijkheden in het bos. VBV is verheugd vast te stellen dat er de laatste jaren heel wat inspanningen geleverd zijn om duurzaam bosbeheer ingang te doen vinden binnen het Vlaamse bosbeheer. Het aantal bosbeheerplannen blijft verder stijgen (met bijna hectare) alsook de oppervlakte FSCgecertificeerde bossen. In 2009 nam de oppervlakte FSC-gecertificeerde bossen met hectare toe! Bij de start van de Week van het Bos 2010 is het aanbod inlands gelabeld hout nog steviger uitgebreid: hectare bos heeft momenteel het FSC-certificaat. Ook op ecologisch vlak worden bijzondere inspanningen geleverd om onze bossen goed te beheren. Rond de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen wordt momenteel bijzonder veel voorbereidend werk geleverd, wat op termijn moet leiden tot een significante kwaliteitsverbetering van de natuurwaarden in onze habitatrichtlijngebieden (waaronder ongeveer de helft van de Vlaamse bossen vallen). Daarnaast wordt er op vlak van bosreservaten sterke vooruitgang geboekt en is Vlaanderen op een aantal vlakken stilaan een voortrekker in Europa. In 2009 is er 203 hectare aangewezen als bosreservaat en 37 hectare officieel erkend als bosreservaat, waardoor de teller eind 2009 op 2785 hectare kwam te staan. En ook in 2010 werd hard gewerkt op dit vlak: tijdens de Week van het Bos 2010 wordt de kaap van 3000 hectare bosreservaat in Vlaanderen gehaald. Tenslotte moeten we vaststellen dat de Vlaamse Overheid nog steeds geen beslissing heeft genomen over een lange termijnvisie rond het Vlaams Fonds Tropisch Bos, en vasthoudt aan het zeer beperkte budget voor het promoten van duurzaam bosbeheer in de tropen. Een gemiste kans, want het behoud van de bossen in de tropen is een heel belangrijk, goedkoop en efficiënt instrument, o.m. in de strijd tegen klimaatsverandering. We stellen wel met blijdschap vast dat recent werd besloten toch nog een nieuwe projectoproep voor bosprojecten in het Zuiden te lanceren, zodat we ook de komende jaren toch een aantal projecten zullen kunnen blijven ondersteunen. VBV stelt vast dat het draagvlak voor bos, bosbehoud en bosuitbreiding steeds verder toeneemt. Getuige hiervan zijn de onverwachte partners die zich aandienen om rond het bosverhaal samen te werken, en mee de boodschap van (de nood aan) meer en beter bos uit te dragen. Niet enkel binnen de milieu- en natuursector trekt men aan de kar, maar ook organisaties zoals VDAB, De Lijn, Gezinsbond, Pasar, en tal van bedrijven engageren zich om dit thema aan te kaarten en het belang van bos mee te onderschrijven. Het succes van een campagne als 1 Miljoen Bomen voor Vlaanderen ( illustreert dit steeds groeiende draagvlak voor het bos. 4

5 Inleiding Voor u ligt de vierde Bosbarometer van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV). Als Vlaamse milieuvereniging die zich specifiek met bossen bezighoudt, zet VBV zich al bijna 40 jaar dagdagelijks in voor bosbehoud, en voor meer en beter bos in Vlaanderen. Met de jaarlijkse Bosbarometer houden we aan de hand van een aantal meetbare indicatoren de vinger aan de pols van het Vlaamse bosbeleid. De indicatoren van deze Bosbarometer reflecteren onze hoofddoelstellingen en worden als volgt weergegeven: - Bosbehoud: bosoppervlakte, ontbossingen en boscompensatie, zonevreemde bossen; - Bosuitbreiding: afbakening bosuitbreidingsgebied conform het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en effectieve bosuitbreiding op het terrein; - Multifunctioneel bosgebruik: bosrecreatie, duurzaam bosbeheer, bossen voor ecologische en wetenschappelijke functie, economische bosfunctie; - Bossen in de wereld: evolutie van de bosoppervlakte wereldwijd, investeringen van de Vlaamse overheid in tropisch bos(behoud). Voor iedere indicator vindt u in onze Bosbarometer een stand van zaken, de opmerkelijkste trends van 2009 en soms ook al , en het standpunt van VBV hierover. Bosbehoud Bosoppervlakte Naar aanleiding van onze Bosbarometer voor de Week van het Bos 2010 kwam VBV tot een toch wel ontluisterende vaststelling: Vlaanderen was in 2009 opnieuw een netto-ontbosser, en de negatieve trend waarvoor we in het verleden reeds herhaaldelijk aan de alarmbel trokken, is het voorbije jaar alleen maar intenser geworden. Wie de cijfers van de voorbije 4 jaar even naast elkaar zet : ha, 2007: ha, 2008: - 4 ha, 2009: - 88 ha ziet meteen dat het gewoon heel erg sterk de verkeerde richting uitgaat met de bosoppervlakte in Vlaanderen. Volgens onze berekeningen bedraagt de totale bosoppervlakte, situatie eind 2009, hectare, 88 hectare minder dan vorig jaar. Vlaanderen bosindex neemt dus af en staat op dit moment op amper 10,9%. In 2009 verloren we in totaal 291 hectare bos. Rekeninghoudend met de (theoretische) compensatiebebossing en de werkelijke bosuitbreiding in 2009 blijkt Vlaanderen 88 hectare bos meer ontbost te hebben dan dat er bos bijkwam! Sinds 2001 werden in Vlaanderen vergunningen afgeleverd om maar liefst hectare te ontbossen, terwijl er amper 418 vergunningen geweigerd werden. In 2009 leverde de overheid 771 ontbossingsvergunningen af, goed voor 291 hectare ontbossing, terwijl ze in datzelfde jaar amper 45 vergunningen weigerde. Het Bosdecreet laat een aantal uitzonderingen toe op het ontbossingsverbod. 123 hectare van de 291 hectare vergunde ontbossingen viel echter ook nog eens buiten die 1 De cijfers van de Bosbarometer 2010 hebben betrekking op 2009, al kunnen we ook soms reeds conclusies trekken over

6 uitzonderingen. Dit wil zeggen dat de minister toch haar goedkeuring gaf om te ontbossen via een ontheffing voor 123 van de 291 hectare. Van deze 123 hectare bevond zich 78 hectare in de bestemming ontginningsgebied, 19 hectare in landbouwgebied, 12 hectare in groene gebieden, 8,5 hectare in recreatiegebied en 4 hectare in gemeenschapsgebied. Conclusie: de voorbije vijf jaar sneuvelde dagelijks meer dan 1,5 voetbalveld bos in Vlaanderen. VBV vreest dat de balans nog veel negatiever is dan blijkt uit deze cijfers, aangezien het hier enkel om vergunde ontbossingen gaat. Illegale ontbossingen en administratieve vertragingen zorgen er immers voor dat de ontboste oppervlakte ongetwijfeld nog hoger ligt. VBV s waarschuwing van vorig jaar dat Vlaanderen opnieuw een netto-ontbosser werd was dus duidelijk geen loze alarmkreet. Vandaag is er geen ontkomen meer aan: Vlaanderen ontbost aan een razend tempo, en wordt binnenkort de absolute hekkensluiter in het Europese peloton (als we dwergstaatjes als Gibraltar, San Marino en Monaco even buiten beschouwing laten). Het is overigens tekenend dat Vlaanderen met deze negatieve trend in Europa totaal alleen staat: er is de voorbije 20 jaar meer dan 2 miljoen hectare Europees bos bijgekomen, en de oppervlakte bijkomend bos stijgt nog elk jaar op ons continent. Landen met een vergelijkbare bosoppervlakte als Vlaanderen, zoals Denemarken, Nederland en Ierland, slagen er momenteel zeer goed in om wel beduidende vooruitgang te boeken met hun bosoppervlakte. Vlaanderen werd recent dan ook bijgehaald door Nederland en zal volgens onze berekeningen in 2012 ook worden ingehaald door Ierland, waarna we onherroepelijk de rode lantaarn in het Europese peloton overnemen. Stond er dan geen ontbossingsverbod in het Bosdecreet? Het Vlaamse Bosdecreet lijkt op het eerste zicht inderdaad duidelijk: in Vlaanderen mag men niet ontbossen. Tenzij voor een aantal uitzonderingen. In het Vlaamse ontbossingsverbod schuilen inderdaad jammergenoeg heel wat achterpoortjes. Zo kan en mag men ontbossen in woon- en industriegebied en in vergunde verkavelingen: heel wat van onze zogenaamde zonevreemde bossen zijn dus nog steeds vogelvrij. Nog steeds is 31% van de totale Vlaamse bosoppervlakte zonevreemd: maar liefst hectare (vaak ecologisch zeer waardevol) bos in Vlaanderen heeft geen groene bestemming in de ruimtelijke plannen en is dus de facto sterk bedreigd. Daarnaast mag men ook ontbossen wanneer dit gebeurt in het kader van werken van algemeen belang. Ook hier stelt de Vereniging voor Bos in Vlaanderen zich vragen bij. Vaak is het algemeen belang namelijk véél meer gebaat met bosbehoud én een stevige bosuitbreiding. In 2009 en 2010 werden voor een beter bosbehoud duidelijk geen grote stappen in de goede richting gezet, ondanks de grote vraag naar een oplossing, en ondanks het feit dat het Vlaamse Regeerakkoord bv. expliciet vermeldt een oplossing te zullen zoeken voor de waardevolle zonevreemde bossen. De Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM) en VBV namen dan zelf maar het initiatief: met de Groene Potloden Campagne ( mobiliseerden ze meer dan mensen om hiervoor een dringende oplossing te vragen. Door een groen potloodje te doneren aan de kabinetten van minister Muyters van Ruimtelijke Ordening en minister Schauvliege van Leefmilieu en Natuur benadrukken al die mensen dat de tijd op is en er dus geen excuus meer is om de kaart van Vlaanderen groener te kleuren. 6

7 Maar er is nog een achterpoortje: naast al de hierboven vermelde uitzonderingen op het ontbossingsverbod kan ook steeds, dus voor alle bossen, een ontheffing gevraagd worden op het ontbossingverbod aan de minister. Deze ontheffing zou uiteraard een absolute uitzondering moeten zijn die slechts zeer sporadisch wordt aangevraagd en toegekend. In de praktijk wordt dit soort ontheffingen zeer regelmatig toegekend, en is deze uitzonderingsmaatregel gaandeweg geëvolueerd naar een handig achterpoortje in de wetgeving. Tussen 2000 en 2009 werd voor 993 hectare een ontheffing op het ontbossingsverbod verleend. 244 hectare (24,5%) hiervan was zelfs groen ingekleurd op de gewestplannen, 129 hectare lag in landbouwgebied, 172 hectare op militair domein, 305 hectare in ontginningsgebieden, 29 hectare in gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen en 116 hectare in recreatiegebied. In 2009 bedroegen de ontheffingen 123 hectare. Hiervan bevond 78 hectare zich in de bestemming ontginningsgebied, 19 hectare in landbouwgebied, 12 hectare in groene gebieden, 8,5 hectare in recreatiegebied en 4 hectare in gemeenschapsgebied. Toch wel een bijzonder schril contrast met de gerealiseerde bosuitbreiding in 2009: 83 hectare door privépersonen en lokale overheden en 5 hectare gronden aangekocht door de Vlaamse overheid. Ontbossingen en boscompensatie Gelukkig blijft de compensatiegedachte uit het Bosdecreet wel overeind: wordt er ontbost, dan moet er elders een gelijke of zelfs grotere oppervlakte bos gerealiseerd worden ter compensatie. De compensatie gebeurt in natura, financieel door het storten van een bosbehoudsbijdrage in het boscompensatiefonds, of door een combinatie van beiden. Om een gelijkwaardig bosareaal te verzekeren wordt het gekapte areaal bovendien vermenigvuldigd met een compensatiefactor. Deze factor is afhankelijk van de ecologische waarde van het gekapte bos. De kap van een eeuwenoud bos is namelijk niet te vergelijken met die van een jong populierenbosje. Dit zorgt er bv. voor dat de 291 hectare die vergund ontbost werden in 2009 gecompenseerd moeten worden door 316 hectare compensatiebos. 105 hectare hiervan zou in natura gecompenseerd worden en 211 hectare werd financieel gecompenseerd. De ontbosser die in natura compenseert krijgt twee jaar de tijd om zijn compensatiebebossing te realiseren. Of deze bebossing daadwerkelijk plaatsvindt, wordt door de administratie gecontroleerd. Helaas kon die administratie geen cijfers geven over de werkelijk gerealiseerde oppervlakte compensatiebebossingen sinds het invoeren van deze maatregel in Daarnaast moeten we ook vaststellen dat het gros van de ontbossers financieel compenseert. Deze middelen komen terecht in het zgn. Boscompensatiefonds, en zouden door de Vlaamse overheid moeten gebruikt worden om in de plaats van de ontbossers deze compensatiebebossingen te realiseren. Ook hiervan komt echter slechts zeer zelden iets in huis was op dit vlak een absoluut dieptepunt: VBV stelde vast dat van de 211 hectare te realiseren compensatiebos met de middelen uit het boscompensatiefonds, de overheid slechts 10 hectare grond kon aankopen... Het is een gekend zeer: de middelen uit dit fonds worden nauwelijks aangewend. Zelf kocht de Vlaamse overheid in 2009 slechts 10 hectare grond aan om compensatiebebossing te realiseren, veel minder dus dan er ontbost werd. In 2009 werd bovendien de kaap van hectare compensatie-achterstand sinds 2001 gerond, en inmiddels is deze opgelopen tot een indrukwekkende oppervlakte van niet minder dan hectare. De middelen in het Boscompensatiefonds lopen bovendien ook steeds verder op en 7

8 blijven in grote mate onbenut, en dit ondanks het feit dat er in het Verzameldecreet van 2008 reeds een opening werd gemaakt om het Boscompensatiefonds beter te activeren. Het blijft echter wachten op een uitvoeringsbesluit om dit operationeel te maken. VBV hoopt nog steeds dat dit besluit er zo snel mogelijk komt, zodat ook privé-personen en organisaties, en lokale overheden, gebruik zullen kunnen maken van deze gelden om nieuwe bossen aan te leggen. Op deze wijze kan dit fonds eindelijk zijn doel beginnen dienen: werk maken van effectieve boscompensatie op het terrein. Deze week besliste Minister Schauvliege om dit Boscompensatiefonds eindelijk op zeer korte termijn ook open te stellen voor lokale overheden: nog dit jaar zou er een projectoproep verspreid worden en zullen lokale overheden aanspraak kunnen maken op middelen uit dit fonds om bossen aan te leggen. Op deze manier worden de middelen uit dit Boscompensatiefonds op korte termijn gemobiliseerd en volgens de minister zullen begin 2011 de eerste projecten ook reeds effectief ondersteund worden. VBV juicht deze beslissing uiteraard toe, en hoopt dat alles binnen de beloofde termijnen zal gerealiseerd worden. De hoogste tijd, want op 14 september 2010 was er in het boscompensatiefonds een budget beschikbaar van ,52 euro. Hiervan was een bedrag van ,38 euro vastgelegd voor aankopen door de Vlaamse overheid en was er nog ,14 euro beschikbaar. Ontbossingen en compensatiebebossing Bosbarometer 2010 Oppervlakte (ha) Bosbehoudsbijdragen (EUR) jaarlijks vergunde ontbossing (ha) theoretische compensatiebebossing in natura aangekocht grond voor compensatiebebossing nog te compenseren sinds 2001 (ha) financiele compensatie (euro) Jaar Figuur 1. Ontbossing en compensatiebebossing 0 8

9 Bosuitbreiding Met het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) legde de overheid zich in 1994 de doelstelling op om tegen hectare bijkomend ecologisch waardevol bos te realiseren, wat de totale Vlaamse bosoppervlakte op hectare moest brengen. Om het bosareaal uit te kunnen breiden is bosbehoud uiteraard de logica zelve. Dat dit in Vlaanderen echter geen vanzelfsprekendheid is, blijkt uit het feit dat in de periode maar liefst hectare bos verloren ging. Niet enkel moest de doelstelling van het RSV daarom ook bijgesteld worden tot hectare effectieve bosuitbreiding, maar nadat de deadline van 2007 grandioos werd gemist, moest ook de planhorizon verruimd worden. Vandaag luidt het dat tegen 2012 de overheid de ons beloofde bosuitbreiding zal realiseren. Eind 2009 was hectare effectieve bosuitbreiding gerealiseerd. Om de deadline van 2012 te halen moet dus op twee jaar tijd hectare nieuw bos gerealiseerd worden. Nu al is dus overduidelijk dat ook deze deadline absoluut niet gehaald wordt. Belofte maakt schuld, al 16 jaar 2009 was op vlak van bosuitbreiding bovendien opnieuw een dieptepunt. Door particulieren en lokale overheden werd samen 83 hectare bos aangeplant. De Vlaamse overheid kocht echter slechts een zeer karige 5 hectare grond aan om te bebossen. Brengen we de ontbossingen mee in rekening dan komen we tot de onthutsende vaststelling dat Vlaanderen in 2009 een flinke ontbosser is geworden, en dus dat de achterstand op de beloofde hectare bos uit het RSV ondertussen nog verder opgelopen is. Het is overigens tekenend dat Vlaanderen met deze negatieve trend in Europa totaal alleen staat: er is de voorbije 20 jaar meer dan 2 miljoen hectare Europees bos bijgekomen, en de oppervlakte bijkomend bos stijgt nog elk jaar op ons continent. Landen met een vergelijkbare bosoppervlakte als Vlaanderen, zoals Denemarken, Nederland en Ierland, slagen er momenteel zeer goed in om wel beduidende vooruitgang te boeken met hun bosoppervlakte. Vlaanderen werd recent dan ook bijgehaald door Nederland en zal volgens onze berekeningen in 2012 ook worden ingehaald door Ierland, waarna we onherroepelijk de rode lantaarn in het Europese peloton overnemen. Ierland, de bosarmste regio van Europa, maakt haar ambitieuze bebossingsplannen voorgesteld in het growing for the future plan, in grote mate waar: de voorbije twintig jaar plantte de private sector er ongeveer hectare nieuwe bossen aan. Meer dan landbouwers hebben er inmiddels bossen van gemiddeld 8 hectare groot, geplant als onderdeel van hun landbouwonderneming. In 2009 alleen al realiseerde men in Ierland meer dan 6600 hectare bosuitbreiding en in 2010 staat de teller reeds op 7500 hectare 2. Herreken je deze Ierse oppervlaktes naar de oppervlakte van Vlaanderen, dan komt dit neer op 1270 hectare bos in 2009 en 1443 hectare in In twee jaar tijd realiseerde Ierland dus de bosuitbreiding waar 6 miljoen Vlamingen al meer dan 16 jaar reikhalzend naar uitkijken daar kunnen wij blijkbaar alleen maar van dromen. Ook in het Verenigd Koninkrijk groeit de bosoppervlakte elk jaar aan. Het kroonjuweel van de Engelse bosuitbreidingspolitiek bevindt zich in de regio s Leicestershire, Derbyshire and Staffordshire. Daar zijn 2 Mondelinge mededeling Philip Carr (Forest Service, Department of Agriculture, Fishery en Food) 9

10 in het kader van het National Forest initiatief reeds 7 miljoen bomen geplant en wil men de bosoppervlakte optrekken van 6 naar 33%. In Denemarken besloot de overheid in de jaren 90 om de bosoppervlakte gedurende 1 levenscyclus (80 à 100 jaar) te verdubbelen, en dit zowel door staatsinitiatieven en het stimuleren van privébebossingen. Men streeft dus naar een bosindex van 20 à 25% in Denemarken. Tussen 1994 en 2004 werd er door dit ambitieuze programma reeds hectare nieuw bos gerealiseerd in Denemarken, waarvan ongeveer 75% door privé-initiatieven. In Nederland kwam er in de twintigste eeuw maar liefst hectare bos bij. De Nederlandse bosuitbreidingsdoelstellingen zijn echter ook vandaag nog heel ambitieus: men wil hectare nieuw bos realiseren in de periode 1994 tot 2020, met de nadruk op de creatie van stadsbossen in de dichtbevolkte Randstad. In het jaar 2000 was er reeds 35% van die geplande bosoppervlakte bijgekomen. Sindsdien is de bosuitbreiding wat stilgevallen, maar komt er gemiddeld toch nog 343 hectare bos/jaar bij. Vergeleden met de ambities van deze landen is de Vlaamse doelstelling van hectare niet eens zo hoog gegrepen. Bovendien lijkt men in Vlaanderen wel eens te vergeten dat men naast plannen maken ook daadwerkelijk moet planten. De buitenlandse voorbeelden bewijzen echter dat het zeker mogelijk moet zijn om de Vlaamse doelstelling op korte termijn te realiseren. De Vlaamse landbouwadministratie, die een partner zou moeten zijn in het correct begeleiden van de realisatie van deze doelstellingen, speelt in deze context een toch wel wat bizarre rol: ongeveer 2/3 van de bebossingsaanvragen door particulieren wordt door deze administratie immers afgekeurd en in bepaalde regio s ligt dit aandeel nog veel hoger en kan men gerust spreken van systematische afkeuringen. Dit gaat natuurlijk regelrecht in tegen de doelstellingen van het RSV. Gevolg: steeds minder particulieren slagen erin om vergunningen te krijgen om aan bosuitbreiding te doen, hoewel dit voor Vlaanderen de goedkoopste en meest efficiënte wijze zou kunnen zijn om de bosuitbreidingsdoelstelling van het RSV te behalen. Bovendien kaderen deze bebossingsaanvragen perfect binnen het Europese en het Vlaamse beleid, maar toch worden ze gefnuikt door een Vlaamse administratie die er een zeer eenzijdige visie op het ruimtegebruik in Vlaanderen op na lijkt te houden. VBV erkent dat de landbouwsector een cruciale rol speelt en moet kunnen blijven spelen in het Vlaamse buitengebied, en wil de Vlaamse bosdoelstellingen in nauwe samenwerking met de landbouwsector realiseren. Dit moet echter wel kunnen gebeuren binnen de politieke consensus en de bepalingen die het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen heeft vastgesteld. Eens te meer stelt VBV vast dat een beter op elkaar afgestemd en vereenvoudigd vergunnings- en adviesverleningsbeleid zeer dringend aan de orde is. Dit pijnpunt is zeer goed gekend bij de betrokken beleidsmakers, maar blijft al jaren zonder gevolg. Vlaams minister-president Peeters, ook bevoegd voor landbouw, zou hier dringend de nodige initiatieven moeten nemen om deze situatie recht te trekken. De beloofde hectare ecologisch verantwoorde bosuitbreiding omvat twee luiken: hectare effectief nieuw bos, aansluitend bij bestaande bossen of in de nabijheid van stedelijke gebieden, en hectare nieuwe bos- of bosuitbreidingsgebieden d.m.v. gewestplanwijzigingen en RUP s om de 10

11 effectieve bosuitbreiding planologisch te ondersteunen. In 2009 werd geen enkele hectare bijkomend bosgebied afgebakend in de ruimtelijke uitvoeringsplannen 3. De teller blijft op hectare staan. In de ruimtelijke ordening van Vlaanderen lijkt het vooral goed te gaan met de inkleuring en realisatie van harde bestemmingen: industriegebieden, nieuwe wegen, woonzones... Ook van het landbouwgebied is inmiddels 2/3 herbevestigd. Enkel de beloftes voor bijkomende natuur en bos vlotten helemaal niet: slechts 1/3 van de beloofde oppervlakte natuur en amper 1/5 van de beloofde bossen is momenteel ingekleurd. Effectieve bosuitbreiding Bosbarometer 2010 Oppervlakte (ha) totale effectieve bosuitbreiding (cumulatief) aangekochte gronden voor bosuitbreiding door Vlaamse overheid bosuitbreiding door privé-personen en lokale overheden doelstelling Jaar

12 Multifunctioneel bos: meer dan bomen alleen! Recreatie De recreatieve functie van bossen zal in het druk bevolkte Vlaanderen steeds belangrijker worden. VBV stelt tevreden vast dat dit ook voor de overheid een belangrijke bekommernis is: zowel in het Pact 2020 als in het huidige Regeerakkoord staat dat minstens de helft van de stedelijke of kleinstedelijke gebieden beschikt over een stadsbos of er een heeft opgestart. Stadsbossen: veel beloofd én veelbelovend. Er is echter nog veel werk aan de winkel: van de beloofde hectare effectieve bosuitbreiding voor stadsbossen is er voorlopig immers amper een fractie gerealiseerd. VBV is tevreden dat dit een uitdrukkelijke beleidsdoelstelling van de Vlaamse Regering is, maar dringt aan op het beschikbaar stellen van voldoende mensen en middelen om deze doelstellingen ook effectief te realiseren. We hopen dat het nu eindelijk opengebroken Boscompensatiefonds hier op korte termijn een belangrijke hefboomfunctie voor kan vervullen. Op het speelzonethema en de toegankelijkheid van bossen blikt VBV behoorlijk tevreden terug: in 2009 werd 90 hectare bijkomende speelzones in bossen aangeduid wat de totale oppervlakte speelzones in bossen op hectare brengt. Opnieuw werden bovendien nieuwe boswegen opengesteld, goed voor 37 km bijkomend wandelplezier in de Vlaamse bossen. Een bijzonder aandachtspunt hierbij is ook de groeiende aandacht voor integrale toegankelijkheid van bos en natuur, zodat ook beperkt mobiele personen optimaal gebruik kunnen maken van de recreatiemogelijkheden in het bos. Duurzaam bosbeheer VBV is verheugd vast te stellen dat er de laatste jaren heel wat inspanningen geleverd zijn om duurzaam bosbeheer ingang te doen vinden binnen het Vlaamse bosbeheer. Het aantal bosbeheerplannen blijft verder stijgen (met bijna hectare) alsook de oppervlakte FSC-gecertificeerde bossen. In 2009 nam de oppervlakte FSC-gecertificeerde bossen met hectare toe. Bij de start van de Week van het Bos 2010 is het aanbod inlands gelabeld hout nog steviger uitgebreid: hectare bos heeft momenteel het FSC-certificaat. 12

13 Duurzaam bosbeheer Bosbarometer Oppervlakte uitgebreide bosbeheerplannen Oppervlakte (ha) Oppervlakte beperkte bosbeheerplannen Oppervlakte FSC gecertificeerde bossen Jaar Ecologische en wetenschappelijke bosfunctie Ook op ecologisch vlak worden inspanningen geleverd om onze bossen goed te beheren. Rond de realisatie van de Europese instandhoudingsdoelstellingen (Natura 2000) wordt momenteel bijzonder veel voorbereidend werk geleverd, wat op termijn moet leiden tot een significante kwaliteitsverbetering van de natuurwaarden in onze habitatrichtlijngebieden (waaronder ongeveer de helft van de Vlaamse bossen vallen). Daarnaast wordt er op vlak van bosreservaten sterke vooruitgang geboekt en is Vlaanderen op een aantal vlakken stilaan een voortrekker in Europa. In 2009 is er 203 hectare aangewezen als bosreservaat en 37 hectare officieel erkend als bosreservaat, waardoor de teller eind 2009 op 2785 kwam te staan. En ook in 2010 werd hard gewerkt op dit vlak: tijdens de Week van het Bos 2010 wordt de kaap van 3000 hectare bosreservaat in Vlaanderen gehaald. Economische bosfunctie Ook de economische bosfunctie mogen we niet uit het oog verliezen: economische houtteelt, agroforestry en korte omloophoutteelt zouden actief moeten gepropageerd worden in het landbouwgebied. Ook zouden dergelijke teelten en tijdelijke bebossingen een plaats moeten kunnen krijgen in andere, harde bestemmingen, vooraleer de uiteindelijke bestemming wordt gerealiseerd. Maar ongeacht de bestemming op het gewestplan kan multifunctioneel bosbeheer, met een economische component, gerealiseerd worden in de meeste bossen. De economische component van bos is immers een essentieel onderdeel van het duurzaam bosbeheer, dat economische waardering combineert met ecologische waarden (biodiversiteit), de milieubeschermende functie (bescherming grondwater, opvangen luchtvervuiling) en de sociale functie (recreatie, participatie) van bossen. Vlaanderen staat slechts in voor 10 à 12 % van haar eigen houtvraag. Door zeer grote volumes hout en afgeleide producten te moeten importeren, exporteren we in grote mate onze ecologische voetafdruk naar landen, waar armoede, sociale onrechtvaardigheid en biodiversiteitsverlies vaak nog veel acutere 13

14 problemen zijn dan bij ons. Vlaanderen is het dan ook aan zichzelf verplicht om in veel grotere mate in te staan voor een lokale, duurzame houtproductie. De stijgende vraag naar hout en houtvezels, ook voor alternatieve toepassingen zoals groeneenergieproductie, biedt heel wat mogelijkheden voor de sector, maar brengt ook gevaren met zich mee. Duurzame productie en exploitatie van houtige biomassa moet gepaard kunnen blijven gaan met multifunctioneel bosbeheer en behoud en herstel van biodiversiteit. Bovendien zijn er een aantal verzuchtingen vanuit de sector over de technische aspecten en de regelgeving van de bosexploitatie, die de wetgever en de Vlaamse bosadministratie op korte termijn moet behandelen, wil men de economische bossector in Vlaanderen de nodige ademruimte blijven geven. Bossen in de wereld De internationale gemeenschap is het er volmondig over eens: bossen zijn van onschatbare waarde, zeker ook in het klimaatverhaal. Tropische ontbossing is verantwoordelijk voor 20% van de wereldwijde uitstoot van CO 2. Bosbehoud en het verhinderen van al dan niet illegale ontbossing, spelen een prominente rol in het verhinderen van CO 2 -uitstoot. Bovendien neemt vegetatie CO 2 op en zo zorgen bossen voor de opslag van aanzienlijke hoeveelheden CO 2. Vermeden ontbossing (Avoided Deforestation) hier, maar ook in de tropen, dient door de Vlaamse overheid dan ook ondersteund te worden als één van de speerpunten van het post-kyoto klimaatbeleid. Tevens moet de Vlaamse overheid op alle niveaus blijven ijveren voor het opvoeren van de strijd tegen illegale houtkap. Bosbehoud en bosuitbreiding in eigen land is een eerste stap waarmee we de internationale gemeenschap een duidelijk signaal kunnen geven maar het indijken van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies vergt meer, veel meer. Via bosbehoud en kleinschalige (her)bebossingsprojecten in het Zuiden gerealiseerd door het Vlaams Fonds Tropisch Bos kan Vlaanderen, een belangrijke invoerder van tropisch hout, een bijdrage leveren aan duurzaam internationaal bosbeheer en bosbehoud. Een bescheiden begin, waarmee we deels ook tegemoet komen aan onze verplichtingen in het kader van de Biodiversiteitconventie en van de Klimaatconventie. De vorige Vlaamse Regering koos er echter voor de Vlaamse steun aan het tropisch bos drastisch in te krimpen. VBV vond en vindt dit een gemiste kans en hoopt dat de huidige beleidsmakers het belang van dergelijke projecten, die werkelijk het verschil maken in het Zuiden, inzien en dus ook verder inzetten op een performant en slagvaardig Vlaams Fonds Tropisch Bos. Vandaag constateren we echter dat de Vlaamse Overheid nog steeds geen beslissing heeft genomen over een lange-termijnvisie rond het Vlaams Fonds Tropisch Bos, en vasthoudt aan een zeer beperkt budget voor het promoten van duurzaam bosbeheer in de tropen. Een gemiste kans, want het behoud van de bossen in de tropen is een heel belangrijk, goedkoop en efficiënt instrument, o.m. in de strijd tegen klimaatsverandering. Uiteraard is het tropisch bosbehoud bovendien ook een cruciaal element in de strijd voor het biodiversiteitsbehoud. 14

15 We stellen wel met blijdschap vast dat recent werd besloten toch nog een nieuwe projectoproep voor bosprojecten in het Zuiden te lanceren, zodat we ook de komende jaren toch een aantal projecten zullen kunnen blijven ondersteunen. Vlaams Fonds Tropisch Bos Bosbarometer 2010 Projectuitgaven (EUR) Projectuitgaven Vlaams Fonds Tropisch Bos Jaar Draagvlak voor bos VBV stelt vast dat het draagvlak voor bos, bosbehoud en bosuitbreiding steeds verder toeneemt. Getuige hiervan zijn de onverwachte partners die zich aandienen om rond het bosverhaal samen te werken, en mee de boodschap van (de nood aan) meer en beter bos uit te dragen. Niet enkel binnen de milieu- en natuursector trekt men aan de kar, maar ook organisaties zoals VDAB, De Lijn, Gezinsbond, Pasar, en tal van bedrijven engageren zich om dit thema aan te kaarten en het belang van bos mee te onderschrijven. Het succes van een campagne als 1 Miljoen Bomen voor Vlaanderen ( illustreert dit steeds groeiende draagvlak voor het bos. Bronnen Deze Bosbarometer werd opgesteld op basis van informatie uit de Natuurrapporten 2005 en 2007 van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, gegevens van het Agentschap voor Natuur en Bos, van het FAO, Stichting Probos, en de gegevens van de nationale bosbouwdiensten uit Ierland, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Denemarken. 15

16 Bosbarometer bron Ontbossing Jaarlijkse vergunde ontbossing (ha) ANB Ontheffing toegekend (ha) ANB Te compenseren bebossing (ha) ANB Natura compensatiebebossing door ontbossers (theoretisch, ha) ANB Aantal hectares waarvoor ontbossers financieel compenseren (theoretisch, ha) ANB Financiële compensatie door ontbossers (euro) ANB Aangekochte grond voor compensatiebebossing (ha) ANB Nog te compenseren sinds 2001 (ha) Berekend Bosuitbreiding Bosuitbreiding via subsidies door privé-personen en lokale overheden ANB oppervlakte bebossing landbouw gronden (met subsidies 1996) 198 ANB oppervlakte bebossing landbouw gronden (met subsidies 2003) ANB oppervlakte bebossing landbouw gronden (met subsidies 2008) ANB oppervlakte bebossing of herbebossing niet-landbouw gronden ANB Aankoop gronden voor bebossing door Vlaamse Overheid ANB Totaal effectieve bosuitbreiding (cumulatief) Berekend Doelstelling RSV Bijkomend bos in ruimtelijke uitvoeringsplannen (ha) (cumulatief) NARA/ARP Doelstelling RSV Bosoppervlakte Oppervlakte bos (ha) Berekend Oppervlakte bos kadastraal gekend (ha) Kadaster / APS Doelstelling RSV Achterstand Berekend Tropisch bos Projectuitgaven Vlaams fonds tropisch bos (euro) Groenhart Duurzaam bosbeheer Oppervlakte uitgebreide bosbeheerplannen (ha) (cumulatief) ANB Oppervlakte beperkte bosbeheerplannen (ha) (cumulatief) ANB Oppervlakte gecertificeerde bossen (ha) (cumulatief) ANB individuele certificering (ha) (zitten vanaf 2009 onder groepscertificaat) ANB groepscertificering (ha) ANB Recreatie Oppervlakte officiële speelzones (ha) (cumulatief) ANB Oppervlakte officiële speelzones in bossen (ha) (cumulatief) ANB Opengestelde gesubsidieerde boswegen (km) (cumulatief) ANB Ecologische en wetenschappelijk functie Bosreservaten - totale oppervlakte (ha) (cumulatief) ANB oppervlakte erkende bosreservaten (ha) ANB oppervlakte aangewezen bosreservaten (ha) ANB