Jaarverslag. Landschap Noord-Holland Postbus AE Heiloo

Transcriptie

1 Jaarverslag 2012

2

3 Jaarverslag 2012 Landschap Noord-Holland Postbus AE Heiloo

4 Inhoudsopgave Verslag van de Raad van Toezicht...6 Directieverslag...8 Voorwoord...8 Doelstelling Landschap Noord-Holland...8 Resultaten in breed perspectief...8 Financieel resultaat Landschap Noord-Holland in kort bestek...12 Belangrijke ontwikkelingen in Samenwerking Duurzaam Beheer...17 Belangenbehartiging...17 Vastgoed...17 Beheer van eigen terreinen Landschap Noord-Holland...19 Beheer van Terreinen van derden...26 Vrijwilligersondersteuning...27 Vrijwillig landschapsbeheer...27 Begeleiding vrijwillig weidevogelbeheer Onderzoek & Advies...31 Ontwikkelingen...31 Opdrachten...31 Intern Maatschappelijke verankering...34 Beleid...34 Communicatiemiddelen...34 Maatschappelijke verankering...35 Ondersteuning Onderzoek & Advies...36 Ondersteuning Duurzaam Beheer...37 Bezoekerscentra...38 Fondsenwerving...39 Fondsenwerving particulieren...39 Fondsenwerving zakelijke markt...40 Personeel Organisatie...42 Sociaal jaarverslag...42 Kwaliteit, Arbo, en Milieu...45 Risicomanagement...45 Financiën en administratie...46 Financieel Resultaat Nieuwe ontwikkelingen Jaarrekening...61 Balans per 31 december 2011 (na resultaatbestemming)...62 Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht...65 Toelichting...66 Toelichting algemeen...66 Toelichting op de balans...68 Toelichting op de staat van baten en lasten

5 Overige gegevens...85 Bestemming resultaat...85 Controleverklaring...86 Bijlagen...88 Bijlage 1 Kengetallen...89 Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen...90 Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares...91 Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 (niet in eigendom of erfpacht)...94 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland Bijlage 6 Organogram Landschap Noord-Holland...97 Bijlage 7 Samenstelling Raad van Toezicht en relevante nevenfuncties...98 Bijlage 8 Nevenfuncties en vertegenwoordigingen directeur LNH...99 Bijlage 9 Verantwoording besteding subsidie provincie Noord-Holland Bijlage 10 Verantwoordingsverklaring Bijlage 11 Begroting Bijlage 12 Gebruikte afkortingen

6 Verslag van de Raad van Toezicht 2012 was een bijzonder jaar. Het aantreden van het kabinet Rutte 2 ging gepaard met een zekere rehabilitatie van natuur en landschap in het rijksbeleid. In de concept Nota Groen gaf de provincie Noord-Holland positieve aandacht aan natuur en landschap. Ook binnen Landschap Noord-Holland gebeurde er veel. Dit jaarverslag vormt daar de weerslag van. Na 8 jaar trad directeur Jan Kuiper terug en werd Ernest Briët met ingang van 1 januari 2013 aangesteld als zijn opvolger. Een commissie uit de Raad van Toezicht leidde de sollicitatieprocedure waarin ook een actieve rol voor de Ondernemingsraad was ingebouwd. De Raad heeft veel tijd besteed om via een zorgvuldige procedure en in goed overleg met het Management Team en de Ondernemingsraad een opvolger te zoeken voor Jan Kuiper die in maart 2012 zijn vertrek aankondigde. We zijn blij dat we daarin geslaagd zijn met aantrekken van Ernest Briët als nieuwe directeur van het Landschap Naast de aandacht die in de vijf reguliere vergaderingen van de Raad werd besteed aan de jaarlijks terugkerende thema s - zoals jaarverslag en jaarrekening, managementletter van de accountant, begroting en directierapportages - was het veranderde klimaat op rijks- en provinciaal niveau onveranderd een belangrijk onderwerp. Het eind 2011 goedgekeurde Meerjaren Beleidsplan vormde de basis van het werk van de stichting. Mede in dat perspectief werd aandacht besteed aan innovatie en marketing van de organisatie. In het verslagjaar kwam in nauw overleg met de Raad een nieuw beleggingstatuut tot stand en werd het directiestatuut aangepast. De vijf reguliere bijeenkomsten waren voor de Raad van Toezicht toereikend om haar verantwoordelijkheid vorm te geven, mede door de drie voorbereidende bijeenkomsten van de Financiële commissie en het agendaoverleg van voorzitter en directeur. Een delegatie van de Raad, waaronder steeds de voorzitter, nam deel aan twee bijeenkomsten met de Ondernemingsraad. De voorzitter van de Raad van Toezicht nam deel aan de twee bijeenkomsten van de Raad van Advies. De goede relatie met de provincie en de vele andere samenwerkingspartners en opdrachtgevers is onverminderd van groot belang en daar zullen we in blijven investeren door zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau actief de goede contacten te onderhouden. Eerder constateerden wij dat de verandering naar een transparante, kosten- en tijdbewuste organisatie met korte lijnen in hoge mate is gerealiseerd. Een goedkeurende accountantsverklaring kwam weer probleemloos tot stand. Aan de wens om de directierapportages meer toe te spitsen op de hoofdlijnen en de mate waarin gestelde doelen zijn bereikt, zal met de nieuwe directeur verder inhoud worden gegeven. In de vergadering van 6 juni 2012 namen we afscheid van Evert Vermeer, voorzitter van de Raad van Toezicht sinds januari Rob Meerhof volgde hem op nadat hij al een half jaar had meegedraaid als lid van de Raad. Maarten Reuchlin vertegenwoordigde Landschap Noord-Holland in het bestuur van De12Landschappen. Thomas Steffens had zitting in het vernieuwde bestuur van Landschapsbeheer Nederland, mede namens de landschapsbeheerstichtingen in Zuid-Holland en Utrecht. 6

7 Financiële ontwikkelingen na balansdatum De directie, en vervolgens de Raad van Toezicht, werd begin 2013 verrast door een aantal eenmalige maar majeure financiële tegenvallers. Het betrof met name wijzigingen in de complexe subsidieregelingen waarvan ons de reikwijdte pas na afsluiting van het jaar, aan de hand van de definitieve vaststelling, duidelijk werd. De ontvangen subsidie moest voor de jaren 2011 en 2012 worden herzien. Hierdoor komt het financieel resultaat 2012 in plaats van een klein -begroot- negatief resultaat uit op een substantieel verlies van ruim Voor de Raad van Toezicht was dit aanleiding om met de directie afspraken te maken over een bijgestelde begroting Het negatief resultaat is ten laste gebracht van de continuïteitsreserve. Gezien het teleurstellende financiële resultaat 2012 en het onzekere subsidieklimaat, blijft het op de korte termijn van het grootste belang om waar mogelijk kosten terug te brengen, de efficiency verder te verhogen, en nieuwe financieringsbronnen effectief aan te boren. Ondanks het negatieve financiële resultaat is de Raad van Toezicht positief over de ingezette cultuuren organisatieverandering die het Landschap moet klaarmaken voor de uitdagingen van de komende jaren. Er wordt met toewijding en bijzondere inzet gewerkt door de medewerkers die zich op basis van een grote motivatie inzetten voor het behoud en de verbetering van het landschap in Noord Holland. Die toewijding verdient grote waardering. De Raad van Toezicht heeft, na kennisneming van het accountantsrapport, bijgaand jaarverslag en bijgaande jaarrekening goedgekeurd in haar vergadering van 6 juni Tevens heeft de Raad daarbij decharge verleend aan de directie over het door haar gevoerde bestuur in Heiloo, 6 juni 2013 Eric Bouwmeester Susanne Hietbrink Rob Meerhof, voorzitter Maarten Reuchlin Thomas Steffens 7

8 Directieverslag Voorwoord Dit jaarverslag geeft een overzicht van de belangrijkste activiteiten van Stichting Landschap Noord- Holland in 2012 inclusief de weerslag daarvan in de jaarrekening. Naast de weergave van feitelijke activiteiten geven wij ook aan in hoeverre LNH haar doelstellingen heeft gehaald op een meer abstract en integraal niveau. Daartoe is in dit hoofdstuk een poging gedaan. Hoofdstuk 1 geeft een aantal belangrijke ontwikkelingen die van invloed zijn op ons werk. In hoofdstuk 2 tot en met 5 wordt in meer detail aandacht besteed aan de activiteiten van de verschillende afdelingen van Landschap Noord-Holland. Hoofdstuk 6 besteedt aandacht aan te verwachten toekomstige ontwikkelingen. Hoofdstuk 7 bevat de jaarrekening 2012 inclusief een toelichting op deze cijfers. Doelstelling Landschap Noord-Holland De doelstelling van Landschap Noord-Holland is natuur, landschap, en hiermee samenhangende cultuurhistorie in de provincie Noord-Holland duurzaam te behouden en verder te ontwikkelen. Dit doet LNH vanuit de overtuiging dat dit belangrijk is voor het welzijn van mens en natuur. Stichting Landschap Noord-Holland is een individuele rechtspersoon. Resultaten in breed perspectief Heeft LNH in 2012 haar doelen behaald? Waren de inspanningen en activiteiten in lijn met de uitgezette koers? Deze vragen worden beantwoord door de drie hoofdstrategieën af te zetten tegen het werkplan 2012 dat op deze strategieën is gebaseerd. De drie hoofdstrategieën, vastgelegd in het eind 2011 vastgestelde meerjaren beleidsplan Landschap daar moet je wat voor doen zijn: 1) Duurzaam Beheer eigen terreinen en van derden; 2) Onderzoek en advisering; en 3) Maatschappelijke verankering. Duurzaam beheer De verwerving van nieuwe terreinen lag praktisch stil. Veroorzaakt door het rijksbeleid op het gebied van natuur en landschap, en de claim van de Vereniging Gelijkberechtiging Grondbezitters (VGG) bij de Europese Commissie. Door de stop op de ILG middelen zijn nauwelijks nieuwe projecten van start gaan. Alleen projecten die geen gebruik maken van (nieuwe) rijksmiddelen konden starten. Het feit dat de onzekerheid over de concretisering van het door Rutte 1 ingezette rijksbeleid bijna twee jaar duurde, was zeer frustrerend. De signalen die Rutte 2 heeft afgegeven zijn gelukkig meer hoopvol (zie verder hoofdstuk 1). Desondanks zijn we in 2012 druk geweest met zowel de verwerving als met de inrichting van een aantal terreinen. We konden ons bezit met ruim 34 ha uitbreiden dankzij giften en aankoop met eigen middelen. De gever heeft uitdrukkelijk aangegeven anoniem te willen blijven. Interessant was de verwerving van ruim 4 ha Kadetjesland in West-Friesland door een particulier met onze hulp. We kwamen zodanige voorwaarden voor vervreemding en beheer overeen dat het behoud van dit terrein tot in lengte van jaren is veilig gesteld. In de toekomst wordt verwerving via integrale gebieds- 8

9 ontwikkeling, schenkingen en arrangementen met omwonenden en bedrijfsleven steeds belangrijker. Ook waren we actief bezig met de uitvoering en voorbereiding van projecten, zoals het Life-project in de Noordduinen (met Europese gelden), het Schoonwatervallei project bij Castricum en een aantal projecten in de landgoederenzone onder Haarlem. Het Nollen-project bij Den Helder en het kwelderherstel op het Balgzand konden worden afgesloten. Het beheer van de aan ons toevertrouwde gebieden hebben we in 2012 naar behoren uitgevoerd. Dit blijkt onder andere uit monitoring en audits. Om onze gebieden duurzaam te beheren en te beschermen was er onmisbare steun van de provincie, de Nationale Postcode Loterij en vele andere fondsen en subsidieverstrekkers. Ondanks eerdere beschikkingen in het kader van de Dienst Regelingen ten aanzien van toegekende beheerbijdragen in het kader van de SNL is eind 2012 duidelijk geworden dat een substantieel bedrag terugbetaald diende te worden. Hieraan lag onduidelijkheid in de subsidieregeling, die sinds 2011 bestaat, ten grondslag. Dit verklaart een belangrijk deel van het negatieve financiële resultaat Helaas is dit een structurele tegenvaller. Communicatie over het uitgevoerde beheer en het betrekken daarbij van omwonenden en andere geïnteresseerden blijft erg belangrijk, zoals o.a. bleek bij activiteiten in het Bennebroekbos. Door tekortschietende communicatie van de kant van Landschap Noord-Holland over groot onderhoud van verouderde bebossing ontstond er verklaarbare onrust bij de omwonenden. Een aantal bijeenkomsten heeft geleid tot een aangepast plan en een herstelde positieve verstandhouding. Begin 2013 heeft dit geresulteerd in een gezamenlijke boomplantdag. De Groenploeg heeft in 2012 erg goed gedraaid. Twee jaar eerder dan de streefdatum in het bedrijfsplan, werd het stadium bereikt waarin de Groenploeg zonder bijdrage vanuit het Landschap kostendekkend werkt. De inzet van Wajongeren in de Groenploeg blijkt voor de betrokken jongeren zelf, de opdrachtgevers en Landschap Noord-Holland positief uit te pakken. Tot onze spijt heeft het UWV gedurende het jaar de financiële bijdrage voor de noodzakelijke extra begeleiding van de Wajongeren verlaagd. Onderzoek en advisering In het kader van de strategie Onderzoek en advisering zijn veel projecten uitgevoerd en in uitvoering. Hier leidde de hogere inzet op acquisitie, met name bij gemeenten, tot nieuwe klanten en opdrachten. Vertrouwenwekkend is het feit dat klanten terugkomen. De ambitieuze doelstelling die in de begroting was neergelegd, namelijk om de afdeling kostendekkend te laten zijn, kon in het verslagjaar worden gerealiseerd. Twee jaar eerder dan voorzien in het bedrijfsplan. De in 2011 met de provincie gemaakte afspraken over het voortzetten van het onderzoek voor de provincie en de activiteiten t.b.v. landschapselementen, soortenbescherming en innovatie werden in 2012 in acties omgezet. Maatschappelijke verankering T.a.v. de strategie Maatschappelijke verankering kunnen we vaststellen dat we met de per definitie beperkte hoeveelheid middelen en mensen weer veel bereikt hebben. In de eerste plaats via de ruim 8000 vrijwilligers die vanuit LNH werden gefaciliteerd, daarnaast door de resultaten die we via Beschermers en onze Bedrijfsvrienden bereiken. In 2012 hebben zich ondanks de economi- 9

10 sche tegenwind waardoor een aantal Vrienden heeft moeten afhaken, ook weer nieuwe bedrijven bij LNH aangesloten, waardoor de stand eind 2012 op 69 Vrienden (in ) is gekomen. We organiseerden honderden excursies, en evenementen als de Paddenstoelendag. Het bezoekerscentrum Ilperveld ontving zo n bezoekers. In het Ilperveld en op het Balgzand (samen met de Waddenvereniging) werden meer dan 150 schoolklassen ontvangen. Voor maatschappelijke stages waren we met meer dan 1000 leerlingen weer de grootste aanbieder in Noord- Holland. We communiceerden via onze website en via persberichten. We waren te zien op landelijke en regionale TV, in landelijke dagbladen en vrijwel wekelijks in de Noord-Hollandse huis-aan-huis bladen. Natuur Dichtbij Het afgelopen jaar is door iedereen enthousiast gewerkt aan onze doelstelling: duurzaam behoud en verdere ontwikkeling van natuur, landschap en cultuurhistorie. Dit doen we met en voor de Noord- Hollandse bevolking. Vanuit de overtuiging dat aandacht voor onze leefomgeving goed is voor mens en natuur. Natuur Dichtbij blijft ons motto. Ook is in 2012 weer intensief samengewerkt met vele organisaties, veelal in afgebakende projecten. Zo leverden we o.a. een bijdrage aan het Natuurbeheerdersoverleg Noord-Holland, het Waddenoverleg in de Coalitie Wadden Natuurlijk en de Beheerraad, de Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer (vanaf Stichting Het Blauwe Hart) en aan de ILG gebiedscommissies (ILG= Investeringsbudget Landelijk Gebied). Met de provincie Noord-Holland werd op vele dossiers samengewerkt. Bijzonder in dit verband was het door Recreatie Noord-Holland en LNH onder begeleiding van Twynstra Gudde uitgevoerd onderzoek onder alle beheerders van natuur- en recreatiegebieden in Noord- Holland om te kijken of meer samenwerking kan leiden tot verhoging van effectiviteit en efficiency. Dit onderzoek heeft geleid tot intensievere samenwerking tussen natuurbeheerders en recreatieschappen o.a. via structureel overleg en door de uitvoering in 2013 van zeven concrete samenwerkingsprojecten. Wij verwachten via deze lijn op een aantal onderdelen kosten te kunnen reduceren. Financieel resultaat Door een aantal, grotendeels incidentele, tegenvallers wijkt het financieel resultaat van dit boekjaar sterk af van onze begroting voor 2012: een verlies van ,- versus een verlies van ,-. Dit negatieve resultaat wordt voor een groot deel veroorzaakt door tegenvallers van incidentele aard, ondermeer correcties (met terugwerkende kracht) op vergoedingen voor natuurbeheer. Een aantal aanpassingen is echter structureel en heeft effect op het financieel resultaat van de komende jaren. De begroting 2013 en de meerjarenbegroting zijn daarop aangepast. Er zal de komende jaren met veel energie worden ingezet op verdere kostenreductie en het aanboren van nieuwe financieringsbronnen. Samenvattend kan gesteld worden dat LNH in 2012, op de grote financiële tegenvaller na, in veel opzichten succesvol heeft geopereerd en dat de werkplannen in 2012 grotendeels conform planning zijn uitgevoerd. Hoewel er door forse bezuinigingen minder geld beschikbaar is vanuit de overheid, zien wij het door de provincie Noord-Holland in maart vastgestelde beleid voor Natuur, Landschap en Recreatie als een constructieve basis voor ons werk. 10

11 De eerste tekenen uit Den Haag van de nieuwe staatssecretaris van Natuur sterken onze verwachting dat ook het voor ons relevante rijksbeleid een steun in de rug kan blijken. Wij zullen onze organisatie zo moeten focussen dat zij het huidige economische tij en de daarmee gepaarde onzekerheden aankan. Rond de zomer wordt een strategisch plan van aanpak vastgesteld waarmee wij dit doel gaan realiseren. Ernest Briët, directeur 11

12 1. Landschap Noord-Holland in kort bestek De basis voor de activiteiten van LNH ligt vast in het meerjarenbeleidsplan (MBP) Landschap, daar moet je wat voor doen (zie onze website Dit MBP is gebaseerd op een reeks van beleidsnotities op deelgebieden van ons werkveld. Daarnaast waren in 2012 de volgende ontwikkelingen relevant. Belangrijke ontwikkelingen in 2012 Rijksbeleid en relatie provincie Noord-Holland Het rijksbeleid onder Rutte 1 legde een enorme rem op ontwikkelingen in natuur en landschap. Verwerving en inrichting EHS lag praktisch stil en er was geen nieuw geld (bv ILG) voor projecten. Na het demissionair worden van Rutte 1 klonken in het Lenteakkoord andere geluiden. De eerdere bezuinigingen van ruim 600 miljoen (ruim 60 % van het rijksbudget voor natuur) werden met 200 miljoen verminderd en natuur en landschap leken er weer toe te doen. Met het aantreden van Rutte 2 wordt de lijn van het Lenteakkoord doorgezet. 200 miljoen minder bezuinigen is structureel gemaakt, hoewel nog niet duidelijk is hoe de besteding ervan wordt ingevuld. De provincies hebben met het rijk een akkoord gesloten over de decentralisatie van het natuurbeleid. Eind 2012 werd duidelijk wat dit betekent voor Noord-Holland. In het voorjaar hebben de natuurorganisaties (verenigd in het Natuurbeheerdersoverleg, NBO) samen met de agrarische sector (LTO en de agrarische natuurverenigingen) en recreatiesector (Recreatie Noord-Holland en ANWB), gezamenlijk als Partners in het veld, een advies uitgebracht aan de provincie hoe zij met natuur en landschap verder willen. Het was voor het eerst dat in Noord-Holland zo n gezamenlijk advies is uitgebracht. Dit advies is door de provincie gebruikt voor het opstellen van een nieuwe agenda Natuur, Recreatie en Landschap ( Licht op Groen! ) die eind 2012 verscheen en die in maart 2013 is vastgesteld door PS. In de nota staan behartenswaardige zaken m.b.t. bescherming natuur en landschap, realisatie EHS, inzet vrijwilligers, samenwerking tussen beheerorganisaties, e.d. De provincie is voor LNH een zeer belangrijke relatie. Wederzijds is herhaaldelijk vastgesteld dat wij op een groot aantal werkgebieden als partners opereren. LNH heeft een subsidierelatie met de provincie. Hierbij verleent de provincie subsidie voor realisatie van door haar wenselijk geachte doelen. Enerzijds gaat het hierbij om een structurele subsidie die door LNH elk jaar op basis van een activiteitenplan aangevraagd wordt. Het activiteitenpakket was in de laatste jaren door bezuinigingen bij de provincie steeds kleiner geworden. Voor 2012 heeft de provincie besloten om vrijwel alle activiteiten die LNH voor de provincie verricht via één boekjaarsubsidie te ondersteunen. Naast de begeleiding van vrijwilligers en het beheer van aan het Landschap toevertrouwde natuurgebieden zijn het onderzoek en de advisering m.b.t. onder andere de PNI (Provinciale Natuur Inventarisatie) opgenomen alsmede de uitvoering van de provinciale subsidieregelingen voor soortenbescherming en landschapselementen. In 2012 was er geen sprake meer van de zgn. Herverdelingsmiddelen, de provincie stelde wel extra middelen voor innovatie ter beschikking ter overbrugging. In 2012 is duidelijk geworden dat er met de provincie geen meerjarenafspraken kunnen worden gemaakt. Wel heeft de provincie de door ons voorgestelde bedragen in haar meerjarenbegroting opgenomen. 12

13 Om te voorkomen dat (delen van) de boekjaarsubsidie gezien kan worden als ongeoorloofde staatssteun is in 2012 overleg gestart met de provincie om de boekjaarsubsidie om te zetten van een subsidie voor het activiteitenplan naar een compensatie voor de kosten ervan via een Dienst van Algemeen Economisch belang (DAEB). Daarnaast treedt de provincie op als doorgeefluik voor de rijkssubsidies in kader van beheer via het Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer (SNL). Deze SNL is al Brussel proof. Eind 2011 is een SNL beschikking afgegeven waardoor een basis voor beheer van bestaande terreinen is gelegd voor zes jaar. Helaas is voor het beheer van nieuwe (ingerichte) terreinen in 2012 geen extra budget opengesteld. De relatie met de gedeputeerden waar we het meest mee te maken hebben (J. Bond, E. Sweet en J. Geldhof) en met de ambtenaren was onveranderd goed. EHS De verwerving (en inrichting) van de complete Ecologische Hoofd Structuur is en blijft van eminent belang. In de Agenda Licht op Groen kiest de provincie ervoor om de in 2010 herijkte EHS in Noord- Holland inclusief de verbindingszones te realiseren. Dat betekent dat de komende jaren zo n 250 ha EHS zal worden aangekocht waarvan door LNH zo n 60 ha verworven en ingericht moet worden. Zorgelijk is dat de provincie van plan lijkt de verwerving niet meer voor 100 % te subsidiëren. In 2012 is overleg gestart om deze praktijk wel voort te zetten aangezien LNH anders niet of nauwelijks in staat zal zijn een significante bijdrage te leveren. De provincie heeft in november 2010 een aankoopstop afgekondigd. Verwacht wordt dat deze in 2013 wordt opgeheven. Van belang is dat de provincie snel de zgn. SANI regeling voor Noord-Holland vaststelt om verwerving door TBO s Brussel proof te regelen. Kaderrichtlijn Water, Natura 2000, PAS en Verdroogde gebieden Het Rijk blijft verantwoordelijk voor onder andere Natura2000 gebieden en andere Europese afspraken zoals de kaderrichtlijn water. Het nieuw aangetreden kabinet Rutte 2 heeft in het regeerakkoord duidelijk gemaakt dat natuur en landschap er weer toe doen, maar onduidelijk is nog hoe een en ander financieel wordt vertaald naar ons werk. Voor 2013 zijn we derhalve in onzekerheid wat de invloed van het rijksbeleid nu precies is op de processen en projecten die voortkomen uit genoemde dossiers. Het gaat om maatregelen die voor de kwaliteit van natuur en landschap in onze provincie van groot belang zijn. Het is de vraag in hoeverre de kosten van de beoogde maatregelen gedekt kunnen worden uit overheidsfondsen. LNH zal in die gevallen waar directe belangen spelen aansluiting houden, input leveren en meesturen waar dat kan. Efficiency Onderzoek naar efficiënter terreinbeheer In 2012 heeft LNH samen met Recreatie Noord-Holland en onder begeleiding van Twynstra Gudde een onderzoek uitgevoerd (betaald door de provincie) naar de mogelijkheden van efficiënter beheer onder alle beheerders van natuur- en recreatiegebieden. Eind 2012 verscheen het eindrapport. We verwachten dat in 2013 samenwerking met collega s (o.a. PWN, Waternet, NM,SBB, GNR, Recreatieschap West Friesland, RNH) verder uitgebreid zal worden, bijv. op onderdelen van de backoffice, toezicht, CMSi enz. We verwachten dat dit hogere inkomsten en/of lagere kosten oplevert voor LNH. 13

14 Mogelijkheden voor efficiënter werken Uiteraard gaat LNH continu door met zoeken naar mogelijkheden om nog efficiënter te werken. Per 1 januari 2013 worden verschillende software applicaties vervangen door één geïntegreerde applicatie (Exact Globe en Synergy). De invoering van deze nieuwe software zal de komende jaren leiden tot betere rapportage- mogelijkheden, minder kans op fouten en een tijdsbesparing. In 2013 zal de vastgoedadministratie (nu vastgelegd via NeLIS en ISLBN) worden ondergebracht in het nieuwe CMSi (Conservation Management System international) dat we samen met SBB, Natuurmonumenten en 4 andere Landschappen ontwikkeld hebben. Dit zal leiden tot een efficiëntere administratie wat zich o.a. zal uiten in een meer gestroomlijnde pachtadministratie. In CMSi zal ook de beheerplanning en -verantwoording en de monitoring worden ondergebracht. CMSi wordt gekoppeld aan Exact. Hierdoor kunnen niet alleen de processen noodzakelijk voor certificering in kader SNL efficiënter worden uitgevoerd, maar zullen ook de planning en het begroten van het beheer uiteindelijk veel minder tijd kosten. Meer richten op de markt Al een aantal jaren is de tendens zichtbaar dat de overheid zich terugtrekt uit allerlei maatschappelijke sectoren met als gevolg minder geld voor natuur en landschap. Eerder hebben we ervoor gekozen om ons daarom sterker op de markt te richten, zowel wat betreft opdrachten als fondsenwerving. Hierdoor is de laatste twee jaar meer aandacht dan voorheen besteed aan acquisitie van opdrachten voor advisering en onderzoek alsmede beheer door de Groenploeg. In 2012 hebben we ons daarbij primair gericht op provincie, gemeenten en de drie in Noord-Holland actieve waterschappen. Acquisitie en innovatie In 2012 is het beleid om sterk in te zetten op innovatie en marketing doorgezet. Hierbij zijn we sterk geholpen doordat de Raad van Toezicht heeft geadviseerd hiervoor zo nodig een extra ton vrij te maken vanuit de reserve. Vanuit deze middelen is onder andere iemand aangesteld voor het stimuleren van acquisitie en innovatie. In de toekomst verwachten we dat subsidies vanuit overheden onvoldoende zullen zijn om onze ambities mogelijk te maken. Daarom zijn we, naast vernieuwing van bestaande producten, continu op zoek naar besparingsmogelijkheden en vergroting van inkomsten door nieuwe verdienmodellen. In 2012 is hard gewerkt aan het opzetten van een innovatieprogramma. Dit heeft geleid tot het aanwijzen van tien kansrijke onderwerpen waarvoor we in de loop van businesscases gaan uitwerken. Het gaat om de volgende businesscases: 1. Ontwikkeling van Streekfondsen 2. Natuurbegraven 3. Samenwerken aan landgoederen en buitenplaatsen Kennemerland 4. Nieuwe landgoederen op zijn Noord-Hollands 5. Van geven aan groen naar investeren en beleggen in groen door particulieren 6. Bagger als kans 7. Burgerparticipatie en betrokkenheid als efficiencymodel 8. CO2 compensatie op zijn Noord-Hollands, waaronder veenproductie 9. Pilot streekcontracten voor effectieve invulling landschapsontwikkeling 10. Biomassa 14

15 In het kader van de Ton van de Raad van Toezicht is een professionele marketeer aangesteld die een samenhangend marketingplan heeft opgesteld voor de particuliere markt (Beschermers, Vrienden, legaten, enz) dat in 2013 zal worden uitgevoerd. Huis Leyduin De afgelopen jaren is intensief onderhandeld met de bewoner van Huis Leyduin over het omzetten van de huurovereenkomst in een erfpachtconstructie. Helaas hebben we in het eerste halfjaar moeten concluderen dat deze onderhandelingen onmogelijk succesvol afgesloten konden worden. Vervolgens is de huurovereenkomst per 30 juni 2012 door de huurder opgezegd en is het pand aan het Landschap overgedragen. Een dispuut over wederzijdse vorderingen is gevolgd door een gerechtelijk vonnis in april LNH heeft zich beraden hoe het huis een economisch en inhoudelijk zinvolle functie kan krijgen voor de organisatie in samenhang met andere ontwikkelingen en panden op de buitenplaats (zoals ingebruikname moestuin, renovatie schuren moestuin, Juffershuis en Belvedère, vrijkomen Zwarte Schuur). Hiervoor is een plan opgesteld, waarbij de begane grond een publieksfunctie krijgt en de verdiepingen verhuurd worden voor bewoning en aan ZZP ers. In 2013 worden besluiten genomen over de verdere benutting van vastgoed op Leyduin. Samenwerking Samenwerking Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) Enige jaren geleden hebben we een samenwerkingsovereenkomst gesloten met HHNK. In 2012 is deze geëvalueerd. Tijdens dit proces kwam een aantal knelpunten naar voren zoals het feit dat ondanks toezeggingen het beheer van een aantal door HHNK samen met Landschap Noord-Holland gerealiseerde waterbergingen nog steeds niet goed is geregeld. We verwachten dat deze knelpunten begin 2013 zijn opgelost en dat de samenwerking een nieuwe impuls krijgt. Landelijke samenwerking Landschapbeheer Nederland en De12Landschappen Landschap Noord-Holland is nauw betrokken geweest bij gesprekken met directeuren en bestuurders van beide koepelorganisaties om tot grotere samenwerking te komen. Ons standpunt is dat het bundelen van de krachten op landelijk niveau tot meer resultaat zal leiden dan gescheiden doorgaan. LBN is verhuisd naar de locatie (landgoed Oostbroek bij Utrecht) waar ook D12L is gehuisvest. De beide directeuren van de koepels hebben opdracht om nauw samen te werken, mogelijkheden voor verdere intensivering worden in 2013 verkend. De beweging naar meer samenwerking is in een aantal provincies onder druk van bezuinigingen al zichtbaar. Samenwerkingsverbanden In 2012 hebben we weer maximaal op samenwerking ingezet. De samenwerking binnen het Natuurbeheerderoverleg (NBO) heeft mede dankzij het efficiency onderzoek waarin LNH de trekker aan NBO kant is, een nieuwe impuls gekregen. Daarnaast hebben we actief input geleverd voor de bescherming van de Waddenzee via de Coalitie Wadden Natuurlijk, de Beheerraad en de klankbordgroep Nieuwe haven Den Helder. Uiteraard hebben we sterk ingezet op de samenwerking met de meer dan 170 vrijwilligersgroepen (beheer, onderzoek, weidevogelbescherming). Daarnaast waren gebiedsontwikkelingsprocessen samen met gemeenten, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties, en anderen belangrijk. Resultaten op dit gebied werden zichtbaar in bv. het Schoonwatervalleiproject. De samenwerking met het bedrijfsleven, waaronder Greenchoice, KLM, Rabobank, GPGroot, De Friesland zorgverzekeringen, is verder geïntensiveerd. In 2012 zijn we doorgegaan met de eerder ingezette koers waarbij we ons nadrukkelijk inzetten voor een uitbreiding van onze samenwerking met gemeenten. 15

16 Landschap Noord-Holland vormt samen met It Fryske Gea, Flevolandschap, Waddenvereniging en IJsselmeervereniging (IJV) de Stichting Het Blauwe Hart (SBH, tot VBIJ). Binnen de SBH is al geruime tijd geleden geconcludeerd dat er eigenlijk geen plaats is voor twee organisaties (SBH en IJV) die zelfstandig publiekelijk naar buiten treden op het IJsselmeer dossier. De IJV onderschrijft dit standpunt. Het idee is dat de IJV de vrijwilligersafdeling wordt van de SBH. De IJV blijft dan als zelfstandige vereniging bestaan, maar functioneert naar buiten alleen via Het Blauwe Hart. In de eerste helft van 2013 zal duidelijk worden of alle partijen zich in deze nieuwe ontwikkeling willen voegen. Maatschappelijk draagvlak Natuur raakt de emotie van mensen. Heel veel mensen vinden natuur en landschap belangrijk. Toch hebben de natuurorganisaties het moeilijk om draagvlak te behouden; de traditionele achterban vergrijst. De uitdaging is om natuur in wervende concepten en activiteiten te vertalen die het grote publiek aanspreken. Landschap Noord-Holland is zich hiervan zeer bewust. Ons PR- en marketingbeleid voor de komende jaren wil aansluiten bij de emoties en behoeften die natuur en landschap bij mensen oproepen. We laten zien hoe mooi en intrigerend de natuur is, we laten mensen spreken die helpen de natuur te behouden en te ontwikkelen, we spelen in op de actualiteit en de directe omgeving van mensen. Natuur dichtbij. 16

17 2. Duurzaam Beheer Belangenbehartiging De Coalitie Wadden Natuurlijk, waarin Landschap Noord-Holland actief is, tracht samen met andere partijen bij Rijk en provincies voor elkaar te krijgen, dat het beheer van de Waddenzee op een ordentelijk wijze wordt geregeld. Landschap Noord-Holland neemt deel in 3 Gebiedscommissies, die eind 2012 van start zijn gegaan. PNH en gemeenten in de Noordkop willen een impuls bewerkstelligen voor het noordelijk deel van de provincie. Voor de combinatie economie en ecologie is een traject Groen in de Kop gestart, waar we nadrukkelijk inbreng hebben geleverd. De bedoeling is, dat er allerlei initiatieven ontstaan tussen partijen in het gebied, die kunnen leiden tot uitvoering van groene plannen. Als beheerder in de Kop, van duinen, wadden en diverse terreinen in het binnenland, zien we veel kansen. Vastgoed Grondtransacties Door het rijksbeleid m.b.t. de EHS is de verwerving van nieuwe terreinen binnen de EHS in 2012 geheel tot stilstand gekomen. Inmiddels heeft de provincie zich duidelijk uitgesproken dat zij de resterende EHS opgaaf de komende jaren wel wil uitvoeren. Ook het nieuwe kabinet heeft zich voorstander van uitvoering van de EHS betoond. Verwerving van terreinen in eigendom/erfpacht is nog steeds de beste manier om natuur te beschermen. Inmiddels onderzoeken wij mogelijkheden om de financiering van aanschaf, inrichting en beheer op alternatieve manier te arrangeren. Te denken valt aan verhoging van ons eigen grondfonds, verwerving met vreemd vermogen (en vergoeding van rente-, aflossings- en beheerkosten door belanghebbenden) of een fondsenwervende actie gericht op het beoogde gebied (adopteer een m2). In 2012 werd nog wel een aantal terreinen aangekocht, dan wel in erfpacht genomen: aankoop Kadetjesland Medemblik (3,7 ha) m.b.v. financiering LNH, gemeente Medemblik en provincie (levering januari 2014); Batterij en Spaarnwouderveen (0,23 ha.) het Zeerijtsdijkje (0,14 ha) percelen aan de Startingerweg, Limmen in het kader van het project Schoonwatervallei (6,35 ha). Voor dit project wordt begin 2013 nog een perceel van 1,93 ha. aangekocht Voor het landje van Kuiper is een koopovereenkomst gesloten in december. De overdracht zal waarschijnlijk in april 2013 plaatvinden. Ook werd dit jaar een aantal terreinen aan ons geschonken: een aantal percelen in het Ilperveld (17,7 ha) het veldje van Ien (0,37 ha.) percelen in het Twiskerrandgebied (2,7 ha.) in erfpacht geschonken de Liede (1,32 ha). Voor de onderstaande percelen voerde LNH in 2012 onderhandelingen voor de aankoop; deze percelen zijn al door BBL aangekocht. BBL heeft of zal deze percelen in pacht uit(ge)geven. Op het mo- 17

18 ment dat LNH financieringsmogelijkheden heeft, zullen zij deze percelen doorleveren. Het gaat om de onderstaande gebieden: - Klaas Hoorn Kijf Polder, te Akersloot 4,7 ha tot augustus 2015 in pacht uitgegeven aan LNH; - Marquette, in de gemeente Heemskerk 5 ha zal op korte termijn op eenzelfde wijze in pacht worden -uitgegeven. Eenzelfde constructie wordt gemaakt voor het gebied de Bok en de Nollen in Beverwijk. De verwachting is dat dit in 2013 ook rond komt. Voor deze in pacht uitgegeven percelen wordt onderzocht of wij de mogelijkheden om de financiering van aanschaf op alternatieve manieren te arrangeren. Voor deze percelen betalen wij een reële pachtprijs. Daarbij komt dat het niet mogelijk is om voor het beheer van deze percelen SNL aan te vragen. Wij zullen de percelen onderverpachten aan agrariërs. Duurzaam beheer voor derden Het eind 2011 bereikte akkoord met Landgoed De Hartekamp over het groenbeheer van hun terreinen is in 2012 in uitvoering gekomen. Mede door recessie op de vastgoedmarkt is het proces met de gemeente Bergen over het mogelijk beheer van de Oude Hof vertraagd. Overleg wordt in 2013 voortgezet. Gebouwen Landschap Noord-Holland streeft ernaar om het beheer van gebouwen (die niet voor de bedrijfsuitvoering noodzakelijk zijn) in handen van derden te geven. Dit kan door middel van overdracht van het eigendom. Maar omdat Landschap Noord-Holland zeggenschap wil houden over de kavel en de opstallen wordt over het algemeen het instrument van de erfpacht gehanteerd. Bij de gebouwen op de buitenplaatsen Leyduin, Woestduin en Vinkenduin wordt met erfpacht gewerkt vanwege met de provincie gemaakte afspraken. Daarbij ontvangt LNH een eenmalige vergoeding voor de stenen en een langdurige, jaarlijkse vergoeding voor het gebruik van de ondergrond (de canon). De totale contante waarde is gelijk aan de vrije marktwaarde. De jaarlijkse inkomsten uit de canons worden gebruikt voor het (dure) beheer van de buitenplaatsen. De vergoeding voor de stenen wordt gereserveerd zodat Landschap Noord-Holland de zekerheid heeft om de betreffende gebouwen terug te kunnen kopen. Renteopbrengsten uit deze reserves worden gebruikt om de reserves te indexeren en beheerkosten te dekken. Met de provincie Noord-Holland is eerder al een akkoord bereikt om een aantal (tot nu toe verhuurde/leegstaande) panden op de buitenplaats Leyduin op deze wijze in erfpacht uit te geven. De geplande transactie van Huis Leyduin ging uiteindelijk niet door. Drie andere woningen op deze buitenplaats zijn al in 2011 ter overdracht in erfpacht op de markt aangeboden. De vastgoedmarkt is slecht en banken lijken bijzonder aarzelend om een in erfpacht overgedragen woning te financieren. In het verslagjaar heeft LNH de gestelde voorwaarden versoepeld. Dat heeft helaas nog niet geleid tot een transactie. Het programma voor groot onderhoud werd volgens planning uitgevoerd. Vanwege het niet doorgaan van de verkoop van Huis Leyduin is de jaarlijkse dotatie weer teruggebracht naar het oude niveau ( per jaar). De voorziening voor groot onderhoud is verhoogd met het nog niet voorziene gedeelte. Het herstel van achterstallig onderhoud aan de tweede schuur van de Moestuin op Leyduin is uitgevoerd. Met de restauratie van de Belvedère op Leyduin is in 2012 begonnen. Dit wordt begin

19 afgerond. Het achterstallig groot onderhoud van het Juffershuis zal worden uitgevoerd zodra de laatste bewoner de huur heeft beëindigd. Het huis van de Eendenkooi in Oudesluis is in 2012 grotendeels door brand verwoest. Het is geheel herbouwd en sinds september 2012 weer bewoonbaar. De herbouw is voor 90% gefinancierd uit de verzekeringsgelden. De overdracht van de boerderij op Noordeinde te Landsmeer ondervond vertraging vanwege de slechte vastgoedmarkt. Inmiddels wordt in overleg met de provincie en de gemeente Landsmeer bezien of deze locatie een recreatief-commerciële invulling kan krijgen voor de periode van vijf jaar. Met de eigenaar van ons hoofdkantoor in Heiloo werd een principeakkoord bereikt om de lopende huurovereenkomst open te breken en de huidige huurperiode te verlengen met een periode van 5 jaar, zodat de resterende huurperiode nog 7 jaar zal bedragen. Dat geeft voldoende zekerheid om de komende jaren nog enige investeringen in het pand te doen. In 2013 zal hierover definitief worden besloten. Projecten Het ontwerp van de prijswinnaar voor Blikvanger op de Overplaats te Heemstede is in december 2012 gerealiseerd. Met de restauratie van de Belvedere op Leyduin is in december begonnen. Oplevering wordt verwacht in maart Divers In 2012 is LNH voor wat betreft de Landelijke proefprocedures over de waterschapsbelasting (gevoerd in verband met de discussie over de categorie natuur ) voor twee uitspraken in het ongelijk gesteld. De verwachting is dat alle uitspraken in de eerste helft van 2013 bekend zijn. Naar aanleiding van de uitspraken van de zes voorbeeldprocedures zal bekeken worden of een helder beeld is ontstaan. Is dit niet het geval, dan is het mogelijk dat bij enkele zaken nog hoger beroep zal worden ingesteld. Er is een einde gekomen aan een langlopende rechtszaak (8 jaar) inzake reguliere pacht, onze kosten werden door de gemeente gedragen. De tegenpartij kreeg na de uitspraak de mogelijkheid om nog in beroep te gaan maar heeft dit verzaakt. Een van onze pachters uit de Eilandspolder heeft het tegen ons aangespannen proces verloren. De pachter is in 2012 tegen de uitspraak in beroep gegaan bij het Pachthof en is hier in het ongelijk gesteld. Beheer van eigen terreinen Landschap Noord-Holland Landschap Noord-Holland werkt bij het beheer van haar natuurgebieden volgens een beheercyclus om haar doelen voor natuur, cultuurhistorie, bouwwerken en recreatie optimaal te realiseren. Deze beheercyclus is een hulpmiddel bij het sturen op kwaliteit. De beheercyclus bestaat uit een aantal onderdelen, waarbij het ene onderdeel input is voor het andere. De onderdelen van de beheercyclus zijn: Beheerplan, Maatregelenplan, Monitoringplan, Jaarplan, de uitvoering van het beheer en de verslaglegging, Monitoringverslag en de Kwaliteitstoets. In 2012 is het beheer geëvalueerd van de terreinen de Laaik, Buitenhuizerbraak, de Lieden, Batterij en Spaarnwouderveen. 19

20 Het betreft relatief kleine pareltjes met soms hoge natuurwaarden. Zo wordt de noordse woelmuis aangetroffen in het Spaarnwouderveen en broeden er lepelaars in de Lieden en blauwborst in de Laaik. Botanisch belangrijk zijn de veenmosrietlanden en moerasheiden die in deze gebiedjes voorkomen. Over het algemeen worden de natuurdoelen gehaald, maar er zijn wel knelpunten te benoemen. Zo heeft de Binnenliede te maken met verbossing en toename van reuzenberenklauw in het riet. Ook kunnen de herstelde terreindelen van het Spaarnwouderveen minder makkelijk worden beheerd dan gedacht. Hier is dan ook een aanpassing nodig. Tijdens de monitoring van Weideveld werd wederom de noordse woelmuis aangetroffen. Op vrijwel dezelfde plek als in Het gebied is dus nog steeds geschikt voor deze soort. Het maken van een verbinding tussen het Ilperveld en het Wormer en Jisperveld was destijds een belangrijke reden om Weideveld aan te kopen en in te richten. In 2012 werd het beheerplan voor het terrein Alverna vastgesteld. Het plan is zo opgesteld dat het makkelijk in CMSi is in te passen. LNH is een van de partners in de ontwikkeling van CMSi (Conservation Management System international). CMSi is een nieuw softwareprogramma voor het vastleggen van gegevens over terreinen, gebouwen en landschapselementen, en de planning en evaluatie van natuur- en landschapsbeheer. Dit programma wordt in de loop van 2013 opgeleverd en geïmplementeerd binnen delen van LNH. In 2012 zijn binnen Duurzaam Beheer pilots uitgevoerd om ervaring op te doen met de inrichting en de bruikbaarheid van CMSi, en om te kijken naar de samenhang met onderdelen van de beheercyclus (zoals maatregelenplannen en kwaliteitstoets). Beheereenheid Noord Duinen van de Noordkop Het tweede deel van het Lifeproject Revitalising The Noordduinen is in 2012 afgerond. De voedselrijke bovengrond van de weilanden van het Botgat is verwijderd en van de vrijgekomen grond zijn duintjes gemaakt. De restanten van de verharding zijn van het schietterrein Botgat verwijderd. We hebben een behoorlijke slag geslagen in de bestrijding van de rimpelroos. Door het koude voorjaar is de bestrijding anders gelopen dan gepland. Door het extreem droge en winderige najaar 2011 en voorjaar 2012 hebben we last gehad van stuivend zand uit ons terrein. Grotendeels is dit normaal in en rond duingebieden. Echter rond de plekken waar we de verharding hebben weggehaald, moesten we extra maatregelen nemen om overlast voor omwonenden te voorkomen. Voorlichtingsactiviteiten Enthousiaste vrijwilligers en medewerkers hebben, net als de voortgaande jaren, in de terreinen van de beheereenheid noord weer veel mensen kennis laten maken met Landschap Noord-Holland. Er werd aan deze mensen verteld over het werk van de stichting en over de natuurwaarden in de gebieden. Er zijn 124 activiteiten, in de vorm van excursies, opendagen, vogelkijkdagen, etc. geweest waar we in totaal 2059 mensen hebben ontvangen. Ook hebben we, naast aankondigingen voor de bovengenoemde activiteiten, diverse malen de kranten gehaald met uitleg over onze werkzaamheden. Een van de beheerteammedewerkers heeft inmiddels een column in het West- Friesland dagblad. 20

21 Balgzand Het Balgzand is een van de vogelrijkste gebieden van Noord-Holland. Honderdduizenden vogels maken van het gebied gebruik om er te broeden, foerageren of overtijen. Rust is hiervoor van het grootste belang. Al jaren wordt door een aantal mensen geprobeerd een fiets-/wandelpad langs het Balgzand te krijgen. Dit zou echter voor de vogels een grote bron van verstoring zijn. Ook in 2012 is via allerlei kanalen geprobeerd een fietspad te realiseren. Gelukkig hebben we de overheden kunnen overtuigen van het belang van het Balgzand voor vogels en de verstoring die zo n fiets-/wandelpad zou veroorzaken. Andere (externe)bedreigingen voor het Balgzand hangen echter al weer in de lucht Broedvogels Amstelmeer/Balgzand Na een aantal zeer slechte jaren hebben we in 2012 goede broedresultaten geboekt op het Amstelmeer en het Balgzand. Op het Amstelmeer hebben veel kokmeeuwen jongen weten groot te brengen en op het Balgzand is dit naast de kokmeeuwen ook gelukt door onder andere de stormmeeuwen, scholeksters en kluten! Wildrijk De vrijwilligers hebben een deel van de werkschuur omgebouwd tot een ontvangstruimte voor excursies. De ruimte kan in de zomer (niet verwarmd) ook gebruikt worden voor externe en interne vergaderingen (low profile). In april heeft er in en vanuit deze ruimte, tot volle tevredenheid, een workshop fotografie plaatsgevonden. Kortom, een waardevolle aanwinst! Grafelijkheidsduinen en Noordduinen Voor het tweede jaar op rij heeft hier een paartje boomleeuweriken succesvol gebroed! Ook is het aantal plaatsen waar de kommavlinder werd aangetroffen aanzienlijk uitgebreid. Dit laatste is zeer waarschijnlijk het gevolg van het door Landschap Noord-Holland gevoerde beheer. Al een aantal jaren zijn we bezig met het verwijderen van struweel en kleinschalig plaggen en maaien van verruigde delen in de duinen. Dit werpt voor deze zeldzame en kritische dagvlinder nu zijn vruchten af. Mariëndal De vegetatie blijft zich in het hooiland aan de westzijde van Mariëndal positief ontwikkelen. Schaarse soorten als moeraskartelblad, moeraswespenorchis, geelhartje en parnassia nemen in aantal toe. De waterhuishouding in Mariendal (waterparel) gaf de afgelopen jaren problemen. Goed overleg met bewoners, het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, de provincie Noord-Holland en de gemeente Den Helder heeft er toe geleid dat er een goed plan is gemaakt om de waterhuishouding te verbeteren. Inmiddels zijn de benodigde gelden verkregen en hierdoor kunnen de nodige maatregelen worden genomen, zodat we een natuurlijk waterpeil kunnen voeren en geen gebiedsvreemd water meer hoeven in te laten. Duinparelmoervlinders waren in het late voorjaar regelmatig gesignaleerd. Opvallend was dat ook in Mariëndal een kommavlinder werd aangetroffen. Hopelijk zal deze soort de komende jaren regelmatiger zijn weg vinden naar het terrein. Waterberging Twisk Begin 2012 hebben we, in samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, een oeverzwaluwwand aangelegd. Deze werd onmiddellijk door maar liefst 55 paartjes zwaluwen in gebruik genomen. Dit succes oversteeg onze verwachtingen. De wand is goed te bekijken vanachter een kijkscherm. Het gebied is hierdoor zowel voor broedvogels als bezoekers nog meer in trek geraakt. West-Friesland De weidevogelterreinen in West-Friesland waren ook in 2012 weer goed bezet. In tegenstelling tot de overwegend negatieve berichten elders in Nederland gaat het hier tot nog toe goed. Met circa 21

22 180 broedparen is de grutto het meest algemeen. Opvallend in 2012 waren verder broedgevallen van meerdere paartjes zomertaling, 85 paartjes visdief en een roepende kwartel. Landschap Noord- Holland streeft ernaar de beheerde gebieden nog verder te optimaliseren voor weidevogels, waarbij met name wordt gestreefd naar hogere waterpeilen, meer plas-dras-terreintjes, kruidenrijkere graslanden en het behouden van een open landschap. Kruiszwin Hoewel het gebied al door het publiek in gebruik was genomen, vond in juni de opening van dit gebied plaats in aanwezigheid van gedeputeerde J. Bond, C. Mantel namens HHNK en namens Landschap Noord-Holland afdelingshoofd E.Kuiper. Razende Bol Dit jaar heeft het project Razende Bol een vervolg gekregen. Medewerkers van het ministerie van EL & I (de bemanning van de PHOCA) hebben samen met onze boswachters de artikel 20 borden geplaatst. Vervolgens zijn onze boswachters (al dan niet samen) met de mensen van het ministerie diverse malen naar de Bol gevaren om daar tellingen te doen en voorlichting te geven aan recreanten. Onze activiteiten werden merendeels positief ontvangen. Wel hebben onze mensen veel misstanden ontdekt. Bewust en onbewust gingen mensen lopend en met bootjes het artikel 20 gebied in en verstoorden daar de aanwezige (broed-) vogels en zeehonden. Ook werd een aantal borden moedwillig vernield. Hier is met voorlichting nog veel winst te behalen voor de natuur! Zandpolder Van de eerste fase is de uitvoering voorjaar 2012 afgerond. Nabij Callantsoog, tegen het reservaat Nollenland van Abbestede is een stuk bollenland omgetoverd tot een natuurgebied. De voedselrijke bovengrond is afgegraven en er zijn waterpartijen en lage nollen gemaakt. Het bijzondere van dit gebied is dat er tegen de duinen zoutwater onder het duin doorkwelt en in de Zandpolder omhoog komt. Hier zal dus in de toekomst een brakwater gebied ontstaan. (Kosten project ) Beheereenheid Midden Ilperveld Integraal In 2012 zijn er grote stappen gemaakt voor de definitieve inrichting van de voormalige stortplaatsen in het Ilperveld. Wel levert het extreem natte najaar een vertraging op maar zoals het er nu uitziet, gaan we voor de eindafronding van Ilperveld Integraal december 2013l halen. Een groot aantal nieuwe petgaten is gegraven en terreindelen afgeplagd om de N2000 doelen te kunnen realiseren voor de verre toekomst. (Kosten project herstel Petgaten Ilperveld ). Deze grond is gebruikt voor het afdekken van de laatste storten. We hebben grote stappen gezet in het op de kaart zetten van het project omhoog met het veen waarbij 7 Ha onderbemaling ingericht gaat worden als moeras natuur. Hieraan wordt een onderzoek naar de achterliggende processen van het veen gekoppeld. Een groot deel van de financiering is rond. Afspraken met wetenschappelijke instellingen en partners in het veld zijn gemaakt was het laatste jaar van het roerdomponderzoek in het Ilperveld met tal van nieuwe inzichten voor het beheer in het Ilperveld en over het leefgedrag van deze reiger. De uitwerking zal begin 2013 plaatsvinden. Beheernuances Ilperveld Onderzoek & Advies van Landschap Noord-Holland heeft een advies opgesteld voor het beheer van de weidevogelgraslanden en bijzondere vegetaties in het Ilperveld. Aangegeven is waar de beste 22

23 kansen liggen voor weidevogels en welke percelen voor het in stand houden van de bijzondere vegetatie gemaaid moeten worden en in welke periode. Op basis van deze informatie wordt een zonering gemaakt voor de verschillende dier- en plantensoorten. De roerdomp houdt van rietland maar daar broedt weer geen weidevogel. Bijzondere planten komen vooral voor waar jaarlijks gemaaid wordt en het maaisel wordt afgevoerd. Waterstanden, bemesting, het voorkomen van de vos, pitrus ontwikkeling, etc. worden allemaal meegenomen in het beheer door de Groenploeg, het eigen beheerteam en de pachters die onder bijzondere voorwaarden voor de natuur de landerijen mogen gebruiken. Een van de belangrijkste veranderingen zal zijn dat er meer graslanden gemaaid zullen worden en dat de extensieve begrazing wat zal verminderen. Riet dat gemaaid wordt zal hergebruikt worden in de potstal als strooisel onder de koeien. Tijdens het weidevogelseizoen zal het beheer intensiever gevolgd worden en (nog) beter worden afgestemd op de broedende vogels en de bloeiende planten. In de van het buitenwater geïsoleerde Watersnipvakken is visstand beheer uitgevoerd. Bodemwoelende vissen zijn weggevangen. Hierdoor wordt het water minder troebel en gaan er meer waterplanten groeien. Schoonwatervallei Schoonwatervallei is één van de landelijke voorbeeldprojecten met de bedoeling om door toepassing van natuurlijke klimaatbuffers bij te dragen aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering. (Kosten project t/m ) In 2012 zijn twee deelprojecten in uitvoering gegaan: Duinrand Bakkum en Limmerdie-Oosterveld. Beide projecten behelzen een aantal maatregelen op hoofdlijnen. Schoon water uit de duinen en de strandwallen beter bufferen en benutten voor de natuur en daarvan afgeleid recreatief gebruik. Aanvoer van voedselrijk water naar kwetsbare functies (als natuur) opheffen of verminderen. Schoon (voedselarm) en voedselrijk water ruimtelijk scheiden (voedselrijk-watersystemen afkoppelen). Geleidelijke transformatie van het grondgebruik in de verbindingszone. Watertekorten voor agrariërs voorkomen (ofwel waterbeschikbaarheid garanderen). Wateroverlast voorkomen. In gebieden van het Zeerijdtsdijkje bij Bakkum en langs de Schulpvaart is een lang vervulde wens uitgekomen. Strakke landbouwpercelen zijn omgevormd tot natte glooiende Oer-IJ natuur die straks bont zullen kleuren met geel van de dotterbloem, roze van de pinksterbloemen en rood van de veldzuring. Schoon water uit de duinen stroomt via een duinrel het gebied in en kan worden vastgehouden zodat er in droge perioden geen voedselrijk buitenwater ingelaten hoeft te worden. Duinrand Bakkum Dit is één van de paar plekken waar het schone water uit de duinen aan de oppervlakte komt. Dit gebied hebben we ingericht om het water op te vangen (graven nieuwe duinrel) en te bergen (plaatsing van een stuw). Daarnaast hebben we een aantal dicht gegroeide duinrellen of poeltjes open gemaakt en weer tot op het schrale zand ontgraven. Verder stroomafwaarts zijn natuurvriendelijke oevers gerealiseerd en voorzieningen getroffen om het watersysteem te optimaliseren. Om natte schraalgraslanden te realiseren, is een kleine 4 hectare van de voedselrijke bovengrond ontdaan om daarmee de schrale zandige laag aan de oppervlakte te krijgen. 23

24 Limmerdie-Oosterveld In het weidevogelreservaat Het Oosterveld is de waterhuishouding zo aangepast dat de gruttopercelen nat gehouden kunnen worden tijdens droogte in het voorjaar. In de winter wordt verzuring van het Limmerveentje tegengegaan door het opmalen van kalkrijk duinwater. Weidemolentjes pompen het water op het maaiveld. Langs de Schulpvaart zijn natuuroevers aangelegd in samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. HHNK heeft een financiële bijdrage geleverd en we hebben hun plannen geïntegreerd in die van ons. Hiermee maken we werk met werk. De maatregelen behelzen hier met name kleine waterbouwkundige constructies (stuwen, Bosmanmolens, dichte dammen) en grondwerk (afplaggen en de vrijkomende grond gebruik om kades op te richten om percelen onder water te kunnen zetten). Deze oevers hebben een reinigende werking op het Schulpvaart water en zal ook jonge weidevogels van voedsel voorzien. Tevens zijn in het belang van de gebruikers damhekken vervangen, dammen verbreed of verbeterd en toegangspaden opgeknapt. Natuurlijke oeverbeschoeiing Met subsidie van de provincie en het Zabawasfonds zijn in de Hempolder, Het Oosterveld en de Westelijke Eilandspolder vele kavels weer in oude staat terug gebracht. Op de oude kavelgrens zijn in het water palen met takkenbossen van wilgen geplaatst. In de luwte tussen het land en de takkenbossen kan riet zich herstellen en de oevers beschermen tegen afslag. Inundatiegebied bij Fort bij Krommeniedijk nog natter met plasdras Jaarlijks wordt ongeveer 50 hectare weidevogelgrasland rond het Fort bij Krommeniedijk voor een maand onder water gezet in de periode 15 februari-15maart. Dit tijdelijk onder water zetten wordt gedaan voor de weidevogels en om te laten zien hoe het historisch gebruik was rond de forten. Het omliggende land rond het fort werd onder water gezet om het de vijand te voet en te paard moeilijk te maken. Het hoge water heeft een grote aantrekkingskracht op allerlei soorten vogels. Uit tellingen blijkt dat er regelmatig grote groepen kieviten, grutto s, meeuwen, ganzen en smienten op het water afkomen. Om vooral de grutto s langer in het gebied te houden is er een plasdras aangelegd. Een houten windmolen maalt het water in de plas waar de grutto s in de nacht met de poten in het water kunnen slapen en overdag kunnen ze rond de plasdras voedsel zoeken. Jaarlijks wordt in maart in samenwerking met de Vogelwacht Zaanstreek en de Vrijwilligersgroep van het fort een open weekend georganiseerd op het Fort bij Krommeniedijk. Beheereenheid Zuid Facelift Fort Krommeniedijk Landschap Noord-Holland is in Regio Zuid beheerder van vier forten. We beheren vooral de natuur en het landschap op en rondom de forten. Met hulp van de vrijwilligersgroep wordt er elk jaar gesnoeid en gemaaid. De fortgebouwen zelf zijn toe aan een opknapbeurt. Voor Fort Krommeniedijk zijn vergaande plannen ontwikkeld voor een renovatie in samenwerking met the Carefactory, Stadsherstel en Museum Amsterdam. Het fortgebouw krijgt een gedeeltelijke woonfunctie en een bezoekerscentrum. LNH staat in de startblokken voor de verbouwing. Provincie Noord-Holland is een van de belangrijkste financiers. 24

25 In het gebied van Fort Krommeniedijk komen beschermde plantensoorten voor. Het meest opmerkelijk is de aanwezigheid van bergdravik en rozetkruidkers op de zandige steilrand boven het bitumen fortdak. De kamgrasweide, de droge variant op de binnenwal en de natte variant op de buitenwal, is goed ontwikkeld (veel karakteristieke soorten). Op het fort leeft een omvangrijke populatie rugstreeppadden van ongeveer 40 roepende mannetjes. De rugstreeppadden worden regelmatig (overwinterend) aangetroffen op het fort. De rugstreeppad plant zich voort in de fortgracht. We hebben in 2012 voorbereidingen getroffen om de bijzondere natuur voor en tijdens het bouwproces zorgvuldig te behoeden. Ronde Hoep; boer en boswachter werken succesvol samen In polder de Ronde Hoep, één van de grootste open gebieden van Nederland onder de rook van Amsterdam, gaat het goed met de weidevogels. Er broedden in 2012 evenveel grutto s als in 1974, terwijl in de rest van Nederland de gruttostand achteruit holt. In de Ronde Hoep zorgen boer en boswachter samen voor dit succes. In het centrale deel van de polder wordt 160 hectare vogelreservaat van Landschap Noord-Holland extra nat en rustig gehouden. Vooral hier groeien de jonge grutto s voorspoedig op. De 25 boeren actief in dit gebied houden in hun maaibeheer rekening met de vogels. Ook de mestgift en overige werkzaamheden worden zo veel mogelijk afgestemd op de wensen van de vogels. In dit meest rustige deel wordt de waterstand hoog gehouden. Het gras groeit door de vochtigheid langzamer en is in de tijd dat jonge grutto s veel insecten nodig hebben, op de juiste lengte. Veel grutto s en andere soorten weidevogels trekken eind mei met hun jongen naar het reservaat in het midden van de polder. In de Ronde Hoep leven naast grutto s ook kievit, tureluur, scholekster, krakeend, slobeend, zomertaling en zelfs veldleeuwerik. Op 15 mei ondertekenden Agrarische Natuurvereniging De Amstel en Landschap Noord-Holland een contract om de succesvolle samenwerking aan te scherpen en voort te zetten. Oosteinderpoel beschermd door Geotubes In 2012 is het project vooroevers van start gegaan in de Oosteinderpoel. Het project voorziet o.a. in de aanleg van geotubes over een lengte van 760 m voor de oevers van het natuurreservaat aan de kant van de ringvaart in de gemeente Aalsmeer. De van kunststof geweven tubes worden in een bedding gelegd, volgespoten met baggersubstantie en vervolgens ingeplant met riet en andere moerasplanten die in dit gebied thuis horen. Dit rietland heeft als voordeel dat het een uitstekende extra bescherming is. Het beheer van de rietstrook op en achter de vooroeververdediging bestaat uit jaarlijks maaibeheer waarbij telkens 50 % van het oppervlak gemaaid wordt. Dit ter instandhouding van de rietbroeders en het riet zelf. Er is in 2012 gestart met voorbereidende werkzaamheden als kappen van bosranden en het afvoeren van houtige gewassen. Op bepaalde plaatsen zijn tijdelijk rietzodden in depot gezet, die na de afronding van de werkzaamheden weer worden herplant. Ook is er maaisel verzameld en tijdelijk opgeslagen uit verschillende natuurterreinen om straks de jonge beplanting op de tubes mee te kunnen beschermen. In de regio Zuid-Kennemerland is Landschap Noord-Holland actief als beheerder van historische buitenplaatsen. Het betreft gevarieerde parkbossen uit vorige eeuwen in plaatsen als Aerdenhout, Heemstede, Vogelenzang en Bennebroek. Met diverse projecten wordt geprobeerd de oude luister voor de hedendaagse bezoeker zichtbaar te maken. 25

26 Bennebroekbos; van boosheid naar blijdschap In 2011 is in het noordelijk deel van het Bennebroekbos een stukje verwaarloosd bos omgevormd naar hakhoutbos met overstaanders. De aanwonenden waren niet blij met het resultaat en hebben middels brieven en stukjes in de lokale kranten hun boosheid kenbaar gemaakt. LNH had de communicatie met omwonenden ook niet optimaal georganiseerd. Het beheerteam heeft dit signaal opgepakt en is een communicatietraject gestart met de betrokken buren. Er vond een gezamenlijk terreinbezoek plaats waarbij wensen uitgesproken werden. Dat heeft ertoe geleid dat in 2012, met een landschapsarchitect die landschappelijk en historisch onderzoek heeft gedaan, een plan is opgesteld voor een parkbos. Het plan voorziet naast de aanplant van bomen en struiken ook in het reconstrueren van de Belvedère, de aanleg van wandelpaden en het vergroten van de vijver. De omwonenden zijn nu erg blij met het plan en de inzet van Landschap Noord Holland. In 2013 wordt het plan uitgevoerd en zetten we samen met omwonenden en inwoners van Bennebroek een gezamenlijke plantdag op touw. Tijdens de uitvoering zullen de buren twee buurtbomen planten. Leyduin Op landgoed Leyduin is in samenwerking met de gemeente Bloemendaal en Hoogheemraadschap van Rijnland de aanleg van bloemrijke graslanden op de plek van de agrarische graslanden vóór het landhuis gerealiseerd. Beheer van terreinen van derden Groenploeg Het bedrijfsplan 1 e fase voor de Groenploeg is begin 2012 geheel geïmplementeerd. De samenwerking met de Verenigde Arbeidskundige Compagnie (VAC) op het gebied van de sociale zorg, is als gevolg van een faillissement onverwacht beëindigd. Omdat jobcoaching gecontinueerd moest worden, is er spoedoverleg met het UWV geweest. Daarnaast is tijdelijk een deskundige ingehuurd om ons te helpen met het vinden van een andere jobcoach organisatie. In de loop van 2012 is een nieuwe samenwerking afgesloten met jobcoachorganisatie Mind@Work. Van de zomer is een tweede lichting van Wajongeren geslaagd voor hun BBL-1 diploma Groen en openbare ruimte. Deze opleiding wordt in samenwerking met het Clusius College deels door onze (assistent)voormannen gegeven en de thema s zijn afgestemd op ons werkpakket. Najaar 2012 is de derde groep Wajongeren met de opleiding gestart. VCA en ISO 9001 certificering Omdat deze keurmerken steeds belangrijk worden om werk te mogen uitvoeren is de Groenploeg in het najaar 2012 gestart met de implementatie van het veiligheidskeurmerk VCA en in samenwerking met de afdeling O&A met de implementatie van het ISO 9001 keurmerk. Rond de jaarwisseling heeft de audit plaatsgevonden met als resultaat een toekenning van beide certificaten in januari Opdrachten/projecten Over het algemeen zijn de werkzaamheden voorspoedig verlopen. De beoogde taakstelling in omzet van opdrachten is gehaald. Deze groei is met name te danken aan een aantal nieuwe opdrachtgevers: onder andere de gemeente Heiloo en het Amsterdamse Bos. Als gevolg van de samenwerking 26

27 met De Hartekamp Groep heeft de Groenploeg het beheer van het groen van de buitenlocaties aan haar werkpakket toegevoegd. Daarnaast is het aantal werklocaties van Waternet Amsterdam uitgebreid. Een groep medewerkers van Groenploeg team Midden is met ingang van augustus 2012 vast ingehuurd voor botanisch- en rietlandbeheer in het natuurgebied Ilperveld. Tegenslag was het faillissement van de jobcoachorganisatie met als gevolg dat wij een deel van de jobcoachvergoedingen niet ontvingen. Huisvesting Huisvesting van team Amsterdam blijft problematisch. De tijdelijke huisvesting Moezelhavenweg blijft onzeker en een alternatief is in 2012 niet gevonden. Technische ondersteuning Ten eerste zijn er weer de gebruikelijke transporten van gereedschappen en machines uitgevoerd voor vrijwilligersgroepen. Om kosten te besparen zijn er toolbox bijeenkomsten geweest met onderhoud van machines als onderwerp. Vele technische cursussen zijn gegeven voor diverse vrijwilligersgroepen. De Technisch Instructeur heeft het diploma voor keurmeester verkregen zodat hij de verplichte keuringen, noodzakelijk voor VCA-certificering kan uitvoeren. In het voorjaar is een deel van het machineonderhoud dat voorheen extern werd uitgevoerd door eigen medewerkers verricht om kosten te besparen. Diverse vervangings- en uitbreidingsinvesteringen zijn uitgevoerd voor Groenploeg, vrijwilligers en beheereenheden. Vrijwilligersondersteuning Vrijwillig landschapsbeheer Wijkbewoners, vrijwilligers maar ook jongeren voelen zich betrokken bij hun nabije leefomgeving. Elk met een eigen wijze van werken en intensiteit. Er zijn vrijwilligers die bijna wekelijks werken in het landschap; andere mensen, zoals jongeren zijn bereid hun handen uit de mouwen steken samen met andere jongeren en geheel in hun eigen sfeer. LNH ondersteunt en stimuleert deze betrokkenheid van mensen bij het landschap. Mede door deze betrokkenheid wordt de natuur en het kleinschalige cultuurlandschap in Noord-Holland beheerd en behouden. Enerzijds levert het vrijwilligerswerk een enorme bijdrage aan het beheer en onderhoud van dit landschap en anderzijds voelen de burgers zich gesteund door LNH. Voor het geven van ondersteuning is ons team versterkt met een vrijwilliger. Zijn werkzaamheden zijn gericht op het bezoeken van werkgroepen. Trends en ontwikkelingen Steeds meer mensen zijn op een praktische en kleinschalige wijze betrokken bij hun groene leefomgeving. Door de economische recessie is er een groter aanbod van locaties om het groen te versterken, met name in de stedelijk gebieden waar gebieden braak liggen. Er zijn veel maatschappelijke initiatieven zoals bijvoorbeeld stadslandbouw. Maar ook om deze terreinen in te richten om de natuur te versterken en de combinatie te zoeken met natuurspelen. Ook woningbouwcorporaties en gemeenten hebben een grotere behoefte om mensen te betrekken bij hun leefomgeving. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een toename in aangesloten werkgroepen. In 2012 zijn 7 nieuwe werkgroepen ontstaan. Totaal zijn nu 146 werkgroepen aangesloten en daarin zijn tezamen 5100 mensen actief. Op deze wijze wordt zo n 130 fte aan werk verzet. 27

28 De ondersteuning aan de werkgroepen varieert van de uitleen van gereedschappen, ecologische adviezen, het organiseren van cursussen tot en met het opstellen van beheerplannen. Door de samenwerking met de werkgroepen vragen meer gemeenten adviezen en ondersteuning in het betrekken van bewoners bij hun groene leefomgeving. Ook vragen ze adviezen voor het ecologische versterken van het groen in woonwijken. In 2012 zijn drie projecten gestart met woningbouwcorporaties en gemeenten. Deze projecten lopen door in Lopende projecten Maatschappelijke stages Het project maatschappelijke stage 2011/2012 was zeer succesvol. Meer dan 1000 leerlingen hebben hun maatschappelijke stage gelopen in natuur en landschap. De scholen dragen 300 euro bij aan de kosten voor een maatschappelijke stagedag. De scholen zijn zeer tevreden over de professionele aanpak van LNH. Daarnaast werken we samen met andere terreinbeherende organisaties, zoals Staatsbosbeheer en PWN om maatschappelijke stages gezamenlijk aan te bieden. Ook werken we daarbij samen met bij Landschap Noord-Holland aangesloten vrijwilligersgroepen, zoals Stichting de Kalverpolder. Verder bieden we werkgroepen ondersteuning als zij zelf maatschappelijke stages organiseren. Zo volgen velen van hen de cursus omgaan met jongeren bij Landschap Noord-Holland. Deze cursus in de vorm van een workshop werd door de deelnemers zeer gewaardeerd. Pimp it green Pleinen in stedelijke omgevingen bestaan voornamelijk uit straatstenen en beton omgeven door een losse bomenrij of wat lage struiken. Dat (speel)pleinen ook op een andere wijze ingericht kunnen worden, heeft LNH laten zien met het project Pimp it Green. Samen met een basisschool in Amsterdam West is een plein tijdelijk omgetoverd tot een groene speeloase hours De samenwerking tussen ID&T, een internationale dance event organisatie, is in 2012 gecontinueerd. Samen met ID&T hebben we in 2011 de ambitie uitgesproken om uur vrijwilligerswerk te hebben uitgevoerd in En deze uren hebben we gehaald. Meer dan 400 jongeren zijn op twee werkdagen op twee verschillende locaties actief geweest. Door deze beheerwerkzaamheden hebben zij hun kaartje verdiend voor het festival Welcome to the Future in Twiske polder en Mysteryland in Haarlemmermeer. Europese samenwerking Met Engeland en Frankrijk heeft LNH een samenwerkingsproject leren door doen. Veel vrijwilligers leren over natuur en beheren van het landschap door de handen uit de mouwen te steken. Toch zijn de vrijwilligers en de terreineigenaren zich niet bewust van deze wijze van leren. Het project Life long learning gaat specifiek over deze wijze van leren. Vrijwilligers vanuit Engeland en Frankrijk wordt gevraagd naar hun wijze van leren. Het project is mogelijk gemaakt met het Europese fonds Grundtvig. Gierzwaluw Inventarisatie Project Tot nog toe gold de gierzwaluw als een vogel die door zijn complexe leefwijze niet te tellen was. Door de vele ervaring die ondertussen is opgedaan met het gedrag van de vogels, wilde het Gierzwaluw Platform Noord-Holland toch tot een vorm van tellingen komen. Omdat het Platform is aangesloten bij Landschap Noord-Holland deed zij een beroep op ondersteuning bij het vorm geven van een telproject. Afgelopen jaar is dit gierzwaluw inventarisatie project Noord-Holland daadwerkelijk van start gegaan. Samen met een vertegenwoordiging van het Platform heeft LNH eerst een project- 28

29 plan opgesteld, financiering gezocht, ondermeer via een lezersactie (netto opbrengst ) en een uitgebreid netwerk aan vrijwillige tellers in tien steden en dorpen opgebouwd. Ook werd samen met het platform een telmethode uitgewerkt, die mogelijk een trend in de ontwikkeling van de gierzwaluwpopulatie zichtbaar kan maken. Ruim veertig vrijwilligers deden uiteindelijk hun eerste ervaring op tijdens drie telronden die tussen 15 juni en 15 juli plaatsvonden. De tellingen krijgen een vervolg in 2013 en de daar op volgende jaren en zullen in 2016 worden afgerond. Aansluitend verschijnt dan een eindverslag. Groen en Doen Eind 2012 is gestart met de voorbereiding van twee projecten voor Groen en Doen. Met mensen uit de zorg wordt in een van de eigen terreinen van Landschap Noord-Holland beheerwerk uitgevoerd. In het tweede project wordt getracht om jongeren van rond de twintig jaar te interesseren voor het beheer van het Ilperveld. Ook worden in dit kader weidevogelvrijwilligers opgeleid voor de monitoring in de eigen terreinen van Landschap Noord-Holland. Begeleiding vrijwillig weidevogelbeheer In 2012 beschermden vrijwilligers, verdeeld over 25 weidevogelbeschermingsgroepen op hectare bij 923 boerenbedrijven, weidevogellegsels, samen met de agrariërs. Het totaal aantal gevonden legsels in onze provincie daalde met ruim 600 legsels tot Dit verschil werd voornamelijk veroorzaakt door de afname van het aantal gevonden kievitslegsels. De voornaamste oorzaak was hier waarschijnlijk het zeer koude winterweer dat de kieviten tijdens hun winterverblijf of vroegtijdige thuiskomst in Nederland, parten heeft gespeeld. Bij de meeste weidevogelgroepen in Noord-Holland werden in 2012 minder legsels gevonden en beschermd. Zonder de forse afname van het aantal kievitslegsels steeg het aantal nesten zelfs ten opzichte van 2011 met 250 legsels. Legsels werden gemarkeerd, zodat deze niet verloren gingen bij agrarische werkzaamheden en vrijwilligers deden verder inventarisaties en alarmtellingen om zo inzicht te krijgen in de reproductie van de weidevogels. Landschap Noord-Holland ondersteunt de vrijwilligers en de boeren met materialen, cursussen, informatieavonden en door het werven en binden van vrijwilligers. In het totaal kwamen er in 2012 zo n 104 nieuwe vrijwilligers bij. Deze zaken en meer komen in het Jaarboek Weidevogels 2012 uitgebreid aan de orde. Jaarlijks ontvangen zo n 2200 relaties het Jaarboek Weidevogels van Noord- Holland, waar over diverse weidevogelzaken binnen de provincie uitgebreid wordt gerapporteerd. Cursus inventariseren en alarmtellen Naast nestbescherming is kuikenbescherming van groot belang voor weidevogelpopulaties. Uiteindelijk bepaalt vooral kuikenbescherming het broedsucces van de weidevogelpopulatie. Door veel vrijwilligers worden vlak voor de maaidatum, in de weilanden waar nog veel kuikens rondlopen, stokken met vlaggen geplaatst. Door het wapperende geluid van de vlaggen trekken weidevogelgezinnen het weiland uit. Op deze manier krijgen de weidevogelkuikens een duwtje in de goeie richting. Om meer grip te krijgen op de kuikenoverleving werd er dit jaar een cursus inventariseren en alarmtellen gehouden in Laag Holland. Zo n 25 enthousiaste vrijwilligers deden hier actief aan mee en leerden hoe ze territoria moesten inventariseren aan de hand van weidevogel gedrag. Vervolgens werd er tijdens een alarmtelling gekeken hoeveel weidevogels er nog met kuikens rondliepen in dezelfde gebieden. Op deze manier werd er door de vrijwilligers inzicht vergaard in de kuikenoverleving, hetgeen ook weer sturend kan zijn voor het weidevogelbeheer. Door steeds meer vrijwilligers 29

30 deze methode bij te brengen kunnen we weidevogels straks nog beter beschermen. Daarvoor wordt deze cursus de komende jaren op meer plekken in Noord-Holland gegeven. Cursussen kennisverbreding weidevogel vrijwilligers Via de subsidieregeling Groen en Doen hebben we in 2012 voorbereidingen kunnen treffen voor diverse cursussen ter kennisverbreding van de weidevogelvrijwilligers. Met behulp van cursussen over gedragswaarnemingen, gegevensinvoer en toekomstige visies op weidevogelbeheer sturen we de vrijwilligers nog beter beslagen het veld in. Zo is om betere weidevogelgegevens te generen de cursus digitalisering en gegevensinvoer gegeven. De aanwezigheid van weidevogelgegevens vormt namelijk de basis voor een goede evaluatie van het weidevogelbeheer. Onlangs is het programma waarmee vrijwilligers hun gegevens in kunnen voeren vernieuwd waardoor nieuwe vormen van gegevens kunnen worden ingevoerd. In 2013 gaan we enkele cursussen geven om dit onder de aandacht te brengen en weidevogelvrijwilligers ervan te doordringen dat deze gegevens ingevoerd moeten worden. Extra maatregelen voor de weidevogels Februari en maart 2012 waren droge maanden. Dankzij het project Help jonge grutto s overleven (gefinancierd door de inzamelactie onder de Beschermers van LNH, netto opbrengst ) zijn met boeren maatregelen afgesproken die ten goede kwamen aan de foerageer- en opgroeimogelijkheden voor de weidevogels. Door de actie greppel-plasdras is op een tiental boerenbedrijven in Noord-Holland een sterk verbeterde voedselsituatie ontstaan tijdens de vestigingsfase. Hierdoor werden vogels vaak aangetrokken om in de directe omgeving te gaan broeden. Daarnaast is o.a. geld besteed aan het ontzien van weidevogelnesten en kuikens door later te maaien en aan het behoud van een visdiefkolonie in het Oostzanerveld. Tot slot werd een begin gemaakt met het plaatsen van schrikdraad om de aanwezigheid van vossen tegen te gaan. De ervaringen die we hiermee opdoen, gebruiken we bij toekomstige acties. 30

31 3. Onderzoek & Advies Ontwikkelingen De afdeling Onderzoek en Advies (O&A) richt zich op het onderzoeken van en adviseren over allerlei aspecten van natuur, landschap en cultuurhistorie. In 2012 is de ontwikkeling ingezet naar een groen onderzoeks- en adviesbureau, dat vanuit het merk Landschap Noord-Holland haar expertise en ervaring in de markt zet als betaalde dienstverlening. Landschap Noord-Holland wil hierbij een unieke plek in de markt van groen onderzoek en advies innemen stond in het teken van het leggen van een fundament voor de verdere ontwikkeling van de afdeling. Een belangrijke mijlpaal is dat de afdeling dit jaar kostendekkend heeft gewerkt. De financiële doelstellingen voor het verwerven van opdrachten zijn gehaald. Het aantal klanten is toegenomen. Met name het aantal gemeenten dat opdrachten heeft verstrekt, is toegenomen. Het lukt O&A ook om met het bedrijfsleven contacten te leggen, wat in een enkel geval al tot opdrachten heeft geleid, zoals met Schiphol en Afvalzorg. O&A heeft een aantal opdrachten uitgevoerd in samenwerking met andere bureaus. Hierdoor was het mogelijk om best- expert aan te bieden. In alle gevallen was de samenwerking succesvol. De komende jaren wil de afdeling de samenwerking met andere bureaus uitbreiden, waarin de unieke expertise van Landschap Noord-Holland kan worden ingezet. Hierdoor wordt het netwerk versterkt en de markt vergroot. Intern wordt nauw samengewerkt met de Groenploeg en het cluster `Vrijwilligers en Burgerparticipatie` met als doel een totaalaanbod aan potentiële klanten te realiseren. Naast externe opdrachten verleent O&A interne adviesdiensten aan de afdeling Duurzaam Beheer. Deze interne dienstverlening is middels programma management verbeterd. Hierbij staat bij O&A voorop dat een interne klant net zo belangrijk is als een externe klant. Opdrachten In het oog springende opdrachten in 2012 waren: Schiphol: opstellen van een Vogelkalender voor de afdeling Bird Control met daarbij als een communicatiemiddel een placemat. Gemeente Aalsmeer: Opstellen van een Natuurwaardenkaart voor de gemeente Aalsmeer en vergroten van burgerbetrokkenheid bij de natuur in Aalsmeer. Dit leidt tot een langjarige relatie en opdrachten voor LNH. Rijkswaterstaat: monitoring Zwarte Zee-eenden voor de kust van Bergen. Monitoringsproject waarbij vrijwilligers een belangrijke rol spelen in de uitvoering. LNH is daarbij een belangrijke schakel in de uitvoering. Dit leidt tot een langjarige opdracht. Gemeente Heiloo: Monitoring Noorderneg, een langjarig project om de effecten van ecologisch beheer (uitgevoerd door de Groenploeg) te monitoren. Visbeheer Ilperveld; het wegvangen van vissen die in bepaalde gebiedsdelen niet voor mogen komen met het oog op het helder maken van het water. Wijk aan Zee; advies over het bouwen in de omgeving van Natura 2000 gebied. Voorland nabij Muiderberg; directievoering bij inrichting voor natuur en recreatie van dit onderdeel van de natuurboulevard Waterberging Baambrugge; advies over kostenbesparende inrichtings en beheermaatregelen Nationaal Landschap Laag Holland: systematische nulmeting van landschappelijke kernkwaliteiten Zesstedentrekvaart: informatieve kaart met attracties en horecabedrijven, inclusief QR codes 100 Buitenplaatsen: inventarisatie en beschrijving voor Oneindig Noord-Holland 31

32 Nederhorst den Berg en Heemstede: opzetten vrijwilligersgroepen op buitenplaatsen Schermer, Velsen, Wormerland: ervenstudies Beemster: handboek erven in ontwikkeling Houten boerenhekken in West-Friesland, Kop van Noord-Holland en Texel (Gieskes-Strijbisfonds) Houten boerenhekken in Laag Holland (NL) en Zuid-Kennemerland (Zabawasfonds) Fort bij Krommeniedijk: herstel grachtoever Fort bij Aalsmeer: herinrichting buitenterrein Zijpe: herstel houtwallen Leyduin: beelden langs de Leybeek Overplaats: nieuwe theekoepel/focusplek Data buitenplaatsen voor kaart Gouden Eeuw tentoonstelling in Amsterdam Museum Innovatie en productontwikkeling zijn belangrijk voor de verdere positionering van O&A in de markt. Dit jaar heeft de afdeling nieuwe producten ontwikkeld en in de markt gezet, op het gebied van: o (tijdelijke)natuur op bedrijfsterreinen; o training en advies op het gebied van de gedragscode Flora- en Faunawet; o natuurwaardenkaarten; o systematisch in beeld brengen van landschapskwaliteiten; o stadsrandontwikkeling; o het ontwikkelen van ommetjes; o ondersteunen en intermediair voor onderzoeksvrijwilligers; o ervenconsulentschap. Voor een aantal van deze nieuwe producten heeft O&A al opdrachten verkregen zoals voor training van de gedragscode Flora- en Faunawet, natuurwaardenkaarten, ervenconsulentschappen en het systematisch in beeld brengen van landschapskwaliteiten. Daarnaast heeft de afdeling eerste verkenningen uitgevoerd naar kansen op het gebied van natuur&landschap en zorg en de uitvoering van het nieuwe gemeenschappelijke landbouwbeleid (GLB). Deze verkenning zullen in 2013 worden voortgezet, waarbij samenwerking met agrarische natuurverenigingen een belangrijk aspect is. Eind 2012 zijn 2 atlassen verschenen: de vissenatlas en de dagvlinderatlas. De atlassen zijn ontwikkeld in samenwerking met respectievelijk RAVON en de Vlinderstichting. Op deze wijze wil Landschap Noord-Holland het grote databestand over het voorkomen van flora en fauna in Noord- Holland voor het grote publiek ontsluiten. Dit jaar is begonnen met het ontwikkelen van een floraatlas. Voor de financiering hiervan is gestart met een campagne soortsponsoring. Deze atlas wordt in 2013 geschreven en begin 2014 uitkomen. Intern De ontwikkeling naar groen advies- en onderzoeksbureau vraagt ook dat interne ondersteunende processen worden geoptimaliseerd. Zo zijn planning en control verbeterd. De afdeling heeft nu snel inzicht in omzet en projectbudgetten. De tools hiervoor zullen begin 2013 in het nieuwe systeem Exact geïmplementeerd worden. LNH heeft een kwaliteitsmanagement systeem ingevoerd, dat begin 2013 voorziet in een ISO 9001 certificering. In de ontwikkeling van dit systeem zijn klanttevredenheidsonderzoek, evaluatie en verbeteringen in de kwaliteit van offertes en uitvoering van opdrachten ingevoerd. De formatie van de afdeling is op sterkte gebracht, waardoor binnen de teams voldoende kwantitatieve en kwalitatieve capaciteit is. De samenwerking tussen teams in de afdeling is versterkt. Hierdoor kunnen kennis en ervaring zo optimaal mogelijk bij opdrachten worden ingezet. De zakelijke huisstijl voor Landschap Noord-Holland is aangepast. Deze is toegepast in diverse brochures, flyers en rapporten en de CV s van alle medewerkers. 32

33 De website voor de afdeling is aangepast. Het productenaanbod is hierop aan te treffen waardoor meer potentiële klanten ons kunnen vinden. Naast externe opdrachten verleent O&A interne adviesdiensten aan de afdeling Duurzaam Beheer. Het gaat hier bij onder meer om het opstellen van beheerplannen, uitvoeren en coördineren van monitoring, certificering, de invoering van CMSi, SNL aanvragen en kwaliteitstoetsen. Deze de interne dienstverlening is middels programma management verbeterd. Hierbij staat bij O&A voorop dat een interne klant net zo belangrijk is al een externe klant. Regelingen Door de afd O&A werden twee regelingen uitgevoerd, de regeling soorten en de Landschapselementen regeling (LER). Naast de opbouw van de procedure intern (formulieren, website info), taakverdeling,administratie werden voor de soorten regeling 12 aanvragen behandeld en voor de LER ruim 60. de provicnie NH zorgde voor een bijdrage waardoor LNH in staat was deze regeling uit te voeren. PNI O&A voert voor de provincie de Provinciale Natuurinventarisatie uit. Belangrijke taken zijn de uitvoering van het Landelijk Meetnet Flora en het weidevogelmeetnet. Deze meetnetten geven inzicht in de kwaliteit van de natuur in Noord-Holland. Een belangrijke stap daarvoor is dat LNH CBS heeft gevraagd de LMF gegevens te analyseren. De resultaten van het weidevogelmeetnet zijn gepubliceerd in het weidevogeljaarboek. In 2012 is het zuidelijk deel van Waterland gebiedsdekkend geïnventariseerd op weidevogels. Met die gegevens zijn de provinciale doelstellingen getoetst. Verder zijn de ganzen in de 10 km zone van Schiphol onderzocht en is juli 2013 de provincie gebiedsdekkend door vrijwilligers onderzocht op ganzen. De flora gegevens van Noord-Holland zijn uitgebracht in brochure met daarbij van alle soorten digitale verspreidingskaarten. Die kaarten zijn gepubliceerd op de website van LNH. Op basis van de PNI gegevens aangevuld met gegevens uit de NDFF en meetnetten zijn bouwstenen geleverd voor de`staat van het groen`. Verder heeft O&A voor de provincie allerlei beleidsadviezen opgesteld op het gebied van Natura 2000 en de coördinatie van monitoring SNL. In het kader van het project Groen en Doen zijn 2 projecten gestart om groepen onderzoeksvrijwilligers op te zetten, die een rol kunnen spelen bij visonderzoek en natuuronderzoek in de gemeente Heerhugowaard. 33

34 4. Maatschappelijke verankering Beleid We hebben flinke stappen gezet met het merk Landschap Noord-Holland. Het merkboekje, de elevator pitch en de Landschap Noord-Holland PowerPoint presentatie zijn begin dit jaar ontwikkeld en gepresenteerd in de organisatie. Het boekje vat samen hoe we willen werken en hoe we ons presenteren als een sterk merk. Zodat we met gebundelde krachten ons doel het best dienen. Dit najaar werd door de nieuw aangestelde Marketeer een Marketingplan gepresenteerd gericht op de particuliere markt (maatschappelijk draagvlak). We focussen op zeven strategische thema s: 1. Bepalen van doelstellingen en KPI s 2. Vergroten van klantinzicht 3. Naamsbekendheid en imago 4. Extra inkomsten genereren met nieuwe proposities 5. Partnerships 6. Behouden en binden van bestaande beschermers 7. Vergroten van online rendement Vervolgens hebben we twee thema s uitgewerkt in projecten. De eerste betreft Klantinzicht waarin we onderzoeksmethoden introduceren om meer inzicht te krijgen in de wensen en behoeften van onze Beschermers. Dit project gaat begin 2013 van start. Het tweede project betreft een fondsenwervende campagne Adopteer een Soort. Deze campagne is opgezet om te experimenteren hoe we op nieuwe wijze inkomsten en warme contacten kunnen genereren. Concreet vragen we om donaties, likes, shares voor 5 bedreigde dieren en planten in Noord-Holland. Met de verkregen inkomsten realiseren we maatregelen om de leefsituatie van deze soorten te verbeteren. Tot slot hebben we marketingadviezen gemaakt voor Buitenplaats Leyduin, de Landschapsacademie en de inrichting van het CRM systeem. Communicatiemiddelen Huisstijl Afdeling Middelen heeft een bureau aangetrokken om de Wordsjablonen organisatiebreed juist werkend en volgens gangbare huisstijl in het Officepakket aan te bieden. Een heel aantal sjablonen worden daaraan toegevoegd om verslaglegging en acquisitietrajecten te verbeteren, dit wordt in 2013 afgerond. Onze huisstijl is een van de dragers van het sterke merk dat we willen zijn. Om het merk de komende vijf jaar nog beter te laden en de continuïteit te waarborgen werd de huisstijl vastgelegd in een omvangrijk huisstijlhandboek. Het vormt een eenduidige richtlijn om mee te werken tijdens producties - voor zowel onze huisvormgever als de afdeling Communicatie en Marketing, zodat de kwaliteit van onze uitingen omhoog gaat. Het huisstijlhandboek is begin 2013 verschenen. Het kleurenpallet van de huisstijl is opgefrist. Zo werd een taupe kleurige variant ontwikkeld voor de zakelijke markt en voor de publieke markt een groene variant. De wijzigingen zijn subtiel, herkenbaar en beantwoorden beter aan onze ambities om een moderne, transparante, slagvaardige, duurzame organisatie te zijn. We kunnen nu zeker 5 jaar vooruit. De zakelijke markt heeft ook sjablonen gekregen voor rapporten, CV s, productbladen, brochures en PowerPoint presentatie. Voor de oude kleurstelling van de terreinbebording stellen we in 2013 een uitsterfbeleid voor. Dit doen we al voor het wagenpark (vanwege kosten en levensduur). 34

35 Website Het doorontwikkelingstraject van de website is bijna afgerond. De teams/afdelingen Vrijwillig natuurbeheer & burgerparticipatie, Groenploeg en O & A werden nadrukkelijk betrokken bij de vraag hoe we producten & diensten beter zichtbaar maken op de site. Tot aan de live-gang op 24 januari 2013 is hard gewerkt aan de content, de structuur en bestel- en reserveringsprocessen. Natuurgids en bebording De Landschap Noord-Holland Natuur en Wandelgids is in ontwikkeling. Naar verwachting komt deze juni 2013 uit. De gids zetten we vijf jaar in als wervingsmiddel voor Beschermers. Ook de huidige Beschermers ontvangen de gids. In de Beheereenheid Zuid werden bij veel terreinen informatiepanelen en welkomstborden geplaatst. Interne communicatie Het intranet dateert uit 2006, maar functioneert goed en betrouwbaar als een van de smeermiddelen in de organisatie om elkaar van informatie te voorzien. Tegelijkertijd zijn er al langer wensen voor verbetering die vanwege de kosten werden uitgesteld. Voor aanvullende input is een kwalitatief onderzoek gehouden onder de ongeveer 120 intranetgebruikers van LNH. In 2013 zal de basismodule intranet van Exact in gebruik worden genomen en komt het huidige intranet te vervallen. Maatschappelijke verankering Maatschappelijke verankering van onze activiteiten in de samenleving is van strategisch belang in ons dagelijks werk. Dit kwam in 2012 op vele manieren tot uitdrukking. Zowel via de adviezen en ondersteuning aan interne klanten als aan de projecten en activiteiten voor onze Beschermers en Noord-Hollanders. Wandel4daagse Alkmaar We doen al drie jaar mee aan de wandelvierdaagse om de naamsbekendheid en zichtbaarheid te verhogen. De Wandel4daagse heeft een enorme hoge publiciteitswaarde. Vanaf december tot en met eind juni zijn dagelijks uitingen en artikelen in lokale dagbladen te vinden. Met de acties van 2012 werden 1930 adressen verzameld; warme leads voor fondsenwervende acties. Dit jaar waren we voor het eerst hét goede doel van het evenement. Donaties van de wandelaars leverden een bedrag op van euro bestemd voor bescherming van de weidevogels. Na evaluatie hebben we besloten in 2013 zwaarder op fondsenwerving in te zetten. Onder andere door de campagne Adopteer een soort aan te schakelen. Le Champion is akkoord dat we dan wederom hét goede doel van het evenement zijn. NPL publiciteitsprojecten 2012 De nieuwe expositie Ilperveld mensenwerk in het Bezoekerscentrum Ilperveld was dit jaar NPL publiciteitsproject net als het herstel van de historische moestuin op Buitenplaats Leyduin. Nu is de moestuin open en voor iedereen te bezoeken. Er werden o.a. filmopnames voor website Open Monumentendagen gemaakt, een serie over monumenten op de NTR. De moestuin is ook in het TV programma Koffietijd (RTL4) geweest als Goed doel van de Nationale Postcode Loterij. De moestuin is zo n succes, dat er een wachtlijst is voor nieuwe deelnemers. Het andere NPL project, Help de ringslang, is in volle gang. 100 Aangepaste appelkisten met NPL-, LNH- en ringslanglogo zijn aangeschaft voor de periode t/m Het project is in Waterland en Uitdam i.s.m. Stadsdeel Amsterdam-Noord gelanceerd. Via locale kranten, het Noord-Hollands Dagblad en Vroege Vogels werd reclame gemaakt. In het Ilperveld komt in het Bezoekerscentrum een pallet- 35

36 kist ter promotie. Later in 2013 volgen andere regio s waar we gericht mensen uit de groene as en van volkstuincomplexen benaderen. Inmiddels zijn 8 kisten verkocht. Opvallend was de belangstelling van buiten de provincie. Zo werden kisten aangevraagd door particulieren in Wijchen en Leeuwarden. Daar waar maar mogelijk communiceert Landschap Noord-Holland veelvuldig intern en extern over de Postcode Loterij. Om de zichtbaarheid te vergroten kregen de 130 coördinatoren van de vrijwilligersgroepen een vest met het logo van zowel Landschap Noord-Holland als de Nationale Postcode Loterij. Ondersteuning Onderzoek & Advies Het Kenniscentrum Weidevogels bracht het Jaarboek Weidevogels 2011 uit. Boordevol actuele kennis en resultaten van recent onderzoek. Door middel van gebiedsgericht beheer via weidevogelkringen en het inspelen op afwijkende weerssituaties trachten de diverse organisaties de negatieve weidevogeltrend om te buigen. Het jaarboek geeft inzicht in die inspanningen. De Studiemiddag Weidevogels werd volgens plan uitgevoerd. De evaluatie van de Studiemiddag liet zien dat het animo onder deelnemers wat is teruggelopen. Mogelijk is een verzadigingsmoment opgetreden. De formule van de Studiemiddag is daarom aan enige verandering toe. We ontwikkelden een ringslangfolder, brochure met flyer over de Landschapselementenregeling en brochure Streekfonds conform de nieuwe huisstijl. De uitstraling is toegankelijk, professioneel en duidelijk herkenbaar Landschap Noord-Holland. We hebben een wervingsactie voor het uitgeven van een flora-atlas opgezet. Particulieren en bedrijven/ organisaties kunnen hun favoriete soort adopteren. Particulieren adopteren een soort voor 100, bedrijven voor 500. Tot en met februari 2013 zijn 73 soorten aan particulieren verkocht en 6 soorten aan bedrijven en verenigingen. Doelstelling is uit sponsoring halen. Tot nu toe is aan donaties ontvangen (stand 21/2). De actie loopt tot december Ter ondersteuning van deze actie zijn een flyer ontwikkeld, een webpagina voor donatie van de plantensoorten, en een tweewekelijkse florarubriek in het Noord-Hollands Dagblad. De rubriek loopt in ieder geval tot 1 april Dan volgt een evaluatie. Twee keer is een zakelijke nieuwsbrief verzonden. Er zijn nu 268 abonnees. Doel is dit aantal binnen een jaar te verdubbelen. Eerste resultaten: de nieuwsbrief zorgt voor een hoger bezoekersaantal op de pagina zakelijke markt en wordt goed gelezen. Verder werd geadviseerd en ondersteuning geboden aan tal van zaken. Hieronder staat een opsomming: - Communicatie over de landgoederen en het Jaar van de Buitenplaatsen - Communicatie over de Landschapselementenregeling, Zesstedentrekvaart, paarden in het landschap, flora DVD, ringslangpallets, vissenatlas, ijsvogelhandleiding, tentoonstelling Naar Buiten, flora-atlas, waddenwandelen. - Ontwikkelen van de nieuwe huisstijl, zie eerder onder kopje huisstijl (productbladen, rapporten, website) - Corporate communicatie O&A - Eigen omgeving website voor O&A - Ontwikkeltraject, doelstelling, KPI s pagina zakelijke markt op de website - Ondersteuning bij nieuwe naam ontwikkelen voor de afdeling O&A 36

37 Tot slot hebben we bedrijfsleven geïnformeerd via KvK en bijbehorende communicatiemiddelen, is contact gelegd met VNG voor publiciteit richting gemeenten en met vakbladen voor publiciteit rond vissenatlas. Ondersteuning Duurzaam Beheer Ondersteuning Vrijwilligerscluster Veel mensen doen vrijwillig en onbetaald werk voor medemens en samenleving. Het jaarverslag Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer 2011 dat in 2012 uitkwam, laat zien dat ook dit jaar de resultaten van vrijwillig natuurbeheer groeien. Omgerekend in fte is er een groei in vrijwilligerswerk zichtbaar van 3%. Juist in deze tijd kan het belang van vrijwilligerswerk voor natuur en landschap niet vaak genoeg onderstreept worden. Zonder dit zou Noord-Holland een stuk minder mooi zijn. Deze boodschap is actief gecommuniceerd via de pers en online. Ook dit jaar werken we samen met dance-organisatie ID&T om via peer pressure een moeilijke doelgroep (jongeren) te bereiken. Via LNH vrijwilligerswerkdagen in de natuur in juli kunnen de deelnemers een gratis toegangskaartje verdienen voor Mysteryland en Welcome to the future. Landschap Noord-Holland kan via deze events werken aan draagvlak voor natuur en naamsbekendheid/merkidentiteit. De werkdagen zijn inmiddels zo populair dat kanshebbers dit jaar vooraf extra vrijwilligerswerk gedaan moeten hebben via HOURS om in aanmerking te komen voor deelname aan de Landschap Noord-Holland vrijwilligerswerkdagen. Het jaarlijkse landelijke event Natuurwerkdag in november was weer een succes in Noord-Holland. Er was een recordaantal werklocaties van 66. Landschap Noord-Holland coördineert deze dag in Noord-Holland. De combinatie van regionale aandacht en landelijke zichtbaarheid en ingezette campagnes/media-aandacht gaf een resultaat van deelnemers. Via Twitter werden mensen extra uitgenodigd voor nog rustige locaties. Voor de Maatschappelijke stages is een menukaart en portfolio gemaakt in nieuwe huisstijl en wordt digitaal aan scholen aangeboden. Verder werd geadviseerd en ondersteuning geboden bij projecten waar nodig. Ondersteuning Groenploeg In korte tijd is een pilot project Bijenhotels uit de grond gestampt. Doel was om in het kader van het Jaar van de Bij de bijen een handje te helpen, tegelijk een Landschap Noord-Holland product te ontwikkelen en werk te hebben in de rustigere werkperiode van de Groenploeg (broedseizoen). Via een flyer, persberichten, mailings, facebook, twitter, de webshop werd het bijenhotel geïntroduceerd. Er is ingezet op eigen netwerkrelaties. We creëerden aandacht in de media door het aanbieden van bijenhotels aan de wethouder van Amsterdam-Oost en de Hortus Naturalis. Op buitenplaats Leyduin en in en rond kantoor Heiloo zijn ook exemplaren te zien. De reacties waren lovend. Er werden 40 exemplaren verkocht tegen actietarief, gesponsord door de Nationale Postcode Loterij. De grote bijenhotels zijn afgenomen door bedrijven, gemeenten, non-profit en particulieren met een groter erf. Van de kleine bijen observatienestkasten voor particulieren zijn er 200 stuks gemaakt en 160 verkocht. Verder hebben we geadviseerd en ondersteuning geboden daar waar nodig, onder andere bij onze re-integratietrajecten. Ondersteuning Beheerteams Naast vele kleine klussen boden we ondersteuning bij grote projecten. De Noordkop trok veel aandacht,bij-voorbeeld met het project Revitalisering Noordduinen. Hiervoor werd binnen onze eigen site een projectsite gemaakt: Voor het Natuurinformatiepunt Balgzand bij t 37

38 Kuitje werd een PowerPoint gemaakt. Een versie voor kinderen en voor volwassenen. Veel tijd vergde de organisatie van openingen van gerealiseerde projecten. In 27 januari was er een feestje op Balgzand vanwege de versterkte schorren en dijk. Dit werd in nauwe samenwerking met het Hoogheemraadschap georganiseerd. Op 9 maart volgde de opening van de Zandpolder en de Nollen van Den Helder. Op 15 juni was de publieksopening van Kruiszwin. De afronding van de realisatie van de herinrichting van de Overplaats vroeg ondersteuning van de beheerder en de projectleiding door de afdeling Communicatie en Marketing. Webwinkel De bestelmodule voor winkelartikelen en excursiebetalingen is met een aantal eenvoudige ingrepen verbeterd. Inhoudelijk en technisch behoeft de Webwinkel zeker aandacht. Eind november zijn we gestart met het opstellen van een marketingplan webwinkel. Front Office (FO) Navision, het Beschermeradministratieve systeem, vraagt veel tijd vanwege achterstallig onderhoud, problemen en onbekendheid met het systeem. Zo zaten de Cadeaubeschermerschappen niet goed in het systeem. De tijdschriftselecties zijn te ingewikkeld en moeten vereenvoudigd tot een gemakkelijk uit te voeren taak. Wisseling van twee medewerkers die bekend waren met het systeem, maakten het er niet eenvoudiger op. Een speciaal opgerichte werkgroep met verschillende expertises buigt zich nu elke twee weken over het systeem om fouten uit het systeem te halen, procedures vast te leggen en groepen op de juiste manier in het systeem herkenbaar te krijgen. Er is een begin gemaakt met de verdere herverdeling en spreiding van taken bij de FO medewerkers. In 2013 zal dit verder zijn beslag krijgen, aangevuld met gerichte trainingen (telefoonbehandeling, Excel) ter kwaliteitsverbetering en om een gelijkwaardig niveau van vaardigheden van de medewerkers te realiseren. In 2013 werken we processen en procedures op allerlei gebied uit, om het efficient functioneren van de FO te bevorderen. Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Ilperveld In 2012 zijn er bezoekers geweest. In 2011 waren dat er Ondanks het wisselvallige en natte weer toch weer behoorlijk veel bezoekers! Net als vorig jaar wisten veel scholen ons weer te vinden. Er zijn 53 basisschool klassen geweest en 61 klassen van het voortgezet onderwijs. Er is een groei te zien bij de naschoolse opvang groepen dit waren er 31. Op advies van de Kleine Consultant hebben we ingezet in op een verhoogd gebruik van de vergaderlocatie in het Ilperveld. Via grote online vergaderlocaties websites maakten we vergaderlocatie Ilperveld bekend bij bedrijven en organisaties. Dit resulteerde helaas niet in meer boekingen. In tegendeel. De economische recessie speelt ons hierin duidelijk parten. Veel meer mensen hebben gebruik gemaakt van de fluisterboten. Daarentegen zijn er minder mensen met een excursie op zondagmiddag mee geweest. De Open dag begin april was geen succes door het slechte weer. Dit jaar waren wij wel weer opgenomen in het programma van de Bootjestocht die wordt georganiseerd door inwoners van Landsmeer. Dat was goed voor de bezoekersaantallen. Meer dan 500 deelnemers kwamen op ons terrein! Het vernieuwde terras met speelboot voor kleine kinderen en de kleine stoeltjes en speelgoed oogsten waardering van de bezoekers, evenals de nieuwe expositie. Op de brunch vaarexcursie is positief gereageerd. Veel bezoekers pakken de brochure met 10 uittips omdat men de foto van een pick- 38

39 nick op de boot heel aantrekkelijk vindt. Er zijn 11 x vaartochten met lunch geweest. Helaas is de excursie waarbij met individuele inschrijving wordt gewerkt maar 2 keer doorgegaan vanwege te weinig aanmeldingen en steeds slecht weer. Zonnepanelen op de veldschuur zorgen vanaf eind april voor energie die direct gebruikt wordt voor het laten varen van de elektrische fluisterbootjes. De Ilperveld mensenwerk tentoonstelling is in de picture gebracht als Nationale Postcode Loterij project via een Special-inn Glossy A5 spread oplage stuks verspreid in regio Amsterdam- Noord en omstreken, via persberichten, informatiepaneel, nieuwsbericht in tijdschrift, webnieuws. Alle schoolklassen van het eerste half jaar werden rondgeleid. In de herfstvakantie hebben we een nieuw concept geïntroduceerd, Indrukwekkende indianendagen. De event is bedoeld voor kinderen en ouders. De bijzondere band van indianen met de natuur en hun medemensen staat centraal. Helaas liet het weer ons in de steek en waren er erg weinig aanmeldingen. In 2013 bieden we het concept aan tijdens alle schoolvakanties om te beoordelen of het wel succesvol kan zijn. Bezoekerscentrum Fort Krommeniedijk Landschap Noord-Holland gaat op verzoek van de Provincie een bezoekerscentrum realiseren in Fort bij Krommeniedijk met als thema natuur en landschap. De plannen werden in verder uitgewerkt met veel samenwerkende partijen: Stadsherstel Amsterdam, The Care Factory, Amsterdam Museum en de actieve Vrijwilligersgroep. Een deel van het fort zal open zijn voor publiek. Een ander deel is bestemd voor 20 autistische jongeren om te wonen, werken en de weg naar een zelfstandig bestaan op te bouwen. Door deze constructie en financiering wordt het voortbestaan van dit UNESCO Werelderfgoed gewaarborgd. De Provincie Noord-Holland, de Nationale Postcode Loterij, Stadsherstel Amsterdam en het Achmea fonds SGS maken de restauratie en transformatie financieel mede mogelijk. Zo hielden we informatieavonden en ontwikkelden we een folder om betrokkenen in de omgeving te informeren over de komst van het bezoekerscentrum in Fondsenwerving Fondsenwerving particulieren Het aantal betalende Beschermers daalde van naar Beschermers in Dit ondanks de grote campagnematige aanpak voor de Noordkop: Vijf grote natuurprojecten zijn via een publiekscampagne onder de aandacht gebracht bij huishoudens met de boodschap erop uit gaan en de natuur zelf te ontdekken. Het was een communicatiemarketing mix van een speciaal magazine over onze activiteiten in de regio met diverse conversie mogelijkheden, zichtbaarheid op TV via de serie Natuurlijk Noord-Holland en een wervingsfolder. Het aantal nieuwe Beschermers uit deze campagne bleef steken op 217. Het heeft geen vrijwilligers opgeleverd. Verwachting was dat het minimaal 500 nieuwe Beschermers zou opleveren en 25 nieuwe vrijwilligers. Het aantal deelnemers dat werd geworven voor het Natuurcollectief is maar liefst 1369 Beschermers, vrijwilligers en medewerkers. Hiervan worden in betaald door De Friesland. In het kader van de samenwerking rond het Natuurcollectief is de website ZoBuiten.nl opgezet. Dit online platform met tal van buitenactiviteiten belooft mensen: een goed gevoel als resultaat van een buitenbeleving. Het is een middel om nieuwe klanten voor het Natuurcollectief te werven en behouden en daarmee indirect ook nieuwe Beschermers voor de aangesloten provinciale Landschappen. Trekker is De Friesland Zorgverzekeraar. Met elkaar werken we er hard aan om dit concept succesvol neer te zetten. 39

40 Onze vrijwillige gidsen en schippers kregen een workshop aangeboden hoe werf ik Beschermers onder bezoekers van onze natuurgebieden. 32 Mensen deden eraan mee. Het leverde enthousiaste reacties op. In de nieuwsbrief van het Ilperveld was dit jaar een rubriek over dit onderwerp opgenomen, ter inspiratie voor de vrijwilligers. Begin maart zouden we standhouder zijn op de Holland Beurs ter promotie van Landschap Noord- Holland. Er bleken te weinig deelnemende partijen waardoor dit event werd afgeblazen. Dit jaar hebben niet betalers 1x een betalingsherinnering ontvangen. Wie niet reageerde, werd vervolgens nagebeld door Annie Connect. Met succes! Het resultaat: conversie van 57% procent. Kosten 2.235,-. Opbrengst 4.355,-. De contributi ing bevatte een fout in de acceptgiro, waardoor zo n mensen 0,25 cent betaalden i.p.v. het door hen ingevulde bedrag. Het verzendhuis heeft kosteloos de herstelmailing verstuurd. In het kader van behoud van Beschermers ontvingen de Beschermers bij het 1 e tijdschrift het Kortingsboekje van LNH. Als extraatje zijn dit jaar voor de Beschermers 5 gratis excursiemogelijkheden verspreid over Noord-Holland. Bij elk tijdschrift werd een fondsenwervende mailing meegestuurd naar de Beschermers. Ten behoeve van de weidevogelbescherming, de gierzwaluwen en het grondfonds. Deze acties hebben , en netto opgebracht. Fondsenwerving zakelijke markt De groep Bedrijfsvrienden daalde per saldo van 76 naar 69 (per 31/12/2012). De daling is het gevolg van het verslechterend economisch klimaat en opschoning van de lijst Bedrijfsvrienden. Er voegden zich 7 nieuwe bedrijfsvrienden bij het bestand. De jaarlijkse Bedrijfsvriendenavond, dit keer op Fort Krommeniedijk, werd druk bezocht. J. Bond, Gedeputeerde in Noord-Holland, luisterde de bijeenkomst op met zijn aanwezigheid. Een tweede Bedrijfsvriendenactiviteit was een themabijeenkomst over MVO in de praktijk, gecombineerd met een bezoek aan Bedrijfsvriend De Meerlanden in Rijsenhout. In het kader van de uitvoering van het convenant met de Noord-Hollandse Rabobanken organiseerden we twee regionale bijeenkomsten. Vermogensfondsen/subsidies In 2012 ontvingen wij van verschillende particuliere fondsen een bijdrage voor de realisatie van projecten, o.a. van het G.H. Bomen Fonds, fonds op naam bij het Prins Bernhard Cultuurfonds; M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting; Stichting Zabawas; Aeolus Fonds; Stichting Dierenrampenfonds; Suzanne Hovinga Stichting; ANWB fonds; Dinamo Fonds; P.M. Duyvisfonds; Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Holland; Westland Familie Fonds; Dineke Sluijters Vogelfonds van Vogelwerkgroep Het Gooi en Omstreken; Vogelbescherming Nederland en Lakeland Foundation. Landschap Noord-Holland ontving subsidies van o.a. de provincie Noord-Holland, het Ministerie van Economische Zaken, diverse gemeenten en het Nationaal Landschap Laag-Holland. Projectsubsidies zijn verleend vanuit verschillende subsidieregelingen van de provincie Noord-Holland, zoals de Subsidieverordening Inrichting Landelijk Gebied 2008 (ILG), de Uitvoeringsregeling Musea, Archieven en Monumenten NH 2012, de Uitvoeringsregeling Stimulering Herbestemming Noord-Holland

41 Regiofondsen (Vrienden van Leyduin) Op een bijeenkomst met de Vrienden werd o.a. ingegaan op een aantal projecten die in voorbereiding zijn en werd rekening en verantwoording over de ontvangen gelden afgelegd. Door deze gelden wordt de financiering van projecten in de regio aanzienlijk vergemakkelijkt. Een klein aantal nieuwe Vrienden meldde zich aan. LNH beraadt zich of een dergelijk concept ook in één van haar andere gebieden succesvol zou kunnen zijn. Koop voor de Natuur Een vorm van fondsenwerving waarbij gebruik gemaakt wordt van online kooptransacties door consumenten die de natuur graag willen ondersteunen zonder dat het hen iets extra kost. Van iedere aankoop draagt de betrokken webwinkel ca. 4% af aan een natuurorganisatie naar keus van de consument. Het aankoopbedrag wordt hier niet door beïnvloed. Dit concept is gericht op groot volume met landelijk potentieel. In het verslagjaar hebben een aantal natuurorganisaties zich aangemeld voor deelname. Reacties op dit concept zijn positief, maar om het gebruik tot een behoorlijk volume te laten toenemen, is voortdurende communicatie noodzakelijk. Een aankoop via Koop voor de Natuur vereist een extra stap in het aankoopproces. Personeel Per 1 juli startte de nieuwe functie Marketeer. Een stagiaire rondde in mei haar stage af. Ze heeft enkele communicatiemiddelen voor de beheereenheid Noord gemaakt en bij heel veel zaken op de afdeling ondersteund. Er was volop aandacht voor persoonlijke ontwikkeling van mensen. In een tweedaagse teamtraining met de coördinatoren van de Front Office en het Bezoekerscentrum heeft het team Communicatie & Marketing op belangrijke zaken gefocust. Zaken als: de gewenste werkwijze van de afdeling, het verbeteren van de samenwerking, gebruik maken van elkaars kwaliteiten, het stellen van prioriteiten en aandachtspunten voor 2013 vastgesteld. Het was meer dan de moeite waard! De hele afdeling heeft de training Be Smart gevolgd. Daarnaast volgden 4 mensen de cursus Projectmatig werken. 1 Medewerker deed de opleiding Marketing Communicatie B en rondt het dit komend voorjaar af. Op het Bezoekerscentrum kregen de vaste medewerkers teamcoaching. Dit traject is eind december afgerond. 41

42 5. Organisatie Sociaal jaarverslag Personeel In het verslagjaar was sprake van een aanzienlijk aantal activiteiten, zoals werving & selectieprocedures (11), salarismutaties (512), coaching (8), assessment (3), Wet Poortwachter/ Langdurig ziekteverzuimgevallen (10), VUT / Pensioen (2). Er kwamen 26 medewerkers in dienst, er gingen 22 medewerkers uit dienst. Belangrijkste redenen waren einde tijdelijk dienstverband, ontslag op eigen verzoek en beëindiging met wederzijds goedvinden. Helaas werden niet alle stagevacatures vervuld. Nieuwe stagiairs (10) met stageperiode langer dan 3 maanden werden ingezet bij Duurzaam Beheer (6), Onderzoek en Advies (2), Middelen (2). Er vertrokken 7 stagiairs, namelijk bij Communicatie (1), Duurzaam Beheer (3), Middelen (1) en Onderzoek en Advies (2). In 2012 is sprake van 2 detacheringen. Naast de betaalde medewerkers ondersteunden (kantoor)vrijwilligers de organisatie. Een groot deel van de organisatiekosten bestaat uit personeelskosten. De personeelsomvang in loondienst per 31 december 2012 (excl. stages, 0-urenovereenkomsten (7) en medewerkers Groenploeg niet in loondienst): Afdeling Aantal FTE Aantal personen Directie (incl. staf en VBIJ) 3,7 5 Communicatie & Marketing 11,47 14 Middelen 12,93 16 Onderzoek & Advies 20,59 24 Duurzaam Beheer 59,50 67 Totaal 108, Van de totaal 50 Groenploeg medewerkers in 2012 zijn er 36 in loondienst, waarvan ID regeling (2), Wajong (17) en WSW (1) en WWB (2). De medewerkers Groenploeg niet in loondienst ( 14) bestaan uit proefplaatsing (5), uitzendbasis (1), Vrijwilligers (5), Sociale activering (2) en GGZ (1). Voor de coaching en begeleiding van de Wajongeren zijn 2 jobcoaches in functie in Een groot aantal vrijwilligers en stagiaires ondersteunt de organisatie. Zij zijn actief op uiteenlopende gebieden: Van weidevogelbescherming tot ondersteuning van kantoorautomatisering. Van deelname in Groenploeg tot bezetting van het bezoekerscentrum en het centrale kantoor. Kortom, vrijwilligers leveren een heel belangrijke bijdrage aan de bedrijfsvoering. We hebben verschillende trainingen voor personeel georganiseerd: zoals SMART werken (organisatiebreed), Onderhandelen, Projectmatig Werken, en Effectief en Begrijpelijk schrijven (alle incompa- 42

43 ny op basis van individuele aanmelding), Arbeidsrecht (leidinggevenden), BBL en VCA (Groenploegen), de BOA opleiding en de jaarlijkse RTGB training en diverse individuele opleidingen, workshops en cursussen. In het eerste halfjaar zijn de verplichte herhalingscursussen EHBO en BHV georganiseerd. De basisopleiding EHBO en BHV werd in het najaar gevolgd. In 2012 werden 2 Medewerkerochtenden georganiseerd. Voor 13 functies hebben we nieuwe functieprofielen opgesteld of de bestaande geactualiseerd. Zes hiervan werden voorgelegd aan de Functiewaarderingscommissie. Onze partner in jobcoaching, VAC, is failliet verklaard. LNH heeft een vordering van ca ,- uitstaand. De curator heeft ons in 2013 laten weten dat de kans op enige betaling van deze vordering zeer gering is. Het verlies is in dit boekjaar genomen. Inmiddels zijn met alternatieve partijen afspraken gemaakt over jobcoaching samen met LNH. Het werken met gesubsidieerde arbeid kost veel tijd en energie. Om dit structureel op te lossen, is een nieuwe medewerkster aangesteld. Zij ondersteunt zowel PO als de coördinator Groenploeg met de administratieve werkzaamheden die verband houden met de Groenploeg. Personeelssamenstelling Leeftijd De gemiddelde leeftijd steeg licht van 43,1 jaar naar 43,6 jaar. De formatie bestaat uit 35,7% vrouwen, 64,3% mannen. De leeftijdsopbouw vertoont een grote spreiding. Leeftijdsopbouw LNH 2012 (excl. 0-uren) % 11% 6% 10% 6% 8% 13% 13% 13% Ziekteverzuim Het ziekteverzuim is in 2012 gedaald naar 4,5%. In 2011 was dit nog 5,8%. 43

44 Medewerkerstevredenheidsonderzoek Eind 2012 zou een nieuw medewerkerstevredenheidsonderzoek worden uitgevoerd. Dit onderzoek is (in overleg met de OR) uitgesteld naar medio Grote drukte en de komst van een nieuwe directeur waren de redenen. Het onderzoek vindt eens per drie jaar plaats. Organisatie Directie/Raad van Toezicht Landschap Noord-Holland heeft een Directie/Raad van Toezicht model. De directeur vervult de functie van Bestuur. Taken en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd in een directiestatuut. In het begin van het verslagjaar maakte de toenmalig directeur, Jan Kuiper, zijn besluit bekend om per zijn functie neer te leggen. Dit besluit was geheel gebaseerd op persoonlijke beweegredenen. In de loop van het jaar is de selectieprocedure voor een nieuwe directeur doorlopen. Bij de procedure was een brede vertegenwoordiging van de organisatie betrokken: Raad van Toezicht, OR en MT leden. De procedure resulteerde in de aanstelling van een nieuwe directeur per 1 januari 2013: Ernest Briët. De Raad van Toezicht verricht haar werk onbezoldigd. Leden worden via een open procedure geworven. In 2012 namen drie nieuwe leden zitting in de Raad van Toezicht: Rob Meerhof (voorzitter), Thomas Steffens en Eric Bouwmeester. De functie van directeur is gewaardeerd op basis van de functiewaarderingsmatrix uit de CAO Bos en Natuur. Het salaris is, binnen de vastgestelde salarisschalen, bij aanname door de Raad van Toezicht vastgesteld. Landschap Noord-Holland werkt niet met variabele beloningen of bonussen. Nevenfuncties van directeur en leden van de Raad van Toezicht vindt u in bijlage 8 en 9 bij dit jaarverslag. OR De Ondernemingsraad overlegde 7 maal met de directeur waarvan twee keer in aanwezigheid van een delegatie van de Raad van Toezicht. Elke overlegvergadering kwamen de effecten van bezuinigingen bij rijk en provincie aan de orde. De overleggen hadden een constructief en open karakter. Vertrouwenspersoon In 2012 is geen beroep gedaan op de vertrouwenspersoon. Huisvesting Een deel van het pand in Heiloo werd door het consulentschap van het IVN gehuurd. De huur is per 31/12/2012 opgezegd. De vrijkomende ruimte is door LNH in gebruik genomen. HR systemen De vervanging van software systemen heeft ook verstrekkende gevolgen voor de processen binnen het werkgebied van de P&O organisatie. Registratie van personeelsgegevens in verschillende bestanden werd met de introductie van Exact beëindigd. De komende jaren zal de vervolmaking van het nieuwe systeem nog veel inspanning vergen. 44

45 Archief/bibliotheek Een stagiair heeft onderzoek gedaan naar de huidige en de gewenste archiefsituatie. In nauwe samenwerking met de specialisten van Natuurmonumenten volgen we een aantal aanbevelingen op. Twee vrijwilligers helpen ons bij de verdere digitalisering en vastlegging. Kwaliteit, Arbo, en Milieu Certificering ISO 9001:2008 en VCA Landschap Noord-Holland heeft in de veranderende markt en positionering steeds vaker te maken met concurrentie bij het verwerven van opdrachten. Om een betere concurrentiepositie te krijgen, heeft LNH stappen gezet om de ISO en VCA certificering te verkrijgen. In 2012 gestart met het invoeren van een kwaliteitsmanagementsysteem dat voldoet aan de normen ISO 9001 en VCA. Onder begeleiding van een extern bureau en een interne werkgroep is gewerkt aan de certificering. Intussen is bekend geworden dat Landschap Noord-Holland beide keurmerken krijgt. Het kwaliteitsmanagementsysteem draagt bij aan een structurele aandacht voor kwaliteit, klanttevredenheid, veiligheid, gezondheid en zorg voor het milieu. Het systeem is opgezet voor de afdeling Onderzoek & Advies en de Groenploeg. Het proces werd extern begeleid met als doel het onderhoud en beheer van het kwaliteitsmanagementsysteem in de toekomst zo veel mogelijk door de eigen organisatie uit te voeren. Hiervoor is in 2012 een kwaliteitsmanager en een veiligheidscoördinator aangesteld. In november is voor het verkrijgen van het certificaat de fase 1 audit (vooronderzoek) uitgevoerd. Op basis van de resultaten van het uitgevoerde vooronderzoek is vastgesteld dat LNH klaar is voor de fase 2 audit (certificeringsonderzoek). Deze audit is in januari 2013 succesvol afgerond. In 2012 heeft de organisatie weer een aantal maatregelen genomen om het hoofdkantoor in Heiloo milieu- en mensvriendelijker te maken. Zo hebben alle radiatoren nu thermostaatkranen. Een onderzoek naar mogelijkheden om het dak van hetzelfde pand te voorzien van 200 zonnepanelen is vertraagd door geringe medewerking vanuit de kant van de eigenaar. Landschapsacademie Na de goedkeuring door het MT om te investeren in educatieve activiteiten door Landschap Noord- Holland onder het aparte merk Landschapsacademie heeft de projectleider de werkzaamheden met enthousiasme opgepakt. In het afgelopen jaar werd gewerkt aan de voorbereiding. Zo werd het merk ontwikkeld, de website gebouwd en contacten warm gemaakt voor deelname. In het najaar 2012 is een test gedaan om een aantal producten uit te zetten voor de Landschapsacademie. Hieruit bleek dat de belangstelling enigszins tegenviel en bijsturing van het aanvankelijke concept nodig is. In de loop van 2013 wordt duidelijk hoe de Landschapsacademie zich verder ontwikkelt. Risicomanagement Risicobeheersing Landschap Noord-Holland onderscheidt drie hoofdcategorieën van risico s. De onderkende risico s en de noodzakelijke maatregelen om die risico s te beperken zijn vastgelegd in een beleidsnota risicobeheersing. Bij de samenstelling van het meerjarenbeleidsplan is met de inhoud hiervan rekening gehouden. 45

46 De hoofdpunten van de beleidsnota zijn de volgende: Risico met betrekking tot personeel en organisatie Personeel en organisatie lopen risico s variërend van de gevolgen van concrete zaken als natuurrampen en brand tot en met zaken als het niet realiseren van de gewenste bedrijfscultuur. Het beleid is er onder meer op gericht om personeel te binden en boeien, aanbevelingen uit risicoinventarisatie op te volgen en IT/databeheer uit te besteden. Het bestaande noodplan wordt regelmatig bijgewerkt. Risico met betrekking tot reputatie Voor een organisatie als Landschap Noord-Holland die in het midden van publieke aandacht staat, is een goede reputatie van eminent belang. Er moet veel aandacht zijn voor het voorkomen van gebeurtenissen die onze reputatie kunnen schaden en eventuele schade moet zo snel mogelijk worden beperkt. Reputatie wordt gedefinieerd als de totaalindruk die alle belanghebbenden (medewerkers, klanten, Beschermers, leveranciers, pers, subsidieverstrekkers, politiek, omgeving) hebben van de organisatie. Reputatie ontwikkelt zich door de tijd heen als resultaat van consistent handelen en wordt bekrachtigd door effectieve communicatie. Tot de risico s met betrekking tot reputatie worden ondermeer onderscheiden: negatieve berichtgeving in de media, verstoorde relatie met beslissers bij subsidieverstrekkers, verstoorde relatie met belanghebbenden, geplande projecten worden niet of te laat uitgevoerd, verlies van vertrouwelijke gegevens, ongelukken met bezoekers, wangedrag door medewerkers, vrijwilligers of andere vertegenwoordigers van de Stichting, verlies CBF keurmerk Het beleid is ondermeer gericht op: bewust en proactief relatiebeheer, goed getraind sleutelpersoneel, slagvaardige communicatie, een professioneel uitgevoerde projectadministratie, zorgvuldig omgaan met (vertrouwelijke) gegevens en training in en begeleiding bij omgang met pers, publiek, beslissers e.d. Risico met betrekking tot financiering Landschap Noord-Holland is afhankelijk van geldstromen waaraan over het algemeen kortlopende overeenkomsten ten grondslag liggen. Er is meestal geen juridische zekerheid ten aanzien van verlenging of zelfs maar indexering. Dat maakt de organisatie in principe financieel kwetsbaar. Het hebben van een voldoende (continuïteits)reserve, spreiding van inkomsten, geen vreemd vermogen vereisten en voldoende, op korte termijn opeisbare, liquiditeiten dekken de mogelijke schade van dit risico zo goed mogelijk af. Pogingen om met de provincie Noord-Holland te komen tot meerjarige afspraken ten aanzien van hun ondersteuning van onze activiteiten hebben helaas niet geleid tot de gewenste meerjarenafspraken. De vergoeding van de provincie zal naar verwachting de komende jaren verder afnemen. Ten gevolge van het negatieve resultaat en hoge boeking op de bestemmingsreserve financiële activa is het niveau van de continuïteitsreserve per 31/12/2013 onder de eigen norm gedaald. De organisatie stelt zich ten doel de norm weer zo snel mogelijk te bereiken. Financiën en administratie De jaarrekening 2012 is opgesteld volgens de vereisten van het CBF (RJ650). 46

47 KPMG voerde de jaarrekeningcontrole (en interim rapportage) ook in het verslagjaar 2012 uit. Accountants van de Hoge Waerder verzorgden incidentele accountantsverklaringen t.b.v. projectafrekening en gesubsidieerde arbeid. Salarisadministratie De werkzaamheden op gebied van de salarisadministratie zijn uitbesteed. Treasury Bij de samenstelling van de beleggingsportefeuille wordt gestreefd naar transparantie en laag risico. Er werd een nieuw, professioneler beleggingsstatuut vastgesteld door de Raad van Toezicht. De resterende portefeuille is zeer overzichtelijk en bestaat slechts uit duurzame beleggingsfondsen, obligaties en Raboledencertificaten. Gedurende het verslagjaar zijn stappen gezet om de grote concentratie van financiële middelen bij de Rabobank te spreiden. In de loop van het verslagjaar is een begin gemaakt om invulling te geven aan het nieuwe beleggingsstatuut. Wachtend op de afronding is de liquiditeit op de beleggerrekening hoger dan voorzien in de asset mix. Een deel van de liquide middelen is verspreid over een tweetal andere banken (Triodos en ASN) en de portefeuille Raboledencertificaten is verlaagd. In de loop van 2012 is de positie bij de ASN bank weer geheel teruggebracht als reactie op de situatie bij de SNS bank. Inkoop In het verslagjaar 2012 werden geen nieuwe hofleveranciers overeenkomsten afgesloten. ICT Alle activiteiten op gebied van kantoorautomatisering en vastgoed informatie systeem zijn (samen met enige andere Landschappen) uitbesteed aan de vereniging NatuurMonumenten. Met het oog op de implementatie van een aantal vergaande nieuwe systemen en gelet op het feit dat ICT kennis bij de ontwikkeling van nieuwe activiteiten onontbeerlijk is werd besloten de functie van applicatiebeheerder open te stellen. Binnen LNH werd met een groot aantal (verouderde) software systemen gewerkt. De ondersteuning van het in gebruik zijnde boekhoudsysteem bleek beperkt tot een klein aantal jaren. Door de verdergaande bedrijfsmatige aanpak ontstond meer behoefte aan goede en gemakkelijk toegankelijk management rapportages. Dit werd nog eens ondersteund door een inventarisatie van de OR onder de medewerkers. Vervanging van bestaande systemen kreeg prioriteit 1. Na een onderzoek naar mogelijke alternatieve oplossingen werd in het verslagjaar besloten om te investeren in de oplossing van Exact (Globe & Synergy). De positieve referenties van twee zuster organisaties die al met dit systeem werkten waren van belang bij de besluitvorming. Na de keus van de software is ook de keus van de dealer gemaakt: VCD. Nadat met een gehouden toepasbaarheidsonderzoek was vastgesteld dat vrijwel alle wensen van LNH door dit systeem zouden kunnen worden geaccommodeerd is besloten tot aanschaf van de licenties en het contracteren van consultancy uren bij VCD. In de loop van het project bleek dat versterking van het project team aan de LNH kant noodzakelijk was. Daarvoor is een externe partij ingehuurd (Qube). De implementatie van Exact heeft verstrekkende gevolgen voor de gehele organisatie en kost meer tijd en energie van alle betrokkenen dan aanvankelijk verwacht. Exact is per begin januari 2013 live en dat markeert de overgang van het financieel administratieve en het HR pakket. CMSi (Conservation Management System international). CMSi is een softwareprogramma voor het vastleggen van gegevens over terreinen, gebouwen en landschapselementen, en de planning en eva- 47

48 luatie van natuur- en landschapsbeheer. Dit programma wordt in de loop van 2013 opgeleverd en geïmplementeerd binnen de relevante delen van LNH De mogelijkheid om vanaf huis op het netwerk te werken via een beveiligde VPN verbinding is gestimuleerd. Mede dankzij de applicatiebeheerder werd de kwaliteit van de dienstverlening van de Helpdesk van NM verbeterd. De nieuwe mobiele telefoons (iphones) blijken een groot succes en dragen bij aan flexibel en plaatsonafhankelijk werken. Er is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden om de dataverbindingen in een aantal buitenstations te versnellen. Financieel Resultaat 2012 (* 1.000) Landschap Noord-Holland besteedde in 2012 in totaal 14,7 miljoen waarvan 13,6 miljoen werd uitgegeven aan de doelstellingen: duurzaam beheer ( 9,9 miljoen), onderzoek en advies ( 2,2 miljoen) en maatschappelijke verankering ( 1,5 miljoen). De bestedingen met betrekking tot werving baten bedroegen 0,3 miljoen en beheer en administratie 0,8 miljoen. Het financieel resultaat over het jaar 2012 is uitgekomen op een resultaat dat sterk afwijkt van de begroting: een tekort van 951 versus een tekort van 89. De voornaamste redenen van deze afwijking zijn gelegen in: 1. de toekenning van vergoeding voor natuurbeheer op grond van een vanaf 2011 geldend nieuw subsidiestelsel (SNL). Deze vergoeding is hoger dan de voorheen geldende rijksregeling. In 2011 was hierdoor nog sprake van een overschot van 418. Door invoering van het stelsel is de aanvullende vergoeding die LNH van provincie Noord-Holland ontvangt, verlaagd (met 403) ingaande in het subsidiejaar Dit werd pas in 2012 geheel definitief. Bovendien werd in 2013 een (met terugwerkende kracht tot 2011) correctie op de reeds vastgestelde SNL vergoeding doorgevoerd. Deze correctie (in totaal 283) is in het resultaat van 2012 opgenomen. 2. tegenvallers rond de begeleiding van Wajongeren. LNH zet Wajongeren in bij de werkzaamheden van haar Groenploeg. De Wajongeren hebben daarbij begeleiding nodig. In 2012 werd LNH getroffen door een bijzonder ongelukkige samenloop van omstandigheden op dit gebied, voor een groot deel van incidentele aard. Jobcoaches moesten worden vervangen, het begeleidend bureau ging failliet en het UWV paste de vergoedingsvoorwaarden drastisch aan. In totaal bedroeg het verlies op gesubsidieerde arbeid 183. De continuïteits- en bestemmingsreserve alsmede bestemmingsfonds (door derden bepaald), zijn via de resultaatbestemming gedoteerd. De specificatie met betrekking tot de dotering is vermeld in de Jaarrekening onder Resultaatbestemming Het resultaat wordt in belangrijke mate beïnvloed door activiteiten die niet worden begroot. De in de inleiding genoemde factoren hebben voor een zeer groot deel een incidenteel karakter. Een vergelijking met de begroting is alleen mogelijk indien onderscheid wordt gemaakt tussen begrote- en niet begrote activiteiten. Het resultaat van de begrote activiteiten bedroeg een tekort van Op niet begrote activiteiten werd een overschot gerealiseerd van

49 Onderstaande opstelling geeft de financiële resultaten van begrote en niet begrote activiteiten weer: (* 1.000) Werkelijk 2012 Begroting 2012 Baten Uit niet begrote activiteiten Uit begrote activiteiten Totaal baten Lasten Van niet begrote activiteiten Van begrote activiteiten Totaal lasten Resultaat Uit niet begrote activiteiten Uit begrote activiteiten (1.062) (89) Totaal resultaat (951) (89) In de niet begrote baten en lasten zijn de volgende posten opgenomen: (* 1.000) Baten Aankopen van natuurterreinen 312 Projecten in eigen terreinen/opdrachten voor derden Lasten Aankopen van natuurterreinen 332 Projecten in eigen terreinen/opdrachten voor derden

50 Baten nader toegelicht Baten % 13% 8% Baten eigen fondsenwerving Bijdrage Nationale Postcode Loterij Subsidies van diverse overheden voor projecten Beheersubsidies overheid 25% 27% Inkomsten eigen activiteiten/overige baten De totale inkomsten bedroegen in 2012 net zoals in ,7 miljoen. Baten eigen fondsenwerving Gerealiseerd: (* 1.000) (2011: 1.553, begroot: 1.358) Het aantal betalende Beschermers daalde van naar Beschermers in 2012, het totaal aantal (betalend en cadeau) Beschermers van naar De gemiddelde bijdrage per Beschermer echter is gestegen van 22,37 in 2011 naar 24,91 in De groep Bedrijfsvrienden daalde per saldo van 76 naar 69 (per 31/12/2012). De daling is het gevolg van het verslechterend economisch klimaat en opschoning van de lijst Bedrijfsvrienden. Er voegden zich 7 nieuwe bedrijfsvrienden bij het bestand. In het hoofdstuk Fondsenwerving wordt nader ingegaan op fondsenwerving particulieren en zakelijke markt. (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Bijdragen beschermers Vriendenbijdragen Giften Nalatenschappen Brutowinst verkopen artikelen Projectbijdragen van derden

51 Baten uit acties van derden (Nationale Postcode Loterij) Gerealiseerd: (2011: 1.125, begroot: 1.125) Landschapsbeheer Nederland en De12Landschappen kregen per 2011 opnieuw voor vijf jaar financiele steun van de Nationale Postcode loterij. LNH is bij beide organisaties aangesloten in de vorm van een samenwerkingsverband. Met de jaarlijkse bijdrage kan LNH tientallen natuur- en landschapsprojecten medefinancieren. Daarnaast wordt NPL financiering ingezet voor voorlichting en communicatie doeleinden. In de jaarrekening worden de betreffende inkomsten onder het hoofdstuk Toelichting op de staat van baten en lasten nader toegelicht. Subsidies van overheden Gerealiseerd: (2011: 7.937, begroot: 4.169) Deze post bestaat uit te begroten overheidssubsidies en niet te begroten overheidssubsidies. (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Te begroten overheidssubsidies: Exploitatiesubsidie Provincie Herverdelingsgelden via Provincie Werkgelegenheidsmaatregelen/Jobcoachvergoeding Beheersubsidie Rijk/SNL Niet te begroten overheidssubsidies: Aankoopsubsidies natuurterreinen Subsidies van diverse overheden voor projecten Exploitatiesubsidie Provincie 2011 (beschikking 2012) (403) - - Beheersubsidie Rijk/SNL 2011 (beschikking 2012) (145) - - Provincie Noord-Holland (psn) 2010 en overige (500)

52 Resultaat beleggingen Gerealiseerd: 184 (2011: (21), begroot: 0) Op de beleggingen werd in 2012 een positief rendement van 6% behaald ten opzichte van (1)% in In juni 2012 werd door de Raad van Toezicht een beleggingsstatuut binnen LNH vastgesteld. Per half jaar wordt op basis van alle vermogensbestanddelen een geconsolideerde rapportage samengesteld, jaarlijks wordt op basis van deze informatie het gevoerde beleid van het afgelopen jaar getoetst. De omvang en het resultaat over de afgelopen 5 jaar is als volgt: (* 1.000) Omvang effecten Netto beleggingsresultaat Rentebaten overig Het resultaat uit beleggingen is als volgt te specificeren: (* 1.000) Couponrente obligaties Dividend aandelen Gerealiseerd vastrentende waarden Gerealiseerd koersresultaat aandelen Ongerealiseerd koersresultaat vastrentende waarden Ongerealiseerd koersresultaat aandelen Bruto resultaat uit beleggingen Kosten beleggingen Netto beleggingsresultaat Rendement beleggingen 6% -1% 9% 10% -7% Huidige portefeuille Asset mix waarde In % totaal strategisch minimum maximum Aandelen % 20% 10% 30% Obligaties % 70% 60% 80% Alternatieven % 10% 0% 20% Liquiditeiten % 0% 0% 5% totaal % 100% 52

53 Overige baten Gerealiseerd: (2011: 3.106, begroot: 3.124) Deze post is als volgt onder te verdelen: (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Opdrachten voor derden Rentebaten Inkomsten beheer eigen terreinen Inkomsten onderzoek Overige baten Opdrachten voor derden Gerealiseerd: (2011: 1.267, begroot: 1.896) Deze baten komen voort uit door de afdelingen Groenploeg en Onderzoek & Advies in de markt verkregen opdrachten. In de begroting 2012 zijn de inkomstenverwachtingen ( 1.896) verhoogd ten opzichte van de werkelijke inkomsten 2011 ( 1.267), in het streven om op termijn te komen tot een kostendekkende situatie. In 2012 is de realisatie hoger dan begroting. Rentebaten Gerealiseerd: 138 (2011: 60, begroot: 265) Het negatieve verschil ten opzichte van de begroting wordt verklaard doordat de uitkeringen uit de beleggingen als dividend wordt verantwoord en renteopbrengsten uit inkomsten vastgoedtransacties niet gerealiseerd werden. Inkomsten beheer eigen terreinen Gerealiseerd: 525 (2011: 561, begroot: 611) In 2012 is 94% van de begroting gerealiseerd. (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Huren en pachten Producten terreinbeheer Beheervergoedingen van derden

54 Inkomsten onderzoek Gerealiseerd: 40 (2011: 503, begroot: 0) Deze inkomsten kwamen voort uit het contract outsourcing van taken van provincie Noord-Holland aan Stichting Landschap Noord-Holland. Dit contract liep tot 1 augustus Het overige deel bestaat uit onderzoeksopdrachten voor derden. Overige baten Gerealiseerd: 836 (2011: 715, begroot: 352) Deze post bestaat uit diverse baten zoals abonnementen en advertentiebijdragen voor de tijdschriften, inkomsten uit het bezoekerscentrum en de bijdrage van de stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer en de IJsselmeervereniging (VBIJ/IJV). De inkomsten eenmalige werkzaamheden hebben betrekking op terreingebonden voorlichting, beleidsbeïnvloeding en gebouwenbeheer. (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Inkomsten tijdschrift Landschap Noord-Holland Inkomsten tijdschrift Tussen Duin en Dijk Inkomsten Bezoekerscentrum Inkomsten VBIJ/IJV Inkomsten eenmalige werkzaamheden Overige inkomsten Lasten nader toegelicht 15% 2% 10% 6% Lasten 2012 Duurzaam beheer eigen terreinen en van derden Onderzoek en advisering Maatschappelijke verankering Werving baten 67% Beheer en administratie 54

55 Lastenverdeling % 2% Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk 2% 4% 7% Publiciteit en communicatie Personeelskosten 41% Huisvestingskosten 40% 2% Kantoor-en algemene kosten Machines, materiaalverbruik en afschrijvingen Overige kosten De totale bestedingen bedroegen in ,5 miljoen ten opzichte van 13,3 miljoen in Besteed aan doelstellingen Duurzaam beheer Gerealiseerd: (2011: 8.720, begroot: 5.723) De grote afwijking ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt door projectkosten (beheer eigen terreinen) ad en lasten die betrekking hebben op aankopen van terreinen ad 332 die niet worden begroot. In 2012 werd het programma voor groot onderhoud van de gebouwen volgens planning uitgevoerd. Voor een drietal panden die niet of slechts gedeeltelijk in de onderhoudsplanning waren opgenomen, is in 2011 bouwkundig onderzoek uitgevoerd. De voorziening voor groot onderhoud is in 2011 verhoogd met het nog niet voorziene gedeelte. De bijdrage aan voorzieningen bestaat onder andere uit een dotatie in 2012 voor de voorziening onderhoud gebouwen van 60 t.o.v. 35 begroot en gedeeltelijke vrijval ad 169 van in 2011 toegevoegde dotaties (totale bijdrage 2012: (109), 2011: 651). De vrijval van de voorziening ad 169 betreft een tweetal bouwwerken, waarvoor in 2011 een extra dotatie is gedaan. Deze vrijval is als volgt te specificeren, 107 betreft de tweede schuur van de moestuin op Leyduin. De vrijval is te verklaren door een verkleining van het pakket aan werkzaamheden en de zeer scherpe prijzen in de bouw ten gevolge van de recessie en 62 betreft de Belvedère op Leyduin. De offerte van de aannemer bleek uiteindelijk lager dan begroot, verder is er 50 toegezegd van de Provincie Noord-Holland. 55

56 Een verdere toelichting met betrekking tot de voorziening is opgenomen in de jaarrekening onder Toelichting op de balans, Voorzieningen. De toename van het Uitbesteed werk van in 2011 naar in 2012 is te wijten aan de toename van de Kosten terreinbeheer van 414 in 2011 naar 919 in 2012, toename kosten opdrachten voor derden van 242 in 2011 naar 450 in 2012 en toename projectkosten van in 2011 naar De toename van Personeelskosten van in 2011 naar in 2012 is het gevolg van een toename in de kosten voor inhuur personeel van 12 in 2011 naar 125 in 2012 en doorbelasting van personeelskosten met betrekking tot medewerkers die projectgerelateerd en ondersteunend bij de afdeling worden ingezet. In januari 2013 beschikte de rechtbank rond een arbeidsconflict uit 2012 waarbij een ontslagvergoeding ad 80 aan de werknemer werd toegekend, die als last in 2012 werd opgenomen. De toename van de afschrijvingslasten van 306 in 2011 naar 423 is te verklaren door de wijziging die vanaf 1 januari 2012 heeft plaatsgevonden in de waarderingsgrondslagen van de materiële vaste activa. De activagrens is verhoogd van een aanschafwaarde van 1 naar 5. Activa met een oorspronkelijke aanschafwaarde beneden de 5, die nog een boekwaarde hadden in 2012, zijn volledig afgeschreven. Onderzoek en advies Gerealiseerd: (2011: 2.309, begroot: 1.711) De overschrijding van de begroting wordt veroorzaakt door de toename van projectkosten die gepaard gaan met opdrachten voor derden die niet in de begroting 2012 zijn opgenomen. Maatschappelijke verankering Gerealiseerd: (2011: 1.196, begroot: 1.061) De kosten zijn 441 hoger dan begroting. Dit wordt mede veroorzaakt door een toename van kosten uitbesteed werk met betrekking tot projecten, 84 in 2011 naar 221 in Deze kosten worden gefinancierd uit niet begrote inkomsten. In de kosten uitbesteed werk zijn tevens consultancykosten ten behoeve van de beschermersadministratie opgenomen, de betreffende kosten zijn toegenomen van 20 in 2011 naar 42 in 2012, verdere toelichting is opgenomen in het jaarverslag onder punt 4. Maatschappelijke verankering/frontoffice. Met ingang van oktober 2011 werd de afdeling Beschermerservice en secretariaat samengevoegd tot Frontoffice. De samenvoeging van de betreffende afdelingen ligt mede tengrondslag aan de toename van de kantoor- en algemene kosten van 85 in 2011 naar 176 in 2012 en de toename van de personeelskosten van 539 in 2011 naar 614 in Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Gerealiseerd: 252 (2011: 233, begroot: 335) In 2012 is net als in 2011 minder besteed aan (de begeleiding van) fondsenwervende acties. In het jaarverslag wordt onder Fondsenwerving de post nader toegelicht. De ratio kosten eigen fondsenwerving als % van de baten uit fondsenwerving komt uit op 13,7% (in 2011 was dit 15%). Kosten verkrijging subsidies overheden Gerealiseerd: 49 (2011: 55, begroot: 55) Het verschil ten opzichte van de begroting wordt verklaard door een verlaging van uitbesteed werk. 56

57 Kosten van beleggingen Gerealiseerd: 1 (2011: 1, begroot: 0) De kosten met betrekking tot beleggingen in 2011 bestonden grotendeels uit dividendbelasting. Omwille van terugvordering van deze dividendbelasting zijn de kosten in 2011 minimaal. Beheer en administratie Gerealiseerd: 818 (2011: 769, begroot: 980) De kosten voor beheer en administratie bedragen 5,6% van de totale lasten ten opzichte van 5,8% in 2011 en zijn in lijn met de kosten in Balans nader toegelicht Eigen vermogen Het beleid ten aanzien van de functie en de omvang van het eigen vermogen is dat het eigen vermogen dient om de vaste activa, benodigd voor het realiseren van onze doelstellingen, te financieren. Daarnaast dient het vermogen om de continuïteit van de activiteiten te waarborgen in geval dat inkomstenbronnen al dan niet tijdelijk tekort schieten en om de slagvaardigheid in het opereren van de stichting te verzekeren. Landschap Noord-Holland heeft als vereiste dat de continuïteitsreserve voldoende reserve biedt om de activiteiten van de organisatie ook bij tegenvallende omstandigheden gedurende 3 jaar te continueren. Hiertoe wordt een reserve aangehouden die gebaseerd is op 10% van de gemiddelde begrote baten voor de komende vijf jaren. Aankoopsubsidies voor natuurterreinen worden buiten deze berekening gehouden. Gebaseerd op de meerjarenbegroting is de gewenste omvang van de continuïteitsreserve en werd onttrokken via resultaatbestemming. In 2009 is besloten om de continuïteitsreserve tijdelijk te verhogen met vanwege de verwachting dat de gevolgen van de financiële crisis in de komende jaren merkbaar worden door bezuinigingen op diverse subsidiegelden. De inmiddels door de huidige regering aangekondigde maatregelen maken het noodzakelijk deze tijdelijke verhoging vooralsnog te continueren. Het CBF stelt de eis dat de continuïteitsreserve niet hoger mag zijn dan 1,5 maal de kosten van de eigen werkorganisatie. De continuïteitsreserve van LNH blijft ruim binnen het gestelde maximum. Effecten Het beleggingsbeleid is vastgelegd in een treasury statuut. De doelstelling van het beleggingsbeleid is gericht op het in stand houden van de koopkracht van het toevertrouwde vermogen en het genereren van inkomsten die voor de doelstelling van LNH kunnen worden ingezet. Op basis van een liquiditeitsplanning wordt een onderscheid gemaakt tussen werkkapitaal en belegbaar kapitaal. Het werkkapitaal moet op zeer korte termijn en kosteloos beschikbaar zijn. Het belegbaar kapitaal wordt defensief belegd in vastrentende, duurzame waarden en aandelen. De normverhouding bedraagt 75%:25%. De verdeling ultimo 2012 is als volgt: 57

58 Werkkapitaal: Rekening courant 460 Totaal werkkapitaal 460 Belegbaar kapitaal: Beleggersrekening Obligaties Alternatieven Aandelen 824 Totaal kapitaal

59 6. Nieuwe ontwikkelingen Landschap Noord-Holland is, ondanks de tegenvallende financiële resultaten in 2012, een gezonde organisatie. Echter: er is voldoende reden om goed na te denken hoe ook in de iets verdere toekomst een solide en relevante partij te blijven in het veld van natuur, landschap en cultuurhistorie in Noord-Holland. Het in balans houden van kosten en baten is daarbij een belangrijke opdracht. Interne synergie Er valt door het slimmer en strakker organiseren van onze organisatie zeker nog te winnen, is de inschatting. Wij kijken daarbij heel nadrukkelijk naar hoe wij onze organisatie verder kunnen optimaliseren. Er is nog voldoende ruimte om synergie kansen tussen de diverse organisatieonderdelen van Landschap Noord-Holland verder te benutten. Zo liggen er kansen in synergie tussen de Groenploeg, de afdeling Onderzoek&Advies en het vrijwilligerscluster. Rond de zomer brengen wij die kansen in beeld en verwoorden wij een nieuwe aanpak in ons jaarplan Vanaf 2013 is het softwarepakket Exact operationeel, wat zal leiden tot efficiencyverbetering in de bedrijfsvoering. Samenwerking Samenwerking met externe partijen biedt twee belangrijke kansen: kostenreductie door optimalisatie in samenwerking nieuwe opbrengsten door initiatieven in (verrassende) coalities Wat betreft de eerste categorie: eind 2012 hebben wij samen met de andere terreinbeherende organisaties in Noord-Holland de mogelijkheden van nauwere samenwerking verkend en vastgelegd in de rapportage Noord-Hollands groen gebundeld. Dit heeft geresulteerd in het starten van zeven pilot-projecten waaronder De back office gebundeld en Optimaliseren ondersteunen en benutten vrijwilligers. LNH trekt deze twee projecten. In 2013 wordt duidelijk wat deze samenwerking concreet kan opleveren. Ten aanzien van de tweede categorie gaat het om de initiatieven die voortbouwen op de op innovatie en nieuwe verdienmodellen gerichte projecten uit de notitie Van kreet tot concreet. Bijvoorbeeld integrale gebiedsontwikkelingsprojecten zoals de Schoonwatervallei bij Castricum. Maar ook aansprekende initiatieven als Omhoog met het veen waarbij mogelijkheden in beeld gebracht worden om inkomsten te realiseren via CO2-compensatie. Rond de zomer stellen we een innovatieprogramma op dat verdere lijn en samenhang brengt in onze inspanningen op dit vlak. Provincie Noord-Holland Nu de provincie in Licht op Groen! de inhoudelijke koers voor natuur, landschap en recreatie voor de komende jaren heeft vastgelegd focust zij verder op het hoe die doelen te bereiken. Wij denken intensief mee over op welke wijze dit te organiseren en hoe wij kunnen bijdragen. Tegelijkertijd voeren wij de discussie met de provincie hoe deze financieel bij blijft dragen aan de inzet van Landschap Noord-Holland om de beoogde doelen te bereiken. De provincie overweegt een verdere reductie van de boekjaarsubsidie. Dit brengt ook de nodige onzekerheid met zich mee. Draagvlak Onze Beschermers, Bedrijfsvrienden en vrijwilligers blijven voor ons van het grootste belang. O.a. door de moeilijke economische situatie zien wij het aantal Beschermers en Bedrijfsvrienden enigszins teruglopen. Om een scherper beeld te krijgen van de wensen en ambities van onze Beschermers hebben wij begin 2013 een profielanalyse van onze Beschermers gemaakt en een Beschermerspanel gevormd. Wij gaan met de inzichten ons aanbod nog beter aan laten sluiten op de interesse van de 59

60 Beschermers. De komende jaren blijven wij onverminderd onze Beschermers opzoeken, ondermeer door het organiseren van regionale bijeenkomsten. Ook de opening van bezoekerscentrum Fort bij Krommeniedijk en Huis Leyduin zullen worden benut voor het invullen van deze contacten. De Bedrijfsvrienden bieden wij een aantrekkelijk programma en aanbod. Het aantal vrijwilligers groeit gelukkig gestaag. O.a. met IVN ontwikkelen wij dit jaar een programma Betrekken bij Groen. Dit programma bundelt de inzet van IVN, LNH en de andere natuurorganisaties in Noord-Holland waar het het betrekken van de inwoners van onze provincie betreft. Hierin zal ook de nodige innovatie zijn verwerkt. Want dat is ook noodzakelijk: wij zullen nieuwe wegen moeten vinden om mensen te blijven betrekken bij natuur en ons werk. Een mooi voorbeeld daarvan is ons crowd funding project Adopteer een Soort. Wat het ons financieel gaat opleveren is nog ongewis. Dat het ons nieuwe inzichten gaat opleveren waarvan we, hoe dan ook, gaan profiteren staat vast! 60

61 7. Jaarrekening Jaarrekening Balans per 31 december 2012 Staat van baten en lasten over 2012 Kasstroomoverzicht Toelichting algemeen Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Overige gegevens Bestemming resultaat Controleverklaring 61

62 Balans per 31 december 2012 (na resultaatbestemming) ACTIVA (* 1.000) Materiële vaste activa Financiële vaste activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Effecten Liquide middelen Totaal PASSIVA (* 1.000) Reserves en fondsen - reserves.continuïteitsreserve bestemmingsreserve overige reserves fondsen.bestemmingsfonds(en) Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Totaal

63 Staat van baten en lasten over 2012 (* 1.000) BATEN Werkelijk 2012 Begroot 2012 Werkelijk Baten eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden Baten uit beleggingen (20) - Overige baten Som der baten LASTEN Besteed aan doelstellingen - Duurzaam beheer Onderzoek en advies Maatschappelijke verankering Werving baten - Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten van beleggingen Beheer en administratie - Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat (951) (89)

64 Resultaatbestemming 2012 (Concept) (* 1.000) Resultaat (951) Onttrekking aan continuïteitsreserve in verband met negatief resultaat Toevoeging aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met innovatie (100) Onttrekking aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met innovatie 95 Onttrekking aan bestemmingsreserve doelstelling in verband met renovatie kantoorpand Heiloo 11 Toevoeging aan bestemmingsreserve financiering activa in verband met in erfpacht uitgegeven vastgoed (9) Toevoeging aan bestemmingsreserve financiering activa in verband met gewenste omvang (572) Toevoeging aan bestemmingsfonds in verband met in resultaat geoormerkte en nog niet bestede giften (214) Onttrekking aan bestemmingsfonds in verband met gemaakte kosten met betrekking tot geoormerkte giften 119 Onttrekking aan overige reserves in verband met negatief resultaat

65 Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft inzicht in de geldmiddelen die gedurende het boekjaar beschikbaar zijn gekomen en in het benutten van die geldmiddelen in hetzelfde boekjaar. (* 1.000) t/m t/m Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat (951) 418 Afschrijvingen Mutaties voorzieningen (199) 445 Mutaties werkkapitaal: - afname voorraad toename vorderingen (1.042) (411) - afname / toename kortlopende schulden (300) 715 (1.339) 322 Kasstroom uit operationele activiteiten (1.989) Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa (1.055) (262) Investeringen in financiële vaste activa - - Kasstroom uit investeringsactiviteiten (1.055) (262) Kasstroom uit financieringsactiviteiten Afname/Toename langlopende schulden (80) 928 Kasstroom uit financieringsactiviteiten (80) 928 NETTO KASSTROOM (3.124) Saldo effecten en liq. midd. per Saldo effecten en liq. midd. per (3.124)

66 Toelichting Toelichting algemeen De jaarrekening is ingericht volgens de Richtlijn Fondsenwervende instellingen (RJ 650), uitgevaardigd door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Alle in de toelichting vermelde bedragen zijn een veelvoud van Grondslagen van waardering Voor zover niet anders vermeld, worden de activa en passiva gewaardeerd tegen de nominale waarde dan wel op basis van aanschafwaarde. Natuurterreinen en opstallen worden nagenoeg geheel gefinancierd met aankoopsubsidies van het rijk en de provincie, hebben geen of zelfs een negatieve opbrengstwaarde en worden gezien het bijzondere karakter P.M. gewaardeerd. Bij vervreemding van deze terreinen dient de ontvangen subsidie ter zake te worden gerestitueerd. Overige materiële vaste activa Vanaf 1 januari 2012 heeft er een wijziging plaatsgevonden in de waarderingsgrondslagen van de materiële vaste activa. De activagrens is verhoogd van een aanschafwaarde van 1 naar 5 voor zover niet gedekt uit projectbijdragen en/of projectsubsidies en worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met lineaire afschrijvingen op basis van te verwachten gebruiksduur. Activa met een oorspronkelijke aanschafwaarde beneden de 5, die nog een boekwaarde hadden in 2012, zijn volledig afgeschreven. Onderhoudskosten worden in principe niet geactiveerd. Voor de afschrijvingen worden de volgende termijnen in aanmerking genomen: gebouwen inventaris vervoermiddelen data- en telecommunicatie verbouwingen machines (incl. boten en tractoren) gebouwen in ontwikkeling 10, 15 of 25 jaar 3, 5 of 10 jaar 2, 5 of 10 jaar 3 of 5 jaar 6 jaar 3, 5, 10 of 20 jaar 10 jaar Afgekochte landinrichtingsrente wordt geactiveerd tegen de afkoopsom, verminderd met lineaire afschrijving op basis van te verwachten gebruiksduur en verminderd met eventuele subsidies ter zake. Effecten werden tot en met 2010 gewaardeerd tegen beurswaarde ultimo boekjaar, in 2011 werden obligaties gewaardeerd tegen nominale. Vanaf 2012 worden effecten opnieuw tegen beurswaarde gewaardeerd. Het vermogen wordt belegd conform de richtlijnen van de VFI en het reglement van het CBFkeurmerk met als doelstelling het vermogen op lange termijn te laten renderen waarbij de hoofdsom na inflatie zoveel mogelijk dient te worden behouden. Onderhanden projecten De projectopbrengsten en projectkosten uit hoofde van het onderhanden project worden verwerkt als baten en lasten in de staat van baten en lasten naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum ( percentage of completion-methode ). Uitgaven die verband houden met projectkosten die na de balansdatum tot te verrichten prestaties leiden, worden als activa verwerkt indien het waar- 66

67 schijnlijk is dat ze in een volgende periode leiden tot opbrengsten. Verwachte verliezen op het onderhanden project worden onmiddellijk in de winst- en verliesrekening als last verwerkt. De mate waarin het onderhanden project is gerealiseerd, wordt bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten. Op voorraden en vorderingen worden voorzieningen voor incourantheid respectievelijk mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht. Grondslagen van resultaatbepaling De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Bijdragen van Beschermers hebben betrekking op een kalenderjaar. Nieuwe Beschermers die zich voor 1 september aanmelden, worden geacht het gehele lopende kalenderjaar Beschermer te zijn. Nieuwe aanmeldingen na 1 september worden beschouwd als vooruit ontvangen voor het komende kalenderjaar. Nalatenschappen worden opgenomen in het boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld waarbij voor lopende nalatenschappen per jaareinde een betrouwbare schatting wordt gemaakt en deze verantwoord wordt als bate en vordering uit nalatenschappen. Toedeling kosten Kosten zijn zo direct mogelijk toegerekend aan de doelstellingen, de werving van baten en aan beheer en administratie. De kosten van de Raad van Toezicht, algemeen secretariaat, algemeen financiën en planning en control zijn volledig toegerekend aan beheer en administratie. De loonkosten van de directie zijn voor de helft toegerekend aan de doelstellingen, de overige helft is toegerekend aan beheer en administratie. De loonkosten met betrekking tot de projectadministratie zijn voor de helft toegerekend aan Duurzaam Beheer en voor de helft aan Onderzoek & Advies. Algemene automatiseringskosten zijn op basis van het aantal werkplekken toegerekend. Algemene huisvestingskosten en algemene facilitaire kosten zijn toegerekend op basis van het aantal kantoormedewerkers. Kosten van personeelszaken zijn toegerekend op basis van het aantal medewerkers. 67

68 Toelichting op de balans Materiële vaste activa Natuurterreinen (* ha 1.000) Verwervingen boekjaar: Twiskerandgebied schenking 2,72 - De Liede (erfpacht) 1,32 - Zeerijdtsdijkje 0,14 51 Ilperveld 17,72 - Landje van Ien (schenking) 0,38 - Oosterveld 7, , Achterstallig onderhoud - Overige aan- en verkoopkosten Aankoopsubsidie vanuit projecten -312 Eigen bijdrage ten laste van bestemmingsfonds Ultimo boekjaar heeft Landschap Noord-Holland ha in eigendom (2011: ha). Gebouwen, materieel en inventaris (* 1.000) Boek- Aan- Desin- Afschrij- Boekwaarde schaffingen vesteringen vingen waarde Dienstwoningen Bedrijfsgebouwen (68) 814 Voorlichtingsgebouwen (13) 218 Kunstwerken Materieel en inventaris (410) (493)

69 Aan- Cumulatieve Boekschafwaarde Afschrij- waarde vingen Dienstwoningen 126 (126) - Bedrijfsgebouwen (370) 814 Voorlichtingsgebouwen 362 (144) 218 Kunstwerken 19 (16) 3 Materieel en inventaris (1.682) (2.338) (* 1.000) De aanschafwaarde van de desinvesteringen is 635 en de cumulatieve afschrijvingen zijn 634. Vanaf 1 januari 2012 heeft er een wijziging plaatsgevonden in de waarderingsgrondslagen van de materiële vaste activa. De activagrens is verhoogd van een aanschafwaarde van 1 naar 5. Activa met een oorspronkelijke aanschafwaarde beneden de 5, die nog een boekwaarde hadden in 2012, zijn volledig afgeschreven. Het totaal van deze extra afschrijvingen bedraagt 94. De bedrijfsgebouwen, inventaris en soft- en hardware uit de post materieel en inventaris zijn in gebruik voor de bedrijfsvoering. De boekwaarde hiervan is De overige materiële vaste activa, met een boekwaarde van 978, zijn in gebruik voor de doelstelling. De verzekerde waarde van de gebouwen bedraagt ultimo en van het materieel en inventaris Financiële vaste activa Afgekochte landinrichtingsrente In 2000 en 2005 is een jaarlijks verschuldigde landinrichtingsrente (of ruilverkavelingsrente) afgekocht. Het hiermee gemoeide bedrag wordt in 25 jaar lineair afgeschreven. Eventueel te ontvangen subsidies worden in mindering op de boekwaarde gebracht. 69

70 (* 1.000) Afkoopwaarde 393 In 2006 ontvangen subsidie (196) 197 Afschrijving voorgaande jaren (110) Balans per Afkopen Afschrijving 2012 (6) Balans per 31 december Voorraden De winkelvoorraad betreft artikelen ten behoeve van de directe verkoop in de webwinkel. Vorderingen en overlopende activa (* 1.000) Aankoopsubsidies Rijk en Provincie Beheersubsidie Rijk en Provincie Debiteuren Onderhanden projecten Overige vorderingen en vooruitbetaalde posten Met betrekking tot de beheersubsidie Rijk en Provincie is in het kader van het subsidiestelsel Natuur en landschapsbeheer, onderdeel Natuurbeheer over 2012 een vordering opgenomen van De verhoging van het saldo debiteuren ten opzichte van 2011 is gedeeltelijk te wijten aan lopende onderhandelingen met betrekking tot herbestemming en gebruik van de villa Leyduin. Onderhanden projecten In 2012 zijn de gemaakte kosten hoger dan de vooruit ontvangen subsidies en bijdragen (in 2011 waren de vooruit ontvangen bedragen hoger dan de gemaakte kosten). Het saldo onderhanden projecten bestaat uit een debetsaldo van (2011: 483) en een creditsaldo van 958 (2011: 1.784). Het debetsaldo bestaat voor 545 uit vooruitbetaalde kosten voor het project LIFE Noordduinen. Op 22 februari 2013 hebben wij een voorschot van 363 ontvangen. Het debetsaldo bestaat verder voor 351 gemaakte kosten voor het project Overplaats. Dit project is afgerond en het verzoek tot vaststelling is ingediend bij Provincie Noord Holland. Voor het project Waddenwandelen zijn de vooruitbetaalde kosten 83 en voor het project Herstel petgaten 70. Het restant van het debetsaldo bestaat uit 18 projecten waarvoor kosten zijn vooruitbetaald tussen 10 en 55 en 43 projecten <

71 Het creditsaldo bestaat uit vooruit ontvangen bedragen inzake onder andere de projecten Kwelderherstel Balgzand ( 134), Schoonwatervallei ( 95), Plaggen Rietlanden ( 66), Flora-atlas 55) en Bescherming oever Haarlemmerringvaart ( 49). Het restant van het creditsaldo bestaat uit 22 projecten met vooruit ontvangen bedragen tussen 10 en 45 en 32 projecten < 10. De prognose is dat geen verliezen worden geleden op de projecten. Er is daarom geen voorziening gevormd. De projectopbrengsten uit onderhanden projecten, die in de staat van baten en lasten zijn verantwoord, zijn verdeeld over de volgende categorieën: (* 1.000) Giften 240 Projectbijdragen van derden 561 Subsidies van diverse overheden voor projecten Opdrachten voor derden 576 Overige baten Effecten De normverhouding tussen vastrentende waarden, aandelen en overige instrumenten is per eind 2012, 44:35:21, ultimo 2011 was de verhouding 29:25:46. (* 1.000) Obligaties Alternatieven Aandelen ter beurze genoteerd Effecten werden tot en met 2010 gewaardeerd tegen beurswaarde ultimo boekjaar, in 2011 werden obligaties gewaardeerd tegen nominale. Vanaf 2012 worden effecten conform het beleggingsstatuut (mei 2012) tegen beurswaarde gewaardeerd. De wijziging van de waarderingsgrondslag van nominale waarde naar beurswaarde met betrekking tot de effecten resulteert in een positief ongerealiseerd koersresultaat ad 54. Het vermogen wordt belegd conform de richtlijnen van de VFI en het reglement van het CBF-keurmerk met als doelstelling het vermogen op lange termijn te laten renderen waarbij de hoofdsom na inflatie zoveel mogelijk dient te worden behouden. 71

72 Het verloop van de posten is als volgt: (* 1.000) Vastrentende waarden: Saldo 1 januari 966 Aankopen - Verkopen - Gerealiseerd koersresultaat - Ongerealiseerd koersresultaat 54 Aandelen en alternatieven: Saldo 1 januari Aankopen - Verkopen (1.071) Gerealiseerd koersresultaat (19) Ongerealiseerd koersresultaat Liquide middelen (* 1.000) De liquide middelen zijn direct opeisbaar. Afname saldo in 2012 van naar Per eind 2011 hebben er diverse grotere ontvangsten plaatsgevonden, waardoor het saldo tijdelijk was vergroot. Deze ontvangsten betroffen voorschotten op projecten, een debiteurenbetaling Provincie en ontvangen afkoopsommen. Eigen vermogen Continuïteitsreserve De continuïteitsreserve is opgenomen om de risico s op korte en middellange termijn af te dekken. (* 1.000) Saldo 1 januari Onttrekking via resultaatbestemming (1.341) Saldo 31 december De norm voor de gewenste omvang van de continuïteitsreserve is gebaseerd op 10% van de gemiddelde begrote baten voor de komende vijf jaren. Aankoopsubsidies voor natuurterreinen worden buiten de berekening gehouden. Gebaseerd op de meerjarenbegroting is de gewenste omvang Op basis van de CBF norm, 1.5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie bedraagt de maximale toegestane continuïteitsreserve

73 Bestemmingsreserve Bestemmingsreserve doelbesteding De omvang van deze reserve wordt bepaald door de door het bestuur specifiek benoemde en door de Raad van Toezicht goedgekeurde maar nog niet geëffectueerde onttrekkingen passend binnen de doelstelling van de organisatie. De bestemmingsreserve betreft geen verplichting. (* 1.000) Saldo Toevoeging Onttrekking Saldo 1 januari 31 december Eigen bijdrage aan projecten landgoederen Zuid- Kennemerland Innovatie Renovatie kantoorpand Heiloo Eigen bijdrage aan projecten landgoederen Zuid-Kennemerland : In Zuid-Kennemerland beheren wij o.m. de Buitenplaats Leyduin. De overeenkomst voor huur van het hoofdhuis (Huis Leyduin) is per juni 2012 beëindigd. Een ander beeldbepalend pand (het Juffershuis) komt naar verwachting in 2013 vrij en krijgt ook een nieuwe bestemming. Inmiddels is een besluit genomen over de herbestemming van beide panden. De bestemming wordt gemengd gebruik, geheel onder ons beheer. De pronkkamers van Huis Leyduin op de begane grond worden gebruikt voor vergaderingen, recepties en culturele bijeenkomsten. Het Juffershuis krijgt een (lichte) horeca en B&B functie. Beide huizen worden opengesteld en zijn een centraal punt voor de regio. De plannen zijn opgenomen in een voorstel voor herbestemming. De hiervoor benodigde investering zal mede worden gefinancierd met deze bestemmingsreserve. De post Innovatie heeft betrekking op de ontwikkeling van nieuwe activiteiten die de komende jaren nieuwe bronnen van inkomsten ter dekking van de exploitatie moeten opleveren. In het verslagjaar zijn een groot aantal ideeën voor nieuwe initiatieven in kaart gebracht. In 2012 hebben onttrekkingen betrekking op kosten Herbestemming Leyduin (20K Euro), Landschapsacademie (26K Euro), manuren Acquisitie en Innovatie (15K Euro) en marketingmedewerker (34K Euro). De bestemmingsreserve Renovatie kantoorpand Heiloo is opgenomen om voor het bestaande kantoorpand enige (milieu en arbo) maatregelen te kunnen financieren. Bestemmingsreserve financiering activa (* 1.000) Saldo Saldo 1 januari Toevoeging Onttrekking 31 december Financiering activa

74 Onder deze reserve is dat deel van de reserves en fondsen opgenomen dat niet zonder meer kan worden besteed omdat daarmee activa voor de bedrijfsvoering zijn gefinancierd. Bestemmingsreserve In erfpacht uitgegeven vastgoed (* 1.000) Saldo Saldo 1 januari Toevoeging Onttrekking 31 december Wildrijk Tuinderswoning Leyduin Woning Vogelenzang Deze reservering betreft de ontvangen bedragen voor de opstallen op de in erfpacht uitgegeven grond. De toevoeging aan bovenstaande posten betreft de helft van het ontvangen rentebedrag. Dit bedrag wordt toegevoegd ter indexering. Bij verkoop van de woning heeft Landschap Noord-Holland het eerste recht van koop. Deze bestemmingsreserve geeft Landschap Noord-Holland het vertrouwen dit recht te kunnen uitoefenen De overige helft van het rentebedrag is ten gunste gekomen van het betreffende natuurterrein ter dekking van gemaakte beheerkosten. Overige reserves De overige reserves worden gevormd ten behoeve van nog niet geconcretiseerde activiteiten ten behoeve van de doelstelling. Het saldo ad 280, is in verband met het negatieve resultaat over 2012 onttrokken aan de overige reserves. (* 1.000) Saldo 1 januari 280 Onttrekking via resultaatbestemming (280) Saldo 31 december

75 Bestemmingsfonds (door derden bepaald) Het bestemmingsfonds (door derden bepaald) wordt gevormd door giften die zijn ontvangen naar aanleiding van acties onder onze beschermers met een specifiek doel en door een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. (* 1.000) Saldo Saldo 1 januari Toevoeging Onttrekking 31 december Plan Rietzanger nabij Heiloo Uitkijktoren Kolk van Dussen Aankoop en inrichting van natuurterreinen Gruttopullen Schotse hooglanders Mariëndal Diverse projecten gesteund door de NPL Stinsenplanten Orchideeënland Theekoepel Overplaats Strijkmolens Fortuinveld Help de weidevogels Inventarisatie gierzwaluwen in NH Vrienden van Leyduin Plan Rietzanger Dit bestemmingsfonds is bestemd voor het vernatten van het Heiloër Die en het inrichten van een recreatiepunt, nabij Alkmaar In het gebied ligt een oeroud getijdegeulensysteem dat uitmondde op het Oerij. Vernatting maakt het gebied extra aantrekkelijk voor (weide)vogels en er ontstaat een bloemrijk grasland. Het fonds financiert ook een bank en een informatiepaneel, zodat mensen in alle rust het gebied in zich op kunnen nemen. In de toekomst is hier een recreatief fietspad gepland. Het is op dit moment moeilijk om tot uitvoering te komen, omdat in 2012 besloten is, dat er een afslag van de A9 komt, ongeveer op de hoogte van waar het uitkijkpunt zou komen. In 2013 wordt bekeken hoe de twee plannen op elkaar kunnen aansluiten. Uitkijktoren Kolk van Dussen In voorgaande jaren is uit dit fonds een uitkijktoren gefinancierd in West-Friesland. Een ander deel van dit fonds is besteed aan een vogelobservatiescherm in de Balgzandpolder in de Noordkop. In 2012 is het restant bedrag van 3 besteed aan informatiemiddelen in de Noordkop. Aankoop en inrichting van natuurterreinen Vanuit de tijdschriftenactie eind 2011 en 2012 hebben beschermers in bijgedragen voor de aankoop en inrichting van natuurterreinen. Vanuit de tijdschriftenactie eind 2011 en 2012 hebben beschermers in bijgedragen voor de aankoop en inrichting van natuurterreinen. In 75

76 2012 zijn er terreinen in het Twiskerandgebied, Ilperveld en de Liede aangekocht of in erfpacht verkregen met behulp van dit fonds. Gruttopullen Het restant van dit fonds is gevoegd bij het fonds Weidevogels, waarvoor in 2012 een wervingsactie is gehouden. Schotse Hooglanders Mariëndal Sinds 2006 doet een kudde Hooglanders hun werk in natuurontwikkelingsgebied Mariëndal. Dit fonds financiert de verzorgingskosten van de Hooglanders, zodat zij gedurende 10 jaar hun natuurbeheerwerk kunnen doen. Zo ontwikkelt het gebied zich tot een echt binnenduinlandschap. Diverse projecten gesteund door de Nationale Postcode Loterij Met dank aan de Nationale Postcode Loterij worden jaarlijks projecten financieel ondersteund die niet in aanmerking komen voor overige subsidies. Stinsenplanten Het beheer van gebieden met veel stinsenplanten vergt aanzienlijke onderhoudsbudgetten. Een gedeelte van dit fonds is in 2012 besteed aan het planten van bolletjes op de Overplaats in Heemstede. Het resterende budget is bestemd voor het Bennebroekbos, eveneens in Heemstede. Orchideeënland Ilperveld Dit fonds moet de verruiging van vier hectaren in het Ilperveld tegengaan door eenmaal een flinke ingreep te doen. Als dit alles is uitgevoerd ontstaat een juweel van een bloemrijk grasland. Met zeldzame planten als zonnedauw en orchideeën en met vlinders en libellen. Theekoepel Overplaats De voormalige theekoepel op de Overplaats bij Heemstede is ooit door vandalisme verloren gegaan. Via dit fonds zijn de oude fundamenten gerestaureerd en is een nieuwe, eigentijdse koepel geplaatst en zitgelegenheid rondom. Het resultaat is in 2012 gerealiseerd: een schitterende plek om te vertoeven. Strijkmolens De directe omgeving rond de Rustenburgermolens bij Alkmaar is in 2011 ingrijpend veranderd. Er is een puur Hollands landschap ontstaan. Met dit fonds is het beheer van deze zogenaamde molenbiotoop voor lange termijn veilig gesteld. Ook wordt het beheer de komende tijd hiermee veilig gesteld. Fortuinveld Het Fortuinveld is een authentiek stuk laagveenmoeras bij Zaandam waar een aantal beschermde dieren en planten leven. Bijvoorbeeld de zeldzame Noords woelmuis en schaarse orchideeën. Dit fonds is bestemd om van het Fortuinveld een open gebied te maken. Eenmalig zetten we groot materieel en professionele mankracht in. Daarna kunnen de 50 vrijwilligers het gebied onderhouden. Weidevogels In 2012 hield Landschap Noord-Holland voor de tweede keer de actie Weidevogels. Onze Beschermers steunden ons gul met netto 61! Dankzij hen kunnen we veel weidevogels redden. Dit doen we door financiële steun aan boeren die geen overheidssubsidie krijgen maar wel belangrijke maatregelen treffen om veel weidevogels te helpen. 76

77 Gierzwaluwen De actie Gierzwaluwen van het Gierzwaluwplatform en Landschap Noord-Holland leverde in 2012 netto 29 op dankzij onze Beschermers. Met het geld kunnen we broedplaatsen in kaart brengen en beschermen. Vrienden van Leyduin Het bestemmingsfonds Vrienden van Leyduin is een initiatief van Landschap Noord-Holland om private middelen te genereren. Het fonds is uitsluitend bedoeld om projecten van LNH in de regio Zuid- Kennemerland te financieren. Deelnemers zijn er op die manier zeker van dat hun bijdrage uitsluitend in die regio wordt besteed. De zeggenschap over de besteding ligt geheel bij Landschap Noord- Holland. Eens per jaar wordt tijdens de jaarlijkse bijeenkomst rekening en verantwoording over de besteding van de middelen afgelegd aan de aanwezige deelnemers van het Fonds Voorzieningen Voorziening groot onderhoud gebouwen (* 1.000) Saldo 1 januari Dotatie ten laste van de staat van baten en lasten Onttrekkingen boekjaar (90) (206) Vrijval boekjaar (169) - Saldo 31 december De voorziening groot onderhoud dient ter egalisatie van lasten voortvloeiend uit groot onderhoud van gebouwen. In 2007 is een meerjarig onderhoudsplan voor de periode 2008 tot en met 2022 opgesteld. De huidige omvang van de voorziening en de voorgenomen dotaties in de komende jaren zijn toereikend om conform het nieuwe onderhoudsplan het onderhoud uit te voeren. In 2012 werd het programma voor groot onderhoud volgens planning uitgevoerd. Voor een drietal panden die niet of slechts gedeeltelijk in de onderhoudsplanning waren opgenomen, is in 2011 bouwkundig onderzoek uitgevoerd. De voorziening voor groot onderhoud is in 2011 verhoogd met het nog niet voorziene gedeelte. Het saldo bestaat onder andere uit een dotatie in 2012 voor de voorziening onderhoud gebouwen van 60 t.o.v. 35 begroot en gedeeltelijke vrijval ad 169 van in 2011 toegevoegde dotaties. De vrijval van de voorziening ad 169 betreft een tweetal bouwwerken, waarvoor in 2011 een extra dotatie is gedaan. Deze vrijval is als volgt te specificeren, 107 betreft de tweede schuur van de moestuin op Leyduin. De vrijval is te verklaren door een verkleining van het pakket aan werkzaamheden en de zeer scherpe prijzen in de bouw ten gevolge van de recessie en 62 betreft de Belvedère op Leyduin. De offerte van de aannemer bleek uiteindelijk lager dan begroot, verder is er 50 toegezegd van de Provincie Noord-Holland. 77

78 Schulden op lange termijn (* 1.000) Dit betreffen onderhoudsverplichtingen voor natuurterreinen. In 2013 is LNH voornemens 138 te besteden aan het betreffende onderhoud. De van gemeentelijke overheden ontvangen bedragen ter afkoop van verplichtingen over een reeks van jaren worden onder deze post opgenomen. De looptijd met betrekking tot de verplichtingen varieert tussen 15 tot 50 jaar. Jaarlijks wordt een deel van de afkoopsom, overeenkomend met de jaartermijn, ten gunste van het resultaat gebracht. Ten laste van het resultaat vindt jaarlijks een rentetoevoeging aan de schuld plaats. Schulden op korte termijn (* 1.000) Crediteuren Pensioenpremies Loonheffing en sociale verzekeringspremies Overige kortlopende schulden Onderhanden projecten Vooruit ontvangen posten Aankoopsubsidies Rijk en Provincie Onderhanden projecten In 2012 zijn de gemaakte kosten hoger dan de vooruit ontvangen subsidies en bijdragen (in 2011 waren de vooruit ontvangen bedragen hoger dan de gemaakte kosten). Vooruit ontvangen posten Dit betreft voornamelijk vooruit ontvangen gelden inzake aankoopsubsidies natuurterreinen en bijdragen beschermers. Niet in de balans opgenomen verplichtingen Het totaal van de niet in de balans opgenomen verplichtingen betreffende huur en lease contracten bedraagt 350, een bedrag van 162 heeft betrekking op De leaseovereenkomst voor het kopieerapparaat loopt ten einde in De huurovereenkomsten hebben betrekking op het kantoor in Heiloo (overeenkomst eindigt per eind oktober 2015), het kantoor van Groenploeg Midden in Uitgeest (onbepaalde tijd) heeft een opzegtermijn van 1 jaar en het kantoor van de Beheereenheid Noord Helderse Vallei (onbepaalde tijd) heeft een opzegtermijn van 6 maanden. 78

79 De toegezegde projectsubsidies en de hieruit voortvloeiende verplichtingen zijn niet in de balans verwerkt. Niet in de balans opgenomen activa Om een kavelruil in het kader van het project Ilperveld Integraal mogelijk te maken heeft Landschap Noord-Holland in 2009 een boerderij in eigendom verkregen. De provincie Noord-Holland heeft de aanschaf voor 100% gefinancierd. De netto verkoopopbrengst komt geheel ten goede aan de provincie Noord-Holland. Landschap Noord-Holland loopt geen risico, anders dan de reguliere risico s als brand- en stormschade. Deze risico s zijn afgedekt middels een opstalverzekering. De verzekerde waarde van de boerderij bedraagt

80 Toelichting op de staat van baten en lasten Baten Baten eigen fondsenwerving (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Bijdragen beschermers Vriendenbijdragen Giften Nalatenschappen Brutowinst verkopen artikelen Projectbijdragen van derden Het aantal beschermers bedraagt ultimo boekjaar (2011: ). De gemiddelde bijdrage in 2012 bedraagt per beschermer (2011: 22,37). De ontvangen giften zijn samengesteld uit de opbrengsten die zijn ontvangen naar aanleiding van acties onder onze Beschermers met een specifiek doel en overige giften. Van de ontvangsten uit giften met een specifiek doel is in totaal 214 toegevoegd aan het bestemmingsfonds (door derden bepaald). De brutowinst is als volgt te specificeren: (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Netto-omzet Kostprijs Brutowinst Nadere toelichting in Jaarverslag onder hoofdstuk Financiën en administratie, Financieel resultaat Baten uit acties van derden Sinds 1997 deelt het samenwerkingsverband De 12Landschappen als beneficiënt in de opbrengsten uit de Nationale Postcode Loterij. De 12Landschappen verdeelt deze opbrengsten gelijkelijk over de twaalf provinciale landschappen. In het verslagjaar is door Stichting Landschap Noord-Holland

81 ontvangen (2011: 937). Ook Landschapsbeheer Nederland deelt als beneficiënt in de opbrengsten uit de Nationale Postcode Loterij. Landschapsbeheer Nederland besteedt een deel van de gelden aan landelijke activiteiten. Stichting Landschap Noord-Holland ontving in het verslagjaar 188 (2011: 188). Subsidies van overheden (* 1.000) Te begroten overheidssubsidies: Werkelijk Begroting Werkelijk Exploitatiesubsidie Provincie Herverdelingsgelden via Provincie Werkgelegenheidsmaatregelen/Jobcoachvergoeding Beheersubsidie Rijk/SNL Niet te begroten overheidssubsidies: Aankoopsubsidies natuurterreinen Subsidies van diverse overheden voor projecten Exploitatiesubsidie Provincie 2011 (beschikking 2012) (403) - - Beheersubsidie Rijk/SNL 2011 (beschikking 2012) (145) - - Provincie Noord-Holland (psn) 2010 en overige (500) Baten uit beleggingen (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Couponrente obligaties Dividend aandelen Gerealiseerd koersresultaat (19) - 73 Ongerealiseerd koersresultaat (202) (20) Kosten beleggingen (1) - (1) (21) Het rendement op de beleggingen is 6% (2011: (1)%). 81

82 Overige baten (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Opdrachten voor derden Rentebaten Inkomsten beheer eigen terreinen Inkomsten onderzoek Overige baten De opdrachten voor derden betreffen bijdragen voor werkzaamheden binnen de doelstelling die in opdracht worden uitgevoerd voor andere terreineigenaren. Inkomsten beheer eigen terreinen (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Huren en pachten Producten terreinbeheer Beheervergoedingen van derden Inkomsten onderzoek Deze inkomsten bestaan uit onderzoeksopdrachten voor derden. In 2011 kwam ruim 434 voort uit het contract outsourcing van taken van de Provincie Noord-Holland aan Stichting Landschap Noord- Holland, dit contract liep tot 1 augustus 2011, het overige deel bestond uit onderzoeksopdrachten voor derden. Overige baten (* 1.000) Werkelijk Begroting Werkelijk Inkomsten tijdschrift Landschap Noord-Holland Inkomsten tijdschrift Tussen Duin en Dijk Inkomsten Bezoekerscentrum Inkomsten VBIJ/IJV Inkomsten eenmalige werkzaamheden Overige inkomsten De inkomsten eenmalige werkzaamheden hebben betrekking op terreingebonden voorlichting, beleidsbeïnvloeding en gebouwenbeheer. 82

83 Toelichting lastenverdeling (* 1.000) Bestemming Doelstelling Werving baten Beheer en Totaal Begroot Totaal admini stratie Lasten Duurzaam Onderzoek Maat- Eigen Acties Subsidies Belegbeheer en advies schappe- fondsen- derden gingen lijke ver- werving ankering Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk Publiciteit en communicatie Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoor- en algemene kosten Afschrijving en rente Machines en materiaalverbruik Belastingen en verzekeringen Kosten tijdschrift Bijdrage aan voorzieningen Gemiddeld aantal fte's ,7 20,7 10,0 0,2-0,6-10,3 100,6 Gemiddeld aantal fte's ,2 18,1 8,8 1,1-0,6-13,8 99,6 Personeelskosten (* 1.000) Werkelijk 2012 Begroting 2012 Werkelijk 2011 Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Overige personeelskosten In 2012 werd, voornamelijk ten behoeve van de implementatie van een nieuw financieel informatiesysteem, meer gebruik gemaakt van ingehuurd personeel in tegenstelling tot 2011 waar meer werknemers op de loonlijst werden geplaatst. 83

84 Bezoldiging directeur/raad van Toezicht (* 1.000) Het Landschap Noord-Holland wordt geleid door één algemeen directeur. Deze is eindverantwoordelijk voor het beleid en de realisatie van de doelstellingen. De directeur ontving hiervoor een beloning conform CAO van 98. Naam J.Kuiper Functie Directeur Dienstverband onbepaalde looptijd 37 uur fulltime periode: 1/1-31/12 Bezoldiging Jaarinkomen 2012 bruto loon/salaris 91 vakantiegeld 7 Totaal jaarinkomen 98 SV lasten (werkgeversdeel) 6 Pensioenlasten (werkgeversdeel) 15 Totaal overige lasten 21 Totaal bezoldiging 119 (2011: 110) De Raad van Toezicht heeft haar activiteiten onbezoldigd verricht. Er zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt aan bestuurders en toezichthouders. Doelbestedingspercentage, kostenpercentage fondsenwerving en kostenpercentage beheer en administratie Werkelijk Begroting Werkelijk Bestedingen aan doelstellingen / totale baten 98,8% 86.9% 89,2% Bestedingen aan doelstellingen / totale lasten 92,4% 86.1% 92,0% Kosten eigen fondsenwerving / baten eigen fondsenwerving 13,7% 24.7% 15,0% Kosten beheer en administratie / totale lasten 5,6% 9.9% 5,8% Een toelichting op de baten en lasten ten opzichte van de begroting en ten opzichte van vorig jaar is te vinden in hoofdstuk Financiën en administratie, Financieel resultaat 2012 van het jaarverslag. In dit hoofdstuk zijn eveneens het beleid ten aanzien van de functie en de omvang van het eigen vermogen en het beleid ten aanzien van beleggingen opgenomen. 84

85

86 Controleverklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de Raad van Toezicht en de Directie van Stichting Landschap Noord-Holland Wij hebben de jaarrekening 2012 van Stichting Landschap Noord-Holland te Heiloo gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2012 en de staat van baten en lasten 2012 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 Fondsenwervende instellingen. De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Stichting Landschap Noord-Holland per 31 december 2012 en van het resultaat 2012 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 Fondsenwervende instellingen. 86

87 Verklaring betreffende het jaarverslag Wij vermelden dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 Fondsenwervende instellingen is opgesteld. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. Amstelveen, 6 juni 2013 KPMG Accountants N.V. S. Haringa RA 87

88 Bijlagen Bijlage 1 Kengetallen Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland 2012 Bijlage 6 Organogram Landschap Noord-Holland Bijlage 7 Samenstelling Raad van Toezicht en relevante nevenfuncties Bijlage 8 Nevenfuncties en vertegenwoordigingen directeur LNH Bijlage 9 Verantwoording besteding subsidie provincie Noord-Holland Bijlage 10 Verantwoordingsverklaring 2012 Bijlage 11 Begroting 2013 Bijlage 12 Gebruikte afkortingen 88

89 Bijlage 1 Kengetallen kengetallen 2012 Begroting Organisatie Aantal FTEs en mensen in dienst Gemiddelde leeftijd medewerkers in loondienst Inkomsten werkgelegenheidssubsidies / jobcoachvergoeding Aantal medewerkers opleiding Ziekteverzuim% Bruto uren beschikbaar % uren potentieel productief Financieel Kosten % beheer en administratie % Bestedingen aan doelstellingen / totale baten Gemiddelde duur uitstaande debiteuren Solvabiliteit, debt ratio Duurzaam Beheer Ambitie verwerving eigen terreinen ha per jaar Idem langdurig beheer terreinen derden Beheerd oppervlak eigen terreinen / langdurig beheer derden Aantal vrijwilligersgroepen / vrijwilligers in groepen Aantal interne vrijwilligers Aantal FTEs vrijwilligers Groenploeg Omzet Groenploeg (incl. interne omzet) % facturabele uren / productiviteitsnorm Resultaat voor doorbelasting overhead Integraal resultaat Groenploeg Onderzoek & Advies Omzet projecten incl onderzoek (incl.overheidssubsidies) Aantal projecten onder beheer Gem. aantal projecten per medewerker % facturabele uren / productiviteitsnorm Resultaat voor doorbelasting overhead Integraal resultaat O&A Maatschappelijke verankering Aantal Beschermers Aantal Vrienden Aantal bezoekers BC Ilperveld Aantal bezoekers / bezoeken website Aantal persberichten Aantal leerlingen en maatschappelijke stages Nieuwe initiatieven gerealiseerde commissie Landschapsacademie totaal aantal cursisten 104 FTE % 9,9% 86,9% / ( ) / Werkelijk 108 FTE (126) ( ) 43, ,5% % 5,6% 98,8% - 0,58 34, / / % ntb ntb 50% Werkelijk 103 (119) ( ) 43, ,8 % % 5,8% 89,2% 33 dgn. 0,58 19,9 27,3 4284/ / % ,8 59% begroting 99 FTE % 10,9% 86,5% / % (78.000) %

90 Bijlage 2 Overzichtskaart eigen terreinen Overzicht natuurgebieden Landschap Noord-Holland Fischer s Weid Huisduinerpolder De Nollen Helderse Duinen Mariëndal Noordduinen Balgzandpolder Balgzand Amstelmeer Nollenland van Abbestede/ Zandpolder Eendenkooi 't Zand Kruiszwin Eendenkooi Oudesluis Verbindingszone Zijpe Waardkanaal Wildrijk Bedijkte Boezem Weelpolder Braakpolder Kleiputten Westfriese Omringdijk Kolk van Dussen Oostermare/Waterberging Twisk Opmeerder Wuiver t Laeg Harderwijk Elbapad Benningbroek Kerkepolder Leekerlanden Lekermeer Strengweg Suyderbraeck Veldje van Ien Polder Westerveer Berkmeer Lage Hoek Rustenburg Bosjes van Verwey Weitje van Pietje Nieuweland van Stam Zeerijdtsdijkje Egmond-Binnen De Koekkoek Oosterbos Oosterveld Het Die Eilandspolder Alkmaardermeer Kronenburg Eendenkooi Van Der Eng Assum Weijenbus en Vroonmeer Fort bij Krommeniedijk Lunetten Graslanden Marquette Graslanden Krengenbos Liniedijken De Groene Driehoek Fort bij Veldhuis Fort aan de St Aagtendijk Bosje van Broekens Fort Zuidwijkermeer Buitenhuizerbraak De Laaik Zuiderveen Oostzanerveld Twiskerandgebied Ilperveld Weideveld Heitje van Katham Rietlandje Katwoude Sluisbraak Lange Bretten Batterij en Spaarnwouderveen De Liede Naaldenveld Leyduin Alverna Overplaats Bennebroekbos Poelpolder Eendenkooi Stokman Oosteinderpoel Middelpolder Ronde Hoep Natuurgebied Uithoorn Castricum Haarlem Alkmaar Hoofddorp Den Helder Schagen Zaanstad Amsterdam Amstelveen Medemblik Enkhuizen Hoorn Hilversum

91 Natuurgebied Bijlage 3 Overzicht eigen terreinen in hectares Oppervlakte Ha erbij In 2012 Totaal Ha Gemeente Beheereenheid Noord 8 Balgzand 858, ,0207 Den Helder, Anna Paulowna, Wieringen Bedijkte Boezem 10, , Balgzandpolder 9,1165 9,1165 Den Helder 9 Amstelmeer 47, ,0000 Anna Paulowna, Wieringen, Wieringermeer 12 Eendenkooi Oudesluis 32, ,0000 Zijpe 11 Eendenkooi t Zand 38, ,0000 Zijpe 32 Berkmeer 18, ,0000 Obdam 17 Weelpolder 52, ,0000 Opmeer 18 Braakpolder 7,0000 7,0000 Opmeer 19 Kolk van Dussen 60, ,0860 Opmeer, Noorder-Koggenland 22 t Laeg 61, ,0823 Opmeer 23 Harderwijk 4,0195 4,0195 Opmeer 21 Opmeerder Wuiver 16, ,2195 Opmeer 25 Benningbroek 13, ,7875 Noorder-Koggenland 28 Lekermeer 2,0000 2,0000 Wognum 33 Lage Hoek 53, ,7400 Opmeer 31 Polder Westerveer 69, ,5280 Opmeer 29 Strengweg 2,0000 2,0000 Wester-Koggenland 27 Leekerlanden 7,0000 7,0000 Wognum 26 Kerkepolder 14, ,0000 Wognum 20 Oostermare 7,0000 7,0000 Noorder-Koggenland 30 Suyderbraeck 0,9000 0,9000 Wester-Koggenland 34 Rustenburg 6,0000 6,0000 Wester-Koggenland 4 Helderse Duinen 145, ,4265 Den Helder 5 Mariëndal 53, ,0000 Den Helder 6 Noordduinen 324, ,8521 Den Helder, Zijpe 2 Huisduinerpolder 4,0000 4,0000 Den Helder 3 De Nollen 18, ,0000 Den Helder 10 Nollenland van Abbestede 29, ,0000 Zijpe 15 Wildrijk 16, ,8600 Zijpe 35 Bosjes van Verwey 0,8000 0,8000 Bergen 36 Weitje van Pietje 0,1000 0,1000 Bergen 13 Verbindingszone 3,0000 3,0000 Zijpe Zijpe 14 Waardkanaal 27, ,0000 Anna Paulowna 1 Fischer s Weid 1,5000 1,5000 Texel Kruiszwin 34, ,3955 Natuurgebied Oppervlakte Ha erbij Totaal Ha Gemeente 91

92 In Beheereenheid Noord Nieuwland van 1,3911 1,3911 Stam Veldje van Ien 0,0000 0,3760 0,3760 Beheereenheid Midden 44 Alkmaardermeer 115, ,5090 Casticum, Uitgeest 42 Het Die 132, ,0000 Castricum Duinen Bergen aan 2,0000 2,0000 Bergen Zee Duinen Wijk aan 2,0000 2,0000 Beverwijk zee 38 Egmond-Binnen 4,5292 4,5292 Bergen 41 Oosterveld 50,0000 7, ,0020 Castricum 39 De Koekoek 0,4000 0,4000 Castricum 46 Eendenkooi van der 18, ,0000 Uitgeest Eng 43 Eilandspolder 371, ,0260 Graft-de Rijp, Schermer 51 Marquette 12, ,2310 Heemskerk 52 Krengenbos 5,0000 5,0000 Castricum 45 Kronenburg 1,0217 1,0217 Castricum 37 Zeerijdtsdijkje 29,8550 0, ,9900 Castricum 48 Weijenbus en 109, ,0000 Uitgeest Vroonmeer 40 Oosterbos 17, ,0000 Heiloo 62 Ilperveld 611, , ,7535 Landsmeer 61 Twiskerandgebied 28,1000 2, ,8230 Landsmeer, Oostzaan 64 Heitje van Katham 8,0000 8,0000 Waterland, Edam-Volendam 65 Rietlandje Katwoude 0,7000 0,7000 Waterland 66 Sluisbraak 0,2000 0,2000 Waterland 63 Weideveld 20, ,4030 Purmerend, Landsmeer Groene Driehoek 8,7945 8,7945 Assum Beheereenheid Zuid 76 Eendenkooi Stokman 29, ,0000 Haarlemmermeer 75 Poelpolder 0,2615 0,2615 Haarlem 56 Bosje van Broekens 0,2000 0,2000 Velsen 78 Middelpolder 71, ,0295 Amstelveen 79 Ronde Hoep 203, ,0000 Ouder-Amstel 71 Leyduin 109, ,9270 Bloemendaal, Heemstede 70 Naaldenveld 14, ,0000 Bloemendaal 73 Overplaats 19, ,0000 Heemstede, Bloemendaal 92

93 Natuurgebied Oppervlakte Ha erbij In 2012 Totaal Ha Gemeente Beheereenheid Zuid 74 Bennebroekbos 9,000 9,0000 Bloemendaal 77 Oosteinderpoel 31, ,1008 Aalsmeer 69 De Liede 7,9675 1,3215 9,2890 Haarlem 68 Batterij en Spaarnwouderveen 9,0000 0,2325 9,2325 Haarlemmerliede en Spaarnwoude 57 Fort Zuidwijkermeer 7,0000 7,0000 Zaanstad 55 Fort St. Aagtendijk 9,0000 9,0000 Beverwijk 54 Fort Veldhuis 9,0000 9,0000 Heemskerk 49 Fort Krommeniedijk 7,0000 7,0000 Uitgeest 53 Liniedijken 47, ,0000 Uigeest, Zaanstad, Heemskerk, Beverwijk 50 Lunetten 4,0000 4,0000 Beverwijk, Heemskerk 80 Natuurgebied Uithoorn 51, ,0000 Uithoorn 59 De Laaik 2,0000 2,0000 Zaanstad 58 Buitenhuizerbraak 2,0000 2,0000 Zaanstad 72 Alverna 13, ,0727 Aerdenhout/Heemstede Toename 2012 Totaal 4284, , ,5156 Totaal ,0026 Toename ,5130 Totaal ,5156 Exclusief de terreinen langdurig in beheer verkregen 93

94 Bijlage 4 Overzicht terreinen verkregen d.m.v. langdurige overeenkomsten vanaf 2009 (niet in eigendom of erfpacht) Natuurgebied Beheereenheid Noord Oppervlakte Ha erbij In 2012 Totaal Ha Gemeente Beheereenheid Midden Beheereenheid Zuid 67 Lange Bretten 110, ,000 Hartekamp 27,2615 Totaal 110, ,000 Totaal beheerde hectares Eigen terreinen 4284, ,5156 Terreinen derden 137, Totaal 4421, ,

95 Bijlage 5 NPL besteding t.b.v. Landschapsbeheer Nederland 2012 project nummer Projecten 2008 Restbudget Herbestemd van (- )/naar(+) andere projecten Beschikbaar budget Gerealiseerd in 2012 Beschikbaar budget 2012 per IJsvogelwanden Hoorn Subtotaal Projecten N Low Holland NPL NPL erfbeplanting particulieren Subtotaal Projecten B Vissenatlas Noord-Holland N Informatiepanelen Braken van Katwoude A Herdruk ijsvogelhandleiding B Zabawas Houten boerenhekken Ommetje duinen Castricum Subtotaal Projecten N Impl werke weidevogelb LH 2011 NPL N Betrokken bij buiten NPL N Internationalisering N Inventarisatie gierzwaluwen in NH N Landelijke natuurwerkdag N Buitenschoolse opvang AN Ontsluiting floragegevens Atlas N vissenatlas vrijw. spons. voor druk N Waarheen met het Veen N kernkwaliteiten Laag Holland N Ommetje Duinen Castricum N Verborgen buitens N Onderzoek megastallen N Flyer ringslangbroeihopen N Herdruk IJsvogelhandleiding N Pallets voor ringslangen N NPL Jaarpublicaties N Folder landschapsfonds Subtotaal Projecten N Bebording eigen terreinen N Noordkop Communicatie

96 N Publiciteit Indianendagen N Werkdagen ID&T N 2. braakl. terreinen en indust. landsch N 2. Innovatie natuur en mens N Maatschappelijke stages N Innov vrijw eigen ter N Fleecevesten N Bijenhotels en drachtplanten N korting ecologische tuin\erfonderhoud N Herstelplan Fort ad Winkel N Inventarisatie buitenplaatsen NH N Beheerplan rondom kantoor Heiloo N Noord Hollandse natuurdag N Bijdrage Beheer advies aan particulieren N Kenniscentrum weidevogels N Meetnet Agrarisch Cultuurlandschap N Vlinderatlas N Visatlas N Waarheen met het veen N Atlas Amstelland N Verborgen buitens N Vrijw op buitenplaatsen 2012 NPL N Vleermuiskasten Houtwallen N Samenwerking met Woningbouw Corp N Tijgers in de Wei N Vleermuizenonderz (aanschaf apparatuur) N Rapportage Floraonderzoek flora-atlas N Onderzoek overige soorten N Vossenraster N Cursussen N van biomassa naar bio energie Subtotaal Totalen t/m

97 Bijlage 6 Organogram Landschap Noord-Holland 97