Resultaten bestuurlijke debatten Zoetwater regio s Zuid en Oost

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Resultaten bestuurlijke debatten Zoetwater regio s Zuid en Oost"

Transcriptie

1 Resultaten bestuurlijke debatten Zoetwater regio s Zuid en Oost Strategie en Uitvoeringsprogramma Verslag Woensdag 20 maart 2013, Evoluon te Eindhoven Maandag 25 maart 2013, IJsselhotel te Deventer 1

2 1. Inleiding In het deelprogramma Zoetwater van het Deltaprogramma werken Rijk en regio s samen aan een klimaatbestendige zoetwatervoorziening voor heel Nederland. In stappen werken partijen toe naar een Deltabeslissing Zoetwater in Momenteel vindt trechtering plaats van mogelijke naar kansrijke strategieën. Daarvoor is begin maart een Bestuurlijke notitie verschenen vanuit het deelprogramma: Op weg naar kansrijke strategieën voor zoetwater (50% versie). Het streven is medio 2013 te komen tot enkele kansrijke strategieën (eind fase 3). Die worden in de periode tot medio 2014 uitgewerkt tot een voorkeursstrategie (fase 4). Uitwerking voor regio s Oost en Zuid De regio s Oost- en Zuid-Nederland participeren actief in het deelprogramma Zoetwater. In het najaar van 2012 hebben bestuurders in deze regio s een kernachtige ambitie uitgesproken: Nu aan de slag!. En wel met het uitwerken van een voorkeursstrategie met uitvoeringsprogramma (UP). Daarmee nemen de regio s Oost en Zuid actief deel aan het deelprogramma Zoetwater. Samen met Witteveen+Bos en ORG-ID is in het afgelopen half jaar een conceptuitvoeringsprogramma uitgewerkt bestaande uit drie bouwstenen: Opgave, ambitie en strategie Maatregelen: prioritering, fasering en financiering Proces: organisatie en samenwerking / synergie. Bestuurlijke regiodebatten Dit concept-uitvoeringsprogramma is in maart 2013 in regiodebatten voorgelegd aan bestuurders van provincies, waterschappen, gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties naast de Bestuurlijke notitie van het deelprogramma. De hoofdvraag was of met de bouwstenen voor het uitvoeringsprogramma de juiste richting is ingeslagen en welke bestuurlijke boodschap dat vanuit de regio s Oost en Zuid oplevert voor het deelprogramma Zoetwater. Commitment bestuurders Tijdens deze regiodebatten hebben de bestuurders in parallelsessies gereageerd op de drie bouwstenen. Op hoofdlijnen ondersteunen de deelnemers de gekozen richting volmondig. Een weergave in detail van de debatten in Zuid en Oost vindt u in de paragrafen 3 en 4. Bestuurlijke boodschappen voor deelprogramma Zoetwater Daarnaast is het interview met de programmadirecteur van het deelprogramma Zoetwater terug te vinden in paragraaf 3.3, en het tafelgesprek met de regionale bestuurders in de paragrafen 3.4 en 4.4. Dat alles heeft de input opgeleverd voor conclusies en de zes bestuurlijke boodschappen van beide regio s naar het Deltaprogramma Zoetwater. De boodschappen kunt u terug lezen in paragraaf 2. 2

3 2. Hoofdboodschappen voor Deltaprogramma Als resultante van de tweede ronde bestuurlijke debatten vindt u hieronder de gezamenlijke bestuurlijke hoofdboodschappen van de regio s Oost en Zuid. De bestuurlijk vertegenwoordigers van Oost en Zuid hebben de hoofdboodschappen geaccordeerd om als regionale bijdrage aan het Deltaprogramma Zoetwater aan te bieden De regio's Oost en Zuid voelen zich deel van het nationale Deltaprogramma Zoetwater en zien de andere regio's en de Deltacommissaris als partners in een nationale opgave. Wil het Deltaprogramma Zoetwater echt beleidsontwikkeling van onderop zijn, dat moeten de betrokkenen zich ook als partners (willen en kunnen) zien. We dragen allen bij aan de nationale opgave van de zoetwatervoorziening (Deltaprogramma). Maatregelen in hoofdsysteem en regionaal systeem zijn complementair. Nationale besluitvorming is daarin een sluitstuk, geen beginpunt, ook in financiële zin. Wij verwachten dat wij gezamenlijk regering en parlement ervan kunnen overtuigen dat we de goede keuzes maken en Nederland vooruit helpen. 2. De regio's Oost en Zuid leveren graag een concrete bijdrage aan de nationale opgave van de zoetwatervoorziening van Nederland, door op korte termijn te komen met een uitvoeringsprogramma en investeringsagenda. Dat doen wij door zwaarder dan tot nu toe in te zetten op sparen en vasthouden. Met deze strategie kunnen we onze economie ook in tijden van droogte aan de praat houden, en zijn we minder kwetsbaar voor de beperkingen van het hoofdwatersysteem. Dat doen wij ook door in te zetten op innovatie en ontwerpaanpassingen waarmee ons watersysteem robuuster wordt, meer in haar eigen behoefte voorziet (zelfvoorziening) en zich aanpast aan geleidelijk vaker optredende extreme weersomstandigheden. Innovatie draagt bovendien positief bij aan onze economie (werkgelegenheid). Onderdeel van het uitvoeringsprogramma zal ook zijn het formuleren van het voorzieningenniveau. Nationale ondersteuning is nodig om deze totaal aanpak voldoende snel van de grond te krijgen. Daarom verbinden we onze regionale investeringsagenda s graag met de nationale als onderdeel van de deltabeslissing Zoetwater. 3. De regio's Oost en Zuid zetten in op sparen - aanvoeren - adapteren & accepteren, en gaan er vanuit dat ook de rest van Nederland zijn watersysteem vanuit hetzelfde gedachtegoed robuuster maakt. Wij realiseren ons dat 'onze' trits niet zonder meer door andere regio's kan worden overgenomen. Er zit echter een gedachtewereld achter die ook elders relevant is. Iedere regio moet zijn eigen vorm en prioriteitstelling daarin kunnen ontwikkelen, als het maar 1 De hoofdboodschappen moeten bestuurlijk nog vastgesteld worden! 3

4 bijdraagt aan het toekomstbestendiger maken van de hele Nederlandse economie. Dat is een vorm van solidariteit én van het behoud van een gelijk speelveld. 4. De regio's Oost en Zuid zetten in op grotere betrokkenheid van andere partijen, zowel bedrijfsleven als maatschappelijke organisaties. Innovatie is daarbij het cement voor het vormen van coalities en het vinden van concrete oplossingen. In tijden van crisis zal meer moeten gebeuren met minder middelen. Dat lukt alleen als we leren de dingen die we doen slimmer te doen, maar vooral slimmere dingen te doen. De innovatiekracht van het bedrijfsleven en van de kennisinstituten is daarbij niet alleen onmisbaar, maar vaak ook de drijvende kracht. Breed toepasbare innovaties dragen bij aan de doelstellingen van de Topsector Water. 5. De regio's Oost en Zuid onderkennen de belangrijke rol van gemeenten om de ambitie van het Deltaprogramma zoetwater concreet in te vullen en te realiseren. Het aanpakken van de zoetwaterproblematiek vertaalt zich zeker in onze regio's in concrete pilots en projecten op lokale en subregionale schaal. Alleen met betrokkenheid van gemeenten kunnen deze pilots en projecten goed aangehaakt worden aan andere maatschappelijke doelen en belangen (dan watervoorziening) en kunnen ze goed ruimtelijk worden ingepast. Bovendien zijn gemeenten de voor de hand liggende partner om inwoners actief te betrekken in coalities, coöperaties of anderszins. 6. De regio Zuid dringt er bij de regering op aan haar in staat te stellen met autoriteiten in de buurlanden tot grensoverschrijdende afspraken te komen. Wetten, regels en verdragen maken het voor de regio Zuid wel eens lastig goede afspraken te maken met haar 'achterland', waar veel water vandaan komt. De Nederlandse overheid schept via het overleg in de internationale Maascommissie de basis van waaruit wij in Nederland verdelingsvragen kunnen beantwoorden. De regio Zuid wil graag op de kleinere regionale schaal op vergelijkbare wijze overeenstemming over waterverdeling en -kwaliteit kunnen maken. Dat vergt diplomatiek overleg waartoe alleen de rijksoverheid de nodige kanalen heeft. 7. Zoals u weet, dames en heren, was het vorige week (is het al een tijdje) typisch W+ weer (als geintje) 4

5 3. Verslag regiodebat Zoetwatervoorziening Zuid-Nederland Eindhoven, 20 maart Inleiding door Lambert Verheijen In dit tweede regiodebat zoetwatervoorziening zijn we bij elkaar om de bouwstenen voor een gezamenlijk uitvoeringsprogramma te bespreken. Tijdens het eerste debat in oktober 2012 hebben we stilgestaan bij de hoofdlijnen van onze strategie. Centraal hierin staat de trits: sparen-aanvoeren-accepteren. Daarnaast hebben we het belang van de regiefunctie van het Rijk benadrukt. En hebben we met elkaar afgesproken naar een gezamenlijk uitvoeringsprogramma toe te werken. De zoetwateropgave van Hoog Nederland is anders dan die van Laag Nederland. Maar zoals we in juni 2012 in het Manifest van Hoog Nederland hebben laten zien: vanuit economisch en maatschappelijk perspectief is dit een opgave van nationaal belang. Binnen Hoog Nederland werken we samen met de regio Oost, wellicht kunnen we ook regio Noord daarbij betrekken. Het is mooi dat onze opgave ook in de concept bestuurlijke notitie van het nationale Deltaprogramma Zoetwater herkend en erkend wordt. Vandaag praten we graag verder over verankering van onze opgave in het landelijk beleid. Op regionaal niveau willen we invulling geven aan integratie van rijksbeleid: Deltaprogramma, Kaderrichtlijn Water, Structuurvisie voor de Ondergrond. Ook internationale samenwerking met onze buurlanden bovenstrooms is van belang. Als regionale partners staan we aan de lat om de zoetwateropgave te verankeren in lopende beleidsontwikkelingen en in onze (bedrijfs)waterplannen. Daarnaast bouwen we voort op best practices en bestaande successen. Vermeldenswaardig is de internationale samenwerking om schutverliezen op het Albertkanaal te verminderen, waardoor we een groter debiet van de Maas hebben. Een groot succes is ook de doorbraak rond de wateraanvoer via het Limburgs-Noord-Brabantse kanalenstelsel. Rijkswaterstaat heeft 17 miljoen euro gevonden voor investeringen in de Noordervaart. Ik zou graag zien dat we met elkaar een lerende omgeving creëren waarin we vanuit gedeelde belangen op zoek gaan naar gezamenlijk oplossingen. Zo kunnen wij als Brabanders wat leren van de manier waarop in Limburg vorm is gegeven aan het beregeningsbeleid: dit werkt goed voor zowel landbouw als natuur. 5

6 3.2 Parallelsessies De deelnemers bespraken bouwstenen voor een concept strategie en uitvoeringsprogramma (UP) in drie gelijktijdige deelsessies: opgave, ambitie en strategie; maatregelen en financiering; proces en organisatie. De vragen en uitkomsten van de discussies vindt u hieronder. De vetgedrukte eenlijners erboven geven een samenvatting van de uitkomsten Opgave, ambitie en strategie Vraag: kunt u instemmen met doel, ambitie en uitgangspunten strategie? Houd rekening met de samenhang der dingen, maar houd het praktisch werkbaar - Wij zoeken middenweg tussen alles met elkaar verbinden en ieder trekt zijn eigen plan. - Wij zijn in internationale verhoudingen vragende partij: verbindt daarom dossiers aan elkaar om van het buitenland iets gedaan te krijgen (voorbeeld: misschien krijgen we voor het waterbeheer meer gedaan bij België als we ons soepeler opstellen bij de 'IJzeren Rijn') - Optimaliseren we de waterhuishouding of realiseren we een transitie die breder gaat dan alleen de watersector? In meerderheid neigt men tot het inzetten van aanpassingen in het watersysteem ten gunste van de economische en ecologische ontwikkeling. Vraag: hoe realiseren we samen transities bij herinrichting watersysteem? Omschakeling in denken en handelen, maar niet te drastisch - Functies verplaatsen is onbetaalbaar. Herontwerp lijkt te drastisch, meer accent op samenwerking tussen partijen. Toelichting op herontwerp: omschakelen van afvoeren naar vasthouden: het gaat dus om de manier van denken. Wees helder wat bedoeld wordt met 'herontwerp'. - We kunnen niet op dezelfde voet door blijven gaan. We moeten werken aan een klimaatbestendig en duurzaam watersysteem. Pak eerst de overkill in afvoer aan. Vervolgens hebben we tijd om de adaptatie vorm te geven. - Wat is er met de RO-lagenbenadering gedaan? Breng waterkansen concreet in beeld: dus doe eerst zelf je huiswerk. - Maak keuzes duidelijk. - De voorzitter van de stuurgroep DHZ spreekt 'robuust watersysteem' meer aan dan herontwerp. De Deltacommissaris verwacht misschien grootse maatregelen, maar wij constateren dat er heel veel kleine maatregelen nodig zijn. Hoe kunnen we dit als een aansprekende opgave presenteren die toch van nationaal belang is? Houdt rekening met de onzekerheden bij klimaatverandering - Hoe sterk verandert het klimaat werkelijk? - Volg de knikpuntenbenadering (bepaal wanneer je maatregelen uiterlijk genomen moet hebben om een zich aandienende klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden). We doen al veel, maak meer gebruik van elkaars kennis -Leer van elkaar door het gesprek aan te gaan. 6

7 -Bedrijfswaterplannen zijn instrumenten die operationeel inzicht geven. -Er gebeurt al heel veel in bijvoorbeeld watertoetsen. Er is wel een extra inspanning nodig. -We laten al zien wat we zelf doen. Dat is goed. -Wat is de potentie van een gebied om water op te slaan? De inschatting is dat deze groot is. -Er liggen kansen om water in het gebied op te vangen. -Precisielandbouw, inclusief aandacht voor bodemstructuur (organisch stofgehalte) biedt perspectieven. -Er gebeurt al veel, bijv. verdrogingsbestrijding. Over het resultaat valt echter te discussiëren. Besteedt aandacht aan financiële onderbouwing -Economische argumenten verbinden aan verdienmodellen. -Is 50% aandeel in het Nationaal Product direct te relateren aan het waterbeheer? -Besteed aandacht aan de financiële kant. Wat is de schade als je niets doet? Dit gebeurt in de vorm van een KBA. Een eenvoudige KBA op hoofdlijnen is wenselijk. -Is de 17 miljoen van de Noordervaart niet breder inzetbaar om extra voorzieningen te treffen? Nee, het is beter om (daarnaast) specifieke vragen te stellen. Geef aandacht aan droogte in stedelijk gebied -Droogte in stedelijk gebied heeft aandacht nodig. Kunnen we nu bij de stedelijke inrichting al rekening houden met de toekomst? Verdere bewustwording is nodig, bijvoorbeeld via de watertoets en potentiële schade inventarisaties. Vraag: wat vragen we aan Den Haag? Stel concrete vragen en doe een beroep op het juiste abstractieniveau - Schets niet te grote toekomstbeelden, maar doe een concreet appèl. Zet een sterk verhaal weg. Stappenplan van Bert Kersten: 1. Wat zien we op ons afkomen? 2. Wat doen we eraan? 3. Welke schade blijft over? 4. Wat vragen we daarom aan Den Haag? - Wat hebben we aan instrumenten (bijv. op RO-gebied) nodig vanuit Den Haag? - Kunnen we op de hoge zandgronden inspelen op het terugdringen van zout in het westen? - Er liggen internationaal kansen. Wat moeten we meer doen aan internationale samenwerking? Dit ligt vooral in Den Haag. Den Haag moet ruimte creëren op het internationale speelveld, zodat de regio s met de buren in gesprek komen. 7

8 3.2.2 Maatregelen en financiering Vraag: onderschrijft u uitgangspunten voor maatregelpakketten en planning voor korte termijn? Zeker, met extra aandacht voor synergie, integraliteit en maatwerk - De aanwezigen kunnen zich op hoofdlijnen vinden in de uitgangspunten. Wel vindt men het van belang om beter te bezien waar voorgestelde maatregelen kunnen worden ingebouwd in lopende zaken, die al op de rol staan. De verwachting is dat daar veel tijd- en geldwinst mee is te boeken. De extra benodigde bijdrage voor zoetwatervoorziening kan daardoor meevallen. Ook worden reeds geplande projecten daardoor geen desinvestering. - Deelnemers constateren dat een betere watervoorziening in droge perioden en voorkomen van wateroverlast niet of/of is, maar en/en. Met name de landbouwvertegenwoordigers vinden het voorkomen van wateroverlast een zeer belangrijk punt. - Enkele aanwezigen vinden dat we voor een robuust watersysteem moeten gaan. Enkele anderen hebben eerst behoefte aan een duidelijker uitleg van wat dit betekent. - Een vertegenwoordiger van Water Natuurlijk pleit voor invulling van dat robuuste watersysteem via natuurlijke maatregelen, zoals water conserveren op de geohydrologisch gezien meest geschikte locaties. Bijvoorbeeld op de hoger gelegen horsten, wat elders de regionale kwel op een nuttige manier versterkt. Deze maatregelen zitten nu al in het pakket, maar dat kan nog duidelijker naar voren komen. Spreker zou de beschikbare middelen liever investeren in dergelijke natuurlijke maatregelen dan in technische maatregelen zoals vergroten van de wateraanvoer. Dergelijke keuzes over de invulling van de maatregelen moeten regionaal nog worden gemaakt. - Er wordt geconstateerd dat maatregelen zoals het verhogen van het organische stofgehalte van de bodem win-win-win is: beter vochtvasthoudend vermogen, betere nutriëntenhuishouding, betere structuur en zuurstofhuishouding. In alle regio s, ook bìnnen Zuid, is de uitvoering van maatregelen maatwerk. Ook de integrale aspecten (waterkwantiteit plus -kwaliteit) dienen steeds te worden beschouwd. Vraag: stemt u in met de ambitie om per direct te beginnen? Steun voor direct beginnen, liefst met altijd goed maatregelen - De aanwezigen zijn voorstander van nù beginnen, maar wel op een flexibele manier. De droogteproblematiek is in Zuid al decennia lang een probleem, dus meteen beginnen. Te beginnen met altijd goed maatregelen. Het tempo laten bepalen door de snelheid waarmee de klimaatverandering doorzet. - Met betrekking tot de klimaatontwikkeling wordt door enkelen een pleidooi gehouden om niet teveel van doemscenario s uit te gaan, maar eerst te zien wat het klimaat daadwerkelijk doet. - Snel beginnen is ook slim om controle op de budgetten te krijgen. Er kan dan veel sneller naar een ordelijke organisatie en financiering worden toegewerkt. 8

9 Vraag: steunt u het pakket voor de korte termijn en vormt dit een goede basis voor verder gesprek? Zorg voor bestuurlijke vertaling maatregelpakketten -Bij de bestuurders is er op hoofdlijnen draagvlak voor het voorliggende pakket en de voorgestelde maatregelen. Het vormt een goede basis voor verder gesprek. Wel is het nodig om het technische maatregelenpakket goed bestuurlijk te vertalen. Vraag: zijn de geraamde kosten maatschappelijk acceptabel? Welke informatie heeft u nog nodig? Is financiële participatie van het rijk reëel? Ja, maar geef voldoende regionale vrijheid -De geraamde kosten lijken maatschappelijk acceptabel. De 26 miljoen euro per jaar (5% van de totale waterschapslasten) valt mee. -De aanwezigen kunnen als bestuurder met het voorgestelde maatregelpakket uit de voeten, mits er voldoende vrijheidsgraden blijven voor een eigen regionale uitwerking. Voor de kosten zijn vele financiers mogelijk. De kosten zijn echter wel weer 5% extra voor de burger. Is dit samen met andere kostenposten een salamitactiek? -Enkele aanwezigen vinden het daarom belangrijk om de totale kosten van het waterbeheer in beeld te brengen: niet alleen de kosten voor watervoorziening, maar ook voor KRW, PAS, etc. Hoeveel moet de burger in totaal betalen? -Genoemd worden de vele miljoenen die geïnvesteerd zijn door gemeenten om het water van stedelijk gebied versneld af te voeren, waarvoor nu weer geïnvesteerd moet worden om het water weer meer vast te houden. Dat is van groot belang voor de uiteindelijke bestuurlijke afweging. -Enkele aanwezigen willen graag goed kunnen uitleggen waarom je de maatregelen doet. Het kost iets, maar wat levert het op. Naast uitleg van de knelpunten en de effectiviteit van de maatregelen, zou een kosten/batenanalyse daarbij welkom kunnen zijn. Daar wordt tegenin gebracht dat niet alles op voorhand precies is uit te rekenen, en dat we daar niet jarenlang mee aan de gang moeten gaan. Duidelijk is dat een maatregel kosteneffectiever wordt als aan meerdere doelen gelijktijdig een bijdrage wordt geleverd. Vraag: welke keuzes zijn nodig om de slaagkans voor maatregelen zo groot mogelijk te maken? Deze vraag is in de parallelsessie Maatregelen niet aan de orde geweest Proces: organisatie en samenwerking Bij dit thema staat centraal hoe we het proces zodanig organiseren dat we rond 2050 de voorgestelde maatregelen succesvol hebben uitgevoerd? Partijen willen echt aan slag. Hoe komen we tot een akkoord van Eindhoven. En hoe verankeren we dat in lopende processen? 9

10 Vraag: vindt u dat de voorgestelde ideeën naar een succesvol uitvoeringsprogramma leiden? Leer van succesvolle voorbeelden - In Limburg valt veel te leren van het proces resulterend in het akkoord van Venlo over het Nieuw Limburgs Peil. NLP streeft naar een robuust watersysteem, samen met de RO-mensen. De aanpak van NLP is verankerd in het waterbeheerplan van Waterschap Peel en Maasvallei. Gedeputeerde Staten van Limburgs hebben het plan goedgekeurd, inclusief NLP. - Het koppelen van stedelijke functies met landelijk gebied biedt kansen om zaken beter te regelen. Limburg heeft daarin iedereen meegenomen, een proces op gang gebracht (NLP). Zoek de synergie met nieuwe partners -Aanvullend op het NLP-proces zijn nieuwe partners belangrijk. De landbouwsector heeft een Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW): een aanbod van de landbouw aan de maatschappij. Aan tafel zit de landbouw, geholpen door overheden en gebiedspartners met veel restwater (grondwater onttrekkende bedrijven waarvan het proceswater goed te gebruiken is, indien gezuiverd). Doel is het versnellen van de wateropgave via het netwerk van de landbouw. Nieuwe partners zijn belangrijk: met name ondernemers(verenigingen) (Quote). - De gemeente Veghel heeft ervaring met betrekken van ondernemers. Ingang is de ondernemersvereniging (waarde creatie). Ondernemers geven de voorkeur aan doen, en zijn daarom onmisbaar bij dit proces. Uiteindelijk moet je terug naar de druppel. Voor gemeenten is belangrijk om met bedrijven in contact komen (overleg DMV, Mars, Aa&Maas). -Niet alleen water in een gebied lang vasthouden is belangrijk. Maar ook: hoe kun je gebruikt water zo snel mogelijk terugwinnen met elkaar? Belangrijk om daarbij de dialoog op te zoeken met de grondwater onttrekkende industrie. Maakt deel uit van totale watersysteem. Werk aan bewustwording en communicatie -Bewustwording van de problematiek: hoe regel je dat? Bij ons afval is bewustwording hoog: hoe regel je dat met water? Prikkelen van de maatschappij helpt, bijvoorbeeld door extra kosten voor partijen om te buigen naar een financieel voordeel. Een regeling om mensen te belonen die water vasthouden: een gedifferentieerde waterschapsbelasting (zoals bij afval Diftar) kan helpen. Maar draagvlak daarvoor is wel belangrijk. De uitdaging is dus samen een beprijzing voor water te ontwikkelen, vanuit belangen gedacht. - Eenduidige en scheutige communicatie is belangrijk: om mensen te bereiken moet je signalen uitzenden (Quote). - Communicatie is dus een belangrijk item om op te blijven inzetten. Centrale vraag is hoe het water slimmer te gebruiken is? Hoe kunnen we elkaar beter gaan vinden? Ondernemers(vereniging) meer betrekken en daarbij niet uit oog verliezen dat voor ondernemers continuïteit creëren belangrijk is. Vraag: hoe haken we aan bij (beleids)processen en plannen? Hoe organiseer je meekoppelkansen? Verbindt kansen en bedreigingen -Zoek naar een koppeling tussen kansen en bedreigingen. De kracht zit in het ombuigen van een nadeel naar een voordeel voor een andere partij. Zo biedt het koppelen van 10

11 wateroverschot in laag gelegen stedelijk gebied aan een watertekort in landelijk gebied kansen, ook financieel. Vraag is of we zo n koppeling tussen stedelijk en buitengebied willen. - Ik ben boer op de hoge zandgronden maar ben nooit gevraagd mee te betalen aan een pijp (Quote) - De gemeente Eindhoven heeft teveel water en loost dit op kanalen. Is dit water niet beter te gebruiken in droge gebieden (Kempen)? Daarvoor is een pijp en waterberging nodig, maar wie betaalt dit. De boer op de hoge zandgronden is nog nooit gevraagd mee te betalen. Zoek de verbreding op -Bij de problematiek van de hoge zandgronden komen waterkwaliteit, waterkwantiteit en bodem duidelijk samen. Benutting van de diepere ondergrond voor opslag van water zou bijvoorbeeld meer aandacht moeten krijgen (business case uitwerken). -Water, voedsel, energie en bodem zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het betrekken van deze nexus en dus verbreding bij de watervoorziening hoge zandgronden is belangrijk. -Afkoppelen in bebouwde omgeving lukt bij nieuwbouw, bij herstructurering blijkt dat taaier. Het blijkt lastig om mensen te motiveren om regenwater af te koppelen. Verbreding zoeken helpt daarbij. Zo kun je verbrede rioolheffing zien als een kans. -Wat zijn de kansen van effluent van de waterzuivering: wie is geïnteresseerd? Wat is het belang van gemeenten hierbij? -Wellicht zijn er kansen op middellange termijn met decentraal zuiveren op huishoudniveau: wat zijn kansen, de technieken en hoe kunnen we het financieel aantrekkelijk maken? Vraag: ziet u een rol voor een regie-organisatie? En zo ja, welke variant spreekt u aan? Vraag: welke rol ziet u voor uzelf voor het realiseren van het uitvoeringsprogramma? Vraag: wat gaan we morgen samen doen? Deze vragen zijn in de parallelsessie Proces niet aan de orde geweest. 3.3 Interview met Ans van den Bosch Deze regio is een voorloper. DHZ bestond al voordat het Deelprogramma Zoetwater in het leven werd geroepen. Doordat we goed samenwerken weten we bij DPZ al welke maatregelen hier nodig zijn en waarom. We kennen jullie trits. Andere regio s hebben hun eigen tritsen. Onderdelen van de trits uit de regio Zuid zijn herkenbaar in de terminologie die andere regio s gebruiken. Ook heeft deze regio een duidelijke oproep gedaan aan het rijk. Binnen DP Z werken we aan een strategie die de elementen van de regionale strategieën omvat en daarmee herkenbaar is voor alle regio s. De framing van het begrip zelfvoorzienendheid is aan het veranderen. Het wordt meer en meer als een interessant idee gezien, het wordt vanzelfsprekender gevonden. Het past bij de opgave dat we naar robuust watersysteem toewerken: een robuuste watervraag hoort daarbij. Hoe geven wij invulling aan het begrip voorzieningenniveau? Krijgen we een norm? De Minister is geen voorstander van een norm voor zoetwater. We gaan wel in gesprek met partijen om 11

12 afspraken te maken over de verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheden en de restopgave die dan overblijft voor de private sector. We willen inspanningsverplichtingen vastleggen in een afsprakenkader voor een bepaalde periode. In de conceptversie van onze bestuurlijke notitie hebben we beschreven dat de economische kant van water een belangrijke pijler is onder de zoetwateropgave: het gaat om economie en leefbaarheid. De Minister vindt dat zoetwater net als veiligheid een wezenlijk onderdeel van het Deltaprogramma is en dat hiervoor middelen uit het Deltafonds beschikbaar moeten zijn. Van belang voor jullie als regio is dat jullie met een gezamenlijk en eenduidig verhaal komen, dat verhoogt de kans op cofinanciering vanuit het Deltafonds. Voor het Maasstroomgebied geldt dat bij een extreem scenario in 2100 een probleem ontstaat voor categorie 1 en 2 van de verdringingsreeks (kwetsbare natuur Peel, drinkwatervoorziening). Als DP Zoetwater hebben we de opdracht om de mogelijkheden van het beprijzen van water te onderzoeken. Dit is een gevoelig onderwerp. Maar het is misschien een reële optie voor de toekomst, dat werd ook in de regio West vanmorgen en in de parallelsessie hier vanmiddag gezegd. Een rol hierbij speelt dat we onder druk staan van de EU, die vindt dat we meer aan kostenterugwinning moeten doen in het waterbeheer. De minister staat niet negatief tegenover beprijzing. Mijn ambitie is om de regionale uitvoeringsprogramma s naadloos te verbinden met het landelijke programma, via gedeelde uitgangspunten, afgestemde maatregelpakketten en fasering. Interview met Ans van den Bosch, programmadirecteur van het Deelprogramma Zoetwater 12

13 3.4 Tafelgesprek met regionale bestuurders en Ans van den Bosch Vraag aan panelleden: Hoe ziet u uw rol in het verder brengen en implementeren van het uitvoeringsprogramma? Kees Coppens (ZLTO) Voor de ZLTO is investeren in de watervoorziening niet nieuw. Investeren in watervoorziening is core business in alle dossiers. We nemen dus al eigenaarschap. We stellen als ondernemersvereniging ons netwerk beschikbaar. Voor ons is wel gelijkwaardigheid tussen partners van belang. Een ondernemer wil snelheid en duidelijkheid. Te vaak ondervinden ondernemers beren op hun weg als zij met plannen komen. Harrie Hekhuis (SBB) Ik denk dat ik namens meer groene organisaties spreek als ik zeg dat ik er klaar voor ben. Wie heeft de luxe om vroegtijdig te kunnen anticiperen op een probleem van de toekomst? Wie heeft de luxe een maatregelenpakket voor handen te hebben waar veel belangen en sectoren mee gediend zijn? Wie heeft de luxe een maatregelenpakket voor handen te hebben waar we meerdere problemen in een keer mee oplossen? Ik wil niet tegen mijn kinderen hoeven uitleggen dat we die kans hebben laten liggen. Ik ben er klaar mee, ik wil aan de slag. Ted van de Loo (B&W Boekel) Veel gemeenten zijn er nog niet klaar voor. Ze zijn nog onvoldoende aangehaakt. De vorige keer waren er vijf, nu zijn er tien. De urgentie ontbreekt nog voor gemeenten. Het verhaal dat voor ligt is nog erg technisch, het lijkt een waterschapsfeestje. Het is van belang ook gemeenteambtenaren te betrekken. Annemiek van de Ven (B&W Veghel, vanuit de zaal) Gemeenten zijn er wel degelijk klaar voor. Wij zijn al lang met het waterschap in Noordoost-Brabant in gesprek over samenwerking in de waterketen. Bovendien werken we al intensief samen met ons bedrijfsleven om slimmer met afvalwater om te gaan. Veghel heeft een rijke industrie. Mars en Campina zijn voorbeelden van grote industriële watergebruikers waar wij als gemeente, waterschap en drinkwaterbedrijf mee samenwerken aan een duurzaam waterketenbeheer. We moeten het bedrijfsleven dus meenemen in de uitvoering. Bert Kersten (GS Limburg) Er wordt al jarenlang geïnvesteerd in verdrogingsbestrijding. Hier geven we met elkaar in deze regio al miljoenen aan uit. De provincie heeft een regisseursrol, maar heeft ook goede partners nodig. 13

14 Opgave voor ons is om nog beter te gaan investeren in draagvlak en meer te communiceren met onze achterban. We moeten nu niet te snel gaan. We moeten kosteneffectieve maatregelen nemen en met beide benen op de grond blijven, niet alles met alles willen verbinden. We zijn goed op weg met ons uitvoeringsprogramma, maar we redden het in de regio niet alleen, we doen dus een terechte claim op het Deltafonds. Van belang hierbij is dat wij een concrete vraag stellen aan de Minister en dat we geloofwaardig zijn in onze eigen inspanningen. Dat betekent: goed communiceren, goede samenwerking, goede maatregelen met bijbehorend prijskaartje. De problemen die overblijven, die we zelf niet opgelost of gefinancierd krijgen, daarvoor doen we een beroep op het Rijk, desnoods via een lobby bij de Tweede Kamer. Ans van den Bosch (DP Zoetwater) Ik herken de weg die de heer Kersten beschrijft. Wij zijn een nationaal programma. Binnen ons programma heeft elke regio zijn eigen problematiek en zijn eigen oplossingen. Als Rijk voelen we ons evenveel betrokken bij de problemen en oplossingen van de ene regio t.o.v. de andere. Het is niet meer dan billijk om ook als het gaat om de oplossingen naar geheel Nederland te kijken. 4.5 Plenair debat aan de hand van de quotes uit de deelsessies Quotes uit de deelsessies Deelsessie Strategie 1. We kunnen niet doorgaan op dezelfde manier, het moet klimaatbestendiger en duurzamer. 2. We laten al zien wat we zelf doen! Dat is goed. 3. Het van bovenaf opleggen van functieverplaatsing is buiten de orde. 4. Den Haag: praat meer met je buren en steun ons in dat gesprek. Deelsessie Maatregelen 1. Een betere watervoorziening en voorkomen van wateroverlast is niet of/of maar en/en. 2. Nu beginnen! Maar niet vanuit doemscenario. 3. Breng voor de burger alle kosten in beeld, niet alleen die voor watervoorziening. 4. Organische stof in de bodem is win-win-win. 5. Totale bedrag van maatregelen valt mee, maar het is wel weer 5% extra. Deelsessie Proces 1. Ik ben boer op de hoge zandgronden maar ben nog nooit gevraagd om mee te betalen aan een pijp. 2. Nieuwe partners zijn belangrijk: met name ondernemers(verenigingen). 3. Communicatie is belangrijk: om mensen te bereiken moet je signalen uitzenden. 14

15 Reacties op de quotes Bert Kersten (GS Limburg): ik vind het belangrijk meer in te zetten op internationale samenwerking. Het gesprek met onze buurlanden moet door het Rijk geïnitieerd worden. Als regionale overheden hebben wij geen ingang, alleen het Rijk heeft dat.. Kees Coppens (ZLTO): betere zoetwatervoorziening en bestrijding wateroverlast is en/en. We moeten in onze maatregelen een goede balans vinden tussen het oplossen van droogteproblemen en het voorkomen van wateroverlast. Dat is nodig voor het robuust maken van het watersysteem. Jelle Roorda (WML): we moeten de goede dingen doen: no regret maatregelen, die kosteneffectief zijn en aansluiten of meekoppelen met de dingen die we al doen. Lambert Verheijen (SG DHZ): weer 5% extra investeren lijkt veel, maar als we zaken slim combineren is het helemaal niet gezegd of we voor de zoetwateropgave uitkomen op 5% extra investeringen in het waterbeheer, dat kan ook lager uitkomen. Jelle Roorda (WML): we moeten goed nadenken hoe we dit aan onze achterbannen en nieuwe partners helder uitleggen: waarom doen we het, waarom zijn dit de goede maatregelen? Het punt van communicatie is in de regio en landelijk erg belangrijk. Martijn Tholen (ondernemer, AB De Dommel, ZLTO): ik ben als ondernemer bereid te investeren in mijn eigen watervoorziening, bijvoorbeeld via een pijpleiding die een overschot aan water bij Eindhoven naar mijn bedrijf brengt. Maar er heeft nog nooit iemand aan mij gevraagd of ik bereid ben mee te betalen. Onderzoek doen naar de haalbaarheid. Opmerking vanuit de zaal: het betrekken van ondernemers is belangrijk. Ondernemers overleggen niet, maar doen! Opmerking vanuit de zaal: overweeg ook het gebruik van sociale media in de communicatie. 15

16 3.6 Oproep van Eindhoven door Lambert Verheijen Tijdens het slot van het tweede regiodebat van de zoetwatervoorziening Zuid-Nederland roep ik u op tot actie in de komende periode! Als samenwerkende DHZ partners werken wij, op basis van uw opmerkingen en nuanceringen, het uitvoeringsprogramma verder uit, in samenwerking met de regio Oost. We bieden dit in juni 2013 aan als input aan de Deltacommissaris en de Minister van I&M, zodat dit kan worden meegenomen in de landelijke kansrijke strategieën voor zoetwater. Deze worden in september aangeboden aan de Tweede Kamer. Wij zetten als DHZ overheden in op consolidatie (implementatie) van de maatregelen uit het uitvoeringsprogramma in onze reguliere (water)plannen. We zoeken daarbij nadrukkelijk naar slim meekoppelen met ander beleid, met initiatieven en plannen van ondernemers en stakeholders, naar win/win maatregelen. We leggen hierbij de verbinding met bedrijven, maatschappelijke organisaties. Kortom, we willen veel partijen verbinden om het draagvlak te laten groeien. Het rijk kan daarbij helpen. We werken toe naar een publiek-privaat akkoord naar het voorbeeld van het Akkoord van Venlo (Nieuw Limburgs Peil). Wij zetten in op het verbinden van meer partijen bij de zoetwateropgave, wij zullen hen zowel individueel als collectief benaderen (ondernemers en ondernemersverenigingen, stakeholders). Wij zullen deze partijen de gelegenheid bieden zich aan te sluiten bij onze coalitie via een open inschrijving. Als provincies en waterschappen gaan wij alle gemeenten voor de komende gemeenteraadsverkiezingen benaderen over ons uitvoeringsprogramma via het KRW gebiedsproces. In januari 2014 is zodoende voor alle gemeenten bekend wat de opgave is op het vlak van waterveiligheid, watervoorziening en waterkwaliteit. Na de zomer zullen we als DHZ partners een politiek moment creëren, hier zullen we landelijke, regionale en lokale politici bij uitnodigen. Hiervoor is nodig dat we een stap zetten van een technisch-ambtelijk verhaal naar een bestuurlijke boodschap. Als regio werken we vanuit eigen kracht aan eigen oplossingen voor onze problemen. We zijn blij met de toezegging van het Rijk dat het zich mede verantwoordelijk voelt voor de implementatie van onze oplossingen. In juni 2014 willen we hier met de Deltacommissaris en de Minister concrete afspraken over maken. 16

17 4. Verslag regiodebat Zoetwatervoorziening Oost-Nederland Deventer, 25 maart Inleiding door Bert Boerman Een half jaar geleden zijn we in dit verband ook bij elkaar geweest. Toen is gevraagd om een en ander te concretiseren. Vandaag bespreken we de bouwstenen voor een gezamenlijk uitvoeringsprogramma. Oost-Nederland is een mooie regio om te wonen, te werken, te recreëren én geld te verdienen: met landbouw, met kennis en in de recreatie. Voldoende water is een belangrijke basis hiervoor. Soms komt dit in gevaar, dat willen we niet! Daarom zijn we in de context van het deltaprogramma bezig met de zoetwatervoorziening. Het project Zoetwatervoorziening Oost-Nederland (ZON) is een succesvolle samenwerking daarvoor. Het Deltaprogramma is een nationaal programma met een sterke regionale inbreng. In onze regio hebben we met een aantal deelprogramma s te maken: deelprogramma Rivieren en het DP IJsselmeergebied. Er is een dwingend tijdspoor. We gaan toe naar een voorkeurstrategie. Dit debat doet er dus toe. In ZON is veel voorwerk verricht voor vandaag. Tijdens het vorige regionale debat heeft u de contouren van de strategie bepaald. Centraal hierin staat de trits sparen-aanvoerenaccepteren. Vandaag maken we onze strategie concreet via een uitvoeringsprogramma: de uitvoering van maatregelen op de korte termijn. Dit is samen met Zuid ontwikkelt. Dit is ons regionale aanbod als handreiking aan het Rijk. De zoetwatervoorziening is balanceren tussen te nat en te droog, tussen kwaliteit en kwantiteit. Het gaat niet alleen om de (sectorale) watervraag, maar ook om de ruimtelijke ordening: die twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We moeten het water verankeren in omgevings- en beleidsplannen. Op termijn kan dit consequenties hebben voor gebruiksfuncties, daarvoor willen we de RO inzetten. Slimme verbindingen blijven zoeken is belangrijk, en daarnaar op zoek blijven. De regio wil het eigen water zoveel mogelijk benutten: zelfvoorziening. Wel willen we daarbij sluitende afspraken maken over de aanvoer vanuit het hoofdwatersysteem: minimaal dezelfde hoeveelheid, liever nog extra. We doen vandaag een aanbod aan het Rijk. Maar vragen ook wat van het Rijk: helderheid over de aanvoer, samen kennis ontwikkelen en maximale synergie. 17

18 We gaan samen op reis vandaag: naar een gezamenlijke lange termijn strategie en korte termijn uitvoeringsprogramma. De lange en korte termijn verbonden met elkaar. 4.2 Parallelsessies De deelnemers bespraken bouwstenen voor een concept strategie en uitvoeringsprogramma (UP) in drie gelijktijdige deelsessies: opgave, ambitie en strategie; maatregelen en financiering; proces en organisatie. De vragen en uitkomsten van de discussies vindt u hieronder. De vetgedrukte eenlijners erboven geven een samenvatting van de uitkomsten Opgave, ambitie en strategie Stefan Kuks introduceert het thema strategie. Droogte is een reëel probleem. Op korte termijn is veel synergie te benutten: in kleine waterlopen water langer vasthouden, brongebieden robuuster maken, precisielandbouw, sponswerking van natuur vergroten, afkoppelen en water langer vasthouden in stedelijk gebied. Mogelijkheid van functie volgt peil bekijken. Wat zijn de mogelijkheden van het private domein? Vraag: kunt u instemmen met doel en ambitie van regio Oost en Zuid en de daaruit voortvloeiende uitgangspunten voor de strategie? Welke nuanceringen zou u daarop willen aanbrengen? Bewegen we ons daarbij binnen de generieke ambitie van het rijk? Anders geformuleerd: wat hebben wij het rijk te bieden? Maar ook: wat hebben we nodig van rijk? Strategie, trits en zelfvoorzienendheid - Dat het rijk een rol heeft, lijkt duidelijk. Maar hebben de Provinciale Staten ook zeggenschap? Gaan we als provincie over de keuzes t.b.v. zoetwatervoorziening of niet? Vanuit de ruimtelijke ordening zou het antwoord daarop zeker ja moeten zijn. - Op wereldschaal bezien hebben we genoeg water in Nederland. Een voorwaarde om knelpunten in tijd en ruimte in Nederland op te lossen is solidariteit. Het is nodig om per project te bezien wat nodig is vanuit het perspectief van zoetwatervoorziening. Zo draagt elk project van bijvoorbeeld een waterschap bij aan het oplossen van het verdelingsvraagstuk. - Het gaat om de volgorde in de strategie. Wat vinden we voor onszelf de meest logische trede op de ladder? Vergelijk het met de energievoorziening: wat je bespaart, hoef je niet op te wekken, ook niet duurzaam. In termen van zoetwatervoorziening: eerst zelfvoorzienendheid realiseren, dan een volgende stap. - Niet alleen voor Vitens, maar voor een veel breder deel van het bedrijfsleven is water een issue. Zelfvoorziening kan een verdienmodel zijn, bijvoorbeeld voor landbouwondernemers. Voor sommige bedrijfstakken is zelfvoorziening een gewenst eindpunt in plaats van de start van een trits. - In grote lijnen zijn de knelpunten in de zoetwatervoorziening die door drinkwaterwinning worden veroorzaakt relatief beperkt. Lokaal is er op de hoge zandgronden wel hier en daar een knelpunt, geredeneerd vanuit functies die van ondiep grondwater afhankelijk zijn. Vitens is bereid bij te dragen aan een oplossing van een vraagstuk als de drinkwaterbelangen er ook 18

19 mee gediend zijn. Bijvoorbeeld buffer Wierden, waar Vitens en waterschap Regge en Dinkel samen optrekken. De regio zelf biedt zelfvoorzienendheid, maar daar zitten grenzen aan - Zelfvoorziening is een goede strategie: het brengt de eigen verantwoordelijkheid in partijen naar boven. Het prikkelt om na te denken hoe je met de problematiek van droogte kunt omgaan. - Zelfvoorzienendheid zien we als onze eigen opgave. Als het gaat om het hoofdwatersysteem, kijken we naar het rijk. - Zelfvoorzienendheid is voor de gebieden die op de rand van kwel en afstroming liggen, lastig te realiseren. Het water stroomt gemakkelijk weg; voor particuliere grondeigenaren zijn de systeemkenmerken een gegeven. De ruimtelijke ordening helpt ons daar ook niet bij. Wat wel kan helpen is herstel van de sponswerking bovenstrooms. De drinkwaterbedrijven zouden de zorg voor de watervoorraad, ook voor andere functies (bv. natuur), op zich moeten nemen. -Waterschap Regge en Dinkel werkt nu ook samen met Vitens aan het zelfvoorzienend maken van Twente op het gebied van de drinkwatervoorziening. - Het risico van onze strategie voor zelfvoorziening is dat wij in Oost ons best doen om zo zelfvoorzienend mogelijk te zijn, maar dat andere regio s daarom juist minder gaan doen. We moeten niet te zelfverzekerd zeggen dat we het oplossen met zelfvoorziening. 19

20 Vraag: het watersysteem (her)inrichten op de trits (1e uitgangspunt) is niet alleen een ingrijpende operatie, maar heeft naar verwachting ook ruimtelijke gevolgen in landelijk en stedelijk gebied. Daar waar sectoren mogelijkheden zien voor ruimtelijke transitie, zal dat worden ondersteund met het beschikbare beleidsinstrumentarium van regionale overheden. Wat moeten we er samen voor doen om dit voor elkaar te krijgen? Verplaatsen functies complex - Het verplaatsen van functies gaat niet zomaar. Daar waar je bijvoorbeeld landbouw naartoe wilt verplaatsen, zijn nu ook al functies. Er is geen ruimte over. Als compensatie voor een sector zou je extra kunnen investeren, zodat een functie beter bediend wordt op plaatsen waar ze blijven/nu al gevestigd zijn. - Waterschap Reest en Wieden heeft onlangs landbouw verplaatst naar gebieden waar wel ruimte was, namelijk naar gebieden die wel zijn aangekocht, maar nog niet waren ingericht voor natuur. Deze bieden ruimte voor het schuiven met landbouwfuncties. Dit vraagt wel een brede scope van zowel landbouw als natuurbeheer. Er zijn dus goede voorbeelden met een positieve uitstraling, die gebruikt kunnen worden door anderen. - Wat betreft het onderdeel ruimtelijke ordening: we spreken liever van ruimtelijke ontwikkeling dan van ruimtelijke ordening. Nu aan de slag vraagt moed en urgentie - Voor de zoetwatervoorziening geldt dat we niet morgen of overmorgen klaar moeten zijn. We hebben de tijd. Het lastige is wel om het lange termijnkarakter van het vraagstuk te verbinden met een korte termijnstrategie. We moeten de moed hebben om op korte termijn al aan de slag te gaan met de no-regret maatregelen. - Als we voor de Kaderrichtlijn Water watervoerendheid van beken zo belangrijk vinden, zijn we dan bereid om water van mindere kwaliteit in te laten? - We willen zeker nadenken over werkwijzen die tot voor kort niet gebruikelijk waren. Er is vertrouwen nodig dat we ieder voor zich wel bezig gaan met het uitvoeren van maatregelen op korte termijn, ondanks de onzekerheid over klimaatverandering op lange termijn. Dat vertrouwen is er nu niet altijd. Urgentie is nodig om verantwoordelijkheid te nemen. Vraag: hebben we iets nodig om met de strategie en ambitie aan de slag te gaan? Innovatie bedrijfsleven plus consistentie overheidsbeleid - We kunnen nu wel keuzes willen maken voor over 50 jaar, maar kijk eens 50 jaar terug? Hadden we toen enig idee waar we nu zouden staan met het waterbeleid? - Maak gebruik van de innovatieve vermogens van bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. We hebben geen waterprobleem, maar een geldprobleem. - We hebben innovatie nodig. En een voorwaarde voor innovatie is lange termijn consistentie. Overheden moeten vasthouden aan langetermijnkeuzes en niet elke vier jaar van koers veranderen. Innovatie is niet aan geografische grenzen gebonden, maar wel aan consistentie in overheidsbeleid. - Zelfvoorzienendheid is in deze strategie de consistente lijn. De innovatie zelf komt uit het bedrijfsleven. Deel je innovatieagenda en hou die vast. Suggestie: Wavin in Zwolle. 20

21 - Innovatie moet inderdaad uit het bedrijfsleven komen. Er is een besparing op het gebruik van drinkwater door huishoudens gerealiseerd van 20 25%. Maar die komt vooral op het conto van wasmachinefabrikanten. Zij hebben er met hun zuiniger wasmachines voor gezorgd dat huishoudens als vanzelf minder gingen gebruiken. De innovatie kwam niet van de drinkwaterbedrijven. Beprijzen water voor financieren innovaties? - Samengevat: op korte termijn zetten we in op wat we sowieso kunnen doen, namelijk op synergie en no-regret. De lange termijn is belangrijk, maar we weten nog niet of er meer maatregelen nodig zijn dan we voor de korte termijn van plan zijn te doen. Strategische vraag daarbij is nog: zetten we het geld in op aanpassing van het watersysteem of juist op innovatie? - Water is in ons land zo goedkoop, dat besparen voor niemand nodig is. Je zou de heffing op grondwater kunnen herintroduceren en deze benutten voor innovatie. - Er wordt met handopsteken gestemd over de stelling dat water (m.u.v. drinkwater) moet worden beprijsd om innovatie te kunnen financieren. De uitslag is circa 50/ Maatregelen en financiering Hans Pereboom geeft een korte toelichting. Wat moet er gebeuren en wat gaat dat kosten. Maatregelen zijn nodig niet alleen voor het voorkomen van wateroverlast, maar ook voor een robuuster watersysteem dat tegen droogte kan. Daarbij benutten we de kennis van lopende projecten en we bekijken op lokaal niveau wat effectief en inpasbaar is. Met 26 miljoen per jaar. Dat is 3 euro per hectare per jaar om het maatregelen programma te bekostigen. De uitgangspunten in de gestuurde notitie zijn: 1) Altijd goed maatregelen nu meteen beginnen met uitvoeren 2) Aansluiten bij lopende plannen en processen 3) Maatregelen dragen bij aan robuust watersysteem 4) Maatregelen dragen bij aan economisch perspectief. Vraag: onderschrijft u de uitgangspunten voor maatregelenpakketten voor de korte termijn? Formuleer de uitgangspunten scherper - Er vindt discussie plaats over de vraag wat een robuust systeem is. Je kunt daar zeer verschillend over denken. Een op zichzelf staand systeem zonder al teveel techniek. Het moet ook bijdragen aan een goede bediening van de verschillende functies. Hierbij streven naar maximale maatschappelijke meerwaarde. De conclusie is dat de uitgangspunten toch scherper moeten, want met deze formuleringen kan niemand tegen zijn. Concretiseer de term herontwerp - Vragen worden gesteld bij herontwerp van het watersysteem. Is dat van scratch af beginnen? Nee, het is herontwerp op basis van knelpunten, die worden geconstateerd bij de toetsing van het watersysteem op klimaatscenario s. Maar welk scenario neem je dan? Ook 21

22 met de knelpuntanalyse blijven we nadenken en nemen er de tijd voor. Binnenkort komt het KNMI met nieuwe scenario s. Vraag: stemt u in met de ambitie om direct te beginnen? Zichtbaar maken dat we al bezig zijn - De ambitie is: we zijn al bezig. Het zou goed zijn als we dat beter laten zien. Zoek hierbij focus en synergie. Herformulering van de vraag is dus nodig. Vraag: Steunt u het pakket voor de korte termijn en vormt dit een goede basis voor verder gesprek? Zorg voor enkele aanvullingen op maatregelen - Minimaal dezelfde hoeveelheid wateraanvoer (andere regio s trekken er ook flink aan); - Efficiënter en slimmer beregenen in combinatie met beter grondwaterbeheer en verbeteringen aan grondwatersysteem. Liever niet: uitbreiden van beregenen. - Op jaarniveau hebben we voldoende water, de kunst is om het beter vast te houden mm regen op jaarbasis; normaal 10/15 mm aanvoer; droog jaar ca 40 mm. - Winterswijk: de verdeling van lasten tussen landelijk en stedelijk is niet eerlijk; stedelijk wordt naar verhouding zwaarder belast. - Van de landbouw kan ook zelf meer worden verwacht door innovatie en andere gewaskeuze, aanpassingen om huidige werkwijze te behouden niet tot elke prijs. - Afkoppelen regenwater speelt vooral stedelijk. Afkoppelen alleen als we daarmee ook het grondwater aanvullen, in combinatie met andere effecten als verminderen wateroverlast en verbeteren waterkwaliteit. De resultaten van de werkgroep afkoppelen nog verwerken in het uitvoeringsprogramma: gemeente Zwolle (Heideveld) komt met resultaten. Vraag: welke maatregelen doen we nog niet, maar kunnen we morgen mee beginnen? Laaghangend fruit maatregelen - Naaldbossen kappen en vervangen door loofbossen - Wateropslag in natuurgebieden: helaas is de waterkwaliteit vanuit de landbouw niet schoon genoeg. Wellicht kiezen voor minder kritische soorten flora en fauna. - Goed voorbeeld is Dwingelderveld: combi voorkomen overlast, vasthouden water. - Fijn regulering op kavel niveau door boer of waterschap: dus robuust waterbeheer? Vraag: welke maatregelen moeten we niet willen? - Zijn alle KRW-maatregelen wel goed voor zoetwater? KRW-maatregelen ook op klimaatscenario s en droogte toetsen. Dat is ook de opdracht van de Europese Commissie: zie Blue Print paper. 22

Verklaring van Hoog & Droog

Verklaring van Hoog & Droog Verklaring van Hoog & Droog Aangenomen bij acclamatie op woensdag 6 juni bij Burgers Zoo te Arnhem Over de andere kant van de Delta Verklaring van Hoog & Droog Conclusies en adviezen geformuleerd tijdens

Nadere informatie

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid Project ZON Hoofdvraag huidige droogte situatie (2010) gevolgen van de klimaatverandering (2050) zinvolle maatregelen Uitvoering gebied Regio-Oost aansturing vanuit RBO projectgroep Regionale afstemming

Nadere informatie

Ondergrondse opslag. Kansen en dilemma s

Ondergrondse opslag. Kansen en dilemma s Ondergrondse opslag Kansen en dilemma s Nut en noodzaak? 2 Historisch perspectief Aanname alles is optimaal geregeld, water volgt functie; Nu voldoende water door externe aanvoer; Weinig urgentie voor

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015

Deltaprogramma 2014. Bijlage F. Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F Bestuurlijke Planning DP2015 Deltaprogramma 2014 Bijlage F 2 Bestuurlijke planning In deze bijlage is de bestuurlijke

Nadere informatie

Watersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner

Watersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner Memo Aan deelnemers diner-debat Eye Kopie aan Contactpersoon Rik van Terwisga Datum 8 januari 2015 Onderwerp Vervolg Debat-diner "Watersysteem van de Toekomst" Watersysteem van de Toekomst: vervolg

Nadere informatie

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat?

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad Klimaatadaptatie van stedelijk gebied staat sinds kort prominent op de publieke agenda. Op Prinsjes dag heeft het kabinet de Deltabeslissing

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX DEN HAAG T 070-456 00 00 F 070-456 11 11 Datum 4 september 2018 Onderwerp

Nadere informatie

Deltaprogramma. De programmatische aanpak om Nederland veilig en leefbaar te houden. Onze delta. Uitdagingen. Kern Deltaprogramma

Deltaprogramma. De programmatische aanpak om Nederland veilig en leefbaar te houden. Onze delta. Uitdagingen. Kern Deltaprogramma Deltaprogramma De programmatische aanpak om Nederland veilig en leefbaar te houden Bart Parmet 5 februari 2015 1 Onze delta 60% overstroombaar, 9 miljoen mensen, 2/3e BNP, 16% economie afh. zoetwater Uitdagingen

Nadere informatie

Onderwerp: Lokale Ontwikkelingsstrategie voor de regio Holland Rijnland Besluitvormend

Onderwerp: Lokale Ontwikkelingsstrategie voor de regio Holland Rijnland Besluitvormend VOORSTEL OPSCHRIFT Vergadering van 9 juni 2015 Besluit nummer: 2015_BW_00466 Onderwerp: Lokale Ontwikkelingsstrategie voor de regio Holland Rijnland 2015-2020 - Besluitvormend Beknopte samenvatting: LEADER

Nadere informatie

Ruimte om te leven met water

Ruimte om te leven met water Ruimte om te leven met water Het huidige watersysteem is volgens de nieuwe In de toekomst wil het waterschap een zoveel Om de benodigde ruimte aan hectares te verwerven inzichten niet meer op orde. Aanpassingen

Nadere informatie

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE

Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Het verbinden van water en MIRT VAN WENS NAAR MEERWAARDE Rond het verbinden van water en ruimte zijn al veel stappen gezet. In het kader van de Vernieuwing van het MIRT is door Rijk, provincies en waterschappen

Nadere informatie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische

Nadere informatie

Vandaag. Marktverkennen in het Deltaprogramma. Opzet: Marktverkenner bij DPIJ. Achtergrond. November & december. September & oktober

Vandaag. Marktverkennen in het Deltaprogramma. Opzet: Marktverkenner bij DPIJ. Achtergrond. November & december. September & oktober Vandaag Deltaprogramma IJsselmeergebied Marktverkennen in het Deltaprogramma 1. De detachering bedrijfsleven Opzet Vogelvlucht activiteiten 2. Stellingen en reflectie 3. Conclusies en aanbevelingen 24

Nadere informatie

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan

Klimaatverandering. Een brede maatschappelijke opgave. Kasper Spaan Klimaatverandering Een brede maatschappelijke opgave Kasper Spaan Water governance 2015 1 Nationale overheid 10 Drinkwaterbedrijven 12 Provincieën 24 Waterschappen 393 Gemeenten Ruimtelijke adaptatie Gemeente

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zoetwatervoorziening Oost-Nederland

Nieuwsbrief Zoetwatervoorziening Oost-Nederland Nieuwsbrief Zoetwatervoorziening Oost-Nederland Zoetwatervoorziening Oost-Nederland juni 2015 Uitvoering een stap dichterbij De droogteproblematiek is actueel. Uit metingen blijkt dat 2015 tot en nu toe

Nadere informatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Een goede kwaliteit van de leefomgeving is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat

Nadere informatie

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking

Nadere informatie

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar

Nadere informatie

Naar een kennisprogramma Bodem & Ondergrond

Naar een kennisprogramma Bodem & Ondergrond Naar een kennisprogramma Bodem & Ondergrond Douwe Jonkers Directoraat-Generaal Ruimte & Water COB-congres 30 oktober 2014 Inhoud Aanleiding Thema s Werkwijze Start Kennisprogramma Bodem & Ondergrond Vandaag:

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland

Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland Nieuwsbrief Zoetwaterregio West-Nederland Op weg naar de Deltabeslissing De vierde fase van het Deltaprogramma Zoetwater moet in het voorjaar van 2014 een bestuurlijk gedragen voorkeurstrategie opleveren.

Nadere informatie

Hotspot Droog Ruraal Kennis voor Klimaat Bouwstenen voor regionale klimaatadaptatie in hoog Nederland

Hotspot Droog Ruraal Kennis voor Klimaat Bouwstenen voor regionale klimaatadaptatie in hoog Nederland Hotspot Droog Ruraal Kennis voor Klimaat Bouwstenen voor regionale klimaatadaptatie in hoog Nederland Workshop Het Lankheet, 16 mei 2014 Kennis voor Klimaat Overland Hans Bleumink Kennis voor Klimaat Onderzoeksprogramma,

Nadere informatie

In de beslisnota wordt aan u gevraagd in te stemmen met de vastgestelde doelen en maatregelen.

In de beslisnota wordt aan u gevraagd in te stemmen met de vastgestelde doelen en maatregelen. Nummer Onderwerp : B-3.11.2008 : Beslisnota Kaderrichtlijn Water Korte inhoud : Water Beheer 21 e eeuw, 2008, Schoon en gezond water in Noord-Nederland 1. Implementatie Europese Kaderrichtlijn Water in

Nadere informatie

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Wateroverlast juni 2016 Van onttrekkingsverbod op 19 mei naar wateroverlast en waterkwaliteitsproblemen

Nadere informatie

Voorstel voor de Raad

Voorstel voor de Raad Voorstel voor de Raad Datum raadsvergadering : 26 november 2015 Agendapuntnummer : XV, punt 5 Besluitnummer : 1952 Portefeuillehouder : Wethouder Jan van 't Zand Aan de gemeenteraad Onderwerp: Watertakenplan

Nadere informatie

GESCAND. '6'f'i' 05JUNI TNT Post Pörtbetaald Port Payé Pays-Bas

GESCAND. '6'f'i' 05JUNI TNT Post Pörtbetaald Port Payé Pays-Bas TNT Post Pörtbetaald Port Payé Pays-Bas > Retouradres Postbus 90653 2509 LR Den Haag OIM Overleg infrastructuur en milieu Voorzitter mevrouw I.R. Adema Koiningskade 4 2596 AA Den Haag GESCAND 05JUNI 2013

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst medicijnresten uit water 10 maart 2016

Verslag bijeenkomst medicijnresten uit water 10 maart 2016 We starten de dag met het teruggeven van de resultaten uit de interviews Vitens en Vallei en Veluwe hebben gesproken met deskundigen, beleidsmakers en bestuurders om meer zicht te krijgen op het probleem,

Nadere informatie

Bloemen uit Brabant. Spreker: Gerd de Kruif Datum: 30 oktober 2014

Bloemen uit Brabant. Spreker: Gerd de Kruif Datum: 30 oktober 2014 Bloemen uit Brabant Spreker: Gerd de Kruif Datum: 30 oktober 2014 Met enige bescheidenheid Waar ik het over wil hebben Belang gebiedsgericht grondwaterbeheer (revisited) Context en complexiteit Waar vinden

Nadere informatie

Provinciale Staten van Noord-Holland. Voordracht 64

Provinciale Staten van Noord-Holland. Voordracht 64 Provinciale Staten van Noord-Holland Voordracht 64 Haarlem, 17 augustus 2004 Onderwerp: Agenda Provinciaal Waterplan Bijlagen: - ontwerpbesluit - procesplanning provinciaal waterplan - op weg naar een

Nadere informatie

Vervolg en gebiedsproces WBP 5

Vervolg en gebiedsproces WBP 5 Vervolg en gebiedsproces WBP 5 1 Inleiding Het WBP5 strategisch deel ligt voor. Hiermee is het WBP 5 niet af, maar staat het aan het begin van het gebiedsproces en het interne proces om tot een uitvoeringsprogramma

Nadere informatie

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang

Nadere informatie

Antwoorden bij de casus wateroverlast

Antwoorden bij de casus wateroverlast Antwoorden bij de casus wateroverlast Antwoorden bij vraag 1: Nee, om het lokale probleem (6 bedrijven die lozen) op te lossen hoeft gemeente A niet iets op te nemen in haar omgevingsvisie. Door aanpassing

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Zie het Deltaprogramma als een flexibele verzekering. Nieuwsbrief 3 2014. Aan- of afmelden voor deze nieuwsbrief?

Inhoudsopgave. Zie het Deltaprogramma als een flexibele verzekering. Nieuwsbrief 3 2014. Aan- of afmelden voor deze nieuwsbrief? Binnen de IJssel-Vechtdelta werken zes overheidspartners samen aan een waterveilige en klimaatbestendige toekomst. De provincie Overijssel, Waterschap Groot Salland, Veiligheidsregio IJsselland en de gemeenten

Nadere informatie

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3

BESTUURS AKKOORD KLIMAAT. ADAPTATIE 20 november Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 BESTUURS AKKOORD KLIMAAT ADAPTATIE 20 november 2018 Bestuursakkoord klimaatadaptatie 3 7 ambities voor een waterrobuuste en klimaatbestendige inrichting van Nederland Kwetsbaarheid in beeld brengen Uitvoeringsagenda

Nadere informatie

Grondwaterbeleidskader Stromend grondwater verbindt

Grondwaterbeleidskader Stromend grondwater verbindt Grondwaterbeleidskader Stromend grondwater verbindt Auteur D.J. Marsman Versie 1.0 Status Concept Afdeling Afdeling Watersystemen Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Procedure 5 3 Inspraakreacties 5 3.1 Overzicht

Nadere informatie

Aan commissie water 31 januari 2017 algemeen bestuur 22 februari 2017 VOORSTEL

Aan commissie water 31 januari 2017 algemeen bestuur 22 februari 2017 VOORSTEL Aan commissie water 31 januari 2017 algemeen bestuur 22 februari 2017 VOORSTEL Datum 21 november 2016 Portefeuillehouder F. ter Maten Documentnr. 897244 Programma Voldoende en Schoon Projectnummer Afdeling

Nadere informatie

Bestuursrapportage 2014 waterschap Vechtstromen Versie 24 november 2015

Bestuursrapportage 2014 waterschap Vechtstromen Versie 24 november 2015 Bestuursrapportage 204 Vechtstromen Versie 24 november 205 Deze rapportage bevat een overzicht op hoofdlijnen van de voortgang van de uitvoering van het waterbeleid en dient als basis voor jaarlijks bestuurlijk

Nadere informatie

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring

Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Deltawet (2011) Deltaprogramma met deelprogramma s Deltafonds Een pot geld Deltacommissaris Wim Kuijken Deltabeslissingen Deltaprogramma

Nadere informatie

Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014

Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 1 Tot 6.70 m. onder zeeniveau 60% overstroombaar gebied, daar wonen ongeveer 9 miljoen mensen met

Nadere informatie

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten

Nadere informatie

Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe-

Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe- Vallei & Eem Veluwe Oost Veluwe Noord WELL DRA Natuurlijk comfortabel -Visie op de afvalwaterketen in de regio Vallei en Veluwe- februari 2015 concept De aanpak handelingsperspectieven Ontwikkelingen maatschappij

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PVDD) Nummer Onderwerp Hoogheemraadschap van Delfland.

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PVDD) Nummer Onderwerp Hoogheemraadschap van Delfland. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PVDD) (d.d.) 3 april 2012) Nummer 2644 Onderwerp Hoogheemraadschap van Delfland. Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller De

Nadere informatie

Brabantse Omgevingsvisie & Water in Brabant in 2030 Wateragenda

Brabantse Omgevingsvisie & Water in Brabant in 2030 Wateragenda Programma Verbindend Water Brabantse Omgevingsvisie & Water in Brabant in 2030 Wateragenda Werksessie 15 mei 2017 Water in Brabant Water in Brabant Topografische kaart 1990 Topografische kaart 1900 2016

Nadere informatie

Bijdrageverordening deltafonds hoge zandgronden Noord-Brabant gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten, d.d.

Bijdrageverordening deltafonds hoge zandgronden Noord-Brabant gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten, d.d. CVDR Officiële uitgave van Noord-Brabant. Nr. CVDR401568_1 12 februari 2019 Bijdrageverordening deltafonds hoge zandgronden Noord-Brabant 2016-2018 Provinciale Staten van Noord-Brabant, gelezen het voorstel

Nadere informatie

WaterWerkplaatsen. Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem. WaterWerkplaats voor bestuurders 1 november 2016

WaterWerkplaatsen. Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem. WaterWerkplaats voor bestuurders 1 november 2016 WaterWerkplaatsen Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem WaterWerkplaats voor bestuurders 1 november 2016 Programma vandaag Deel 1: bijpraten (tot 16.30 uur) opening (Sander Groenen)

Nadere informatie

Agendaformulier B&W-vergadering 1 november Raadsinformatiebrief *16.I000864* 16.I Programma. Ruimte, Bouwen en Wonen

Agendaformulier B&W-vergadering 1 november Raadsinformatiebrief *16.I000864* 16.I Programma. Ruimte, Bouwen en Wonen Agendaformulier B&W-vergadering 1 november 2016 Raadsinformatiebrief Programma Ruimte, Bouwen en Wonen Onderwerp Voorstel Tekst voor openbare besluitenlijst Integrale Strategie Ruimte De bijgevoegde raadsinformatiebrief

Nadere informatie

ZOETWATERVOORZIENING HOGE ZANDGRONDEN

ZOETWATERVOORZIENING HOGE ZANDGRONDEN ZOETWATERVOORZIENING HOGE ZANDGRONDEN OP WEG NAAR EEN STRATEGIE EN UITVOERINGS- PROGRAMMA VOOR DE REGIO'S OOST EN ZUID: SPAREN, AANVOEREN, ACCEPTEREN/ADAPTEREN 90% VERSIE 14 februari 2014 Voortschrijdend

Nadere informatie

Namens Lambert Verheijen wil ik u nogmaals hartelijk danken voor uw deelname en bijdrage aan het debat op 10 oktober.

Namens Lambert Verheijen wil ik u nogmaals hartelijk danken voor uw deelname en bijdrage aan het debat op 10 oktober. Van: Boer, Sara de [mailto:sdeboer@aaenmaas.nl] Verzonden: woensdag 21 november 2012 11:36 Onderwerp: Verslag Regionaal Debat Zoetwatervoorziening 10 oktober 2012 Eindhoven Geachte heer, mevrouw, Hierbij

Nadere informatie

Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering

Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering Pilots zoetwatervoorziening: van concept naar uitvoering Ervaringen uit de projecten GO-FRESH en Waterhouderij Programma: 1. Presentatie Walter Jonkers (provincie Zeeland) 2. Filmpjes uit het veld: proeven

Nadere informatie

Rapport. 1. Algemeen. 2. Deltabeslissing Zoetwater

Rapport. 1. Algemeen. 2. Deltabeslissing Zoetwater Onderwerp Concept deltabeslissingen en voorkeursstrategieën DP 2015 Datum behandeling OIM 21 november 2013 Kenmerk OIM-2013/274090 Rapport Het Deltaprogramma 2015 wordt in september 2014 aan het kabinet

Nadere informatie

Verkiezingsprogramma. Water Natuurlijk Rijn en IJssel

Verkiezingsprogramma. Water Natuurlijk Rijn en IJssel Verkiezingsprogramma 2019 2023 Water Natuurlijk Rijn en IJssel Inleiding Voor u ligt het conceptverkiezingsprogramma van Water Natuurlijk Rijn en IJssel In de komende periode gaan we in gesprek met inwoners

Nadere informatie

Samen Ontwikkelen. Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept

Samen Ontwikkelen. Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept Samen Ontwikkelen Stuurgroep Nationaal Landschap Groene Hart i.o. 19 september 2012 / concept Samen Ontwikkelen 2. Water Bodem & Gebruik 3. Het Groene Hart, met zijn veenweiden, Over de realisatie van

Nadere informatie

Resultaat break-out sessies. 2 september: toekomst van ISO 26000

Resultaat break-out sessies. 2 september: toekomst van ISO 26000 Resultaat break-out sessies 2 september: toekomst van ISO 26000 1 Inhoud A. Integratie groep 1 B. Integratie groep 2 C Erkenning D. Branchespecifiek E: MVO en innovatie 2 De vragen per focusgebied 1. Wat

Nadere informatie

Dutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017

Dutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Dutch Coastline Challenge Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Bevindingen 1 e bijeenkomst: Ons gezamenlijk verhaal Klimaatverandering beheerst het nieuws en de eerste zichtbare effecten staan bij

Nadere informatie

Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 3 Samenwerkingsovereenkomst

Nadere informatie

Deltaprogramma Het nationale programma voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening

Deltaprogramma Het nationale programma voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening Deltaprogramma Het nationale programma voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening 2 e bestuurlijke consultatieronde Deltaprogramma: Hoe houden we de delta veilig en zorgen we voor voldoende zoetwater?

Nadere informatie

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied Focus op funderingsschade Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer Opdrachtgever: het Deltaprogramma Doel Deltaprogramma Garanderen

Nadere informatie

Water en Natuur: Een mooi koppel!

Water en Natuur: Een mooi koppel! Water en Natuur: Een mooi koppel! Onderzoek naar de succesfactoren, belemmeringen en kansen voor het meekoppelen van water en natuur Tim van Hattum (Alterra Wageningen UR) Aanleiding Deltaprogramma gaat

Nadere informatie

Water verbindt Bestuursakkoord Waterschap Rijn en IJssel

Water verbindt Bestuursakkoord Waterschap Rijn en IJssel Water verbindt Bestuursakkoord Waterschap Rijn en IJssel 2015 2019 Water verbindt Bestuursakkoord Waterschap Rijn en IJssel 2015 2019 Inleiding Water is voor iedereen van levensbelang. We staan er misschien

Nadere informatie

want ruimte voor de Maas en veilige (regionale) dijken zijn een eerste zorg.

want ruimte voor de Maas en veilige (regionale) dijken zijn een eerste zorg. Verkiezingsprogramma 2019 2023 AWP Aa en Maas De Algemene Waterschapspartij (AWP) is een landelijke vereniging met een gekozen bestuur. In elk waterschap heeft de AWP een afdeling. De landelijke vereniging

Nadere informatie

Denk mee met Rijnland

Denk mee met Rijnland Denk mee met Rijnland weergave conferentie 2 juni ten behoeve van waterbeheerplan 5 IJMUIDEN AMSTERDAM WEST WASSENAAR GOUDA Droge voeten, schoon water Inhoudsopgave: Inleiding 3 Een nieuw waterbeheerplan

Nadere informatie

Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018

Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018 Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018 Afspraken verdeling van focus DP Ruimtelijke Adaptatie Stedelijk gebied Gemeenten (verbinding

Nadere informatie

Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming. Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico.

Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming. Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico. Hitte, Droogte, Wateroverlast en Overstroming Koersdocument Aa en Maas: Hoge Zandgronden Beekdalen Dorpen en Steden Restrisico Water Ruimte Omgevingswet 2 3 Januari 2019: Huidige grondwaterstanden laag

Nadere informatie

Gezamenlijke aanzet uitvoeringsprogramma Mest Eindconcept, versie 30 april 2018

Gezamenlijke aanzet uitvoeringsprogramma Mest Eindconcept, versie 30 april 2018 Gezamenlijke aanzet uitvoeringsprogramma Mest Eindconcept, versie 30 april 2018 Aanleiding De provincie Noord Brabant en de regio s Zuidoost en Noordoost Brabant vinden het belangrijk om de handen in één

Nadere informatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie

Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Uitnodiging Versneld aan de slag met klimaatadaptatie Wij ervaren klimaatverandering in Zuid-Nederland als urgent én acuut. Droogte, hitte, hagel of wateroverlast zijn haast aan de orde van de dag. Wij

Nadere informatie

CIVIC CROWDFUNDING VOOR EINDHOVEN

CIVIC CROWDFUNDING VOOR EINDHOVEN Raadsnummer 15R6401 CIVIC CROWDFUNDING VOOR EINDHOVEN Inleiding Crowdfunding is een vorm van financiering voor projecten en ondernemingen. Een grote groep mensen legt een klein bedrag in om een project

Nadere informatie

Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei.

Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei. Regionaal manifest ruimtelijke adaptatie gemeenten, provincies en waterschap in Gelderse Vallei, Veluwe, Eemland en IJsselvallei. Van klimaatbewustzijn in 2017 naar klimaatrobuust in 2050. November 2017

Nadere informatie

HOOFDLIJNEN RUIMTELIJK-ECONOMISCH PROGRAMMA (REP) U10

HOOFDLIJNEN RUIMTELIJK-ECONOMISCH PROGRAMMA (REP) U10 REP HOOFDLIJNEN RUIMTELIJK-ECONOMISCH PROGRAMMA (REP) U10 14 december 2018 Wat is REP? Door de huidige forse groei van wonen en werken in de regio Utrecht en nieuwe thematische ruimtevragen als energie

Nadere informatie

Statengriffie - Verslag Regionaal Bestuurlijk Debat Zoetwatervoorziening Regio Oost 8 oktober 2012

Statengriffie - Verslag Regionaal Bestuurlijk Debat Zoetwatervoorziening Regio Oost 8 oktober 2012 Bericht file:///c:/users/karin/appdata/local/temp/xpgrpwise/50ae2afadrentheprovincie... pagina 1 van 1 23-11-2012 Statengriffie - Verslag Regionaal Bestuurlijk Debat Zoetwatervoorziening Regio Oost 8 oktober

Nadere informatie

Topsoil. Korte introductie

Topsoil. Korte introductie Topsoil Korte introductie TOPSOIL is een Europees INTERREG subsidieproject. Het is een samenwerking tussen waterschappen, wetenschappers, overheden en stakeholders uit Nederland, België, Duitsland, Denemarken

Nadere informatie

Voortgang en resultaat regionale uitwerking Bestuursakkoord Water, onderdeel afvalwaterketen

Voortgang en resultaat regionale uitwerking Bestuursakkoord Water, onderdeel afvalwaterketen Voortgang en resultaat regionale uitwerking Bestuursakkoord Water, onderdeel afvalwaterketen Stand van zaken voorjaar 2015 In het Bestuursakkoord Water (BAW) van mei 2011 zijn afspraken gemaakt over onder

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

Vervolgstappen WaterWerkplaatsen voor professionals. 21 december 2016

Vervolgstappen WaterWerkplaatsen voor professionals. 21 december 2016 Vervolgstappen WaterWerkplaatsen voor professionals 21 december 2016 OPZET EN UITKOMSTEN 1 e ronde WaterWerkplaatsen per gebied De bijeenkomsten vonden plaats in de stroomgebieden rondom: De Reusel De

Nadere informatie

Klimaatbestendige ontwikkeling van Nederland. Is het rijk aan zet? Willem Ligtvoet, 19 april 2011

Klimaatbestendige ontwikkeling van Nederland. Is het rijk aan zet? Willem Ligtvoet, 19 april 2011 Klimaatbestendige ontwikkeling van Nederland Is het rijk aan zet? 1 Voorstudie PBL (2009) Speerpunten klimaatbestendige ruimtelijke ontwikkeling: 1. Waterveiligheid 2. Zoetwatervoorziening 3. Klimaatbestendige

Nadere informatie

Strategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens

Strategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens Strategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens Peter Salverda Omgevingsmanager Vitens 20 Maart 2013 Opzet presentatie Waarom strategische planning? Ambitie en lange termijn visie Duurzaamheid

Nadere informatie

Deltaprogramma Rivieren. Samenvating. Plan van Aanpak

Deltaprogramma Rivieren. Samenvating. Plan van Aanpak Samenvating Plan van Aanpak Deelprogramma Rivieren In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen, omdat we ruimte nodig hadden voor wonen, werken en recreëren. Rivieren zijn bedijkt,

Nadere informatie

Leerervaringen excursie Nijmegen

Leerervaringen excursie Nijmegen Leerervaringen excursie Nijmegen In het kader van het project Watercoalitie van het Ministerie van I&M vond op 10 september 2012 een excursie plaats. Medewerkers van het ministerie, de gemeenten Delft

Nadere informatie

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Conferentie Kennis voor Klimaat WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Vz: Cees Moons Organisatie: Aad Sedee & Aalt Leusink 27 november 2008 Context Adaptatieprogramma

Nadere informatie

Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie

Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie 24 Resultaten peiling Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie De 32 auteurs en redactieleden die aan dit boek hebben meegewerkt, hadden als voorbereiding op de werksessie van 7 november 2013

Nadere informatie

VOORSTEL AB AGENDAPUNT :

VOORSTEL AB AGENDAPUNT : VOORSTEL AB AGENDAPUNT : PORTEFEUILLEHOUDER : M.M. Kool AB CATEGORIE : B-STUK (Beleidsstuk) VERGADERING D.D. : 26 november 2013 NUMMER : WS/WRM/CR/JEs/7985 OPSTELLER : ing. J. Esenkbrink, 0522-276829 FUNCTIE

Nadere informatie

Klimaatbestendig NL. Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied. Ruimteconferentie 19 april 2011 Leendert van Bree

Klimaatbestendig NL. Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied. Ruimteconferentie 19 april 2011 Leendert van Bree Klimaatbestendig NL Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied 1 Inhoud Context Klimaateffecten Adaptatieopties Strategie / actoren 2 Context algemeen 3 Context Nederland - een zich aanpassende

Nadere informatie

Ruimtelijke ordening. Ruimtelijke Ordening

Ruimtelijke ordening. Ruimtelijke Ordening Ruimtelijke ordening Ruimtelijke Ordening Ruimtelijke ordening (RO) in Nederland Vanuit de geschiedenis is RO al belangrijk in Nederland, denk bijvoorbeeld aan landinrichting en optimaliseren van de waterhuishouding.

Nadere informatie

Position Paper. AO Water 24 juni 2015

Position Paper. AO Water 24 juni 2015 Position Paper AO Water 24 juni 2015 Ambitieniveau Nederland De Europese Commissie stelt dat Nederland door te weinig urgentie, het ontbreken van onderzoek naar de effectiviteit van maatregelen en het

Nadere informatie

ADVIES KLANKBORDGROEP RIJN- WEST AAN REGIONAAL BESTUURLIJK OVERLEG inzake opzet en inhoud gebiedsprocessen, op weg naar 2e Stroomgebiedbeheerplan

ADVIES KLANKBORDGROEP RIJN- WEST AAN REGIONAAL BESTUURLIJK OVERLEG inzake opzet en inhoud gebiedsprocessen, op weg naar 2e Stroomgebiedbeheerplan ADVIES KLANKBORDGROEP RIJN- WEST AAN REGIONAAL BESTUURLIJK OVERLEG inzake opzet en inhoud gebiedsprocessen, op weg naar 2e Stroomgebiedbeheerplan Inleiding Het RBO Rijn- West heeft procesafspraken gemaakt

Nadere informatie

Water in Eindhoven. Studiedag Lokaal waterbeleid water in balans. 28 september Water in Eindhoven - Studiedag Lokaal waterbeleid, Antwerpen

Water in Eindhoven. Studiedag Lokaal waterbeleid water in balans. 28 september Water in Eindhoven - Studiedag Lokaal waterbeleid, Antwerpen Water in Eindhoven Studiedag Lokaal waterbeleid water in balans 28 september 2010 Aanleiding voor de stedelijke wateropgaven Maatregelen Effecten van maatregelen Omgaan met nieuwe extremen 1835 1921 2004

Nadere informatie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Zuid-Limburg Position Paper van de 16 Zuid-Limburgse gemeenten, aangeboden door de voorzitters van het Bestuurlijk Overleg Ruimtelijke Economie en Nationaal

Nadere informatie

Resultaten Survey Deltaprogramma

Resultaten Survey Deltaprogramma Resultaten Survey Deltaprogramma Januari 2014 Auteurs Jitske Verkerk, M.Sc., Promovendus, Erasmus Universiteit Rotterdam Dr. Arwin van Buuren, Universitair Hoofdocent Bestuurskunde, Erasmus Universiteit

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk

Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk Nationale landschappen: aandacht en geld nodig! 170610SC9 tk 7 Blijvend geld en aandacht nodig voor Nationale landschappen, Provincies doen meer dan het Rijk De Rekenkamer Oost-Nederland heeft onderzoek

Nadere informatie

- - - - - - - - o o o - - - - -

- - - - - - - - o o o - - - - - o o o o o o Zorg voor groene groei in een circulaire, biobased economie Centrale vragen: Wat zijn ambities van RWS in het thema? Hoe raken andere beleidsvelden/partijen en RWS elkaar? Wat moet je

Nadere informatie

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam

Nadere informatie

Samenwerking rondom Bodem De praktijk in Noord-Brabant

Samenwerking rondom Bodem De praktijk in Noord-Brabant Samenwerking rondom Bodem De praktijk in Noord-Brabant Harrie Vissers 21 september 2017 Congres SIKB Varkensdichtheid per gemeente (aantal varkens per ha landbouwgrond) aantal varkens Nederland: 12,5 mln

Nadere informatie

Z.: 2 3 NOV 2012. Nanuru, MH (Anna) Van: Verzonden: Aan:

Z.: 2 3 NOV 2012. Nanuru, MH (Anna) Van: Verzonden: Aan: Nanuru, MH (Anna) Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bijlagen: Koops, RB (Rolf) donderdag 22 november 2012 13:38 'statengriffie@drenthe.nl'; 'row@mailman.prvgld.nr; postbus; 'info@veltenvecht.nl'; 'waterschap@veluwe.nl';

Nadere informatie

Deltaplan Agrarisch Waterbeheer - in het kort -

Deltaplan Agrarisch Waterbeheer - in het kort - Bijlage 1 Deltaplan Agrarisch Waterbeheer - in het kort - 1. Aanleiding Het Nationaal Waterplan zoekt de samenwerking met het bedrijfsleven voor de uitvoering van de nationale wateropgaven. De Deltacommissaris

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

Waterschap De Dommel. Waterberging. De visie tot 2050 op hoofdpunten

Waterschap De Dommel. Waterberging. De visie tot 2050 op hoofdpunten Waterschap De Dommel Waterberging De visie tot 2050 op hoofdpunten Inhoud 2 De waterbergingsvisie van Waterschap De Dommel; doel, kader en status 4 Werknormen wat zijn dat? 5 Waterschap De Dommel kan niet

Nadere informatie

Aanpak Omgevingsbeleid. Wij werken aan ons IMAGO Omgevingsbeleid

Aanpak Omgevingsbeleid. Wij werken aan ons IMAGO Omgevingsbeleid Wij werken aan ons IMAGO Omgevingsbeleid 1 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en doel van de aanpak 2. Uitgangspunten 3. De werkwijze 4. De planning Bijlage: Voorbeeld Overzicht Modulair Omgevingsbeleid; het

Nadere informatie

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen

1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

Statenvoorstel. Perspectief Groene Hart Bestuurlijke samenvatting van het voorstel

Statenvoorstel. Perspectief Groene Hart Bestuurlijke samenvatting van het voorstel Statenvoorstel Vergaderdatum GS: 13 juni 2017 Portefeuillehouder: Bom - Lemstra, AW Uiterlijke beslistermijn: n.v.t. Behandeld ambtenaar : mw L.G.J van Westbroek E-mailadres: lgj.van.westbroek@pzh.nl Telefoonnummer:

Nadere informatie