In gesprek over de dood met de geestelijke verzorging

Transcriptie

1 In gesprek over de dood met de geestelijke verzorging Werkstuk ter afsluiting van E-learning zelfstudietraject voor herregistratie BIG Door Christiaan Verweij

2 Inhoudsopgave Inleiding I 1. Geestelijke gezondheidszorg versus geestelijke verzorging II 2. De geestelijk verzorger aan het woord III 3. Terug op de werkvloer V 4. Een betere samenwerking met de geestelijk verzorger VI 5. Slot VII

3 Inleiding Sinds januari dit jaar ben ik werkzaam als verpleegkundige op de gesloten acute afdeling van een psychiatrisch centrum in het midden van het land. Een paar keer per week komen er zowel een oudpredikant als een imam op bezoek. Als ik aan beide heren denk moet ik vaak ook terugdenken aan twee oud-cliënten die veel tijd met de geestelijk verzorgers doorbrachten. Deze oud-cliënten hebben meer met elkaar gemeen. Beide zijn vrouw, waren geregeld erg verward in hun doen en laten en hebben gedurende hun opname een einde aan hun leven gemaakt. In mijn werk heb ik erg veel met suïcidale cliënten te maken en als ik klem zit tussen hun persisterende doodswens en mijn opdracht om hun veiligheid te waarborgen, gooi ik vaak het balletje op, of het wellicht een goed idee zou zijn om een gesprek met de geestelijk verzorger aan te vragen. Hij is degene bij wie je met vragen over bijvoorbeeld zingeving en levensbeschouwing terecht kan. En het is ook nog eens zo dat die gesprekken vertrouwelijk zijn. Praten losstaand van dossiervorming, diagnoses en het aanbieden van medicatie kan wellicht een zegen zijn. Regelmatig proef ik wantrouwen bij collega s als het gaat over het contact tussen cliënten met een sterke doodswens en de geestelijk verzorger omdat ze bang zijn dat het praten over deze wens wel eens de daad bij het woord zou kunnen voegen. En al helemaal bij mensen die gediagnosticeerd zijn met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis. Dan wordt het ter sprake stellen van een doodswens al snel gezien als vloeken in de kerk. Mijn werkstuk wil ik dan ook ophangen aan de volgende stelling. De geestelijk verzorger op bezoek bij de suïcidale cliënt - op de acute afdeling in de psychiatrie: een vloek of een zegen? I

4 1. Geestelijke gezondheidszorg versus geestelijke verzorging Op de afdeling waar ik werk wordt het merendeel van de cliënten opgenomen met een inbewaringsstelling (IBS) of een rechterlijke machtiging (rm): maatregelen die ervoor zorgen dat iemand gedwongen opgenomen moet worden. Mijn werkplek is een gesloten afdeling van de acute psychiatrie, wat valt onder de geestelijke gezondheid. Deze tak van de gezondheidszorg richt zich op: het voorkomen van psychische aandoeningen; het behandelen en genezen van psychische aandoeningen; het zo goed mogelijk laten deelnemen van mensen met een chronische psychische aandoening aan de samenleving; het bieden van (ongevraagde) hulp aan mensen die ernstig verward en/of verslaafd zijn en die uit zichzelf geen hulp zoeken. [1] Losstaand van het feit dat het gros van de patiënten door rechterlijke dwang tijdelijk van hun vrijheid beroofd zijn (Artikel II-66 van de Nederlandse grondwet, het recht op vrijheid en veiligheid) hebben ze uiteraard wel andere rechten. Onder andere het recht op vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, verankerd in artikel 6 van de Nederlandse grondwet. 1. Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. 2. De wet kan ter zake van de uitoefening van dit recht buiten gebouwen en besloten plaatsen regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. [2] En uiteraard hebben cliënten ook tijdens hun opname het recht hun geloof te belijden en hierover in gesprek te gaan met een geestelijk verzorger. De website van de Vereniging van Geestelijke Verzorgers in Zorginstellingen weet te melden dat het werkveld psychiatrie een levendig werkveld is met ongeveer 120 leden, werkzaam in GGZ-instelling en psychiatrische ziekenhuizen [3]. Sinds 2008 bestaat er in Nederland een landelijk register van geestelijk verzorgers in de zorg dat de kwaliteit bewaakt. Hierin worden geestelijk verzorgers opgenomen die voldoen aan de opleidings- en nascholingseisen van de beroepsvereniging voor geestelijk verzorgers in zorginstellingen. Dit is een aanvulling op de oude situatie waar de zending en dus de kwaliteit van de geestelijk verzorgers door de zogenaamde zendende instanties werden gegarandeerd. Bij het ministerie van Justitie en Defensie kan men, anders dan in de zorg, alleen geestelijk verzorger worden met een zending van een van de zes erkende zendende instanties. Deze geestelijke verzorgers voldoen allen aan zeer hoge kwaliteitseisen. [4] II

5 2. De geestelijk verzorger aan het woord Op mijn afdeling bezoekt een oud-predikant op dinsdag en donderdag onze patiëntenpopulatie en op vrijdag een imam. Telefonisch heb ik de oud-predikant een aantal vragen kunnen stellen voor dit werkstuk. Wat voor onderwerpen worden het meest met u besproken? In tijden van crisis komen er allerlei vragen bij mensen op: waarom is er lijden en verdriet, wat is de zin van mijn leven? Ik probeer ruimte scheppen om samen over die vragen na te denken. Hierbij bied ik ruimte om te zoeken naar nieuwe openingen te midden van pijnlijke ervaringen. En sta ik stil bij wat iemand bezighoudt. Ik krijg dan ook veel levensverhalen van mensen te horen. De patiënt bied ik de mogelijkheid om te ontdekken hoe die geestelijk verder kan groeien, en wat de betekenis daarbij kan zijn van spiritualiteit. Het komt bijna dagelijks voor dat cliënten actuele zaken uit het nieuws willen bespreken. Bijvoorbeeld de opkomst van de Islamitische Staat of de oorlog in Oekraïne. Dit houdt mensen veel bezig en ze vinden het prettig dat er dan iemand naar ze luistert. Ook spreek ik veel mensen die moeite hebben met de psychiatrie, die voor hun enkel bestaat uit het innemen van pillen. Ik heb het idee dat mensen het prettig vinden om even van zich af te kunnen praten met iemand die buiten de behandeling staat. Krijgt u veel vragen of verhalen te horen over de dood? Dit is een onderwerp wat inderdaad vaak ter sprake komt. Veel mensen zijn daar bang voor en het praten over geloof geeft ze soms weer richting en houvast. En we geven altijd duidelijk aan dat iedereen een beroep op ons kan doen, ongeacht de levensovertuiging. Ook probeer ik mensen te betrekken bij onze Mindfulness-meditatiemomenten: een half uur stilte, afgewisseld door rustige muziek, een gedicht en enkele woorden ter inspiratie, wat we in een voormalige kerk op loopafstand van de kliniek organiseren. Dit is een plek waar iedereen uitgenodigd wordt om vooral zichzelf te zijn. III

6 Hoe gaat u ermee om als iemand over een concreet suïcideplan vertelt? Dan ben ik een luisterend oor. Ik wijs dit soort mensen beslist niet af en veroordeel hen niet. Wel doe ik mijn best om aandacht aan zingeving te besteden. Mensen helpen hun hoop te hervinden en een reden om door te gaan met het leven. Neemt u wel eens contact op met de behandelaar als er sprake is van een serieuze doodswens? Nee, dat heb ik nog nooit gedaan. Ik vraag wel regelmatig of ze deze plannen ook met anderen besproken hebben; en daarnaast het belang hiervan uitgelegd. Mijn ervaring is dat het bieden van een luisterend oor en het serieus aanhoren van mensen een aanknooppunt is om verder in gesprek te gaan en dan staat de doodswens al snel minder op de voorgrond. Praat u wel eens met collega s over dit soort dillema s? Ja, zeker. Uiteraard spreek ik veel met mijn collega s over dit soort dillema s. Het is een onderwerp dat vaak ter sprake komt en waar ik en mijn collega s vaak mee te maken hebben. IV

7 3. Terug op de werkvloer De afdeling waar ik werk kent 16 gesloten bedden, twee separeerruimtes en een afzonderruimte. In totaal heb ik 22 collega s en we werken - losstaand van de nacht waar je alleen werkt - in teams van 4 verpleegkundigen per dienst. De dagdienst is van tot uur en de late dienst van tot uur. Ik heb alle collega s een vragenlijst gestuurd (zie bijlage 1) om te onderzoeken hoe zij het bezoek van de geestelijk verzorger ervaren. Van de 22 collega s hebben er 15 geantwoord. Ruim 86 procent van de ondervraagden gaven aan dat het bezoek van de geestelijk verzorger aan de afdeling een meerwaarde heeft. De rest heeft twijfels. Het merendeel heeft er geen moeite mee als de geestelijk verzorger over de dood praat, zo n 66 procent. 6 procent heeft dat wel en 28 procent vindt dat dit per cliënt verschillend is. Een aanzienlijk groter gedeelte van mijn collega s vindt het onverstandig dat de geestelijk verzorger over de dood praat met cliënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis, zo n 14 procent. 20 procent vindt dit per cliënt verschillend en de meerderheid, 66 procent heeft er helemaal geen moeite mee als er over de dood gesproken wordt. Ook heb ik gevraagd of collega s positieve of negatieve ervaringen opgedaan hebben met de geestelijk verzorger als we het hebben over suïcidale cliënten. Hier een aantal citaten. Positief is als suïcidale mensen vragen hebben met betrekking tot het geloof. Vind dit echt een ander vakgebied waar ik zelf niet voldoende van afweet om goede adviezen te kunnen geven. Vooral als mensen steun vinden in het geloof dan is het belangrijk dat ze met een geestelijk verzorger kunnen praten. Positief dat mensen met doodswensen ergens serieus gehoord worden. Ik heb meegemaakt dat een suïcidale patiënt zijn doodswens tot het einde met de geestelijk verzorger gedeeld heeft. Dit vind ik goed omdat ik vind dat mensen recht hebben om menswaardig te sterven. Liever begeleid door wie dan ook dan onbegeleid op een vervelende manier voor patiënt en omstanders. De geestelijk verzorger die regelmatig met Nederlandse patiënten over de dood praat, gaat naar mijn mening over grenzen heen. Zo zijn patiënten ook wel overstuur na gesprekken of in staat zich te suïcideren. Eenmaal zover dat hij zelfs betrokken was bij voorbereidingen van een begrafenis en het leiden van de dienst. Ik heb er wel eens mijn bedenkingen over gehad over hoe ver een geestelijk verzorger met borderline patiënten mee gaat. Door zijn beroepsgeheim is dit niet inzichtelijk. Lastig, omdat je dan ook geen zicht hebt of het juist niet tegen de behandeling indruist. Ik heb er ook geen zicht op in hoeverre geestelijk verzorgers op de hoogte zijn van ziektebeelden en behandelingen. De geestelijk verzorger werd persoonlijk te betrokken in zijn relatie met een patiënt, met als gevolgd dat hij toezeggingen heeft gedaan die eigenlijk niet konden als medewerker. V

8 4. Een betere samenwerking met de geestelijk verzorger Moge God, die ons hoop geeft, u in het geloof geheel en al vervullen met vreugde en vrede, zodat uw hoop overvloedig zal zijn door de kracht van de heilige Geest. Romeinen 15:13 In mijn onderzoek kwam duidelijk naar voren dat er bij veel verpleegkundigen onduidelijkheid is over de rol van de geestelijk verzorger. Bijvoorbeeld over hoe goed hij bekend is met ziektebeelden. Een aantal stellen zichzelf de vraag of dit geen vereiste is om met cliënten met borderlinepersoonlijkheidsstoornissen over de dood te praten. Door verpleegkundigen wordt dit namelijk ingeschat als een groot risico. Ik ga informatiefolders aanvragen over de rol van de geestelijk verzorger en die uitdelen aan mijn collega s, zodat ze beter op de hoogte zijn. Een groot aantal verpleegkundigen zouden het heel prettig vinden als de geestelijk verzorger terugkoppelt wat hij bespreekt, globaal, zonder zijn beroepsgeheim te schaden. Dit is een lastig punt, gezien hij geen deel uitmaakt van het behandelteam. In overleg met mijn teammanager wil ik de geestelijk verzorger uitnodigen om tijdens een teambijeenkomst van gedachten te wisselen over bovenstaande vraag. Mijn onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat de overgrote meerderheid het heel prettig vindt dat de geestelijk verzorger een bezoek brengt aan de cliënten op onze afdeling, zodat er serieus naar ze geluisterd wordt en dat ze terecht kunnen met vragen over zingeving en levensbeschouwing. Wat dat aangaat wordt het bezoek gezien als een zegen voor de cliënt. Aan de andere kant wordt het door een aantal collega s als een vloek gezien dat de geestelijk verzorger over de dood praat met cliënten en in het bijzonder die met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis. Vandaar dat ik bovenstaande actiepunten geformuleerd heb, zodat we de samenwerking kunnen verbeteren. Ik heb er geloof in! VI

9 5. Slot Tussen de verpleegkundigen werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg en de geestelijk verzorger die zijn bezoekjes brengt hangt er een lichte spanning. Mijn werkstuk heeft dit duidelijk gemaakt. De geestelijk verzorger gaf aan dat cliënten veel behoefte hebben aan een serieus gesprek over zingeving en/of levensbeschouwing. Ook het bespreken van het dagelijks nieuws of aandacht besteden aan een stukje spiritualiteit wordt genoemd. Door de verpleegkundigen op mijn afdeling wordt dit gedeeld. Slechts een enkele heeft twijfels bij het bezoek van de geestelijk verzorger. Bijna iedereen is het er mee eens dat het een meerwaarde heeft. Als het gaat over het praten over suïcideplannen ontstaat er een kloof. Door een aantal wordt er openlijk over getwijfeld of het verstandig is dat de cliënt met de geestelijk verzorger over deze plannen praat. Als het gaat over cliënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis, dan wordt het zelfs door een aantal afgekeurd dat dit onderwerp ter sprake komt. Een aanzienlijk deel van de verpleegkundigen weet niet zo goed of de geestelijk verzorger op de hoogte is over ziektebeelden en of hij weet wat voor gevolgen het praten over de dood voor mensen met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis kan hebben. Wat dat aangaat heerst er een behoorlijk taboe rondom mijn stelling waar ik mijn werkstuk aan opgehangen heb. En is het nodig om die te doorbreken. De geestelijk verzorger op bezoek bij de suïcidale cliënt - op de acute afdeling in de psychiatrie: een vloek of een zegen? En daarom heb ik een tweetal actiepunten geformuleerd die ik met mijn leidinggevende wil gaan bespreken. 1. Ik wil informatiefolders over het werk en de functie van de vertrouwenspersoon in mijn team verspreiden en 2. wil de geestelijk verzorger uitnodigen om tijdens een teambijeenkomst met ons in discussie te gaan en gezamenlijk van gedachten te wisselen over op wat voor manier we de zorg en veiligheid voor onze cliënten kunnen waarborgen en waar gewenst de geestelijk verzorger alle ruimte heeft om met de cliënten in gesprek te gaan over onder onderwerpen als zingeving en levensbeschouwing. VII

10 Bijlage 1 Vragen aan verpleegkundig-team 1. Vindt je dat het bezoek van de geestelijk verzorger een meerwaarde heeft voor een acute afdeling? a. Nee b. Ja c. Ik twijfel d. Geen mening 2. Heb je er moeite mee als een geestelijk verzorger over de dood praat met suïcidale cliënten? a. Ja b. Nee c. Is per cliënt verschillend 3. Vind je het onverstandig als de geestelijk verzorger met cliënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis over de dood praat? a. Ja b. Nee c. Is per cliënt verschillend 4. Heb je wel eens negatieve ervaringen opgedaan met de geestelijk verzorger als we het hebben over suïcidale cliënten? Zo ja, zou je dat toe kunnen lichten?

11 Reflectie Het heeft me veel moeite gekost om met het werkstuk te beginnen. Ik heb een fulltime baan en we hebben het erg druk gehad de laatste weken. Een volle afdeling, veel moeilijke cliënten, een hoop zieke collega s en helaas ook erg veel vervelende en heftige incidenten. Mijn collega s wisten me overigens ook niet te motiveren. Belachelijk dat je een werkstuk moet maken voor herregistratie van je BIG, kreeg ik bijna standaard als reactie toen ik ze bestookte met mijn vragenlijst. Je bent toch geen klein kind? Nu we het toch over kinderen hebben. Ik heb samen met mijn vrouw de zorg over twee jonge kinderen: een meisje van vijf en een jongetje van bijna drie. Ook dit vergt er veel tijd en geduld. Bovenstaand plaatje kan zo van mij gemaakt zijn tijdens de productie van dit werkstuk. Maar ja, voor mijn werk is er ook erg veel haast bij dat ik mijn BIG weer op orde heb. Dus was er geen ontkomen aan En nu het er ligt ben ik ook wel een beetje trots. Want met mijn onderzoek, hoe klein dan ook, heb ik toch een hoop boven tafel kunnen krijgen. Het laatste hoofdstuk, het slot, sloot ik af met the end. Dat is echter maar de vraag. Gezien de uitkomst van het werkstuk zie ik het ook als een uitdaging om er wat mee te gaan doen. Het actielijstje wil ik dan ook zelf af gaan werken. Eigenlijk is er heel weinig te vinden over het vraagstuk wat ik te lijf ben gegaan. En hoe druk ik dan ook maar mag zijn en hoeveel stress het me heeft gekost om deze pagina s op deze pdf in te tikken, het smaakt wel naar meer. Christiaan Verweij, , Emmerich am Rhein