Prijsprikkels en gedrag Een economisch perspectief. Erik T Verhoef VU Amsterdam

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Prijsprikkels en gedrag Een economisch perspectief. Erik T Verhoef VU Amsterdam"

Transcriptie

1 Prijsprikkels en gedrag Een economisch perspectief Erik T Verhoef VU Amsterdam

2 Inhoud Prijsbeleid op de weg: het economisch fundament Arthur Pigou (1920) Prijsbeleid en gedragseffecten Breder perspectief op gedrag: sterkere motivatie voor prijsinstrument Maar: vergroot ook de uitdaging voor beleidsontwerp Second-best aspecten KM-heffing niet langer gelijk aan marginale externe kosten Aanwending opbrengsten cruciaal voor efficiëntie beleid

3 Economische basis voor prijsbeleid Externe effecten: ongeprijsde welvaartseffecten Milieu, ongevallen, geluid Congestie: tijd is geld Arthur Pigou (1920): regulerend prijsbeleid Optimale heffing = marginale externe kosten Efficiënt Optimale omvang externe effect Tegen minimale maatschappelijke kosten bereikt De gebruiker/vervuiler betaalt is rechtvaardig?

4 Voorbeeld: CE (2004) Gemiddeld

5 Voorbeeld: CE (2004) Worst case

6 Het plaatje Netto welvaartswinst: Bespaarde kosten (onder MSC) Minus verloren baten (onder MB) Brandstof etc plus reistijd VoT

7 Minimaliseert maatschappelijke kosten Eerste subtiliteit Optimale prijs voor externe effecten: optimale incentives om gedrag in alle relevante marges aan te passen Tijdstip; route; voertuig; vervoerswijze; bezetting; woon- en werklokatie; etc. etc. Allemaal geoptimaliseerd door één instrument Individuen kunnen aanpassen waar het het minst pijn doet Niet nodig om gelijke gedragsreacties van verschillende mensen te vragen

8 Tweede subtiliteit De heffing leidt tot het optimale niveau van weggebruik De heffing leidt tot de optimale samenstelling van weggebruikers de weggebruikers met de hoogste WTP door zelf-selectie na invoering van heffing en dat is anders bij niet-prijsbeleid

9 Nummerborden in Athene Verwachte welvaarts winst kan negatief zijn!

10 Dus Prijsbeleid efficiënt om tenminste 4 redenen Optimale omvang mobiliteit Gebruikelijk enige argument Optimale samenstelling mobiliteit Minimale kans op fouten in beleid door gebrek aan informatie over individuen Wie verkiest op welke manier externe effecten terug te brengen? Optimale prikkel om alle dimensies op privaat en maatschappelijk optimale manier af te wegen

11 Gedragsdimensies en secondbest De verschillende gedragsdimensies vormen een belangrijke reden waarom beleid second-best is Méér restricties dan instrumenten, m.n. vanwege: Imperfecte instrumenten Verstoringen op gerelateerde markten samenhangend met gedragsdimensies marktfalen (b.v. vervuiling) of anderszins (b.v. belastingen) iprism / VU Stedelijke markten

12 Intuïtie Waarom doen verstoringen op andere markten er toe? Eenvoudig voorbeeld Alle woon-werkverkeer als autobestuurder Geen ander verkeer in de spits MEK per werkdag 20 Euro Arbeidsbelasting per werkdag 75 Euro Op arbeidsmarkt onder-aanbod van werk, verstoring groter dan op de weg -> negatieve km-heffing, of géén Dus: heffing = mek niet langer optimaal

13 In plaatje XXX MSB

14 Bepaald geen aanleiding om van prijsbeleid af te zien Parry & Bento (2001) Goede aanwending opbrengsten verhoogt welvaartswinsten en een foutieve aanwending kan ze laten verdampen Gebruik opbrengsten is méér dan acceptatie kopen Ioannis Tikoudis et al Ruimtelijke variant van dat model Monocentrische stad KM-heffing optimaliseert congestie én vormt ruimtelijke

15 External cost vs spatial labour tax Ramsey-Mirrlees residual: 45% of the spatial variation of mecc 35% of the total charge variation Road tax is welfare improving in a situation without congestion

16 Work in progress Interactie transport- en woningmarkten Voorlopig inzicht Second-best samenhang bestaat ook hier Maar: hangt wél af van type verstoring Heffing = mek niet optimaal als prijzen verstort zijn op woningmarkten Hypotheekrenteaftrek, overdrachtsbelasting Heffing = mek blijft optimaal als er fysieke constraints zijn Maximale bouwhoogte

17 Work in progress (2) Beleidsconcurrentie Lokale overheden hebben andere doelstellingsfunctie dan totale maatschappelijke welvaart Consumenten en producenten binnen grenzen tellen anders mee (welvaart, winst) dan die van buiten (opbrengsten) Belang netwerken Seriële concurrentie leidt tot andere interacties dan parallele concurrentie Double marginalization van doorgaand verkeer Belang type strategische interactie

18 Conclusie Gedrag en prijsprikkels Meer gesophisticeerde benadering brengt méér efficiëntie voordelen van prijsbeleid aan het licht Omvang, samenstelling, informatiebehoefte, tegemoetkomen aan heterogeniteit Maar achter gedragsdimensies liggen andere markten, die ook kunnen falen Second-best beleid komt nadrukkelijker in beeld Vaak (niet altijd) loslaten heffing = mek Welvaartswinsten worden afhankelijk van gebruik opbrengsten

Erik Verhoef Vrije Universiteit Amsterdam

Erik Verhoef Vrije Universiteit Amsterdam Erik Verhoef Vrije Universiteit Amsterdam Kijkend naar 2040 Scenario s: rekening houden met toenemende verkeersdruk op Zuidas Maar: scenario s zijn beïnvloedbaar Aanbieden / faciliteren alternatieven voor

Nadere informatie

Prijsbeleid op de weg: waarom stedelijke arbeids- en huizenmarkten er toe doen 1. Ioannis Tikoudis

Prijsbeleid op de weg: waarom stedelijke arbeids- en huizenmarkten er toe doen 1. Ioannis Tikoudis TVW Tijdschrift Vervoerswetenschap Jaargang 52, nummer 1 mei 2016 pagina 62-74 ISSN: 1571-9227 www.vervoerswetenschap.nl Prijsbeleid op de weg: waarom stedelijke arbeids- en huizenmarkten er toe doen 1

Nadere informatie

KUNNEN WE ONS RIJK FIETSEN? Wat kost mobiliteit ons?

KUNNEN WE ONS RIJK FIETSEN? Wat kost mobiliteit ons? KUNNEN WE ONS RIJK FIETSEN? Wat kost mobiliteit ons? Hoeveel transport nodig? Basisprincipes Meer transport = oplopende marg. kosten Meer transport = afnemende marg. baten Optimale hoeveelheid: baten =

Nadere informatie

Nederlandstalige samenvatting (summary in Dutch language)

Nederlandstalige samenvatting (summary in Dutch language) Nederlandstaligesamenvatting 145 Nederlandstaligesamenvatting (summaryindutchlanguage) Reizen is in de afgelopen eeuwen sneller, veiliger, comfortabeler, betrouwbaarder, efficiënter in het gebruik van

Nadere informatie

Rekeningrijden en het federaal beleid

Rekeningrijden en het federaal beleid L-MOB Studiedag Rekeningrijden is er morgen Leuven, 27 october 2016 Rekeningrijden en het federaal beleid Alex Van Steenbergen Federaal Planbureau Samenvatting Deel I: Context: hoge en stijgende congestie

Nadere informatie

Hervorming van het Nederlandse woonbeleid

Hervorming van het Nederlandse woonbeleid Hervorming van het Nederlandse woonbeleid Gerbert Romijn CPB Programmaleider wonen en mobiliteit Opzet presentatie Karakterisering huidige woonbeleid Hervorming van het woonbeleid door een economische

Nadere informatie

Transportinnovaties en ruimte: uitdagingen en dilemma s

Transportinnovaties en ruimte: uitdagingen en dilemma s Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid Transportinnovaties en ruimte: uitdagingen en dilemma s George Gelauff Seminar NOVI Opzet Dilemma s in transitie: technologie en gedrag Gemengd verkeer Ontvlechten

Nadere informatie

Prijsbeleid op de weg. Erik Verhoef 1 Gerard de Jong 2. Lori Tavasszy 3

Prijsbeleid op de weg. Erik Verhoef 1 Gerard de Jong 2. Lori Tavasszy 3 TVW April 2017 pp. 1-5 ISSN: 1571-9227 www.vervoerswetenschap.nl Prijsbeleid op de weg Erik Verhoef 1 Gerard de Jong 2 Lori Tavasszy 3 1. Inleiding De discussie over prijsbeleid op de weg in Nederland

Nadere informatie

VORMGEVING EN EFFECTEN VAN PRIJSBELEID

VORMGEVING EN EFFECTEN VAN PRIJSBELEID VORMGEVING EN EFFECTEN VAN PRIJSBELEID OP DE WEG Effectiviteit, Efficiëntie en Acceptatie vanuit een Multidisciplinair Perspectief Erik Verhoef Carl Koopmans Michiel Bliemer Piet Bovy Linda Steg Bert van

Nadere informatie

Wegbeprijzing in Nederland

Wegbeprijzing in Nederland Wegbeprijzing in Nederland Studiedag Wegbelasting: op een nieuwe weg? Brussel, 31 mei 2011 Prof.dr. Carl Koopmans (SEO en Vrije Universiteit Amsterdam) www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525 1630

Nadere informatie

Van eindbeeld naar tussenfase Anders Betalen voor Mobiliteit

Van eindbeeld naar tussenfase Anders Betalen voor Mobiliteit Van eindbeeld naar tussenfase Anders Betalen voor Mobiliteit Methodologie voor verkeerskundige effecten van een kilometerprijs voor alleen het hoofdwegennet in 2011 Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid

Nadere informatie

Bereikbaarheid, MKBA en bekostiging

Bereikbaarheid, MKBA en bekostiging Bereikbaarheid, MKBA en bekostiging De MKBA is meer dan alleen maar een instrument om subsidie op te halen Dag van de lightrail, 28 Januari 2015 Barry Ubbels www.seo.nl - secretariaat@seo.nl - +31 20 525

Nadere informatie

Ticket to Ride. Over beprijzingsmodellen in het OV ERIK VERHOEF DEPARTMENT OF SPATIAL ECONOMICS VU AMSTERDAM

Ticket to Ride. Over beprijzingsmodellen in het OV ERIK VERHOEF DEPARTMENT OF SPATIAL ECONOMICS VU AMSTERDAM Ticket to Ride Over beprijzingsmodellen in het OV ERIK VERHOEF DEPARTMENT OF SPATIAL ECONOMICS VU AMSTERDAM Tarieven in het OV Belangrijk attribuut in OV aanbod Reizigersgedrag Kostendekking / winstgevendheid

Nadere informatie

Samenvatting ... ... Tabel 1 Kwalitatieve typering van de varianten

Samenvatting ... ... Tabel 1 Kwalitatieve typering van de varianten Samenvatting................. In juli 2008 heeft de Europese Commissie een strategie uitgebracht om de externe kosten in de vervoersmodaliteiten te internaliseren. 1 Op korte termijn wil de Europese Commissie

Nadere informatie

De latente vraag in het wegverkeer

De latente vraag in het wegverkeer De latente vraag in het wegverkeer Han van der Loop, Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid KiM, kennislijn 1 en 2, 5 juni 2014 Vraagstuk * Veel gehoord bij wegverbreding of nieuwe wegen: Roept extra autogebruik

Nadere informatie

Het budgettaire zorgenkind: wat kunnen we doen?

Het budgettaire zorgenkind: wat kunnen we doen? Presentatie VGE Masterclass, 14 april 2011 Het budgettaire zorgenkind: wat kunnen we doen? Erik Schut 2 Vragen Wat is het probleem? Welke oplossingen? Gaan die werken? Zo niet, wat dan? 3 Wat is het probleem?

Nadere informatie

Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies

Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies Achtergrond en aanleiding De N343 Oldenzaal Slagharen gaat door de bebouwde kom van Weerselo en leidt hier tot hinder

Nadere informatie

Spitstarief en weguitbreiding in kosten-batenanalyses

Spitstarief en weguitbreiding in kosten-batenanalyses CPB Notitie Datum : 5 februari 2010 Spitstarief en weguitbreiding in kosten-batenanalyses Met de invoering van de kilometerheffing wordt ook een spitstarief ingevoerd. Dit spitstarief heft een tarief per

Nadere informatie

Meer bereiken door ruimtelijk inrichten 9 maart 2016

Meer bereiken door ruimtelijk inrichten 9 maart 2016 Meer bereiken door ruimtelijk inrichten 9 maart 2016 Barry Zondag Inhoud 2 Inhoud 3 Ruimtelijk inrichten i van inrichten onderdeel programma meer bereiken ruimtelijke inrichten als oplossingsrichting Ter

Nadere informatie

Jg. 47 / Nr. 3 / 2014 Prijsbeleid: oud thema, nieuwe mogelijkheden

Jg. 47 / Nr. 3 / 2014 Prijsbeleid: oud thema, nieuwe mogelijkheden Jg. 47 / Nr. 3 / 2014 Prijsbeleid: oud thema, nieuwe mogelijkheden P. 172 Erik Verhoef Prijsbeleid: oud thema, nieuwe mogelijkheden Jg. 47 / Nr. 3 / 2014 Erik Verhoef P. 173 Prijsbeleid in verkeer en vervoer

Nadere informatie

Energie efficiëntie in mobiliteit

Energie efficiëntie in mobiliteit Energie efficiëntie in mobiliteit Martine Uyterlinde - ECN Beleidsstudies www.ecn.nl Vraagstelling workshop Welke instrumenten kan de overheid aanwenden om consumenten te bewegen efficiënter in hun mobiliteitsbehoeften

Nadere informatie

INSCHATTING VAN DE IMPACT VAN DE KILOMETERHEFFING VOOR VRACHTVERVOER OP DE VOEDINGSINDUSTRIE. Studie in opdracht van Fevia

INSCHATTING VAN DE IMPACT VAN DE KILOMETERHEFFING VOOR VRACHTVERVOER OP DE VOEDINGSINDUSTRIE. Studie in opdracht van Fevia INSCHATTING VAN DE IMPACT VAN DE KILOMETERHEFFING VOOR VRACHTVERVOER OP DE VOEDINGSINDUSTRIE Studie in opdracht van Fevia Inhoudstafel Algemene context transport voeding Enquête voedingsindustrie Directe

Nadere informatie

Samenvatting (summary in Dutch)

Samenvatting (summary in Dutch) Luchtvaart speelt al decennia een zeer belangrijke rol in de economie en in het dagelijks leven. Luchtvaart is een essentieel onderdeel van verschillende economische activiteiten; bedrijven, huishoudens,

Nadere informatie

Datum: Betreft: Hoorzitting / rondetafelgesprek Evaluatie verhuurderheffing. Algemene reactie CPB op evaluatie verhuurderheffing

Datum: Betreft: Hoorzitting / rondetafelgesprek Evaluatie verhuurderheffing. Algemene reactie CPB op evaluatie verhuurderheffing CPB Notitie Aan: Commissie Wonen en Rijksdienst Centraal Planbureau Van Stolkweg 14 Postbus 80510 2508 GM Den Haag T (070)3383 380 I www.cpb.nl Contactpersoon Johannes Hers Datum: 29-06-2016 Betreft: Hoorzitting

Nadere informatie

De Toekomst van Europa. Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema

De Toekomst van Europa. Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema De Toekomst van Europa Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema Opzet van het college 1. Balans tussen huidige problemen en de theoretische lens. 2. Politieke economie van Europese integratie.

Nadere informatie

Mobiliteitsbeheersing en rekeningrijden

Mobiliteitsbeheersing en rekeningrijden Mobiliteitsbeheersing en rekeningrijden 22 april 2010 Overzicht De mobiliteit in cijfers.... 2 (avondspits) (ochtendspits) De mobiliteit in cijfers Files en meer files: waar? Files en meer files: wanneer?

Nadere informatie

Hefbomen voor een beleid gericht op duurzame ontwikkeling INTEGRATIE VAN VERKEERS- EN ECONOMISCHE MODELLEN

Hefbomen voor een beleid gericht op duurzame ontwikkeling INTEGRATIE VAN VERKEERS- EN ECONOMISCHE MODELLEN Hefbomen voor een beleid gericht op duurzame ontwikkeling INTEGRATIE VAN VERKEERS- EN ECONOMISCHE MODELLEN Voor Evaluatie van Stedelijk Transportbeleid ITEM MD/01/026 Prof. STEF PROOST, KURT VAN DENDER

Nadere informatie

Week 7 rechtseconomie HC 13, , Economische analyse van regulering

Week 7 rechtseconomie HC 13, , Economische analyse van regulering Week 7 rechtseconomie HC 13, 19-03-2018, Economische analyse van regulering Public interest benadering: Het kan bij een economische analyse zowel om een publieke als een private regulering gaan. Regulering

Nadere informatie

24/02/2014 EXTERNE KOSTEN PERSONENVERVOER. Griet De Ceuster. Studie voor MIRA. Externe kosten van transport in Vlaanderen

24/02/2014 EXTERNE KOSTEN PERSONENVERVOER. Griet De Ceuster. Studie voor MIRA. Externe kosten van transport in Vlaanderen EXTERNE KOSTEN PERSONENVERVOER Griet De Ceuster Studie voor MIRA Externe kosten van transport in Vlaanderen 2 1 Scope 2000-2008 Vervoerswijzen: Wegverkeer: 15 types + extra Fietsen Spoor: passagiers (3),

Nadere informatie

VNG standpunt. heeft ingesteld ter voorbereiding van het groenboek stedelijk. April 2007

VNG standpunt. heeft ingesteld ter voorbereiding van het groenboek stedelijk. April 2007 VNG standpunt Ten aanzien van de internetconsultatie die de Europese Commissie heeft ingesteld ter voorbereiding van het groenboek stedelijk vervoer April 2007 Inleiding De Europese Commissie werkt momenteel

Nadere informatie

Instrumentkeuze in het milieubeleid

Instrumentkeuze in het milieubeleid Instrumentkeuze in het milieubeleid Theorie en 25 jaar praktijk Netwerk Groene Groei Den Haag, 8 december 2015 Carl Koopmans (SEO Economisch Onderzoek, Vrije Universiteit) www.seo.nl c.koopmans@seo.nl

Nadere informatie

INTERNALISERING VAN EXTERNE KOSTEN VAN TRANSPORT IN VLAANDEREN: ACTUALISERING Eef Delhaye Griet De Ceuster

INTERNALISERING VAN EXTERNE KOSTEN VAN TRANSPORT IN VLAANDEREN: ACTUALISERING Eef Delhaye Griet De Ceuster INTERNALISERING VAN EXTERNE KOSTEN VAN TRANSPORT IN VLAANDEREN: ACTUALISERING 2016 Eef Delhaye Griet De Ceuster Studie voor MIRA - VMM http://www.milieurapport.be/nl/f eitencijfers/gevolgen-voor-mensnatuur-en-economie/milieu-eneconomie/internalisering-vanexterne-kosten/internaliseringvan-schadekosten-van-transport/

Nadere informatie

Mobiliteit en Stad. Twee kanten van dezelfde medaille. Utrecht, 21 maart Arie Bleijenberg Koios strategy

Mobiliteit en Stad. Twee kanten van dezelfde medaille. Utrecht, 21 maart Arie Bleijenberg Koios strategy Mobiliteit en Stad Twee kanten van dezelfde medaille Utrecht, 21 maart 2019 Arie Bleijenberg Koios strategy www.ariebleijenberg.nl Twee eeuwen groei mobiliteit: steeds sneller Grübler 1990 Veertig jaar

Nadere informatie

Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio

Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio Ruimtelijk beleid: de rol van Rijk en regio George Gelauff TPE Workshop Opzet Theorie: subsidiariteit Opgaven ruimtelijk beleid Beleid: verantwoordelijkheden van Rijk en van regio Effectmeting Conclusie:

Nadere informatie

Samenvatting ... 7 Samenvatting

Samenvatting ... 7 Samenvatting Samenvatting... Concurrentie Zeehavens beconcurreren elkaar om lading en omzet. In beginsel is dat vanuit economisch perspectief een gezond uitgangspunt. Concurrentie leidt in goed werkende markten tot

Nadere informatie

Economische effecten van verschillende vormen van prijsbeleid voor het wegverkeer

Economische effecten van verschillende vormen van prijsbeleid voor het wegverkeer CPB Notitie Datum : 29 april 2005 Aan : Projectgroep Anders Betalen voor Mobiliteit Economische effecten van verschillende vormen van prijsbeleid voor het wegverkeer Samenvatting Het Ministerie van Verkeer

Nadere informatie

Effecten op de koopkracht variant A en variant B Anders Betalen voor Mobiliteit/ ABvM

Effecten op de koopkracht variant A en variant B Anders Betalen voor Mobiliteit/ ABvM Effecten op de koopkracht variant A en variant B Anders Betalen voor Mobiliteit/ ABvM Samenvatting belangrijkste resultaten Op verzoek van V&W heeft SZW een eerste inschatting gemaakt van de koopkrachteffecten

Nadere informatie

Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse

Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse Sytze Rienstra en Jan van Donkelaar, 15 januari 2010 Er is de laatste tijd bij de beoordeling van projecten voor de binnenvaart veel discussie over

Nadere informatie

Mogelijkheden voor CO 2. -reductie in verkeer. Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Mogelijkheden voor CO 2. -reductie in verkeer. Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Mogelijkheden voor CO 2 -reductie in verkeer Haags Milieucentrum, 28 juni 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Enkele belangrijke trends Mobiliteitsgroei, hangt samen met: Toename autobezit Enorme

Nadere informatie

ir. Adreas Tirez Guest Speaker

ir. Adreas Tirez Guest Speaker ir. Adreas Tirez Guest Speaker Privé of collectief vervoer: de zin van investeringen in openbaar vervoer in een veranderende wereld Andreas Tirez Overzicht Inleiding Kosten auto - trein Wie betaalt wat?

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. De kosten van belastingen

Hoofdstuk 8. De kosten van belastingen Hoofdstuk 8 De kosten van belastingen Inleiding In dit hoofdstuk gebruiken we de concepten van vraag en aanbod om de effecten van diverse vormen van overheidsbeleid te analyseren. Tegelijk wordt iets gezegd

Nadere informatie

Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement

Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement Een overzicht van de beschikbare kennis Florence Bloemkolk, Henk Taale 21 juni 2018 Stedelijk verkeersmanagement: wat is het? CROW: Verkeersmanagement

Nadere informatie

Duurzame mobiliteit: visie op 2050. Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft

Duurzame mobiliteit: visie op 2050. Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Duurzame mobiliteit: visie op 2050 Symposium Duurzame Mobiliteit, 27 januari 2011 Huib van Essen, manager Verkeer, CE Delft Voorspellen is lastig 2 zeker de toekomst 3 Vele uitdagingen mobiliteitsbeleid

Nadere informatie

H1 Schaarste en ruil. Schaarste. Ruil

H1 Schaarste en ruil. Schaarste. Ruil 1 H1 Schaarste en ruil Schaarste Om in hun behoeften te voorzien hebben mensen middelen nodig. De behoeften van mensen zijn oneindig maar de middelen zijn beperkt. De spanning tussen oneindige behoeften

Nadere informatie

Financiering van stedelijke voorzieningen

Financiering van stedelijke voorzieningen Financiering van stedelijke voorzieningen Maarten Allers Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden RUG Stad en Land Gestileerd economisch model Concrete en vergaande beleidsaanbevelingen

Nadere informatie

Leven van de Lucht: OEI en de kunst van het niet dubbel tellen J. Oosterhaven, 19 juni 2007

Leven van de Lucht: OEI en de kunst van het niet dubbel tellen J. Oosterhaven, 19 juni 2007 Leven van de Lucht: OEI en de kunst van het niet dubbel tellen J. Oosterhaven, 19 juni 2007 Over: Dubbel tellen van werkgelegenheidseffecten Het verschil tussen van gemiddeld en marginaal Indirecte effecten

Nadere informatie

Lokale Energievoorziening

Lokale Energievoorziening een strategische verkenning Annelies Huygen TNO/CvE UvA Energieke Bottom Up in de Lage Landen Anne Marie Schwencke Inventarisatie Anne Marie Schwencke 16 windprojecten en nog 5 kleinschalige windprojecten

Nadere informatie

Maatschappelijke Kosten- Batenanalyses

Maatschappelijke Kosten- Batenanalyses Maatschappelijke Kosten- Batenanalyses Wat kun en moet je ermee? Imagine the result Agenda Introductie Thermometers, informatie en beslissingen Theoretische achtergrond MKBA Stappen in toepassing MKBA

Nadere informatie

De praktijk van vergroenen van belastingen. Milieunetwerk GroenLinks, 16 september

De praktijk van vergroenen van belastingen. Milieunetwerk GroenLinks, 16 september De praktijk van vergroenen van belastingen Milieunetwerk GroenLinks, 16 september CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Lessen en ervaringen met Geintegreerd Netwerkbreed Verkeersmanagement (GNV) 6 oktober 2016

Lessen en ervaringen met Geintegreerd Netwerkbreed Verkeersmanagement (GNV) 6 oktober 2016 Lessen en ervaringen met Geintegreerd Netwerkbreed Verkeersmanagement (GNV) 6 oktober 2016 Waarom PPA? PPA is geen doel en staat niet op zich! Problemen door verkeer: Milieu: 29,3 miljoen ton CO 2 uitstoot

Nadere informatie

Beprijzen van koolstof in de transitie naar een koolstofarme economie. ETS in context. Herman Vollebergh. PBL Tilburg University CESifo

Beprijzen van koolstof in de transitie naar een koolstofarme economie. ETS in context. Herman Vollebergh. PBL Tilburg University CESifo Beprijzen van koolstof in de transitie naar een koolstofarme economie ETS in context Herman Vollebergh PBL Tilburg University CESifo Grote ambities voor de toekomst CO 2 -prijzen EU (euro/ton CO 2 ; prijspeil

Nadere informatie

Economie Module 3. De marktstructuur is het geheel van kenmerken van de markt die het marktevenwicht beïnvloeden.

Economie Module 3. De marktstructuur is het geheel van kenmerken van de markt die het marktevenwicht beïnvloeden. Module 3 Hoofdstuk 1 1.1 - Markt, marktstructuur en marktvorm De markt is het geheel van factoren waaronder vragers en aanbieders elkaar ontmoeten en producten verhandelen. Er zijn twee soorten: - De concrete

Nadere informatie

Wat hebben stad en land met en aan Europa?

Wat hebben stad en land met en aan Europa? Wat hebben stad en land met en aan Europa? 1 1,9 Mrd EU-subsidies 2007-2013 Nieuwe periode 2014-2020 Ø Cohesiebeleid: 1,4 miljard, waarvan: q q 1 miljard EFRO en ESF (> 507 miljoen) 389,7 miljoen voor

Nadere informatie

Welvaartseconomische toets investeringpakketten hoofdwegen. Wim Groot Henk van Mourik

Welvaartseconomische toets investeringpakketten hoofdwegen. Wim Groot Henk van Mourik Welvaartseconomische toets investeringpakketten hoofdwegen Wim Groot Henk van Mourik november 2007 Welvaartseconomische toets investeringspakketten hoofdwegen...............................................................................

Nadere informatie

Versteend (on)vermogen

Versteend (on)vermogen Versteend (on)vermogen - Economisch perspectief op woningcorporaties - IPD/aeDex Marktpresentatie, Ermelo, 12 mei 2011 Prof. dr. Barbara Baarsma Economisch perspectief Rol van de woningcorporaties bestaat

Nadere informatie

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid Factsheet Verkeer 1. Inleiding In deze factsheet Verkeer staan de voertuigen en personen centraal die de openbare weg gebruiken. Het gaat hier dus niet om de fysiek aanwezige infrastructuur (die komt aan

Nadere informatie

Overzicht presentatie. bereikbaarheid: Aanleiding: Duurzaamheidsverkenningen-2. Indicatorenset voor duurzaam ruimtegebruik

Overzicht presentatie. bereikbaarheid: Aanleiding: Duurzaamheidsverkenningen-2. Indicatorenset voor duurzaam ruimtegebruik Overzicht presentatie 1. Duurzaamheidsverkenning Nederland Later Rekenen aan duurzame 2. Rekenenmethodiek duurzame bereikbaarheid bereikbaarheid: 3. Case Toepassen van TIGRIS XL in Nederland Later 4. Resultaten

Nadere informatie

Constante kosten - Kosten die niet afhangen van de productieomvang. Bv. Verzekeringskosten & afschrijvingskosten.

Constante kosten - Kosten die niet afhangen van de productieomvang. Bv. Verzekeringskosten & afschrijvingskosten. Samenvatting door D. 1289 woorden 4 oktober 2015 3,5 1 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1 - STEEDS MEER MOBILITEIT 1 - Hoe verplaatsen we ons? Manieren van vervoeren: Fiets - Scooter - Auto - Bus

Nadere informatie

Even voorstellen. Sonia Sjollema. Directeur NSvP: PhD Brunel University Londen

Even voorstellen. Sonia Sjollema. Directeur NSvP:   PhD Brunel University Londen Even voorstellen Sonia Sjollema Directeur NSvP: www.innovatiefinwerk.nl PhD Brunel University Londen Aandacht voor toekomst van werk, robotisering, skills en leven lang leren 13% Van de laagopgeleide

Nadere informatie

Documentair onderzoek naar proefprojecten in het kader van de kilometerheffing

Documentair onderzoek naar proefprojecten in het kader van de kilometerheffing Documentair onderzoek naar proefprojecten in het kader van de kilometerheffing Dr. Inge Mayeres en Dr. Carolien Beckx VITO 13/09/2013 Dit onderzoek werd uitgevoerd in het kader van de wetenschappelijke

Nadere informatie

Ketenmaatregelen ICT

Ketenmaatregelen ICT Ketenmaatregelen ICT Scope en kwantificering van thuiswerken en lease-auto s 24 juni 2010 1 Imagine the result MJA-ICT & KE Op dit moment stellen een grote groep bedrijven hun energie-efficiencyplannen

Nadere informatie

Schiedam op weg naar toekomstvast lokaal openbaar vervoer (?)

Schiedam op weg naar toekomstvast lokaal openbaar vervoer (?) Schiedam op weg naar toekomstvast lokaal openbaar vervoer (?) Struikelblokken en valkuilen Lex Boersma, strategisch beleidsadviseur mobiliteit Openbaar vervoer in Schiedam 1990 inzet op hoogwaardig OV

Nadere informatie

MKBA bij uitvoeringsprojecten rol bij financiering en verevening. CE Delft, Martijn Blom en Arno Schroten Gemeente Rotterdam, 24 mei 2012

MKBA bij uitvoeringsprojecten rol bij financiering en verevening. CE Delft, Martijn Blom en Arno Schroten Gemeente Rotterdam, 24 mei 2012 MKBA bij uitvoeringsprojecten rol bij financiering en verevening CE Delft, Martijn Blom en Arno Schroten Gemeente Rotterdam, 24 mei 2012 CE Delft Onafhankelijk, non-profit research & consultancy Secties:

Nadere informatie

Een bredere kijk op het landbouwlandschap

Een bredere kijk op het landbouwlandschap Een bredere kijk op het landbouwlandschap Studiedag Onderzoek Ruimte Vlaanderen Ruimte Vlaanderen 28 november 2013 Achtergrond Beleidsstudie: Drukfactoren in agrarische gebieden en opmaak van een ruimtelijk

Nadere informatie

Inhoud. Hoofdstuk I Bouwstenen voor een verruimde milieueconomie 13

Inhoud. Hoofdstuk I Bouwstenen voor een verruimde milieueconomie 13 Inhoud Woord vooraf Hoofdstuk I Bouwstenen voor een verruimde milieueconomie 13 I.1 Ecosysteemvisie en economische groei 13 Industrieel metabolisme 14 Hoofdwetten van de thermodynamica 15 Milieuproblemen

Nadere informatie

Het economisch belang van luchtvaart. Is stilstand of krimp slecht voor Nederland?

Het economisch belang van luchtvaart. Is stilstand of krimp slecht voor Nederland? Het economisch belang van luchtvaart Is stilstand of krimp slecht voor Nederland? CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Samenvatting Economie Lesbrief Vervoer

Samenvatting Economie Lesbrief Vervoer Samenvatting Economie Lesbrief Vervoer Samenvatting door een scholier 2145 woorden 11 januari 2011 6,8 358 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO H 1 Marktaandeel van de afzet= afzet onderneming/afzet

Nadere informatie

Beleidinstrumenten eiwittransitie: de eiwitpuzzel

Beleidinstrumenten eiwittransitie: de eiwitpuzzel Beleidinstrumenten eiwittransitie: de eiwitpuzzel De rol van prijsinstrumenten CE Delft, Martijn Blom Inhoud presentatie 1. Waarom overheidsbeleid? milieueffecten maatschappelijke kosten 2. Handvaten voor

Nadere informatie

De uitdagingen voor een transitie naar duurzaam materialenbeheer

De uitdagingen voor een transitie naar duurzaam materialenbeheer De uitdagingen voor een transitie naar duurzaam materialenbeheer Dr. Maarten Dubois Manager Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer (SuMMa) KU Leuven 29 maart 2015 SteunpuntDuurzaam Materialenbeheer(SuMMa)

Nadere informatie

2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 3 6 11 1 12 7 1 2 5 4 3 9 10 8 18 20 21 22 23 24 25 26 28

Nadere informatie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 1 12 7 3 1 6 2 5 4 3 11 9 10 8 18 20 21 22 23 24 26 28 30

Nadere informatie

Reguleren is balanceren

Reguleren is balanceren De energieketen Reguleren is balanceren afnemers netbeheerders producenten efficiëntie betaalbaarheid betrouwbaarheid milieuvriendelijkheid Te bespreken reguleringsmaatregelen Onderdeel energieketen Type

Nadere informatie

Wat wordt de Randstad er beter van?

Wat wordt de Randstad er beter van? Wat wordt de Randstad er beter van? Afronding DBR Arie Bleijenberg I&M, Den Haag, 3 juni 2015 Verantwoording DBR: 10,6 M, 100 onderzoekers, 14 programma s, 6 jaar Betere Randstad? Gebaseerd op: 9 artikelen

Nadere informatie

Naar een schokbestendig pensioenstelsel

Naar een schokbestendig pensioenstelsel Naar een schokbestendig pensioenstelsel Verkenning enkele beleidsopties op pensioengebied Doel en afbakening Analyse Invloed op herstel op korte termijn Schokbestendigheid op lange termijn Focus op: Intergenerationele

Nadere informatie

Rekeningrijden een inleiding. Prof. Stef Proost LMOB & Departement ekonomie KULeuven

Rekeningrijden een inleiding. Prof. Stef Proost LMOB & Departement ekonomie KULeuven Rekeningrijden een inleiding Prof. Stef Proost LMOB & Departement ekonomie KULeuven 1997 doelstelling Definities en soorten van rekening rijden Waarom is rekening rijden potentieel interessant? Overzicht

Nadere informatie

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman Domein D markt monopolie enzo Zie steeds de eenvoud!! Opgaven vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1. Bij welke afzet geldt dat de MO-lijn de MK-lijn snijdt? 2. Teken een stippellijn naar de prijslijn van

Nadere informatie

Eindexamen economie vmbo gl/tl I

Eindexamen economie vmbo gl/tl I BEOORDELINGSMODEL Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. VRAGEN STAAT VRIJ 1 maximumscore 1 8,46 : 1,88 = 4,5 uur 2 A 3 maximumscore 1 Er is sprake

Nadere informatie

Programma Regionaal Platform 20 april 2016 Locatie: Van der Valk Hotel, Aalsterweg 322 te Eindhoven

Programma Regionaal Platform 20 april 2016 Locatie: Van der Valk Hotel, Aalsterweg 322 te Eindhoven Programma Regionaal Platform 20 april 2016 Locatie: Van der Valk Hotel, Aalsterweg 322 te Eindhoven Tijd Vanaf 12.00 uur Activiteit Inloop met broodjeslunch 13.00 uur Opening en welkom, mededelingen 13.15

Nadere informatie

Gedrag in mobiliteitsbeleid

Gedrag in mobiliteitsbeleid Gedrag in mobiliteitsbeleid Congres Kennis voor Gedragsbewust Beleid Arjen t Hoen plv. directeur Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) Inhoud 1. Mobiliteitsbeleid al zeer gedragsbewust maar wel

Nadere informatie

Ex-post effecten woningmarktmaatregelen

Ex-post effecten woningmarktmaatregelen Ex-post effecten woningmarktmaatregelen Voor de evaluatie van de eigenwoningregeling heeft het ministerie van Financiën het CPB verzocht om voor 5 bestaande maatregelen op de woningmarkt en voor 2 mogelijke

Nadere informatie

Balans van de Leefomgeving

Balans van de Leefomgeving Balans van de Leefomgeving 14 september 2010 Maarten Hajer Agenda 2 In vogelvlucht Successen Resterende problemen Inzoomen op grote dossiers, inclusief beleidsopties Gevolgen van economische crisis Successen:

Nadere informatie

PARKEERPROBLEMEN EN UITDAGINGEN AANZET NAAR EEN DUURZAAM PARKEERBELEID

PARKEERPROBLEMEN EN UITDAGINGEN AANZET NAAR EEN DUURZAAM PARKEERBELEID PARKEERPROBLEMEN EN UITDAGINGEN AANZET NAAR EEN DUURZAAM PARKEERBELEID Joris Willems PCVO Limburg, Graduaat Verkeerskunde Diepenbeek (www.pcvolimburg.be) Inhoud Inleiding Parkeer- problemen Van vraagvolgend

Nadere informatie

Hoofdstuk 8: Volmaakte mededinging

Hoofdstuk 8: Volmaakte mededinging Economie, een Inleiding Hoofdstuk 8: Volmaakte mededinging 1 Volmaakte mededinging - Inhoudstafel 1. Kenmerken van de competitieve marktvorm 2. Individueel aanbod van de competitieve onderneming 3. Het

Nadere informatie

Medische zorg in gewonnen levensjaren

Medische zorg in gewonnen levensjaren Medische zorg in gewonnen levensjaren Pieter van Baal vanbaal@bmg.eur.nl Verschil oude en nieuwe richtlijn Oude richtlijn Nieuwe richtlijn In farmaco-economische evaluaties uitgevoerd vanuit het maatschappelijk

Nadere informatie

Markt. Kenmerken van marktvormen:

Markt. Kenmerken van marktvormen: 1 1 1 Markt 1 3 5 7 9 1 1 1 1 1 hoeveelheid 1 3 5 7 9 Qv Qa nieuw Qa Qv nieuw p Kenmerken van marktvormen: Volkomen concurrentie: Veel aanbieders Homogeen product(mais) Vrije toetreding Alle kennis van

Nadere informatie

Domein D: markt. 1) Nee, de prijs wordt op de markt bepaald door het geheel van vraag en aanbod.

Domein D: markt. 1) Nee, de prijs wordt op de markt bepaald door het geheel van vraag en aanbod. 1) Geef 2 voorbeelden van variabele kosten. 2) Noem 2 voorbeelden van vaste (=constante) kosten. 3) Geef de omschrijving van marginale kosten. 4) Noem de 4 (macro-economische) productiefactoren. 5) Hoe

Nadere informatie

Visualisatie GOVI data. Niels van Oort (Goudappel Coffeng / TU Delft) Arthur Scheltes (TU Delft)

Visualisatie GOVI data. Niels van Oort (Goudappel Coffeng / TU Delft) Arthur Scheltes (TU Delft) Visualisatie GOVI data Niels van Oort (Goudappel Coffeng / TU Delft) Arthur Scheltes (TU Delft) Introductie Wie zijn we Aanleiding GOVI Tool Goudappel Case Haarlem met voorbeelden Overige voorbeelden visualisatie

Nadere informatie

MKBA Windenergie binnen de 12-mijlszone

MKBA Windenergie binnen de 12-mijlszone MKBA Windenergie binnen de 12-mijlszone Den Haag, 3 november 2014 Niels Hoefsloot Ruben Abma Inhoud presentatie 1. Onderzoeksmethode en uitgangspunten 2. Directe effecten 3. Indirecte/externe effecten

Nadere informatie

Draagvlak voor aanpassingen van de verkeersbelasting in Vlaanderen/België?

Draagvlak voor aanpassingen van de verkeersbelasting in Vlaanderen/België? Draagvlak voor aanpassingen van de verkeersbelasting in Vlaanderen/België? Frank Van Thillo 2004: voorstel invoering wegenvignet 2 Invoering van een wegenvignet ter vervanging van de verkeersbelasting,

Nadere informatie

RECHT EN EFFICIENTIE

RECHT EN EFFICIENTIE RECHT EN EFFICIENTIE Een inleiding in de economische analyse van het recht Eindredactie: dr. B.C.J. van Velthoven dr. P.W. van Wijck Met bijdragen van: dr. C.P. van Beers mw. mr. drs. A.E.H. Huygen prof.

Nadere informatie

Zoete Baten. Het economisch belang van Spaarwater. Prof.dr. Carl Koopmans SEO Economisch Onderzoek. Spaarwater Eindsymposium Leeuwarden 12 maart 2019

Zoete Baten. Het economisch belang van Spaarwater. Prof.dr. Carl Koopmans SEO Economisch Onderzoek. Spaarwater Eindsymposium Leeuwarden 12 maart 2019 Zoete Baten Het economisch belang van Spaarwater Spaarwater Eindsymposium Leeuwarden 12 maart 2019 Prof.dr. Carl Koopmans SEO Economisch Onderzoek Amsterdam www.seo.nl Roetersstraat 29 1018 WB Amsterdam

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-I

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-I Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 q v = 200 1,25 + 450 = 200 q a

Nadere informatie

Economische analyse van verkeersveiligheid: theorie en toepassingen korte samenvatting

Economische analyse van verkeersveiligheid: theorie en toepassingen korte samenvatting Economische analyse van verkeersveiligheid: theorie en toepassingen korte samenvatting CP/01/381 Prof. S. Proost Centrum voor Economische Studiën (K.U.Leuven) Prof. G. De Geest Centre for Advanced Studies

Nadere informatie

Economische instrumenten in regionaal mobiliteitsbeleid. Verkenning van mogelijkheden in aanvulling op landelijk prijsbeleid voor het wegverkeer

Economische instrumenten in regionaal mobiliteitsbeleid. Verkenning van mogelijkheden in aanvulling op landelijk prijsbeleid voor het wegverkeer Economische instrumenten in regionaal mobiliteitsbeleid Verkenning van mogelijkheden in aanvulling op landelijk prijsbeleid voor het wegverkeer Economische instrumenten in regionaal mobiliteitsbeleid Verkenning

Nadere informatie

Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting

Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting de bijdrage van amenities Kennis voor de stad 6 november 2009 Outline Case /vraagstelling Eric van der Kooij Reflectie ruimtelijke economie en metropolitane

Nadere informatie

verstoren. Dit kan worden bereikt door bij de start van het systeem rechten uit te geven voor bijvoorbeeld een periode van vijf jaar.

verstoren. Dit kan worden bereikt door bij de start van het systeem rechten uit te geven voor bijvoorbeeld een periode van vijf jaar. SAMENVATTING Vanaf het moment dat het versterkte broeikaseffect op de milieu-agenda verscheen hebben economen gewezen op de geschiktheid van economische instrumenten zoals belastingen en verhandelbare

Nadere informatie

Factsheet effecten bedrijfsleven 16 oktober 2009

Factsheet effecten bedrijfsleven 16 oktober 2009 Factsheet effecten bedrijfsleven 16 oktober 2009 Inhoud De feiten en cijfers verzameld ten aanzien van de impact van de kilometerprijs voor het bedrijfsleven. 1. Opbouw en verdeling wagenpark Motieven

Nadere informatie

Consumentenprikkels voor efficiënt betalen Deelrapport 7

Consumentenprikkels voor efficiënt betalen Deelrapport 7 Consumentenprikkels voor efficiënt betalen Deelrapport 7 Tarifering bij toonbankinstellingen datum 08/10/2012 auteur(s) Jorna Leenheer Millie Elsen Rik Pieters Natalia Kieruj versie 1.0 classificatie Standaard

Nadere informatie