Gevolgen en administratieve lasten van REACH* voor het Nederlandse bedrijfsleven. - hoofdrapport -

Transcriptie

1

2

3 Ministerie van Economische Zaken Gevolgen en administratieve lasten van REACH* voor het Nederlandse bedrijfsleven - hoofdrapport - Geïntegreerd rapport gebaseerd op de volgende twee deelrapporten: - Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven (KPMG/TNO) - Effectmeting Administratieve Lasten REACH (SIRA Consulting). *Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals 30 augustus 2004 In opdracht van: Ministerie van Economische Zaken

4 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1 Inleiding 6 2 Regelgeving Huidige Nederlandse stoffenregelgeving REACH Infasering van huidige regelgeving naar REACH 10 3 Doelgroepen en kerncijfers REACH Doelgroepen Aantallen stoffen 13 4 Directe kosten van REACH Inleiding Directe kosten huidige regelgeving Directe kosten na invoering van REACH Directe meerkosten van REACH Economische betekenis van meerkosten 18 5 Indirecte effecten van REACH Gevolgen voor producenten en importeurs van stoffen Gevolgen voor formuleerders (1 e lijn downstream gebruikers) Gevolgen voor de verwerkende industrie (2 e lijn downstream gebruikers) Gevolgen voor importeurs van artikelen Gevolgen voor eindgebruikers 25 6 Economische gevolgen Gevolgen voor innovatie Gevolgen voor het concurrentievermogen Relatie met mededinging 28 7 Slotopmerkingen 29 Bijlagen I II III Onderzoeksopdracht KPMG/TNO Onderzoeksopdracht SIRA Consulting Begeleiding van het onderzoek Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 2

5 Samenvatting REACH staat voor Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals. Met REACH wordt het voorstel van de Europese Commissie d.d. 29 oktober 2003 voor nieuwe regelgeving op het gebied van chemische stoffen bedoeld. In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken heeft KPMG/TNO een onderzoek uitgevoerd naar de gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven. SIRA Consulting heeft een onderzoek uitgevoerd naar de administratieve lasten van REACH en deze vergeleken met de administratieve lasten van de huidige regelgeving. In dit hoofdrapport zijn de resultaten van beide deelrapporten geïntegreerd. Het onderzoek is begeleid door een begeleidingscommissie, die de inhoud van dit rapport ondersteunt. Directe kosten van REACH: Administratieve Lasten De directe kosten van REACH zijn de kosten die bedrijven moeten maken om aan de verplichtingen uit de regelgeving te voldoen. Het gaat hier voor REACH uitsluitend om informatieverplichtingen en de kosten om hieraan te voldoen zijn gedefinieerd als administratieve lasten. Concreet betekent dit dat de administratieve lasten van REACH gelijk zijn aan de directe kosten. 1 Het verschil tussen de directe kosten voor de huidige regelgeving en de voorgenomen REACH regelgeving geeft inzicht in de meer- en minderkosten. In de twee uitgevoerde onderzoeken zijn de directe meerkosten van REACH voor het bedrijfsleven op hoofdlijnen gekwantificeerd. Onderstaande tabel geeft weer bij welke doelgroepen directe meer- en minderkosten voor het Nederlandse bedrijfsleven optreden. Doelgroepen Meerkosten treden op voor Minderkosten treden op voor Producenten en - Nieuwe stoffen onder de 10 ton en importeurs van stoffen stoffen in R&D-trajecten Downstream gebruikers (formuleerders en verwerkende industrie) Importeurs van artikelen - Registratie van bestaande stoffen en tussenproducten - Actualisatie van nieuwe én bestaande stoffen - Melding van toepassingen en informatieverstrekking over blootstelling - Veiligheidsinformatiebladen - Melding import van stoffen in artikelen REACH is onder meer gericht op het invullen van het kennistekort over bestaande stoffen. Vanwege de omvang van de hieruit voortvloeiende activiteiten is een infaseringsperiode van 11 jaar gepland. De totale directe meerkosten gedurende deze periode bedragen 46 miljoen per jaar. Deze kosten zijn als volgt samengesteld: - 21 miljoen per jaar voor importeurs van artikelen; - 20 miljoen per jaar voor producenten en importeurs van stoffen; - 5 miljoen per jaar voor downstream gebruikers. 1 In het vervolg zal in deze rapportage worden gesproken van directe (meer- of minder)kosten. Deze begrippen komen voor dit onderzoek overeen met de (toe- of afname van de) administratieve lasten. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 3

6 Naast de jaarlijkse kosten in de infaseringsperiode dient ook rekening te worden gehouden met eenmalige kosten voor het kennisnemen van de regelgeving. Het gaat hierbij om kosten die bedrijven maken om de REACH regelgeving te begrijpen en te vertalen naar hun eigen bedrijfsactiviteiten. Deze eenmalige kosten kunnen oplopen tot circa 250 miljoen. Door gerichte communicatie van de overheid aan het bedrijfsleven kunnen deze kosten echter worden gereduceerd. Een van de gevolgen van de meerkosten voor producenten en importeurs van stoffen is een stijging van de kostprijs. De grootste stijging in de orde van grootte van 6% is te verwachten voor stoffen die door een producent of importeur in volumes tussen de 1 en 10 ton per jaar op de markt worden gebracht. Naar mate het volume van de stoffen die op de markt worden gebracht toeneemt, zal de kostprijs minder stijgen. Voor stoffen met een volume van meer dan ton per jaar, wordt bijvoorbeeld een stijging van circa 0,5% van de kostprijs verwacht. Indirecte effecten van REACH De indirecte effecten van REACH hebben betrekking op het gedrag van producenten en importeurs van stoffen en de gevolgen hiervan voor de zogenaamde downstream gebruikers in de productketen. Op basis van de thans beschikbare informatie is een betrouwbare kwantificering van deze indirecte effecten van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven niet mogelijk. Een samenvatting van de kwalitatieve aspecten van deze indirecte effecten is in de onderstaande tabel opgenomen. Doelgroepen Kosten Baten Producenten en importeurs van stoffen Formuleerders (1 e lijn downstream gebruikers) Verwerkende Industrie (2 e lijn downstream gebruikers) Importeurs van artikelen Eindgebruikers - Verlies aan omzet door verbod of beperking risicovolle stoffen - Verlies aan omzet door het wegvallen van stoffen met lage volumes, omdat deze sterkere prijsstijgingen zullen ondergaan. - Kosten voor herformuleren van preparaten - Verslechtering van exportmogelijkheden buiten Europa - Vertraging marktgerichte innovaties door tijdelijke inspanning voor infasering van REACH - Kosten voor aanpassing producten of processen - Verslechtering concurrentiepositie t.o.v. buiten Europa in specifieke segmenten - Importbarrières voor een deel van de artikelen - Meer transparantie over risico s van chemicaliën - Kosten voor beheersing risico s van bepaalde stoffen vervallen. - Verbetering concurrentiepositie binnen Europa - Minder risico op aansprakelijkheid - Vermindering van risico s op de werkplek - Op termijn vermindering van werkgerelateerde ziektes - Vermindering van risico s op de werkplek - Op termijn vermindering van werkgerelateerde ziektes - Beschikbaarheid minder risicovolle producten Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 4

7 Uit de onderzoeken is naar voren gekomen dat MKB-bedrijven over het algemeen gevoeliger zijn voor REACH omdat zij een beperktere capaciteit hebben om producten te herformuleren. Het gaat dan ondermeer om bedrijven binnen de rubber- en kunststofverwerkende industrie, de inkt- en verfindustrie en de specialty chemicals. Overige effecten van REACH REACH kent in tegenstelling tot de huidige Nederlandse regelgeving geen verplichtingen voor stoffen onder de 1 ton. Bovendien gelden in REACH minder zware verplichtingen voor de registratie van nieuwe stoffen. De innovatie binnen de chemische industrie dit is een van de doelstellingen van REACH zal door REACH worden gestimuleerd, omdat het test- en registratieregime voor bestaande stoffen gelijk wordt aan dat van nieuwe stoffen. Hierdoor verdwijnt het uit de regelgeving voortvloeiende financiële nadeel voor het op de markt brengen van nieuwe stoffen ten opzichte van het gebruik van bestaande stoffen. Het verlichten van de R&D-meldingsplicht zal ook bijdragen aan meer innovatie. Aan de andere kant leidt REACH tot een inspanning voor het testen en registreren, die eventueel ten koste kan gaan van de innovatiecapaciteit van bedrijven. Daarnaast betekent het verdwijnen van bepaalde stoffen dat de toolbox voor innovatie minder keuzes biedt. Het netto effect op innovatie is onzeker, maar lijkt op lange termijn positief. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 5

8 1 Inleiding REACH staat voor Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals. REACH heeft betrekking op het voorstel van de Europese Commissie d.d. 29 oktober 2003 voor nieuwe regelgeving op het gebied van chemische stoffen. Het doel van het voorstel is zowel de volksgezondheid en het milieu beter te beschermen tegen risico s als gevolg van blootstelling aan chemicaliën, als het vermogen tot concurreren en innoveren van het Europese bedrijfsleven te verbeteren. REACH moet volgens de Commissie leiden tot een systeem van registratie van bestaande en nieuwe stoffen waarbij bedrijven verantwoordelijk worden voor het leveren van gegevens over de eigenschappen en risico s (voor mens en milieu) van de betrokken stoffen. Het ministerie van Economische Zaken is een onderzoek gestart naar de gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven. Binnen dit onderzoek is onderscheid gemaakt in twee deelonderzoeken te weten: - Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven. Dit onderzoek is uitgevoerd door KPMG in samenwerking met TNO; - Effectmeting Administratieve Lasten REACH: Effectmeting administratieve lasten stoffenbeleid Nederland, Huidige regelgeving versus voorgenomen Europese regelgeving REACH. Dit onderzoek is uitgevoerd door SIRA Consulting. Het onderzoek is begeleid door een breed samengestelde begeleidingscommissie en werkgroep. Deze ondersteunen de inhoud van dit rapport. De leden van de begeleidingscommissie en de werkgroep zijn weergegeven in bijlage III. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven Het eerste onderzoek heeft zich gericht op de gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven. Om deze te bepalen is gestart met de bepaling van de directe meer- en minderkosten voor het Nederlandse bedrijfsleven. Op basis van deze directe meer- en minderkosten is een inschatting gemaakt van de gedragsreacties van de bedrijven en de economische gevolgen daarvan voor de chemische sector en de downstream gebruikers (de indirecte effecten). De opdrachtomschrijving van het onderzoek is opgenomen in bijlage I. De resultaten van dit onderzoek zijn weergegeven in het eerste deelrapport. Administratieve lasten REACH Het administratieve lasten onderzoek is gericht op het kwantificeren van de informatieverplichtingen die in REACH zijn opgenomen. Hierbij is een vergelijking gemaakt tussen de huidige regelgeving en de voorgenomen REACH regelgeving. Het onderzoek is er bovendien op gericht geweest om reductiemogelijkheden voor de administratieve lasten te identificeren. Voor het bepalen van de administratieve lasten is uitgegaan uit van een specifieke Nederlandse methodiek. De opdrachtomschrijving voor dit onderzoek, is opgenomen in bijlage II van deze rapportage. De gehanteerde methodiek en de volledige resultaten van het onderzoek zijn opgenomen in het tweede deelrapport. De beide onderzoeken hebben zich gericht op de effecten als gevolg van de invoering van REACH. Wijzigingen in andere regelgevings- of implementatietrajecten die van invloed (kunnen) zijn op de uitwerking van REACH zijn buiten beschouwing gelaten. Een voorbeeld daarvan is de ontwikkeling op het gebied van harmonisatie van classificatiecriteria voor gevaarlijke stoffen en de etiketteringvoorschriften, het zogenaamde Global Harmonization of Classification and Labeling Systems (GHS). Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 6

9 Verantwoording van de resultaten De feitelijke invulling van REACH is nog in ontwikkeling en de uitvoering en implementatie van REACH is nog onzeker. Een voorbeeld hiervan is de praktische invulling van de registratie van stoffen, hiervoor is nog niet bekend welke (pré)registratieformulieren zullen worden gebruikt en op welke wijze (elektronisch of via dossiers) informatie kan worden aangeleverd. Door voor deze onzekerheden onderbouwde aannamen te doen, is het mogelijk geweest inzicht te krijgen in (economische) effecten en directe meerkosten van REACH. Over de directe meerkosten zijn op basis van het onderzoek onderbouwde kwantitatieve uitspraken te doen. De berekeningen zijn uitgevoerd op basis van beschikbare gegevens bij betrokken partijen en de huidige inzichten in de ontwikkeling. De meerkosten zijn gedeeltelijk naar de verschillende sectoren van de industrie te herleiden. Uitsplitsing van de directe kosten naar formuleerders en verwerkende industrie (beide downstream gebruikers) bleek niet mogelijk, omdat de leveranties tussen deze groepen onbekend zijn. De indirecte effecten voor de producenten en importeurs van stoffen zijn op basis van het onderzoek beperkt kwantificeerbaar en is het alleen mogelijk gebleken om indicaties te geven van te verwachten effecten. Voor verschillende groepen van stoffen is bijvoorbeeld aangegeven welke producenten en importeurs het meest worden beïnvloed door invoering van REACH. Een nadere uitwerking van de mate waarmee productie en import van deze stoffen per subsector van de chemie plaatsvindt, is op basis van de beschikbare informatie onvoldoende betrouwbaar. Over de indirecte effecten voor de verwerkende industrie en de eindgebruikers, de baten van REACH en de gevolgen voor innovaties zijn alleen kwalitatieve uitspraken te doen. Aangezien overleg in de keten over REACH nog niet is gestart, is het onduidelijk hoe de markt zich zal ontwikkelen. Keuzes van bedrijven over het registreren van een stof of het uit productie nemen van de stof (met herformulering als consequentie) zijn op dit moment moeilijk voorspelbaar. Een kwantificering van de effecten voor specifieke sectoren is daarom op basis van de huidige inzichten onvoldoende mogelijk. Wel zijn er op basis van indicatoren gevoelige sectoren aan te wijzen. Door de beperkte beschikbaarheid van informatie is het binnen de kaders van dit onderzoek niet mogelijk een volledig beeld kwantitatief inzicht te krijgen in de economische effecten van REACH. Op basis van de beschikbare gegevens uit de diverse sectoren is op onderdelen een kwantitatief beeld gegeven van de economische effecten. Daarnaast is kwalitatief in kaart gebracht welke mogelijke effecten kunnen worden verwacht. Leeswijzer De werkwijze, aanpak en uitgangspunten van beide onderzoeken zijn uitgewerkt in de individuele rapportages. Hierin worden de achtergronden en uitgangspunten van de onderzoeken nader toegelicht. In dit hoofdrapport worden de resultaten van de beide deelrapporten weergegeven. Het gaat hierbij om een samenvatting van de economische gevolgen en administratieve lasten van REACH. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 7

10 2 Regelgeving 2.1 Huidige Nederlandse stoffenregelgeving In Nederland is op het gebied van het primaire stoffenbeleid ten aanzien van het milieu, de Wet milieugevaarlijke stoffen (Wms) van toepassing. De Wms is grotendeels een kaderwet. Dit betekent dat de uitvoering van deze wet voor een deel wordt geregeld in besluiten. In deze besluiten is het huidige informatievoorzieningsysteem voor stoffen vormgegeven. Het complex van Wms-regelgeving is voor een groot deel gebaseerd op Europese richtlijnen en verordeningen. Daarnaast zijn in de Wms-regelgeving aanvullende nationale informatieverplichtingen opgenomen. Voor de huidige Nederlandse situatie gaat het voornamelijk om de volgende regelgeving: 1. Besluit beoordeling en beperking risico's bestaande stoffen. Dit besluit is gebaseerd op Verordening EEG/793/93 inzake de beoordeling en de beperking van de risico s van bestaande stoffen. Bestaande stoffen zijn alle stoffen die in september 1981 in de EU op de markt waren en zijn opgenomen in de EINECS. Op hoofdlijnen gaat het in deze regelgeving om (1) het verzamelen en verspreiden van gegevens over bestaande stoffen. op zogenaamde Harmonised Electronic DataSETs (HEDSETs), (2) het actualiseren van deze gegevens en (3) het beoordelen van de risico s van bestaande stoffen voor mens (inclusief werknemers en consumenten) en milieu; 2. Kennisgevingbesluit. Dit besluit is gebaseerd op de Stoffenrichtlijn 67/548/EEG die gericht is op nieuwe stoffen. Nieuwe stoffen zijn alle stoffen die vanaf september 1981 in de EU op de markt zijn gebracht. Voor deze stoffen geldt dat bij productie of import vanaf 10 kg een kennisgeving moet worden gedaan. Voor een kennisgeving - hierbij wordt onderscheidt gemaakt tussen handels- en productiekennisgevingen - moet een technisch dossier worden overlegd. In dit dossier zijn onder andere gegevens over de eigenschappen van de stof, de productie en de toepassingen opgenomen; 3. Veiligheidsinformatiebladenbesluit. Dit besluit is gebaseerd op Richtlijn 91/155/EEG. In het besluit is opgenomen dat voor stoffen en preparaten die als gevaarlijk zijn ingedeeld veiligheidsinformatiebladen moeten worden opgesteld en moeten worden meegeleverd bij aflevering van de stof. Op het veiligheidsinformatieblad moet onder ander informatie worden opgenomen over producent, stofgegevens en -eigenschappen, risico s en richtsnoeren voor veilig gebruik; 4. Registratiebesluit. Dit besluit heeft geen internationale regelgeving als grondslag. In het Registratiebesluit is opgenomen dat in beginsel bedrijven een eigen registratie moeten bijhouden van alle stoffen die deze in Nederland worden produceren, importeren of verhandelen. Deze registratie betreft de handels- en chemische naam van de stof, de afnemers en in geval van preparaten de samenstelling; 5. Besluit melding nieuwe kennis milieugevaarlijke stoffen. Dit besluit heeft als grondslag Richtlijn 67/548/EEG. In het besluit is opgenomen dat nieuwe kennis over stofeigenschappen of toepassingen moeten worden gemeld, indien: - de nieuwe kennis leidt tot een andere indeling in gevarenklassen; - de nieuwe kennis leidt tot aanvullende waarschuwingszinnen; - de stof in geheel andere situaties worden toegepast. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 8

11 2.2 REACH REACH verplicht producenten en importeurs om bestaande stoffen, tussenproducten en nieuwe stoffen met een productievolume van groter dan 1 ton te registreren. Met de registratie moet informatie over zowel de humaan- als de eco-toxicologische eigenschappen van de stoffen worden aangeleverd. Hiervoor is een groot aantal testen voorgeschreven. Daarnaast moet informatie over de toepassing en de blootstelling aan de stoffen worden aangeleverd. Net als in de huidige regelgeving moeten producenten en importeurs aan hun afnemers veiligheidsinformatiebladen verstrekken, zodat deze goede beheersmaatregelen kunnen nemen. Veiligheidsinformatiebladen zijn in het onderzoek meegenomen, omdat de invoering van REACH ertoe leidt dat extra (blootstellings)informatie op de bladen moet worden opgenomen. Daarnaast zullen veiligheidsinformatiebladen ook moeten worden aangepast als gevolg van het Global Harmonization of Classification and Labeling Systems (GHS). Hetzelfde geldt voor de etikettering van stoffen. Omdat deze laatstgenoemde effecten niet optreden door de invoering van REACH, zijn deze buiten beschouwing van het onderzoek gelaten. Voor het gebruik van hoogprioritaire stoffen 2 zijn - aanvullend op de restrictieregels uit de huidige regelgeving - regels voor autorisatie van stoffen opgenomen. Dit betekent dat afhankelijk van de eigenschappen van een stof, een datum wordt vastgesteld vanaf wanneer de stof verboden is. Gebruik is alleen toegestaan als de gebruiker kan aantonen dat gecontroleerd gebruik van de stof gerechtvaardigd is. In dat geval wordt voor het gebruik van de stof een tijdelijke vergunning verleend. REACH maakt onderscheid tussen bestaande stoffen, nieuwe stoffen, tussenproducten 3 en artikelen (producten). Hierop zijn verschillende informatieverplichtingen van toepassing. Een samenvatting hiervan is opgenomen in figuur 1. Voor stoffen in het kader van R&D geldt alleen de verplichte R&D-melding. Informatieverplichtingen Bestaande stoffen Nieuwe stoffen Tussenproducten R&Dmeldingen Artikelen (art 6.2) 1. Pre-registratie X X X 2. Registratie X X X 3. Testen X X X 4. Niet-geïdentificeerde toepassingen X 5. Veiligheidsinformatiebladen X X X 6. Autorisatie X X 7. Melding X X Figuur 1. Informatieverplichtingen 2 Hoogprioritaire stoffen zijn stoffen met een hoog risico voor het milieu en de volksgezondheid. 3 Bij de tussenproducten maakt REACH onderscheid tussen tussenproducten op locatie gemaakt en gebruikt (locatie) en onder strikte controle getransporteerde tussenproducten (transport). Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 9

12 2.3 Infasering van huidige regelgeving naar REACH De voorgenomen REACH regelgeving streeft naar een eenduidig en samenhangend stoffenbeleid binnen de EU waarbij meer aandacht is voor de effecten op het milieu en de volksgezondheid. Dit betekent enerzijds dat de huidige EU-richtlijnen en verordeningen worden geintegreerd en anderzijds dat op onderdelen andere eisen worden opgelegd aan de informatievoorziening over (risico s van) stofeigenschappen. Dit betekent concreet voor de Nederlandse situatie dat na inwerkingtreding van REACH de bepalingen in bestaande wetten, besluiten en regelingen terzijde worden gesteld. De invoering van REACH zal gefaseerd plaatsvinden: 1. Huidige regelgeving: In de huidige situatie wordt gesproken over bestaande stoffen en nieuwe stoffen. Na het van kracht worden van REACH (aangenomen 2004) wordt dit onderscheid niet meer gemaakt omdat voor beide categorieën dezelfde verplichtingen gelden. Het onderscheid heeft wel gevolgen voor de omvang van de meerkosten, omdat voor nieuwe stoffen nu al relatief strenge eisen gelden; 2. Infasering REACH: De stoffen die bij het van kracht worden van REACH op de markt zijn, moeten binnen een periode van 11 jaar aan de verplichtingen van REACH voldoen. Voor deze zogenaamde infaseringsperiode worden verplichtingen gesteld afhankelijk van de productievolumes (onderscheiden worden 4 categorieën: 1-10 ton, ton, ton en groter dan 1000 ton). Voor stoffen die vanaf 2004 op de markt worden gebracht gelden direct de eisen die REACH hieraan stelt; 3. REACH na de infasering: Deze periode gaat in na de infasering, dus wanneer voor alle op de markt aanwezige stoffen is voldaan aan de REACH verplichtingen. In de periode na de infasering gelden verplichtingen zoals het actualiseren van gegevens, het uitvoeren van risicobeoordelingen en het bijhouden van registraties voor het op de markt brengen van nieuwe stoffen. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 10

13 3 Doelgroepen en kerncijfers REACH 3.1 Doelgroepen REACH is van toepassing op de volgende doelgroepen: 1. Producenten/importeurs van chemische stoffen. Binnen de producenten/importeurs van chemische stoffen wordt onderscheid gemaakt tussen de basischemie en fijnchemie. De basischemie bestaat uit de producenten van basisstoffen die voor een belangrijk deel in de chemische sector verder worden verwerkt of in grote volumes naar de downstream gebruikers worden afgezet. De fijnchemie combineert de basisstoffen door ze laten reageren tot nieuwe stoffen met specifieke toepassingen; 2. Eerstelijns downstream gebruikers (formuleerders). Dit zijn bedrijven die stoffen verder verwerken en combineren in preparaten en/of artikelen. De zogenaamde formuleerders omvat sectoren, zoals de verfindustrie, de zeep- en wasmiddelenindustrie en de rubberen kunststofverwerkende industrie; 3. Tweedelijns downstream gebruikers (verwerkende industrie). Dit zijn bedrijven die gebruik maken van preparaten of (tussen)producten van de chemische industrie voor verdere verwerking tot eindproducten; 4. Importeurs van artikelen. Het gaat hier om de bedrijven die artikelen importeren die vallen onder artikel 6.2 van REACH. Dit artikel verplicht handelaren en importeurs te onderzoeken of stoffen uit producten kunnen vrijkomen. Indien deze stoffen vrijkomen in bepaalde volumes dan moeten deze worden gemeld. Deze verplichting is van toepassing op een omvangrijke en diverse groep van bedrijven (met name in het MKB-segment); 5. Eindgebruikers. Deze bestaat uit de detailhandel, zakelijke gebruikers en consumenten. In figuur 2 is weergegeven welke sectoren vallen onder de producenten/importeurs van chemische stoffen, de formuleerders, de verwerkende industrie en de eindgebruikers. Binnen de producenten/importeurs van chemische stoffen is onderscheid gemaakt in sectoren uit de basischemie en de fijnchemie. De importeurs van artikelen zijn in dit schema niet verder uitgewerkt. 1a) Basischemie 1b) Fijnchemie 2) Formuleerders 3) Verwerkende industrie 5) Eindgebruikers Industriële gassen Overige anorganische Kleur- en verfstoffen Farmaceutische grond- Verf, lak, mastiek en drukinkt Voedings- en genotmiddelen Basismetaal Metaalproducten Detailhandel Zakelijke gebruikers basischemie stoffen Farmaceutische Textiel en leer Machine- en apparaten Consumenten Petro- en organische Landbouw chemicaliën producten Papierindustrie Elektrische en optische basischemie Overige fijnchemie, w.o. Zeep, was en rei- Grafische industrie apparatenindustrie Kunstmeststoffen Lijn en plakmiddelen nigingsmiddelen Kunststof grondstoffen Reuk en smaakstoffen Parfumerie en Aardolie industrie Bouw Fotochemicaliën Synthetisch rubber cosmetica Glas-, aardewerk-, Transportmiddelen Synthetische en kunstmatige vezels Rubber en kunststof Cement-, kalkindustrie verwerkend 4) Importeurs van artikelen Figuur 2. Overzicht chemische sectoren en downstream gebruikers in Nederland (CBS-indeling) Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 11

14 De totale omzet van de Nederlandse chemie op jaarbasis is ruim EUR 30 miljard. Uit figuur 3 komt naar voren dat deze sector sterk is gericht op export export binnenlandse verkoop Basischemie Fijnchemie Bron: CBS Figuur 3. Omvang Nederlandse chemische sector (omzet in mln EURO s, 2002) Nederland heeft een aandeel van 6% in de totale omvang van de chemische sector in Europa. Dit is weergegeven in figuur 4. In vergelijking met Europa is Nederland relatief groot in sectoren die worden gerekend tot de basischemie en de sectoren die tot de fijnchemie worden gerekend zijn minder groot. Overig EU 22% Duitsland 26% Nederland 6% België 8% Frankrijk 16% Italië 12% UK 10% Bron: CEFIC Figuur 4. Omvang Nederlandse chemie binnen Europa (als percentage van omzet 2002) Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 12

15 3.2 Aantallen stoffen In figuur 5 zijn de aantallen stoffen (en tussenproducten) opgenomen die vallen onder REACH. Deze aantallen zijn gebaseerd op de studie die door Risk & Policy Analysts (RPA) in opdracht van de Europese Commissie is uitgevoerd. 4 De vertaling van de Europese situatie naar de Nederlandse situatie is voor bestaande stoffen gebaseerd op (1) het aandeel en structuur van de Nederlandse chemische industrie en (2) een enquête onder Nederlandse producenten en importeurs. Daaruit volgt dat Nederland relatief veel stoffen heeft in de volumecategorieën ton en ton. Voor nieuwe stoffen is uitgegaan van het daadwerkelijke aandeel in nieuwe stoffen dat Nederland registreert. Dat aandeel is relatief hoog binnen Europa, namelijk 8%. Voor tussenproducten is uitgegaan van een aandeel van 5% voor Nederland, gelijk aan het gemiddelde aandeel voor bestaande stoffen. Aantal stoffen en tussenproducten > Tonnage klasse 1000 Totaal Europa (in aantallen) Stoffen Voor inwerking Na inwerking Tussenproducten (locatie gebonden) Voor inwerking Na inwerking Tussenproducten (transport) Voor inwerking Na inwerking Nederlands Aandeel (in %) Stoffen Voor inwerking 3% 8% 14% 4% 5% Na inwerking 8% 8% 8% 8% 8% Tussenproducten (locatie gebonden / transport) Voor inwerking 5% 5% 5% 5% 5% Na inwerking 5% 5% 5% 5% 5% Nederland (in aantallen) Stoffen Voor inwerking Na inwerking Tussenproducten (locatie gebonden) Voor inwerking Na inwerking Tussenproducten (transport) Voor inwerking Na inwerking Figuur 5. Aantallen stoffen voor Nederland 4 Revised Business Impact Assessment for the Consultation Document on New Regulations in the Chemicals Sector, RPA, Oktober 2003 Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 13

16 4 Directe kosten van REACH 4.1 Inleiding De directe kosten van regelgeving zijn de kosten die bedrijven moeten maken om aan de verplichtingen uit de regelgeving te voldoen. Het gaat hierbij om inhoudelijke verplichtingen zijn - zoals het treffen van voorzieningen - en informatieverplichtingen. De kosten om te voldoen aan informatieverplichtingen zijn gedefinieerd als administratieve lasten. Aangezien in REACH voor bedrijven alleen informatieverplichtingen gelden, zijn in dit geval de directe kosten gelijk aan de administratieve lasten. Een vergelijking van de directe kosten van REACH met de directe kosten van de huidige regelgeving leidt tot de directe meerkosten van REACH. Daarbij kan onderscheid worden gemaakt in de meerkosten tijdens de infaseringsperiode van REACH en de periode na de infasering. De meerkosten zijn bepaald voor (1) de verschillende categorieën stoffen en (2) groepen bedrijven. De gebruikte aannames en gegevens voor de berekeningen staan in de bijlagen van het deelrapport Effectmeting Administratieve Lasten REACH van SIRA Consulting. 4.2 Directe kosten huidige regelgeving De totale jaarlijkse directe kosten als gevolg van de huidige regelgeving zijn 143 miljoen. In de onderstaande figuur zijn de kosten om aan de informatieverplichtingen uit de regelgeving te voldoen, samengevat. Onderwerp Directe kosten per jaar Kennisgevingsbesluit: VIIC-dossier ( kg), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: VIIB-dossier ( kg), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: VIIA-dossier (1-10 ton), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: L1-dossier ( ton), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: L2-dossier (>1000 ton), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: PKG-dossier, registratie en testen Kennisgevingsbesluit: VIID-dossier (polymeren), registratie en testen Kennisgevingsbesluit: R&D-meldingen Kennisgevingsbesluit: Vooraanmeldingen Veiligheidsinformatiebladenbesluit Besluit melding nieuwe kennis Besluit beoordeling en beperking risico's bestaande stoffen: > 10 ton Besluit beoordeling en beperking risico's bestaande stoffen: hoogprioritaire stoffen Totaal Figuur 6. Gemiddelde jaarlijkse directe kosten huidige stoffen regelgeving Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 14

17 4.3 Directe kosten na invoering van REACH De totale jaarlijkse directe kosten na invoering van REACH als gevolg van de opgelegde informatieverplichtingen bedragen voor: 1. De periode van infasering circa 189 miljoen per jaar (gedurende periode van 11 jaar); 2. Na de periode van infasering circa 141 miljoen per jaar. In de onderstaande figuur zijn de informatieverplichtingen zoals deze zijn opgenomen in REACH aangegeven inclusief de daarbij behorende (gemiddelde) jaarlijkse directe kosten. In bijlage I en II van deze rapportage worden deze getallen nader toegelicht. Onderwerp Phase-in REACH Post phase-in REACH Preregistraties Registraties Testen R&D-meldingen Artikel 6.2-meldingen Overige informatieverplichtingen Totaal Figuur 7. Gemiddelde jaarlijkse directe kosten REACH In de figuur 8 is de ontwikkeling van de directe kosten weergegeven ten opzichte van de huidige situatie. Hieruit komt naar voren dat als gevolg van de invoering van REACH: 1. De directe kosten ten opzichte van de huidige situatie toenemen met 46 miljoen gedurende de periode van 11 jaar dat bestaande stoffen worden ingefaseerd. 2. De directe kosten ten opzichte van de huidige situatie afnemen met 1,3 miljoen na deze periode. Deze afname wordt voornamelijk veroorzaakt doordat het testregiem voor nieuwe stoffen eenvoudiger zal worden. Huidige versus voorgenomen stoffen regelgeving Millions ,9 142,7 141,4 Huidige regelgeving REACH Phase-in REACH Post phase-in Figuur 8. Ontwikkeling directe kosten ten opzichte van de huidige situatie Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 15

18 Naast de directe kosten als gevolg van de informatieverplichtingen uit REACH zullen bedrijven zich op de hoogte moeten stellen van de nieuwe REACH-regelgeving. Bedrijven dienen daarbij na te gaan (1) welke consequenties REACH heeft en (2) wat voor activiteiten moeten worden ondernomen. Deze eenmalige kosten worden op basis van het kostenmodel voor administratieve lasten geraamd op 250 miljoen en worden voornamelijk veroorzaakt door het grote aantal bedrijven waarop REACH van toepassing is. Bij het bepalen van deze administratieve lasten zijn de volgende algemene uitgangspunten gehanteerd: - Een groot aantal bedrijven is vrijwel onbekendheid met de huidige stoffenregelgeving en zal dus een relatief grote inspanning moeten verrichten voor het doornemen en interpreteren van de regelgeving; - Men dient niet alleen kennis te nemen van de voorschriften zelf, maar ook van de wijze waarop in de praktijk aan deze voorschriften moet worden voldaan. 4.4 Directe meerkosten van REACH Voor de bedrijven zijn vanuit economisch oogpunt de directe meer- of minderkosten van REACH belangrijk. Deze vormen namelijk de basis voor het al dan niet registeren van stoffen en toepassingen. De jaarlijkse directe meerkosten tijdens de infasering van REACH bedragen 46 miljoen per jaar. Deze zijn als volgt verdeeld over de verschillende bedrijven: - 21 miljoen per jaar voor importeurs van artikelen; - 20 miljoen per jaar voor producenten en importeurs van stoffen; - 5 miljoen per jaar voor downstream gebruikers. In figuur 9 zijn per informatieverplichting de meer- of minderkosten weergegeven voor de verschillende stoffen (bestaande stoffen en nieuwe stoffen). De figuur geeft de jaarlijkse directe meer- of minderkosten die gedurende de infaseringsperiode van 11 jaar worden verwacht. Deze kosten zijn weergegeven ten opzichte van de huidige situatie zonder REACH. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 16

19 Onderwerp Huidige regelgeving REACH Meer- of minderkosten A. Informatieverplichtingen bestaande stoffen 1. Preregistraties Registraties Testen Niet-geregistreerde toepassingen Autorisaties Artikel 6.2-meldingen Totaal B. Informatieverplichtingen nieuwe stoffen 1. Preregistraties Registraties Testen Niet-geregistreerde toepassingen Autorisaties R&D-meldingen Artikel 6.2-meldingen Totaal C. Informatieverplichtingen nieuwe en bestaande stoffen 1. Veiligheidsinformatiebladen Actualisatie registraties Actualisatie niet-gereg. toepassingen Melding gebruik geautoriseerde stoffen Overige informatieverplichtingen Totaal Totaal Figuur 9. Jaarlijkse directe meer- en minderkosten per informatieverplichting De directe meerkosten tijdens de infaseringsperiode bedragen per jaar 46 miljoen. Over de gehele infaseringsperiode van 11 jaar komt dit neer op circa 508 miljoen. Dit bedrag wordt uitgesplitst in 278 miljoen voor de producenten/importeurs van stoffen en hun downstream gebruikers en 230 miljoen voor de importeurs van artikelen. Indien de directe meerkosten contant worden gemaakt tegen 3%, bedragen de totale directe meerkosten van de infasering van REACH 417 miljoen. Dit bedrag wordt uitgesplitst in 224 miljoen voor de producenten/importeurs van stoffen en hun downstream gebruikers en 193 miljoen voor de importeurs van artikelen. Uit figuur 9 volgt dat de informatieverplichtingen die verbonden zijn aan de veiligheidsinformatiebladen 135,4 miljoen per jaar bedragen. Dit is 72% van de totale kosten van REACH. De meerkosten voor veiligheidsinformatiebladen zijn beperkt, omdat onder de huidige regelgeving ook veiligheidsbladen aan de gebruikers moeten worden geleverd. De meerkosten ontstaan doordat in REACH twee nieuwe hoofdstukken worden toegevoegd aan het veiligheidsinformatieblad, waardoor (systeem)aanpassingen binnen bedrijven moeten worden doorgevoerd. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 17

20 Directe meerkosten importeurs van artikelen (artikel 6.2) Een groot aantal importeurs van artikelen wordt geconfronteerd met de verplichtingen uit artikel 6.2 Meldingen betreffende artikelen. De inschatting is dat de totale directe jaarlijkse meerkosten voor de importeurs van artikelen tijdens de infaseringsperiode 21 miljoen bedragen. Over de gehele infaseringsperiode van 11 jaar komt dit neer op circa 230 miljoen. De kosten zullen voornamelijk gemaakt worden door bedrijven die artikelen importeren waaruit stoffen kunnen vrijkomen. Een bekend voorbeeld daarvan is kleding. Voor het overgrote deel van de importeurs leidt dit artikel tot beperkte meerkosten. De (handels)bedrijven die hiermee te maken krijgen bevinden zich onder meer in het MKB. Directe meerkosten producenten en importeurs van stoffen en hun downstream gebruikers De meerkosten voor producenten en importeurs van stoffen en hun downstream gebruikers zijn het gevolg van de registratie van stoffen en toepassingen. De totale jaarlijkse directe meerkosten bedragen 25 miljoen ( 20 miljoen voor producenten/importeurs en 5 miljoen voor downstream gebruikers). Deze 20 miljoen is minder dan 0,1% van de jaarlijkse omzet van de chemische industrie. De meerkosten zijn in absolute zin relatief het grootste voor de tonnages boven de 100 ton, omdat de verplichtingen hoger zijn in de hogere tonnages en Nederland een relatief groot marktaandeel heeft in de klasse ton. In figuur 11 is het aandeel van de verschillende categorieën in de totale meerkosten weergegeven. De meerkosten in de verschillende volumecategorieën hebben een verschillende opbouw: - bij de volumes boven de 10 ton vormen de kosten voor het testen het grootste deel (60-70%) van de meerkosten. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: (1) er wordt gebruik gemaakt van alternatieve testmethoden zoals QSAR s en waving, (2) bedrijven vormen voor een deel consortia en (3) dierproeven worden één keer per stof gedaan; - bij de volumes van 1-10 ton bestaat het grootste deel van de meerkosten uit kosten voor registraties (circa 80%). De reden hiervoor is dat het aantal vereiste testen is geminimaliseerd en de registratie-eisen beperkter zijn ten opzichte van de volumes boven de 10 ton. De meerkosten voor tussenproducten zijn beperkt, doordat de verplichtingen voor het testen en registreren beperkt zijn. Voor nieuwe stoffen gelden nu informatieverplichtingen voor stoffen vanaf 10 kg. Onder REACH vervallen de verplichtingen voor stoffen tot 10 kg - 1 ton. Voor die stoffen leidt REACH tot minderkosten. Voor stoffen van 1-10 ton zijn met name de verplichtingen voor het testen minder omvangrijk dan in de huidige regelgeving. Ook voor die volumecategorie leidt REACH tot minderkosten. 4.5 Economische betekenis van meerkosten Voor individuele bedrijven zijn niet zozeer de totale meerkosten van belang, maar de meerkosten van REACH in vergelijking tot de marge of de prijs van een stof of artikel. Voor downstream gebruikers zijn de totale meerkosten beperkt, ook in relatie tot de prijs van een stof. Voor importeurs van artikelen zijn de meerkosten voor een artikel ook beperkt, omdat de kosten worden verdeeld over zeer veel artikelen. Bij de producenten en importeurs van bestaande stoffen zijn de meerkosten niet evenredig verdeeld waardoor de meerkosten voor bepaalde groepen stoffen hoog zijn. In deze paragraaf wordt daarom alleen verder ingegaan op de economische betekenis van de meerkosten van REACH voor de producenten en importeurs van stoffen. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 18

21 Op basis van informatie uit (1) bovenstaande berekeningen en (2) gegevens over de verdeling van stoffen over prijscategorieën (op basis van enquête onder producenten en importeurs), is een inschatting gemaakt van de gemiddelde prijsverhogingen per volume- en prijscategorie 5. Figuur 10 geeft de gemiddelde prijzen en de gemiddelde meerkosten per ton. Op basis hiervan is de gemiddelde kostprijsverhoging per volume- en prijscategorieën berekend. Voor de berekening van de meerkosten per ton is voor de bedrijven voor alle stoffen een terugverdientijd van 5 jaar gehanteerd. Prijsverhoging 1-10 ton ton ton > 1000 ton Aandeel in totale meerkosten 8% 21% 46% 24% Gemiddelde prijzen per ton Gemiddelde meerkosten per ton Gemiddelde kostprijsverhoging 6,3% 2,2% 1,1% 0,5% Verhoging per prijscategorie % 66% 14% 2% % 22% 5% 1% % 5% 1% 0% % 1% 0% 0% > % 0% 0% 0% Figuur 10. Kostprijsverhoging per ton voor bestaande stoffen De kostprijsverhoging is gemiddeld het grootste in de categorie 1-10 ton, namelijk 6,3% en neemt af in de hogere tonnages, tot 0,5% voor stoffen met een volume van meer dan 1000 ton. De kostprijsverhoging is daarnaast logischerwijs groter naarmate de gemiddelde prijzen lager zijn. De stoffen in de lage tonnages en met lage prijzen zullen met relatief grote kostprijsverhogingen te maken kunnen krijgen en de meeste gevolgen van REACH ondervinden. Er is geen overzicht beschikbaar van sectoren bedrijven die de meeste stoffen in de lage tonnages en lage prijzen hebben. Daarnaast is niet bekend welke stoffen dit betreft. Daarom zijn de directe gevolgen niet te herleiden naar specifieke sectoren. Algemeen kan worden gesteld dat fijnchemie relatief meer stoffen heeft in de lage tonnages en daarom naar verwachting een relatief groter deel van de meerkosten zal dragen. Dit zal echter gedeeltelijk worden gecompenseerd doordat wordt verwacht dat de fijnchemie ook meer voordeel heeft van REACH omdat de verplichtingen voor stoffen onder de 1 ton wegvallen en de kosten voor registratie van nieuwe stoffen lager worden dan onder de huidige regelgeving. De fijnchemie bestaat zowel uit MKB-bedrijven als grote bedrijven. 5 In de enquête is gevraagd naar bandbreedte van prijzen van stoffen en niet naar marges. Gegevens over marges zijn bedrijfsgevoelig en zouden leiden tot een lagere respons op de enquête. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 19

22 5 Indirecte effecten van REACH De directe meerkosten van REACH - met name de hoge meerkosten in de lage prijs- en volumecategorieën - en de evaluatie en autorisatie van risicovolle stoffen leiden naar verwachting tot veranderingen in de markt. Producenten en importeurs van stoffen zullen voor de keuze staan om te registreren of de productie of import te stoppen. Dit kan economische effecten hebben voor de gebruikers van stoffen (al dan niet verwerkt in producten), de zogenaamde indirecte effecten van REACH. In de volgende paragrafen worden deze indirecte effecten toegelicht per doelgroep. 5.1 Gevolgen voor producenten en importeurs van stoffen De producenten en importeurs dragen het grootste deel van de meerkosten van het testen en registeren van stoffen en toepassingen. Deze zullen daarom bepalen of stoffen en toepassingen daadwerkelijk worden geregistreerd. De hieraan ten grondslag liggende keuzes hebben economische gevolgen voor de chemische industrie in Nederland. De belangrijkste kosten en baten zijn hieronder weergegeven. Vergroting transparantie en reputatie van chemische sector REACH vervangt 60 bestaande wetten, besluiten en regelingen en harmoniseert daarmee de regelgeving omdat het de plaats inneemt van de gevaarlijke stoffenrichtlijn, de bestaande stoffenverordeningen, de verbodsrichtlijn en de onderliggende richtlijnen en verordeningen. Dit leidt tot een eenduidige en transparante werkwijze voor de bedrijven. REACH biedt bedrijven een beter instrument om richting stakeholders verantwoording af te leggen over hun stoffenbeleid en biedt daarmee de mogelijkheid de reputatie van de chemische sector te verbeteren. Concurrentiepositie binnen Europa verbetert In de huidige Nederlandse regelgeving zijn reeds informatieverplichtingen opgenomen die niet in de huidige EU-regelgeving zijn opgenomen, maar wel onderdeel zullen vormen van REACH 6. Hierdoor is het waarschijnlijk dat het Nederlandse bedrijfsleven een beperkte voorsprong heeft ten opzichte van de andere bedrijven bij het voldoen aan de verplichtingen van REACH. Daarnaast geldt dat de Nederlandse bedrijven ten opzichte van andere Europese bedrijven relatief weinig stoffen in lage volumes produceren en importeren. Figuur 10 laat zien dat dit de stoffen zijn met de hoogste meerkosten per ton. Het gevolg is dat Nederlandse bedrijven te maken krijgen met gemiddeld lagere kostprijsverhogingen. Beperking risicovolle stoffen en toepassingen Door REACH ontstaat voor een aantal stoffen een heroverweging van de voortzetting van de productie of import vanwege gezondheids- en milieurisico s. Bedrijven doen dit vanuit het oogpunt van veiligheid en aansprakelijkheid en de nationale overheden in het kader de van evaluatie en autorisatie. De gezondheids- en milieurisico s hebben naar verwachting betrekking op een beperkt aantal stoffen (enkele procenten van het totaal aan stoffen op de markt). Het uit productie nemen of beperken van het gebruik van deze stoffen is een bedoeld effect van REACH. 6 Bijvoorbeeld verplichtingen uit het Registratiebesluit Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 20

23 Verlies aan markt door rationalisatie De directe meerkosten van bepaalde stoffen kunnen dusdanig hoog zijn dat deze niet meer rendabel zijn. In figuur 10 is de kostprijsverhoging per volume- en prijscategorie weergegeven. Hieruit blijkt dat het kan gaan om kostprijsverhogingen van meer dan 50%, dit geldt voor stoffen: - In de volumecategorie 1 tot 10 ton en de kostprijscategorie In de volumecategorie 1 tot 10 ton en de kostprijscategorie In de volumecategorie 10 tot 100 ton en de kostprijscategorie Voor deze stoffen is het risico groot dat één of enkele aanbieders besluiten de productie of import te stoppen vanwege de hoge meerkosten. Om inzicht te krijgen wat dit betekent in termen van aantallen stoffen is in figuur 11 de procentuele verdeling per volume- en prijscategorie weergegeven. Het gaat hierbij om het percentage van het totaal aan op de markt gebrachte stoffen (totaal is 100%). Uit deze figuur is af te leiden dat voor 6% van de stoffen het risico bestaat dat één of enkele aanbieders besluiten de productie of import te stoppen omdat de kostprijs met meer dan 50% toeneemt (aangegeven met rood). Daarnaast wordt voor 23% van de stoffen verwacht dat mogelijk één of enkele aanbieders besluiten de productie of import te stoppen omdat deze een kostprijsverhoging van meer dan 10% hebben (aangegeven met oranje). Het stoppen van de productie of import kan leiden tot het wegvallen van stoffen op de markt. Aandeel van stoffen 1-10 ton ton ton > 1000 ton EUR 3% 1% 3% 3% EUR 2% 4% 7% 4% EUR 16% 16% 13% 2% EUR 13% 10% 2% 0% > EUR 2% 0% 0% 0% Figuur 11. Verdeling van de stoffen over categorieën en gevoeligheid voor rationalisatie De omzet van de 6% stoffen met een hoog risico tot wegvallen van aanbieders is relatief laag. Het gaat om 0,1% van de omzet van de chemische industrie. Het aandeel van de omzet van de 23% stoffen met een verhoogd risico tot het wegvallen van aanbieders is ruim 1% van de totale omzet van de chemische industrie. Driekwart van deze stoffen hoeft pas in jaar 11 van de infasering van REACH te worden geregistreerd. Dit neemt niet weg dat bedrijven met een relatief groot aandeel van deze gevoelige stoffen in hun omzet geraakt kunnen worden. Voordat bedrijven de keuze voor rationalisatie maken, zullen deze eerst in contact treden met de downstream gebruikers om de mogelijkheden van een prijsverhoging of bijdrage in de test- en registratiekosten te onderzoeken. Er zijn immers voldoende economische prikkels om de rationalisatie te beperken. Het uiteindelijke aantal stoffen dat van de markt verdwijnt, is echter moeilijk in te schatten, omdat de meeste bedrijven nog niet actief bezig zijn met de keuze voor rationalisatie. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 21

24 De rationalisatie zal groter zijn bij stoffen met een dalende vraag en lage marges en bij bedrijven die veel exporteren. De Nederlandse chemie verkoopt 27% aan landen buiten de EU. De beperkte omvang van gevoelige stoffen, de late registratie en de interactie met de downstream gebruikers leiden tot een beperkt effect op de omzet en de werkgelegenheid van de producenten en importeurs van stoffen, mogelijke uitzonderingen daargelaten. Binnen de chemie kan wel een verschuiving optreden in de vorm van concentratievorming. Dit houdt in dat door het wegvallen van aanbieders van een stof de overgebleven aanbieders een groter marktaandeel innemen. Deze overgebleven aanbieders zullen hogere volumes produceren of importeren waardoor de relatieve meerkosten afnemen. De impact van REACH zal groter zijn voor importeurs van stoffen dan voor Nederlandse producenten. Dat wil zeggen dat importeurs sneller zullen rationaliseren dan producenten, vanwege hun sterkere financiële focus, de beperktere beschikbaarheid van capaciteit voor registreren en testen en de lagere uittredingsdrempels. Indien importeurs niet rationaliseren, zal een gedeelte van de meerkosten worden neergelegd bij de producent. Om deze reden is het dan ook niet te verwachten dat een significant concurrentienadeel ontstaat op de Europese markt tussen Europese producenten en producenten buiten Europa. Marktgerichte innovaties op korte termijn onder druk REACH leidt tot een forse personele inspanning van producenten en importeurs voor het uitvoeren of uit laten voeren van testen en risicobeoordelingen. Deze inspanning kan ten koste gaan van het personeel dat onderzoek doet ten behoeve van marktgerichte innovaties. Dit speelt in sterkere mate bij MKB-bedrijven, omdat deze bedrijven al relatief weinig capaciteit beschikbaar hebben voor R&D-activiteiten. Op de lange termijn leidt REACH wel tot innovaties, omdat het test- en registratieregiem voor bestaande stoffen gelijk wordt aan dat van nieuwe stoffen. Hierdoor verdwijnt het uit de regelgeving voortvloeiende financiële nadeel voor het op de markt brengen van nieuwe stoffen ten opzichte van bestaande stoffen. Het gevolg is dat de werkomstandigheden kunnen verbeteren en producten minder risico s voor gezondheid en milieu zullen hebben. 5.2 Gevolgen voor formuleerders (1 e lijn downstream gebruikers) De formuleerders zijn de eerste schakel in de keten die met de gevolgen van REACH te maken krijgen. Formuleerders kopen veel stoffen in en gebruiken deze voor het maken van preparaten of artikelen. Het gaat hier ondermeer om de verfsector, de zeep- en wasmiddelensector en de rubber- en kunststofverwerkende industrie. Toegenomen kennis over stoffen en toepassingen REACH leidt tot een toename van kennis over stoffen, ondermeer over de gevolgen van blootstelling aan stoffen. De veiligheid op de werkplek kan daardoor verbeteren. Op korte termijn kan dit tot extra kosten voor beheersmaatregelen voor de bedrijven leiden. Op langere termijn leidt het tot een beter werkklimaat voor werknemers en een mogelijke afname van werkgerelateerde ziekten. De toegenomen transparantie biedt formuleerders de mogelijkheid tot een betere verantwoording van de activiteiten. Dit kan leiden tot een verbeterde reputatie van de formuleerders. Het vergt wel een zorgvuldige interpretatie van de nieuwe informatie die REACH genereert. Gevolgen van REACH voor het Nederlandse bedrijfsleven 22