Auteur(s): W. Ignatio, M. Zonneveld Titel: De zwaartekrachtgoniometer Jaargang: 4 Jaartal: 1986 Nummer: 6 Oorspronkelijke paginanummers:

Transcriptie

1 Auteur(s): W. Ignatio, M. Zonneveld Titel: De zwaartekrachtgoniometer Jaargang: 4 Jaartal: 1986 Nummer: 6 orspronkelijke paginanummers: Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in Haags Tijdschrift voor Fysiotherapie, van 1983 tot 1988 de voorloper van Versus, Tijdschrift voor Fysiotherapie. Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt worden voor (para-) medische, informatieve en educatieve doeleinden en ander niet-commercieel gebruik. Zonder kosten te downloaden van:

2 De zwaartekrachtgoniometer W. Ignatio M. Zonneveld Inleiding innen de fysiotherapie valt momenteel een tendens waar te nemen naar "methodisch werken". Dit valt ondermeer af te lezen uit recente publikaties in het Nederlands Tijdschrift Voor Fysiotherapie, waarin steeds meer eigen onderzoek van fysiotherapeuten wordt gepubliceerd. nderzoeken naar de effekten van behandelmethoden zijn op zich toe te juichen alhoewel wij van mening zijn dat dergelijke onderzoeken pas dienen te geschieden nadat op basis van theoretische analyses voorspellingen mogelijk zijn over het resultaat van een behandeling. Nadat op deze wijze toetsbare hypothesen zijn geformuleerd, kan een vergelijkend onderzoek deze verifiëren of falsifiëren. Een voorwaarde voor een toetsing van behandeleffecten ligt onder meer in de ontwikkeling van betrouwbare meetinstrumenten. In dit artikel wordt de vervaardiging en toepassing van een zogenaamde zwaartekrachtgoniometer beschreven, welke in het kader van een afstudeerproject werd ontwikkeld. Aanleiding Als afstudeerproject werd een onderzoek verricht naar het effect van enkele "lenigheidsvergrotende" behandelmethoden op de verlengingsmogelijkheid van de hamstrings. Dit effect wordt afgemeten aan de optredende heupflexiehoek tijdens het vooroverbuigen vanuit stand met gestrekte benen. Een nauwkeurig meetinstrument is bij een dergelijkonderzoek onmisbaar. Het gebruik van een klassieke goniometer (zie figuur 1), bleek onvoldoende nauwkeurig te zijn. figuur 1. kontinu van plaats veranderend momentaan rotatie-centrum. m de werkelijke heupflexie te meten met een dergelijk instrument is het noodzakelijk dat de as van de goniometer samenvalt met de projektie van de frontale rotatieas van het heupgewricht op de huid. Dit punt bevindt zich op of rond de trochanter major van het femur. De exakte plaats zal echter per individu verschillen en hangt onder meer af van de hoek die het collum en het corpus femoris met elkaar maken. Tevens is het nog zo dat dit punt per stand in het gewricht verplaatst, aangezien er geen vaste arthrokinematische rotatie-as bestaat maar een Een volgend probleem ligt in het vastleggen vanreferentiepunten voor de beide armen van de goniometer. Gezien de individuele variaties inlichaamsbouw en de verschuifbaarheid van dehuid waarop de referentiepunten worden aangebracht, laat de nauwkeurigheid van de metingen met deze goniometer te wensen over.

3 De zwaartekrachtgoniometer Een instrument dat de hiervoor genoemde bezwaren niet bezit is de zwaartekrachtgoniometer. Dit apparaat is in diverse uitvoeringen verkrijgbaar. De meest gebruikte is de zogenaamde kompas-goniometer (zie figuur 2). Het principe van dit soort goniometers berust op het registreren van de hoekstandsverandering van het lichaamsdeel waaraan de meter is bevestigd, tenopzichte van de vertikaal. figuur 2. Aangezien bij kanteling van een onvervormbaar element alle punten van dit element gelijke hoeken doorlopen, maakt de exacte lokalisatie van de goniometer niet uit voor de registratie van de afgelegde hoek. Voorwaarde hierbij is natuurlijk wel dat het lichaamsdeel waaraan de goniometer bevestigd is, inderdaad als nietvervormend is op te vatten. ok het probleem van de lokalisatie van de armen van de klassieke goniometer speelt geen rol. Zeer belangrijk in dit verband is het te realiseren dat de zwaartekrachtgoniometer steeds een kanteling van een lichaamsdeel registreert ten opzicht van de vertikaal. Men krijgt dus niet direct informatie over de hoekstands-verandering van twee aangrenzende lichaamsdelen. Dit probleem komt later in dit artikel nog aan de orde. De reden dat wij besloten zelf een zwaartekracht goniometer te vervaardigen, ondanks het voorhanden zijn van instrumenten als de kompasgoniometer, ligt in de vrij grove schaalverdeling (slechts stappen van twee graden zijn meetbaar) en de kleine afmetingen van het apparaat. De konstruktie van het instrument Als basis voor de goniometer dient een AristoTZ dreieck 1650/2. Verder worden twee stukken plexiglas van 2 mm dik en respectievelijk 5x5cm. en 5x18 cm. gebruikt (zie figuur 3). Het langste stuk plexiglas doet dienst als beweegbare arm, hetgeen wordt mogelijk gemaakt door een pen door het nulpunt van de driehoek welke als as fungeert. p deze beweegbare arm wordt een waterpasje aangebracht waardoor de vertikale positie van de arm tijdens het uitvoeren van de metingen gekontroleerd kan worden.

4 Het gebruik van de zwaartekrachtgoniometer In het kader van het onderzoek dat verricht werd, waren wij onder meer geïnteresseerd in de optredende heupflexiehoek tijdens het voorover buigen vanuit stand met gestrekte benen. Hiertoe wordt de goniometer met behulp van klitteband aan het bekken gefixeerd. Vervolgens worden de begin en eindstand genoteerd. De op deze wijze verkregen hoekuitslag geeft de kanteling van het bekken ten opzichte van de vertikaal weer. Deze hoek zou tevens de werkelijke heupflexie van het bekken ten opzichte van het femur weergeven indien het been tijdens het vooroverbuigen zuiver vertikaal zou blijven zoals in figuur 4a en 4b. a b c figuur 4. a: Vooroverbuigen vanuit stand. b: zonder plantairflexie c: met plantairflexie Deze situatie is slechts theoretisch mogelijk daar de projektie van het lichaamszwaartepunt in een dergelijke situatie voor het steunvlak, gevormd door de beide voeten, zou vallen. Dit heeft tot gevolg dat de persoon in kwestie direkt voorover valt. m dit te voorkomen is het noodzakelijk dat er massa naar achter wordt gebracht waardoor de projectie binnen het steunvlak blijft. Dit kan men bereiken door tijdens het vooroverbuigen een plantairflexie uit te voeren zoals in figuur 4c is weergegeven. Dit fenomeen is gemakkelijk kontroleerbaar door met de rug en de hielen tegen een wand te gaan staan en vanuit deze positie te trachten voorover te buigen. Al vrij direkt dreigt men voorover te vallen aangezien de wand het verhindert de noodzakelijke massa verplaatsing door middel van plantairflexie uit te voeren. Deze kanteling van het been heeft tot gevolg dat de door de goniometer aangegeven hoekuitslag niet meer korrespondeert met de heupflexiehoek. m deze te kunnen meten dient tevens een goniometer aan het been bevestigd te worden welke de optredende plantairflexie registreert. In ons voorbeeld wordt dit tweede instrument aan het onderbeen ter hoogte van het fibulakopje geplaatst. In principe is iedere positie op het been geschikt vanwege het reedsgenoemde principe. Voorwaarde is natuurlijk wel dat de knie tijdens het vooroverbuigen gestrekt blijft. Met behulp van de door beide instrumenten aangegeven hoekuitslagen kan de werkelijke heupflexiehoek berekend worden. m dit nog wat inzichtelijker te maken wordt de situatie teruggebracht tot de eenvoudige voorstelling in figuur 5 a t/m c. Punt 0 is hierbij het heupgewricht, lijnstuk A het been en lijnstuk de verticaal door het bekken. In de beginstand maken deze lijnstukken een hoek met elkaar van 180. Indien nu het bekken 60 vooroverkantelt zonder dat de positie van het been verandert, is de hierdoor veroorzaakte afname van de heupflexiehoek direkt te herleiden uit de hoek, welke de arm van de goniometer met het bekken maakt. Deze hoek bedraagt nu 60 en is gelijk aan de hoek ft\. De heupflexiehoek is nu gelijk aan: ft = 120 (zie figuur 5 a en b).

5 φ 1 φ a b c figuur 5. a: vooroverbuigen vanuit stand. b: zonder plantairflexie c: met plantairflexie Indien deze hoek onveranderd blijft, tijdens het uitvoeren van een plantairflexie van bijvoorbeeld 20 (zie figuur 5c) zoals wordt aangegeven door de goniometer (hoek φ), is de hoek niet meer te berekenen als in de vorige situatie. Aangezien de hoek φ gelijk is aanhoek φ 1, kan men de heupflexie hoek nu berekenen als 180 ( + φ) = 120. ok bij het gebruik van een zwaartekracht goniometer in andere situaties dient men met dergelijke principes rekening te houden. De waarde welke door de goniometer wordt aangegeven is niet altijd gelijk aan de hoekstandsverandering in het gewricht dat men wenst te meten.