~ 1 ~ De hartelijke groeten uit Afrika.

Transcriptie

1 De hartelijke groeten uit Afrika. Sinds vier jaar mag ik een bijdrage leveren aan een ontwikkelingshulp programma in Zuid Senegal. Ik ben daar nu vijf keer geweest en begin de omgeving en de bevolking nu aardig te kennen. Graag wil ik jullie iets vertellen over de leefomstandigheden van de bevolking op het Zuid Senegalese platteland. Verwacht geen boeiende reisverslagen en ook geen uitgebreide verhalen over de inhoud van het structurele hulpprogramma. Ook zullen jullie aan het einde van het artikel geen bankrekeningnummer aantreffen. Als jullie iets willen geven aan een hulpprogramma, dan zijn daarvoor genoeg andere mogelijkheden. Mijn enige doel is om iets meer inzicht te geven in het dagelijkse leven en de gewoonten van deze bevolking en om mijn ervaringen met jullie te delen. Hoe het begon. In 1996 maakte een groep Nederlanders een rondreis door West Afrika. Door omstandigheden werden zij drie dagen opgehouden in het Zuid Senegalese dorp Abéné aan de kust van de Atlantische Oceaan. Zodoende waren zij in staat om hier iets uitgebreider rond te kijken dan eerst de bedoeling was. Het dorp heeft ruim inwoners; dus ongeveer anderhalf keer zoveel als Niekerk, Oldekerk en Faan bij elkaar. Zij troffen daar een hele vriendelijke, arme en onderontwikkelde bevolking aan. Een bevolking die voornamelijk leeft van rijst welke zijzelf gedurende de regenperiode verbouwen in de rivierdelta en van vis welke zij vangen in de zee of de rivier. Ook eten zij vruchten welke aan de bomen groeien. Verder hebben enkele families een paar koeien en de meeste families hebben enkele schapen, geiten en kippen. Sommige christelijke families hebben een paar varkens. Hierdoor eten de mensen heel eenzijdig. Wat de groep Nederlanders verder aantrof was een krakkemikkig schoolgebouw met drie lokalen waarin ongeveer 180 kinderen (slechts 25 30% van de kinderen uit het dorp) les kregen, meer pasten er niet in. In de regenperiode moesten de kinderen meestal naar huis gestuurd worden vanwege het lekkende dak van de school. Enkele mensen uit het reisgezelschap hebben na terugkomst in Nederland de Stichting Agro Casa opgericht. Agro Casa heeft vanaf 1997 een structureel ontwikkelingshulp programma opgezet voor het dorp Abéné en enkele omliggende dorpen. Het hulpprogramma is zeer succesvol en het wordt door de bevolking enthousiast opgepakt. Alle kinderen uit het dorp gaan nu naar school in een goed gebouw en het leerlingenbestand staat nu op 670 leerlingen. Naast rijst worden nu ook groenten op hetzelfde stukje grond verbouwd zodat de bevolking beter en gevarieerder voedsel krijgt. Er is een bankinstelling geopend zodat mensen leningen kunnen afsluiten voor het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en eventueel spaargeld kunnen inleggen. Ongeveer 80% van de familie erven heeft nu een drinkwater aansluiting zodat men de beschikking heeft over voldoende en veilig drinkwater. Dit is slechts een greep uit de resultaten van Agro Casa. Vanaf eind 2004 mag ik ook een bijdrage leveren aan dit hulpprogramma. Momenteel ben ik bezig om de toiletvoorzieningen en de opvang van afvalwater te verbeteren. Hierdoor hopen wij daar veel voorkomende ziekten, zoals malaria, cholera en diarree, terug te kunnen dringen. Deze ziekte veroorzaakt een hoog sterftecijfer onder de bevolking en met name een hoog kindersterfte percentage. Het plan ontbreekt, de dromen niet. ~ 1 ~

2 Tot slot een sfeerbeeld uit het dorp Abéné. Op een vroege ochtend, onderweg van het kampement waar wij overnachten, naar het dorp kun je verschillende tafereeltjes tegen komen. De herdersjongens melken enkele koeien van de kudde. Langs de weg warmen jongens zich aan een houtvuurtje. Voor hen is het te koel, waar wij westerlingen het al warm krijgen. Een paar honderd meter verder worstelt iemand met zijn Mobilette. Er is geen leven meer in het aftandse exemplaar te krijgen. De bougie wordt er afgeschroefd. Vijf jongens zitten op hun hurken toe te kijken. Even verderop zit een groepje jongens van 14, 15 jaar op de stoep bij een winkel. Een beetje praten, wat doelloos overleg. Onbewust in het besef dat moeder en zusters voor het eten en schone kleren zorgen. Slechts een klein deel van alle schoolverlaters kan naar het vervolgonderwijs. Het zijn die jongens die na de basisschool geen opleiding kunnen volgen. Net zoals veel meisjes die thuis met moeder meewerken in het gezin en op de tuin. Ze dromen maar wat, een plan ontbreekt. Dromen van ergens anders, waar het beter is. Bij de winkeltjes langs de weg is het zand geveegd. In een wijde krans ligt het afval van maanden even verder op. Een georganiseerde afvoer ontbreekt. ~ 2 ~

3 Een oudere man met muts en lang gewaad, loopt voorbij. Getekend door het leven in een tropisch klimaat. Een leven lang strevend naar het heilige, met berusting op het eind. Jonge mannen lopen van zee naar dorp en omgekeerd. Waar naar toe? De visverkoper met de mand vol verse vis achterop zijn fiets gaat voorbij, knijpend in zijn toeter. Op het marktplein zitten de vrouwen al achter hun kraam met groente. Het beeld van veel dorpen op het platteland van de landstreek Casamance in Zuid Senegal. Elke dag lijkt hier op de vorige, al die jaren dat je hier komt. Maar toch is het niet zo! Er is veel verandering. Alleen het beeld is gelijk gebleven. Nu wil ik eerst iets vertellen hoe de samenleving op het Zuid Senegalese platteland in elkaar zit. Ook wil ik proberen te beschrijven hoe het landschap er daar uitziet. Bestuur. Geen strijkstok en hulp rechtstreeks naar de bevolking zijn gevleugelde woorden voor ontwikkelingshulp organisaties. Het klinkt logisch en vanzelfsprekend, maar hoe doe je dat dan. Als je de strijkstok wilt vermijden, moet je eerst weten hoe deze in elkaar zit. Uitgangspunt voor onze hulp is dat niets via, of in samenwerking met de bestuurders gaat. Soms hebben we ze echter nodig voor bijvoorbeeld vergunningen en dergelijke. Verder moet je ze op de hoogte stellen van onze plannen, anders loop je het risico dat ze iets blokkeren. Hoe bereik je rechtstreeks de bevolking zonder de officiële instanties voor het hoofd te stoten. Hiervoor is het nodig te snappen hoe de samenleving daar in elkaar zit. Senegal is een voormalige Franse kolonie. Hierdoor krijgen de kinderen op de scholen les in de Franse taal. Wij in Nederland hebben drie bestuurslagen; rijk, provincie en vervolgens de gemeente. In Senegal hebben ze vier bestuurslagen; rijk, district, regio en gemeente. Je kunt rustig zeggen dat deze bestuurslagen de strijkstok zijn. Vrijwel alle activiteiten in Senegal concentreren zich in het noordelijke deel van het land en vooral rondom de hoofdstad Dakar. Wij zijn actief in het dun bevolkte en achtergebleven zuidelijke deel van het land. Gemeente. De gemeenten op het platteland van Senegal zijn eigenlijk op dezelfde manier opgebouwd als bij ons in Nederland; zij bestaan uit meerdere dorpen. Wij zijn actief in de gemeente Kafountine. Deze gemeente heeft een oppervlakte van ongeveer de helft van de provincie Groningen en er wonen in totaal ongeveer inwoners. Het hoofddorp Kafountine heeft inwoners. Onze activiteiten concentreren zich vooral in het tweede dorp Abéné met ruim inwoners. Dan zijn er nog drie kleinere dorpen en de rest van de bevolking leeft op het platteland buiten de dorpen. De gemeenteraadsleden en de burgemeester worden door verkiezingen benoemd (in Senegal hebben ze dus wel een gekozen burgemeester). Zowel de burgemeester als de gemeenteraadsleden krijgen geen financiële vergoeding voor hun werkzaamheden. Het rijk bouwt een gemeentehuisje en benoemd één secretaris. De enige kwaliteit die je deze man kan toeschrijven is dat hij kan lezen en schrijven. De toelage van het rijk naar de gemeente is ongeveer ,-- per jaar; dus 1,- - per inwoner per jaar. Het mag dus duidelijk dat de gemeente weinig voor de bevolking kan doen. Verder is een dergelijk systeem met zo weinig beschikbaar geld een basis voor enige corruptie. Dorp. Het dorp Abéné ligt aan de Atlantische oceaan. Het is een duinenkust met een breed zandstrand en een prachtige branding. Het klinkt als een vakantieoord maar er zijn nauwelijks toeristen want er zijn vrijwel geen voorzieningen en de aanwezige voorzieningen ~ 3 ~

4 zijn zeer primitief. Het gebied is een brede rivierdelta met diverse rivierarmen van de Casamance rivier. Door de hoofdarmen stroomt het hele jaar water naar de zee en ze zijn omgeven door dichte mangrovebossen met heel veel vogels, krokodillen, slangen en andere reptielen. Ook langs het dorp Abéné loopt een rivierarm, echter deze heeft alleen water in de regenperiode van juni tot november. Achter de duinenrij zie je een open boslandschap met hele hoge en dikke bomen en daaronder struikgewas. De boertjes hebben stukjes van dit bos ontgonnen en hier hun akkertjes gemaakt. Alle akkertjes zijn omheind als bescherming tegen loslopende koeien, geiten en schapen. In het dorp wonen afstammelingen van verschillende oorspronkelijke stammen door elkaar. De meesten zijn Mandingo s maar er wonen ook afstammelingen van de Diola s, Karoniki s en enkele Wolofs. Ongeveer 80% van de bevolking is moslim en 20% zijn christenen. Vooral de Karoniki s zijn christenen. Zowel de moslims als de christenen hebben een animistische invulling aan hun geloof gegeven; geloof en bijgeloof lopen dus erg door elkaar. In het dorp wordt vrijwel alles bepaald en geregeld door het dorpshoofd, dit is de vroegere medicijnman. Het dorpshoofd wordt omgeven door een raad van wijze mannen. Met nadruk mannen, dus geen vrouwen. Deze raad van wijze mannen wordt gevormd door een aantal familiehoofden van grote en dominante families uit het dorp. Als je kijkt naar wat ik hiervoor over de samenstelling van de bevolking heb gezegd zal het duidelijk zijn dat de meeste wijze mannen moslim Mandingo s zijn. ~ 4 ~

5 Familie. De bevolking leeft in een familieverband, dus samen met de hele familie op een erf onder leiding van een familiehoofd. Geen enkel familielid kan iets doen zonder zijn goedkeuring en hij bepaald ook alle financiële zaken van de familie. Na het familiehoofd komen de mannen, vervolgens de vrouwen en daarna de kinderen. Op het erf is de leidende rol van het familiehoofd onbetwist maar de vrouwen spelen daar ook een belangrijke rol. Op het erf zie je ook een rangorde tussen de vrouwen. De eerste vrouw van het familiehoofd heeft een leidende rol bij de vrouwengroep op het erf. Sommige familiehoofden hebben drie vrouwen. Het zich kunnen veroorloven van meerdere vrouwen geeft status. De kleinste familie welke ik bezocht heb bestond uit 18 personen en de grootste uit 136 personen. Op een erf staan vaak meerdere woongebouwen. Een woongebouw heeft enkele vertrekken met vrijwel geen meubilair. Soms een enkele tafel of stoel, maar zeker niet voor iedereen. Men leeft hoofdzakelijk buiten en men kookt ook buiten op een houtvuurtje. Het gebouw is vooral bedoeld als slaapvertrek met soms een ledikant maar meestal alleen matrassen op de grond. Kinderen liggen dwars op een matras zodat er 4 of soms wel 6 kinderen op één matras passen. Mannen slapen bij elkaar en de kinderen slapen bij de vrouwen. Jongens blijven op het erf als ze volwassen zijn en ook nadat ze getrouwd zijn. Meisjes worden uitgehuwelijkt en vertrekken naar een ander familie erf. De familie die het meisje komt halen betaalt een bruidsschat. Als hulporganisatie probeer je zoveel mogelijk de bestaande cultuur en levensgewoonten van de lokale bevolking in tact te houden. Ze hebben dit door de eeuwen heen opgebouwd en het is niet goed dat wij het in korte tijd drastisch gaan veranderen. Als bepaalde gewoonten een nieuwe ontwikkeling in de weg staan proberen we dat met kleine stapjes bij te sturen. Soms stuit je echter op gewoonten waaraan we liever nog vandaag dan morgen een einde willen maken. Als de mogelijkheid zich voordoet stellen we deze dan ook bij bestuurders en de bevolking aan de orde. In dit artikel wil ik vertellen over twee van deze gewoonten. Dat zijn corruptie en vrouwenbesnijdenis. In onze ogen slechte, verwerpelijke en wat vrouwenbesnijdenis betreft barbaarse praktijken. Corruptie. Corruptie komt in Senegal voor in alle bestuurslagen van het land. Zowel door de regering, districtsbestuur, regiobestuur als de gemeenten. De uitvoering van de corruptie ligt vooral bij de douane, leger, politie en verder bij verschillende andere ambtelijke organisaties. Corruptie tussen bevolkingsgroepen onderling ben ik nog niet tegengekomen. Als voorbeeld ~ 5 ~

6 wil ik de werkwijze van de politie op het platteland aanhalen, waar wij regelmatig mee te maken krijgen. Op een morgen rijden we met een taxi vanaf ons kampement in Abéné naar een school in Kafountine. In de taxi zitten de chauffeur, onze begeleider en tolk Lamine Coly en drie blanke hulpverleners. Even buiten het dorp Kafountine stopt de taxi plotseling bij een politieagent die op een bankje onder een boom zit, zonder dat hij een stopteken had gegeven. Lamine Coly en de chauffeur stappen uit, maken een praatje met de agent en geven hem vervolgens een hand en stappen weer in. Als we verder rijden vraag ik Lamine, waarom stoppen jullie; hij gaf toch geen stopteken. Ik merk dat ik een ontwijkend antwoord van hem krijg en vraag door. Lamine vertel me nou eens precies wat er gebeurt want dit ritueel hebben we nu al vaker meegemaakt. Dan vertelt hij het volgende: Als een politie aan de kant van de weg staat, stoppen wij altijd, behalve als hij wuift dat we door kunnen rijden. We praten even met hem en geven hem geld. Dat zien jullie niet want dat zit in onze hand als we afscheid van hem nemen. Als we Afrikaanse mensen uit onze eigen gemeente vervoeren betalen we niets of een klein beetje. Als we Afrikaanse mensen vervoeren uit andere streken dan betalen we altijd en iets meer. Als we blanken vervoeren dan verwacht de agent een hoger bedrag; soms CFA 1.000,-- maar meestal CFA 2.000,-- (CFA = 1,50). Ik vervolg met: Wat gebeurt er Lamine, als jullie doorrijden of weigeren te betalen. Als we doorrijden of niet willen betalen, dan krijgen we een bekeuring. Er mankeert altijd wel iets aan onze auto s. Deze bekeuringen zijn vele malen hoger dan de kleine bedragen die wij hem geven. Verder vertelt hij nog dat deze politie agenten onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester vallen. Bij onze volgende ontmoeting met de burgemeester stellen we dit voorval aan de orde. Wij komen hier om uw bevolking te helpen en dan worden wij op deze wijze door de politie behandeld. Wij vinden dat ongepast en vragen hem hierin verandering te willen aanbrengen omdat de politie onder zijn verantwoordelijkheid valt. We krijgen dan een lang verhaal van hem maar hij ontwijkt een rechtstreeks antwoord. We trekken de conclusie dat hij het moeilijk kan veranderen, of hij wil het domweg niet. Waarschijnlijk strijken hij en de gemeenteraadsleden ook een gedeelte van dit geld op en laten ze het oogluikend voortbestaan. Hij kan er echter op rekenen dat we dit onderwerp bij een volgende ontmoeting opnieuw aan de orde zullen stellen. Niet om de hoogte van het bedrag maar vanwege het verwerpelijke systeem. Vrouwenbesnijdenis. Veel mensen denken dat vrouwenbesnijdenis aan de Islam ligt. Dit is niet waar; vrouwenbesnijdenis komt niet in de Koran voor. De meeste vrouwen uit moslim landen ondergaan deze behandeling niet. Het gebeurt vooral in Afrika en bepaalde gebieden in het Midden-Oosten en Azië. De besnijdenis vindt meestal plaats voor de puberteit van het meisje en is een overgangsritueel tot het volwassen worden. Het zal het meisje helpen haar te concentreren op haar toekomstige rol en zij leert hierdoor pijn te doorstaan als voorbereiding op een toekomstige bevalling. Verder denkt men dat besnijdenis geslachtsgemeenschap voor het huwelijk tegengaat zodat het de toekomstige man meer zekerheid geeft dat zij nog maagd is. Ook in Zuid Senegal komt besnijdenis van meisjes nog veelvuldig voor. Vanuit ons oogpunt zijn dat middeleeuwse, verwerpelijke en barbaarse praktijken. Na een lange en hete dag gewerkt te hebben komen Lamine Coly en ik bij het kampement aan en ik vraag hem nog even mee te komen om het programma voor de volgende dag door te nemen. Ik bestel een flesje cola voor Lamine en een fles Afrikaans bier (best te drinken overigens) voor mijzelf. We beginnen te praten en met één oor hoor ik flarden van een discussie tussen een paar andere hulpverleners en de eigenaar van het kampement over ~ 6 ~

7 vrouwenbesnijdenis. Ik weet dat Lamine twee dochters heeft tussen de 6 en 10 jaar en het lijkt mij een goede gelegenheid om dit onderwerp eens met hem te bespreken. Ik val direct maar met de deur in huis en vraag hem: Lamine, als jou dochters 12 jaar zijn, worden ze dan ook besneden. Hij kijkt mij ontzet aan met zijn grote donkere ogen en lacht een beetje ongemakkelijk. Er valt een stilte. Hij weet drommels goed hoe wij over vrouwenbesnijdenis denken. Met neergeslagen ogen begint hij vervolgens een uitleg over de oude traditie, dat het de laatste tijd wel minder wordt maar dat het in veel families toch nog wel gebeurt. Ik vervolg door te zegen: Lamine jij bent een intelligente man en ik verwacht van jou dat je samen met je vrouw zult besluiten om geen besnijdenis op jou dochters te zullen uitvoeren. Er valt weer een stilte; Lamine neemt een paar slokjes cola en zegt: Henk ik hoop dat ik het met mijn moeder kan bespreken als het zover is. Het is namelijk zo dat de dominante vrouw op het familie erf bepaald of en wanneer de meisjes worden besneden. De vader en de moeder van de meisjes hebben zich hierbij neer te leggen. Ik zeg hem nog dat ik echt van hem verwacht dat hij hiervoor zijn uiterste best zal doen, omdat wij dit barbaarse praktijken vinden. Weer valt een stilte en daarna zegt hij; ja, ja, ja; maar ik hoor twijfel in zijn stem. Lamine staat op, wenst ons een goede nacht en verdwijnt in het donker van de snel invallende avond. Ik roep hem nog na: Lamine doe de groeten aan je vrouw en kinderen en ook aan je moeder. Enige tijd geleden las ik een artikel dat de organisatie Tostan zeer succesvol is met het terugdringen van de vrouwenbesnijdenis in Senegal. Tijdens mijn missie begin mei 2009 heb ik bij een groepje mensen in Abéné het onderwerp vrouwenbesnijdenis nog eens weer aan de orde gesteld en hun gegevens over Tostan gegeven. Twee mannen hadden wel eens van Tostan gehoord maar verder was er weinig over bekend. Het blijkt dat deze organisatie vooral actief is in het meer ontwikkelde noorden van Senegal. Naar verwachting zal het echter nog jaren duren voordat dergelijke ontwikkelingen ook tot het dun bevolkte, arme en onderontwikkelde zuiden van Senegal zullen doordringen. Op de meeste culturele tradities en de levensgewoonten van de bevolking op het platteland van Senegal ben ik vaak jaloers. De omgang met elkaar, het plezier wat ze meestal uitstralen in die prachtige omgeving. Ze hebben eigenlijk maar twee echte zorgen; vrede en voldoende neerslag in de regenperiode. Nu wil ik iets vertellen over de positie van de vrouwen op het Zuid Senegalese platteland. Eerst zal ik vertellen hoe het gaat in families die vasthouden aan culturele tradities en ook de eeuwenoude leefgewoonten in tact houden. Heel langzaam en met kleine stapjes komen er wel veranderingen in deze traditionele leefpatronen. Aan het eind van dit artikel zal ik enkele voorbeelden hiervan geven. De familie. De positie van de vrouwen op het Zuid Senegalese platteland wordt heel sterk bepaald door tradities binnen de familie. In een eerder deel heb ik al verteld dat de bevolking leeft in een familiestructuur. Met z n allen samen op een familie erf onder leiding van een familiehoofd. Het familiehoofd is verantwoordelijk voor het welzijn van de hele familie. Dit betekent voor een familiehoofd op het platteland van Zuid Senegal dat hij de volgende zaken moeten zien te regelen: voldoende grond om het benodigde voedsel op te kunnen verbouwen; voldoende inkomsten in de familie om de noodzakelijke dingen te kunnen aanschaffen; gezonde, sterke en vruchtbare vrouwen in de familie halen voor huishoudelijk werk, werken op de tuin en het krijgen van voldoende gezonde kinderen; ~ 7 ~

8 tenminste twee volwassen zonen per volwassen manlijk familielid, om de oudedagsvoorziening van oude familieleden veilig te stellen; ervoor zorgen dat kinderen onderwijs krijgen; in ieder geval de zonen en zo mogelijk ook de dochters; de familie laten groeien en het aanzien van de familie vergroten. Het eerste en het laatste punt hebben veel met elkaar te maken. Als je een sterke, gezonde en groeiende familie hebt dan krijg je aanzien in het dorp. Voor grote en dominante families is het veel gemakkelijker om voldoende grond te krijgen in de rivierdelta voor het verbouwen van rijst. Gezonde, sterke en vruchtbare vrouwen zijn van groot belang voor de familie. Ze kunnen goed werken op het erf en de tuin en ze krijgen gezonde en sterke kinderen. Gezonde en sterke zonen zijn van belang voor het voortbestaan van de familie. Voor de dochters is sterk en gezond zijn belangrijk omdat ze eerst goed kunnen meewerken in de familie en gezonde en sterke meisjes kunnen beter een goede man krijgen en ze brengen een hogere bruidsschat op. Ben je als familiehoofd in staat om twee of drie vrouwen te nemen dan vang je meerdere vliegen in één klap. Het trouwen met meerdere vrouwen geeft heel veel aanzien in het dorp. Er kan meer werk binnen de familie verzet worden waardoor de voedselvoorziening beter geregeld is. Het krijgen van voldoende nakomelingen voor de oudedagvoorziening en de groei van de familie is beter gewaarborgd. Familiehoofden van grote en dominante families maken kans dat ze worden opgenomen in de Raad van Wijze Mannen in het dorp. Maak je deel uit van deze raad dan wordt het regelen van allerlei zaken veel eenvoudiger. Vrouwen. Word je op het platteland van Zuid Senegal als meisje geboren dan krijg je al snel te maken met een achterstand ten opzichte van de jongens. In het dorp Abéné, waar wij vooral actief zijn, maakt het gedurende de basisschooltijd nu niet veel meer uit. Door hulp vanuit Nederland gaan alle kinderen uit het dorp nu naar school; dus ook de meisjes. Vervolg onderwijs is er niet veel in deze streek. Hierdoor gaan alleen enkele meisjes uit iets rijkere families naar het vervolgonderwijs. Meisjes moeten vanaf 12 jaar meestal meewerken op het erf en de tuin. Normaal gesproken worden meisjes op jarige leeftijd uitgehuwelijkt. Het huwelijk wordt geregeld door de familiehoofden, inclusief de hoogte van de bruidsschat welke door de familie van de jongeman betaald moet worden. De jongeman en het meisje hebben nauwelijks invloed op de keuze. Dient zich geen man aan om met een meisje te trouwen dan wordt zij als een last binnen de familie beschouwd. Zij kan geen bijdrage leveren aan het voortbestaan van de familie door voortplanting. Haar bijdrage bestaat alleen door te werken binnen de familie maar als zij oud is, wordt zij afhankelijk van de overige familieleden. ~ 8 ~

9 Om verzekerd te zijn van een goede oudedagsvoorziening, moet een gezin tenminste twee volwassen zonen voortbrengen. Om dit te bereiken moet met het volgende rekening gehouden worden. In Zuid Senegal sterven veel kinderen op jonge leeftijd door in het bijzonder malaria, cholera en diarree. Het kindersterfte percentage (tussen 0 en 5 jaar) ligt daar op ca. 20%. Hoeveel er overlijden vanaf 5 jaar totdat ze volwassen zijn, is niet bekend. Je kunt rustig aannemen dat in deze periode nog tenminste dezelfde hoeveelheid overlijdt. Dit betekent dat ongeveer de helft van de kinderen nooit volwassen worden. Ook hier worden gemiddeld evenveel meisjes als jongens geboren, dus een vrouw moet gemiddeld 8 kinderen baren om verzekerd te zijn van twee volwassen zonen. Is de vrouw onvoldoende ~ 9 ~

10 sterk of vruchtbaar om hieraan te voldoen dan kan de man dit oplossen door een tweede of soms wel een derde vrouw te nemen. Het begrip kindersterfte en de gevolgen daarvan kunnen wij ons in Nederland maar moeilijk voorstellen. Als wij in Senegal zouden wonen, overlijden er in Niekerk, Oldekerk en Faan tezamen 15 tot 20 kinderen per jaar tussen 0 en 5 jaar en nog eens 15 tot 20 tussen 5 en 18 jaar. In verband met deze cijfers vond ik het volgende gedeelte van een gesprek met een vrouw uit Abéné wel treffend. Haar naam is Khoudhiedhiou Diatta en zij is 36 jaar. Zij maakt deel uit van de familie Sonko die uit ongeveer 35 personen bestaat. Ik kon vroeger niet naar school. We zijn heel blij dat de kinderen nu allemaal naar school gaan. Door de opleiding van de kinderen veranderen ook de ouders, vooral de mannen. Daardoor wordt het toch wat gemakkelijker voor de vrouwen. Onze leefomstandigheden zijn nog steeds heel zwaar. Hard werken op het land en iedere dag zorg voor de vele kinderen en het koken. We werken hard om dat te veranderen en daarom ben ik hoopvol. De vrouwen organiseren zich meer en meer en ze nemen deel aan de veranderingen. Ik heb 8 kinderen gebaard waarvan er 5 al heel jong zijn gestorven. Onze tolk voegt er in zijn vertaling aan toe dat Koudhiédhiou door haar motivatie en enthousiasme een duidelijke rol heeft als leider. Tenslotte zegt Koudhiédhiou dat het voor een betere gezondheid heel belangrijk is dat er aan hygiëne wordt gewerkt. Het gaat stap voor stap. We hebben nu goed drinkwater en ik ben daarom hoopvol voor het sanitatieproject. Ik mag wat foto's maken maar Koudhiédhiou wil eerst een mooier kleed aantrekken. Na de fotosessie nemen we afscheid met veel wensen voor een goede gezondheid. Zoals uit dit gesprek blijkt, verandert er wel iets aan de positie van de vrouw. Vrouwenbesnijdenis en uithuwelijken neemt af, maar het gaat wel langzaam en met kleine stapjes vooruit. Huwelijken worden ook hier steeds vaker gesloten op basis van verliefd op elkaar worden. De jongen en het meisje moeten echter wel de goedkeuring van de familiehoofden vragen. Worden deze het er niet over eens, dan gaat het feest niet door. Kijken we nu eens 100 jaar terug, dan was het zoeken van een partner en het sluiten van een huwelijk op het platteland in Nederland eigenlijk niet zoveel anders geregeld. Wie weet hoe de positie van de vrouw in Senegal is veranderd over 100 jaar. We willen liever niet zolang wachten; of zal het toch moeten? De tijd zal het leren. Als volgende wil ik iets vertellen over vluchtelingen en de consequentie van het mislukken van de rijstoogst. Op het eerste oog hebben deze onderwerpen niets met elkaar te maken, maar beide hebben een rechtstreeks verband met de armoede van de bevolking. ~ 10 ~

11 Vluchtelingen. We kennen allemaal wel de schrijnende televisiebeelden van de vluchtelingen bootjes op de Canarische eilanden of zoals de laatste tijd aan de oostkant van Afrika in Somalië. Er wordt vaak bij verteld dat de meesten al verdronken zijn voordat ze op de Canarische eilanden aankomen en degenen die het wel overleven verkeren meestal in een erbarmelijke toestand vanwege te weinig water en voedsel. Ook wordt vaak gesproken over brute behandeling door mensenhandelaren of mensensmokkelaars. De meeste bootjes komen uit Mauretanië, Gambia of Noord Senegal. Het gebied in Zuid Senegal aan de Atlantische Oceaan waar wij actief zijn ligt wel erg ver van de Canarische eilanden maar de vissersbootjes die daar op het strand liggen lijken erg veel op de bootjes die wij kennen van de vluchtelingenbeelden. Dit maakte mij nieuwsgierig of er ook vluchtelingen vertrekken uit Abéné en omliggende dorpen. Op een zondagmiddag kom ik in gesprek met een man die redelijk Engels spreekt. Hij vertelt mij dat hij uit een grote familie komt en dat ze in de familie ook twee vissersboten hebben. Dit lijkt mij een mooie gelegenheid om eens over de vluchtelingen te beginnen. Ik vertel hem over de televisiebeelden welke wij zien en de verhalen over mensensmokkelaars en vraag hem of het in deze streek ook voorkomt dat boten met vluchtelingen vertrekken. Hij begint vriendelijk glimlachend dat mensensmokkelaars en mensenhandelaren in hun gebied niet bestaan. Dat waren vroeger de blanken die onze mensen als slaven afvoerden. Hij vervolgt: Ik zal je twee verhalen vertellen. Eerste verhaal. Er is een arme boerenfamilie met vier zonen. De eerste zoon heeft als hoofdtaak het verbouwen van rijst en het onderhoud van de akkers. De tweede zoon is verantwoordelijk voor het vee. De familie heeft twee koeien en een aantal geiten, schapen en kippen. De derde zoon handelt wat in allerlei spulletjes, het levert weinig op. Hij zou graag een winkeltje beginnen maar daar is geen geld voor. De vierde zoon is nog jong. Hij zwerft meestal een beetje door het dorp met andere jongens. Betaald werk is vrijwel nergens te vinden, ook niet in de stad. De ouder wordende vader heeft zorgen hoe het verder moet met zijn familie. Hij heeft wel eens gehoord dat jonge Afrikaanse mannen naar Europa vertrekken en daar veel geld verdienen. Een gedeelte van dat geld sturen ze naar hun familie in Afrika. Als ze na een paar jaar genoeg verdiend hebben keren ze terug naar hun familie. Vervolgens praat hij er eens met zijn zonen over en ze besluiten dat ze een tijd veel geld zullen proberen te sparen voor de overtocht. Eén plaatsje in een boot kost ongeveer 500,-. Als het geld bij elkaar gespaard is zullen ze één zoon aanwijzen voor de reis naar Europa. Hij moet daar voldoende geld verdienen zodat de familie een winkeltje en een auto kan kopen. Dan hebben alle vier zonen een taak want de auto kan als taxi gebruikt worden. Tweede verhaal. Er is een arme vissersfamilie met drie vissersboten. Alle jonge mannen uit de familie varen elke dag uit met de boten maar de vangst wordt steeds minder. Dat komt door de grote Europese vissersboten die alle vis voor onze kust wegvangen. De familie wordt steeds armer en het familiehoofd heeft grote zorgen hoe het verder moet. Hij heeft gehoord dat een visser uit een dorp verderop mensen naar de Canarische eilanden heeft gebracht. Deze ~ 11 ~

12 mensen gaan werken in Europa en verdienen daar veel geld. Ze betalen 500, - per persoon voor de overtocht. Hij bespreekt dit met de mannen uit de familie en zij besluiten dat ze zullen proberen om 20 personen te kunnen vinden die de overtocht willen maken. Dan hebben ze , -. Er is geld nodig voor voldoende eten, drinken en brandstof en de schipper die de overtocht maakt moet geld mee hebben om terug te keren naar de familie. Er zal ongeveer 8.000, - overblijven en dat is genoeg om bijvoorbeeld een winkeltje en een auto te kopen zodat de familie niet meer alleen afhankelijk is van de visvangst. Ik vertel hem dat veel mensen onderweg verdrinken en dat de mensen die het wel halen waarschijnlijk terug gestuurd zullen worden. Degene die het toch haalt is illegaal en dat geld verdienen dus niet zo eenvoudig is. Dus beste vriend waarschuw de mensen hier in het dorp om de overtocht niet te maken en probeer hier samen een betere toekomst op te bouwen. Eigenlijk is dat de beste motivatie om daar hulp te bieden. Ik bedank hem voor zijn verhalen en loop terug naar ons kampement. Onderweg spelen de verhalen van de man door mijn hoofd. Als deze verhalen waar zijn dan komen de berichten over de mensensmokkelaars in een heel ander daglicht te staan en zijn het dus alleen trieste omstandigheden gedreven door armoede. Mislukte rijstoogst. Rijst is het belangrijkste voedsel van de bevolking in Zuid Senegal. De inwoners van Abéné en omringende dorpen verbouwen deze rijst zelf in de rivierdelta gedurende de regenperiode. Elke familie heeft wel een rijstveldje. De regenperiode duurt normaal gesproken van half juni tot eind oktober. Het komt dan regelmatig voor dat in één dag meer dan 100 millimeter regen valt. In de regenperiode van 2007 is er echter vrijwel geen neerslag gevallen. Hierdoor is de rijstoogst volledig mislukt. Hierdoor kon de bevolking geen voorraad aanleggen om het jaar door te komen en moest naar andere middelen gezocht worden om aan voedsel te komen. In januari 2008 heb ik daar de gevolgen van kunnen zien. In het dorp zijn veel kleine ~ 12 ~

13 winkeltjes die allerlei artikelen verkopen. De meeste winkeltjes waren gesloten. Alleen de levensmiddelen winkeltjes waren nog open. Je realiseert je dat niet gelijk maar bij navraag bleek dat te komen door de mislukte rijstoogst. De mensen zijn dan helemaal geconcentreerd op overleven en het bemachtigen van voedsel en kopen een heel jaar geen andere dingen zoals kleren, zeep en andere huishoudelijke spullen. Ik sprak een jonge kleermaker die in een klein winkeltje woonde samen met zijn oude moeder. Hij had helemaal geen werk. Voor hem was het bemachtigen van voedsel erg moeilijk omdat hij verder geen familie had in het dorp Abéné en dus afhankelijk werd van giften van een paar bevriende mensen uit het dorp. Ik sprak er ook over met Lamine Diassy, mijn begeleider gedurende deze missie. Zij wonen met ruim 100 personen op het familie erf. Om nog redelijk te kunnen eten hebben ze twee grote balen rijst per week nodig en de rijst wordt gedurende het jaar steeds duurder. De rijst die ze dan eten wordt geïmporteerd uit Azië of Zuid Amerika. Aan het eind van de laatste dag van onze missie praat ik nog even na met Lamine. Als ze een hele week van alles voor ons geregeld en als tolk gefungeerd hebben betalen we ze meestal een beetje geld. Niet teveel anders trek je de verhoudingen scheef en gaat jaloezie een rol spelen. Ik geef hem 30, -, dat kwam neer op 5, - per dag; iets meer dan het salaris van een onderwijzer op de school daar. Ik vraag hem: Mag ik jou vragen wat je met dit geld gaat doen Lamine. Jawel Henk, hiervan kunnen wij met de hele familie ongeveer een week eten. Gelukkig is er gedurende de regenperiode van 2008 voldoende neerslag gevallen zodat ze zelf weer volop rijst hebben kunnen verbouwen, anders was de bevolking echt in de problemen gekomen. Nu wil ik iets verder ingaan op de positie van vrouwen in relatie tot mijn sanitatie project. Het sanitatie project richt zich vooral op de opvang en verwerking van afvalwater en de verbetering van de toiletvoorzieningen. Hierdoor kunnen we de hygiëne voor de bevolking verbeteren en hopen ziektes als malaria, cholera en diarree terug te kunnen dringen. Voordat je daar een project opstart moet eerst aan het dorpshoofd en de raad van wijze ~ 13 ~

14 mannen uitgelegd worden wat jouw bedoelingen zijn. Zonder hun goedkeuring en ondersteuning krijg je niets van de grond. Afvalwater, toiletvoorzieningen en hygiëne zijn vooral de verantwoordelijkheid van vrouwen. Daarom had ik voor het begin van het project bedacht dat het goed zal zijn om een groep vrouwen uit het dorp bij het project te betrekken. In het gesprek met het dorpshoofd en de wijze mannen heb ik dat aan de orde gesteld en ook dat ik verwacht dat de vrouwengroep dan ook verantwoordelijk zal worden voor de voortgang en het slagen van het project. Hierna ontstond tussen het dorpshoofd en de wijze mannen een nogal heftige discussie. Zij zijn het absoluut niet gewend dat vrouwen een dominante rol spelen in het nemen van besluiten. Echter nadat ik op verschillende manieren had uitgelegd waarom ik eraan hecht dat vrouwen een taak krijgen bij de uitvoering van het project, gingen ze akkoord. Daarna gaat het heel snel. Als het dorpshoofd en de wijze mannen erachter staan, gaan ze onmiddellijk voor je aan de slag. Dit resulteerde erin dat ik de andere dag, begeleid door 12 vrouwen, familie erven kon bezoeken om de bestaande situatie van het afvalwater en de toiletvoorzieningen te bekijken. We hebben toen in 4 namiddagen 8 familie erven bezocht. s Morgens zijn vrouwen niet beschikbaar, dan moet er op de tuin gewerkt worden en het eten voor de familie verzorgd worden. Hoe is het project verder gelopen? De hiervoor beschreven inventarisatie van de bestaande situatie heeft plaatsgevonden in Ook heb ik toen met de vrouwengroep gesproken over de problemen van het afvalwater en de slechte hygiënische omstandigheden van hun bestaande toiletvoorzieningen. Daarnaast uitleg gegeven over het verband tussen de insecten in het afvalwater, de kinderen die in de plassen spelen en dat hierdoor ziektes ontstaan met als gevolg een hoog kindersterfte percentage. Wij zien de problemen, maar zien zij ze ook. Na terugkomst in Nederland heb ik een ontwerp gemaakt van een gecombineerde bad- en toiletvoorziening. Deze voorziening is gebaseerd op volledig hergebruik en nuttige toepassing van het badwater en de menselijke uitwerpselen. Het badwater vermengd met de urine wordt direct toegepast op de tuin en de fecaliën na compostering ook. In januari 2008 heb ik deze oplossing uitgebreid met de vrouwengroep besproken. Op basis van de inbreng van de vrouwen heb ik het ontwerp nog enigszins aangepast. Ook heb ik toen gevraagd om een erf aan te wijzen waar de eerste proefvoorziening gebouwd kan worden. Wel kwam ik er achter dat je heel veel met de vrouwen bespreken en besluiten kan, maar financiële zaken en besprekingen met een lokaal aannemertje voor de bouw, moeten toch door de mannen geregeld worden. In december 2008 is de eerste voorziening op een familie erf in gebruik genomen. Hiermee is ervaring opgedaan en in januari 2010 zijn opnieuw twee erven voorzien van deze nieuwe bad- en toiletvoorziening. Wat ik inmiddels wel geleerd heb is dat haast hebben beslist niet werkt. De mensen daar moeten de tijd krijgen om veranderingen te ondergaan en te begrijpen. Hoe is het met de ontwikkeling van de vrouwengroep gegaan. In het begin van dit artikel schreef ik dat de mannen niet gewend zijn dat vrouwen een rol spelen bij het nemen van besluiten. Maar ook de vrouwen hebben daar in het begin grote moeite mee. Het is natuurlijk ook moeilijk om aan zo n witte man uit Nederland te vertellen wat je denkt en dat je het soms niet met hem eens bent. Probleem voor mij was, dat elke bijeenkomst de samenstelling van de vrouwengroep wisselde. Hierdoor kreeg ik weinig structuur in de gesprekken. Daarom hebben we in december 2008 besloten om een vaste vrouwenwerkgroep te benoemen, qua samenstelling evenredig verdeeld over de vier stammen in het dorp en ook met zowel moslims als christenen. ~ 14 ~

15 De vaste werkgroep bestaat nu uit 9 vrouwen en op alle bijeenkomsten zijn ook belangstellende vrouwen uit het dorp welkom. In de tijd tussen mijn bezoeken aan Abéné komen de vrouwen regelmatig bij elkaar om ervaringen met de nieuwe voorzieningen uit te wisselen. Men is erg enthousiast over de nieuwe bad- en toiletvoorziening. De verantwoordelijkheden hebben we nog iets duidelijker vastgelegd. De vrouwenwerkgroep is verantwoordelijk voor: Informatie uitwisseling in het dorp; Voorstellen voor aanpassingen aan het ontwerp; Op welk familie erf de volgende voorzieningen gebouwd gaan worden. In overleg met de vrouwen zijn twee gerespecteerde mannen uit het dorp aangewezen welke verantwoordelijk zijn voor de financiën en het aansturen van de lokale aannemer. Nu we aan elkaar gewend geraakt zijn, wordt de inbreng van de vrouwen steeds intensiever. Ze durven nu tenminste duidelijk aan te geven dat ze het niet altijd met mij eens zijn. Het is fantastisch om met zo n enthousiaste vrouwengroep te werken. Andere missieleden uit Nederland praten steeds vaker over de harem van Henk. Ik houd het erop dat het ingegeven wordt door jalousie. ~ 15 ~

16 Met dit reisverslag wil ik duidelijk maken dat ik met heel veel plezier een bijdrage lever aan het structurele hulpprogramma op het platteland van Zuid Senegal. Vooral het structurele karakter van dit programma spreekt mij aan. Het is dus geen noodhulp. Structurele hulp richt zich op het verbeteren van de leefomstandigheden van de lokale bevolking. Hierbij moet je denken aan onderwijs, landbouw, tuinbouw, veeteelt, drinkwater, hygiëne en economische zelfstandigheid. Als je op het platteland hierin verbetering aanbrengt, zal men bij een tegenslag zoals een droogte periode, wateroverlast of een epidemie minder snel zijn aangewezen op noodhulp. Ook kan je met een structureel hulpprogramma de trek van de bevolking naar de steden en vervolgens wellicht vluchten naar Europa terugdringen. Tot slot lever je bijdrage aan een verhoging van de levensverwachting van de bevolking en een verlaging van het kindersterfte percentage. Een structureel programma richt zich dus op hulp voor de gehele bevolking van een dorp of streek en met nadruk niet op de hulp aan individuele mensen. Als je daar vaker bent geweest en de bevolking ook persoonlijk beter leert kennen, wordt je echter wel eens voor lastige dilemma s geplaatst. Daar wil ik nu een paar voorbeelden van geven. Door een vrouw, welke ik al vanaf januari 2006 ken en heel actief is in mijn sanitatie project, wordt ik na een bijeenkomst in januari 2010 vertrouwelijk aangesproken. Zij heeft nooit onderwijs genoten, spreekt alleen de Mandingo stammentaal en leeft binnen een zeer arme familie. Via de tolk verteld zij dat in de afgelopen regenperiode een deel van het dak van haar huisje is ingestort. De familie heeft geen geld om de reparatie te betalen. Zij vreest dat ze ook in de volgende regenperiode niet kan beschikken over een beschermde slaapplaats voor haar en de kinderen. Ik besef dat ze met slechts 50, - tot 60, - geholpen zal zijn. Echter met pijn in mijn hart moet ik haar uitleggen dat wij naar Abéné komen om de gehele dorpsbevolking te helpen en dat hulp aan individuele personen niet mogelijk is. Dit is de harde realiteit, hoezeer ik haar respecteer en hoe graag ik haar zou willen helpen. Zij zegt het te begrijpen; slaat haar ogen neer en terwijl zij zich omdraait zie ik een paar tranen over haar wangen lopen. Ik blijf achter met een brok in mijn keel. Tijdens het middageten van de dorpsbevolking neem ik vaak ook even rust in de schaduw. Op dit tijdstip van de dag loopt de temperatuur vaak op tot ca. 40 º C. Meestal maak ik dan aantekeningen van de gebeurtenissen van de morgen en de verdere plannen voor deze middag. Plotseling komt er een jonge man van ca. 20 jaar naast mij zitten. Hij spreekt redelijk Engels en begint een vriendelijk praatje met mij te maken. Na korte tijd trekt hij opeens zijn schoen uit en laat mij een afschuwelijk uitziende open wond op zijn voet zien. Hij vertelt mij dat hij een malaria besmetting heeft en dat hierdoor een onschuldig wondje aan zijn voet zich heeft ontwikkeld tot de geheel openliggende zwerende voet. Hij geeft aan geen geld te hebben om een kliniek te bezoeken en medicijnen te kopen. Hij vraagt 50, - waarmee ik, volgens hem, zijn leven kan redden. Ook aan hem moet ik uitleg geven over ons structureel hulpprogramma; hulp aan de gehele dorpsgemeenschap en niet aan individuele personen. Ook hij zegt hiervoor begrip te hebben, maar blijft wel aandringen. Ik zie mij genoodzaakt op te staan en weg te lopen. Hij roept mij nog smekend na; geef mij alstublieft geld, anders ga ik dood en nog enkele andere pogingen. Ik loop door zonder om te kijken, maar denk op zo n moment wel dat structurele hulp verlenen niet altijd leuk is. Zo kan ik nog wel een aantal vergelijkbare voorvallen beschrijven, zoals: Een vrouw met een ziek zoontje van ca. een half jaar oud; Een vrouw biedt haar dochtertje van een paar maand te koop aan omdat zij niet voor haar kan zorgen; Een vrouw met een ziek dochtertje van enkele weken oud; ~ 16 ~

17 Het klinkt hard, maar allemaal moeten we ze teleurstellen, anders staat binnenkort het hele dorp in de rij voor individuele hulp en kunnen we ons structurele programma wel vergeten. De vijf hiervoor genoemde individuele benaderingen in vijf jaar tijd vind ik nog relatief weinig en ik hoop dat dit zo blijft. Om nu niet in mineur te eindigen wil ik ook nog vertellen over een leuk voorval. Eerst een korte inleiding. Trouwen met meerdere vrouwen is de beste garantie voor een Senegalese man voor voldoende nageslacht en dus een verzekerde oudedagsvoorziening. Verder zorgt het trouwen met meerdere vrouwen voor respect en aanzien in het dorp. Als ik aan mannen in Abéné vertel over mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen krijg ik vaak meewarige reacties. Henk jij bent een rijke man en je hebt maar één vrouw? Dat begrijpen we niet. Nu het voorval. Aan het eind van bijeenkomsten met de vrouwen werkgroep van het sanitatie project willen de dames mij als waardering vaak iets aanbieden. Meestal in de vorm van zelf verbouwd fruit of kokosnoten. Deze keer ontstond er aan het einde van de bijeenkomst een fluisterend overleg in de groep. De dominante leidinggevende vrouw Touma vroeg of zij nog iets tegen mij mocht zeggen. Henk; wij hebben veel waardering voor jouw hulp aan de bevolking van Abéné. Wij als vrouwen van Abéné willen graag op een speciale manier onze dankbaarheid tonen. Wij hebben gehoord dat jij in Nederland maar één vrouw hebt. Wij begrijpen dat niet en vinden dat ook wel een beetje zielig voor jou. Daarom willen wij ons werkgroep lid Banna aan jou aanbieden om mee te nemen naar Nederland als jouw tweede vrouw. Banna is een weduwe van jaar. Zij is opgenomen binnen de familie van haar overleden man en moet daarvoor binnen deze familie hard werken. Als zij ouder wordt en niet meer kan werken komt zij ten laste van deze familie. Daarom konden de vrouwen haar weggeven, zonder problemen met haar familie te krijgen. Na dit aanbod heb ik eerst even sprakeloos naar de grond staan staren. Ik realiseerde mij al snel dat ik hierop serieus moest reageren, anders zou ik de vrouwen teleurstellen en waarschijnlijk vernederen. Ik zou met verkeerd gekozen woorden veel vertrouwen kunnen verliezen. Heel omslachtig met zorgvuldig gekozen woorden heb ik verteld over benodigde papieren, verblijfsvergunningen, illegalen, enz. en ook proberen uit te leggen dat Banna waarschijnlijk heel ongelukkig in Nederland zal worden. Uitgebreid heb ik waardering voor het aanbod uitgesproken, dat ik er nog vaak aan terug zal denken en dat Banna een speciaal plekje in mijn hart krijgt. Het contact met de vrouwengroep is hierna heel goed gebleven; een hele opluchting. Hierboven heb ik verteld over persoonlijke ervaringen met de lokale bevolking. Daarbij heb ik aangegeven dat je dan wel eens voor lastige dilemma s geplaatst wordt. Nu wil ik vertellen over het structurele hulpprogramma. Structurele hulp richt zich op het verbeteren van de leefomstandigheden van de lokale bevolking. ~ 17 ~

18 Hierbij moet je vooral denken aan onderwijs, schoon drinkwater, gezonder en gevarieerder voedsel verbetering land- en tuinbouw en veeteelt en verbetering van de hygiënische omstandigheden. Hierdoor verkrijg je een verhoging van de levensverwachting van de bevolking en een verlaging van het kindersterfte percentage. Van enkele programmapunten wil ik proberen aan te geven dat het niet zo moeilijk is een project op te starten. Het wordt lastig als de bevolking er zelfstandig verder mee moet. Onderwijs. In Senegal moeten de ouders van kinderen binnen een dorpsgemeenschap voor eigen kosten een schoolgebouw met meubilair realiseren. De Senegalese overheid zorgt vervolgens voor de aanstelling van een onderwijzer(es) en voor een minimaal basispakket aan leermiddelen. De dorpsbevolking op het platteland van Senegal kun je dus enorm helpen met het bouwen van degelijke schoollokalen. De stichting Agro Casa heeft sinds 1997 in Abéné 9 schoollokalen gebouwd en ook voor het nodige meubilair gezorgd. Hierdoor gaan nu alle kinderen uit het dorp naar de basisschool (in 1997 ca. 30%) en is het leerlingen aantal gegroeid van 200 naar nu ca Natuurlijk een prachtig resultaat. Het bouwen van lokalen en het plaatsen van meubilair is echter niet moeilijk. Voor dat soort activiteiten is meestal ook wel geld in Nederland te regelen. Maar nu moet de lokale bevolking verder met hun school; zo mogelijk zonder hulp vanuit Nederland, want je kunt ze niet eeuwig blijven steunen. Dan blijkt al snel dat het moeilijk voor de arme bevolking is om voldoende leermiddelen te verkrijgen, het gebouw te onderhouden en tijdig het schoolmeubilair te vervangen en aan te vullen. Daarnaast zien wij dat er veel verbetering in het onderwijssys-teem is aan te brengen. Hierdoor zal het niveau van de leerlingen sterk verbeterd kunnen worden zodat ze ook meer mogelijkheden tot vervolgonderwijs krijgen. Het is echter moeilijk om voldoende vrijwillige en gekwalificeerde onderwijskrachten met de ~ 18 ~

19 benodigde financiële middelen voor onderwijsverbetering te krijgen. Veel moeilijker dan het bouwen van lokalen. Schoon drinkwater. Ongeveer 10 jaar geleden was de lokale bevolking van Abéné voor de drinkwatervoorziening aangewezen op gegraven putten van ca. 8 meter diep op de familie erven. Aan het einde van de jaarlijkse droge periode vielen vele putten droog zodat water schaars werd. Verder was er besmettingsrisico van de putten door de toiletvoorzieningen op het erf. Met ondersteuning van het Nederlandse waterbedrijf Vitens en door vrijwillige inzet van gespecialiseerde medewerkers van Vitens hebben nu 85% van de familie erven een aansluiting op schoon en betrouwbaar drinkwater. Verder is een drinkwaterbedrijfje opgericht welke geheel gerund wordt door lokale mensen. Dit bedrijfje moet zorgen voor het beheer, onderhoud en het verder uitbouwen van het drinkwater systeem. Tot zover een succesverhaal en dus tijd om de hulp te beëindigen en de lokale bevolking het verder zelf te laten regelen. Echter ruim een jaar geleden kwam het waterbedrijfje in financiële problemen. Slechts ca. 25 % van de aangesloten families betaalde voor het water. De rest betaalde geheel niet of had betalingsachterstand. Deels heeft dit te maken met traditionele en culturele achtergronden. Regen en dus water komt van Allah of van God, daarvoor betaal je niet. Ook waren er veel families die een wateraansluiting genomen hadden als status; als de buurman er één heeft, dan moet ik ook. Achteraf bleken zij te arm om het water te betalen. Verder bleek het heel moeilijk voor de medewerkers van het waterbedrijfje om wanbetalers af te sluiten. Iedereen in het dorp kent elkaar en is vaak ook nog familie van elkaar. Met behulp van de Vitens medewerkers en ondersteuning van het dorpshoofd en de raad van wijze mannen uit het dorp zijn vervolgens toch ongeveer de helft van de aansluitingen afgesloten totdat de achterstallige schuld betaald is. Hiermee loop je wel het risico dat sommige families in de problemen komen m.b.t. de drinkwatervoorziening omdat hun oorspronkelijke putten inmiddels in verval geraakt zijn. Inmiddels zijn vele afsluitingen opnieuw aangesloten en het maandelijkse betalingsgedrag is inmiddels verbeterd tot 70% van de aansluitingen. De verwachting is dat het drinkwaterbedrijfje nog wel een paar jaar ondersteuning nodig heeft voordat het op eigen benen kan staan. Verbetering land- en tuinbouw en veeteelt. Voordat Agro Casa haar hulpprogramma opstartte, leefde de bevolking van zelf verbouwde rijst, vis en lokaal fruit. Verder verbouwde men een beetje uien, cassave en paprikaatjes. Sommige boeren hebben een paar koeien die met herders door het bos of de duinen trekken en verder geiten, kippen en varkens die loslopen in het dorp en in het bos. Wil je een gevarieerder voedselpatroon en betere levensomstandigheden voor de bevolking realiseren dan is verbetering van land- en tuinbouw en veeteelt van groot belang. Daarom is een programma opgezet om na de rijstteelt op hetzelfde stukje grond ook groente en aardappelen te verbouwen. ~ 19 ~

20 Het is echter niet zo eenvoudig om zaden en pootgoed te selecteren met een goede opbrengst zonder allerlei plantenziekten. Na een aantal jaren experimenteren, verbouwt men nu redelijk succesvol tomaten, bonen, courgette, aubergine en kool. Geschikte pootaardappelen worden nu gekocht bij een Nederlandse bedrijfsleider van een grote aardappelboerderij van Farm Frites in het naburige Gambia. In Afrika kan men door het klimaat drie aardappeloogsten per jaar halen. Door kunstmatige inseminatie wil men tot verbetering van de lokale koeien komen. In januari 2010 heb ik een stevig pasgeboren zwartbont kalf zien zogen bij zo n magere lichtbruine Afrikaanse koe. Er is een proefstal voor varkens gebouwd. Door het ter beschikking stellen van een beer van goed ras kan men de kwaliteit van de varkens verbeteren. Doordat de zeugen met biggen niet meer loslopen in het bos, groeien deze beter beschermd op waardoor meer biggen volwassen worden. Probleem met de varkensteelt in hokken is echter dat de boertjes heel slecht aan goed en betaalbaar varkensvoer kunnen komen. Hierdoor wordt de verleiding om ze toch maar weer los te laten lopen soms wel weer heel groot. Met kippenteelt in hokken stuit men in grote lijnen op hetzelfde probleem. Toch worden stapje voor stapje succesjes geboekt in de lokale veeteelt. Hiervoor beschreven voorbeelden geven aan dat het starten van projecten in Afrika niet zo moeilijk is. Om het echter tot een succes voor de lokale bevolking te brengen vergt veel geduld. Het is echt niet nodig om veel geld te investeren. De bevolking moet het zelf doen en zoveel mogelijk met lokale materialen en middelen. Alleen een gedegen opleiding en training van lokale mensen door goede Nederlandse vakspecialisten en daarna een vrij langdurige begeleiding is een basis voor succes. Het is ook niet nodig om langdurig ter plaatse te zijn. Voor mijn programmapunten (sanitatie en milieu) ga ik nu twee keer per jaar gedurende één week. Dat is voldoende. In een eerder deel heb ik al eens iets verteld over oude traditionele gewoonten. Deze veranderen, maar het gaat langzaam. Een voorbeeld van een traditionele gewoonte is het uithuwelijken. Hierbij wordt door de familiehoofden bepaald met welk meisje een jonge man trouwt. Steeds vaker trouwen jonge mensen ook op het platteland van Senegal nadat ze verliefd op elkaar zijn geworden. Weliswaar nog steeds na goedkeuring door de wederzijdse familiehoofden. In het volgende verhaal wordt duidelijk dat traditionele gewoonten, de keuze van jonge mensen voor elkaar op basis van verliefdheid en de wil van familiehoofden kunnen leiden tot heel wonderlijke gezinssamenstellingen. Lamine Diassy is de lokale begeleider voor mijn sanitatie en afvalproject. Lamine heeft gestudeerd in Dakar en spreekt vloeiend Frans en Engels en beheerst alle lokale stammentalen. Hij is de oudste zoon van het familiehoofd van de Diassy familie en hierdoor automatisch de opvolger als familiehoofd van zijn vader. Ze wonen op een familie erf met ruim 100 personen. De Diassy familie zijn moslims en behoren tot de Mandinka stam, de dominerende stam in het dorp Abéné. Oude Diassy is al 79 jaar en zijn gezondheid neemt af. Hierdoor worden momenteel vrijwel alle familiehoofd taken door Lamine uitgevoerd. Ik had al eens iets gehoord over een vreemde gezinssamenstelling van Lamine, maar wist niet precies hoe het in elkaar stak. Tijdens mijn laatste missie van begin november jl. had ik de gelegenheid tot enkele persoonlijke gesprekken met hem. Tijdens zijn studie in Dakar heeft de vader al enkele keren bij Lamine erop aangedrongen om met een meisje uit een goede Mandinka familie te trouwen. Lamine heeft dat steeds afgewezen, tot ongenoegen van zijn vader. Na zijn studie in Dakar keert Lamine terug naar zijn familie in Abéné. Hij is een zelfstandige goed opgeleide jonge man geworden die ook kennis heeft gemaakt met een iets modernere samenleving in een grote stad. Hij wordt al vrij snel verliefd op een meisje in het dorp. Probleem is echter dat het een christen meisje is ~ 20 ~