1 Studeren. 1.1 Een kleine geschiedenisles

Transcriptie

1 1 Studeren Dit eerste deel van de Kleine Gids Studeren vertelt iets over de achtergronden van studeren. Het geeft antwoord op vragen als: wat is het verschil tussen beroepsonderwijs en hoger onderwijs? Wat zijn majors en minors? Kortom, dit eerste deel gaat over de achtergronden van studeren in Nederland. In de volgende delen wordt uitgebreid ingegaan op onderwerpen zoals beginnen met een studie, het wonen op kamers of het studeren met een handicap. 1.1 Een kleine geschiedenisles Studeren lijkt vandaag de dag de normaalste zaak van de wereld. In Nederland kunnen jongeren (en ouderen) kiezen uit verschillende opleidingen en studies op ruim veertig hogescholen en veertien universiteiten. Dat was in de 16e eeuw wel anders. Pas in 1575 werd in Leiden de Rijksuniversiteit Leiden opgericht. Willem van Oranje gaf deze eerste Nederlandse universiteit aan Leiden cadeau omdat de stad zich zo goed verweerd had tegen de Spanjaarden. Het instituut was een plek waar geestelijken werden opgeleid in de nieuwe theologie en de landstaal. De Rijksuniversiteit Leiden werd al gauw hét kenniscentrum van de protestantse wereld. Studeren was in die tijd echter vooral weggelegd voor jongens uit rijke families. Leeftijdsgenoten uit armere gezinnen studeerden veel minder vaak. Om het predikantentekort op te vangen, verzorgden overheid, kerken en particulieren voor hen een beurs zodat zij toch konden studeren. Maar wel onder de strikte voorwaarde dat zij voor de studie theologie kozen. Meisjes die zich wilden ontwikkelen, hadden pech. Zij mochten tot laat in de negentiende eeuw niet studeren. 1 Aletta Jacobs bracht daar verandering in. Met speciale toestemming van de (toenmalig) minister van Binnenlandse Zaken Johan Rudolph Thorbecke studeerde zij aan de hbs om daarna door te stromen naar de studie medicijnen aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Hoewel veel DEFDCD-B489-A9BA-E29D72FB /objecttype/mark.apps.anno.contentobjects. article/objectid/55b d-a4360caf42b7f466/index.cfm 15

2 1.2 Studeren mannen deze stappen niet zonder slag of stoot accepteerden en vele protesten volgden, maakte Aletta de weg vrij voor andere vrouwen. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog bestond het aantal studenten op universiteiten voor twintig procent uit vrouwen. Pas na 1970 steeg het percentage vrouwen verder. In 2000 schreven zich voor het eerst meer meisjes dan jongens in voor een universitaire studie. 20 April 1871 is een bijzondere datum in de Nederlandse (onderwijs) geschiedenis. Op die dag schreef Aletta H. Jacobs zich in als student aan de Groningse Hoogeschool. Op haar jonge, maar vastberaden schouders rustte een zware taak: ze had één jaar de tijd om te bewijzen dat vrouwen óók een studie konden volgen. En met succes. Johannes Rudolph Thorbecke gaf haar daarom toestemming om ook de artsexamens af te leggen. Na studies in Groningen en Amsterdam studeerde Aletta Jacobs in 1878 af. Zij werd de eerste vrouwelijke arts van Nederland Beroepsonderwijs en hoger onderwijs Wie van de middelbare school komt, kan in Nederland op verschillende niveaus allerlei soorten studies volgen. Deze variëren: mbo: middelbaar beroepsonderwijs; hbo: hoger beroepsonderwijs; wo: wetenschappelijk onderwijs (universiteit). De verschillen tussen deze opleidingen liggen op het vlak van tempo, verantwoordelijkheid, studiehouding, zelfstandigheid, hoeveelheid lesstof en het kunnen analyseren. Aan het wo heeft een student bijvoorbeeld veel meer eigen verantwoordelijkheid en moet hij nog meer eigen initiatief tonen dan een student aan een hbo. Datzelfde gaat op voor de vergelijking tussen een hbo- en een mbo-student. Hoe hoger de studie, hoe meer eigen initiatief en inzicht nodig is Middelbaar beroepsonderwijs Studenten kunnen middelbaar beroepsonderwijs (mbo) volgen op verschillende opleidingscentra. De bekendste is een regionaal opleidingscentrum

3 Studeren (ROC). Ze kunnen ook naar een agrarisch opleidingscentrum (AOC). Deze onderwijsinstelling is gespecialiseerd in opleidingen op het gebied van voeding, milieu en natuur. Voor studenten met een handicap die niet op een ROC uit de voeten kunnen, is er het REA-College 3. Dit onderwijscentrum houdt extra rekening met de toegankelijkheid van een gebouw voor studenten met een beperking en met aspecten als lesstof. Die worden aangepast zodat een student er gemakkelijker mee aan de slag kan. Studenten kunnen een mbo-opleiding volgen op vier niveaus: 1. assistentenopleiding (een half tot een jaar) 2. basisberoepsopleiding (twee tot drie jaar) 3. vakopleiding (twee tot drie jaar) 4. middenkaderopleiding (drie tot vier jaar) Wie niveau vier heeft afgemaakt, kan doorstromen naar het hoger onderwijs. Studenten die andere niveaus doen, kunnen ook opleidingen stapelen of doorstromen. Door bijvoorbeeld eerst alle niveaus te doen, daarna hbo en vervolgens universiteit. Zo stapelen ze opleidingen. Daarnaast kunnen studenten die het vierde niveau hebben afgerond natuurlijk ook een kopstudie van één of twee jaar doen binnen het mbo; een specialistenopleiding. Jojanneke heeft een sterke eigen mening en wil graag de politiek in. Ze is gemotiveerd en zit in het laatste jaar van haar mbo-opleiding medewerker personeel en arbeid. Omdat ze zich wil ontwikkelen, gaat ze eerst nog communicatie studeren op een hogeschool in Leeuwarden. Daarna wil ze instromen in het masterprogramma van de universitaire studie politicologie in Nijmegen. Binnen het mbo bestaan twee soorten van leren in de praktijk. Mbo-studenten kunnen kiezen voor de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) en de beroepsopleidende leerweg (bol). Studiefinanciering krijgen studenten als ze een beroepsopleidende leerweg volgen van minimaal een jaar op niveau 1 (assistentenopleiding), niveau 2 (basisberoepsopleiding), niveau 3 (vakopleiding) of niveau 4 (middenkaderopleiding of specialistenopleiding). Wie de bol-kant kiest, volgt meer theorie-uren

4 1.2.2 Studeren op de onderwijsinstelling en brengt het geleerde in de praktijk via stages. Die stages vormen twintig tot zestig procent van de opleiding 4. Bij bbl werken studenten drie tot vier dagen per week in een bedrijf (minimaal 24 uur). De rest van de week krijgen ze theoretisch onderwijs op de onderwijsinstelling. Zij hebben geen recht op studiefinanciering Hoger onderwijs Hoger onderwijs is de overkoepelende naam voor opleidingen aan hogescholen en universiteiten. Op hogescholen wordt hoger beroepsonderwijs onderwezen en bij universiteiten spreken we over wetenschappelijk onderwijs. Studenten in het hoger onderwijs volgen een verplichte drie- of vierjarige bacheloropleiding en kunnen daarna een één- of tweejarige masteropleiding volgen (zie 1.2.3). Rob en Bastiaan kennen elkaar al hun hele leven. Op de basisschool waren ze onafscheidelijk en hoewel ze daarna verschillende opleidingen gingen volgen, bleven ze beste vrienden. Rob studeert bedrijfseconomie op een hogeschool in het westen en Bastiaan doet de bbl-opleiding sport- en bewegingscoördinator aan een ROC in het midden van het land. Van Rob wordt veel zelfstandigheid gevraagd. Hij is compleet verantwoordelijk voor zijn eigen voortgang en in tegenstelling tot Bastiaan leert hij zijn werk niet in de praktijk en zit hij vooral in de collegebanken Master en Bachelor Wie gaat studeren in het hoger onderwijs, krijgt te maken met de begrippen bachelor en master. De bachelor-masterstructuur (het zogenaamde BaMastelsel) is in 2002 ingevoerd met als doel dat opleidingen op Europees niveau beter bij elkaar aansluiten. De nieuwe titels maken het makkelijker om mee te doen aan uitwisselingsprojecten tijdens de studie. Ook vergemakkelijkt het nieuwe diploma het vinden van een baan of studie in het buitenland

5 Studeren De graad Bachelor hoort bij het afronden van een vierjarige hbo-opleiding aan een hogeschool of een driejarige studie aan een universiteit. Die bachelor staat echter niet gelijk aan een afgeronde wetenschappelijke opleiding. Wie verder wil studeren, kan binnen één of twee jaar zijn master halen. Dat kan zowel op hbo-niveau als op universitair niveau. Een universitaire bachelor stroomt meestal door naar een universitaire master. De opleidingen hebben verschillende studielasten (studiepunten). Een studiejaar bestaat uit zestig studiepunten of ECTS (European Credits). Een studiepunt staat voor 28 uur studieinspanning. Ernesto studeert logopedie aan een hogeschool. Hij werkt hard en kijkt intussen rond, omdat hij na het afronden van zijn hbo-bachelor graag een master wil halen. Op een universiteit in het noorden van het land ontdekt hij dat hij door kan gaan voor de universitaire master Speech and Language Pathology. De titels die je na het afronden van een opleiding in het hoger onderwijs behaalt, kunnen zijn 5 : Letter Titel Verkrijg je na B Bachelor Het succesvol afronden van een hboopleiding (internationale titel) Bc Baccalaureus Het succesvol afronden van een hboopleiding (Nederlandse titel) BA Bachelor of Arts Behalen van een wo-bachelor: voor studies in de geesteswetenschappen Bsc Bacelor of Science Behalen van een wo-bachelor in een bètastudie of een studie toegepaste of sociale wetenschap Ir. Ingenieur Behalen van mastergraad in landbouw en natuurlijke omgeving of techniek Ing. Ingenieur Behalen na bachelorgraad

6 1.2.3 Studeren Letter Titel Verkrijg je na AD Associate Degree Een tweejarig programma in het hoger beroepsonderwijs. Een Ad-programma wordt aangeboden door een hogeschool en is onderdeel van een hbo-bacheloropleiding. De vooropleidingseisen zijn gelijk aan die voor de betreffende hbo-bacheloropleiding. Meestal heeft een Ad-programma een studielast van 120 studiepunten. Studenten kunnen de opleiding dus binnen twee jaar afronden. Er bestaat ook een postinitiële masteropleiding. De onderwijsinstelling bepaalt zelf wie er wordt toegelaten. Postinitiële opleidingen bouwen voort op een al behaalde bachelor of masteropleiding. Het zijn beroepsgerichte opleidingen. M Master Behalen van mastergraad na het afronden van een hbo-opleiding. MA Master of Arts Behalen van een mastergraad na het afronden van een universitaire opleiding in de geesteswetenschappen MSc Master of Science Behalen van een mastergraad na het afronden van een universitaire bètastudie of een studie sociale of toegepaste wetenschap Mr Meester Behalen van mastergraad in de rechten Drs. Doctorandus Behalen na mastergraad Dr. Doctor (voor je naam) Na promotie, voor je naam zetten D. Doctor (achter je naam) Na promotie, achter je naam zetten PhD Philosophiae Doctor Na promotie, afhankelijk van de gebruikswijze van het land waarin dit diploma is gehaald, voor of achter je naam zetten. Zoals je in bovenstaand schema ziet, zijn de termen drs. (doctorandus), dr. (doctor), mr. (meester) en ing. of ir. (ingenieur) met de komst van de bachelor-masterstructuur niet verdwenen. Volgens de Wet op het Hoger 20

7 Studeren onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek mag een universitair afgestudeerde in plaats van de mastergraad de titels ir. (ingenieur), mr. (meester) of drs. (doctorandus) voeren. Hbo-afgestudeerden mogen in plaats van de bachelorgraad de titels ing. (ingenieur) of bc. (baccalaureus) voeren. Afgestudeerden moeten echter wel kiezen of ze de nieuwe graden gebruiken of de oude titels. Ze mogen niet tegelijkertijd gebruikt worden. Fabiola is in 2010 afgestudeerd in de psychologie aan de universiteit en heeft de Mastergraad behaald. Zij mag voortaan niet alleen M. achter haar naam zetten, maar ze kan er ook voor kiezen de titel drs. voor haar naam te zetten. Met de invoering van het BaMa-systeem zijn de oudere termen namelijk niet verdwenen. Als zij verder gaat, onderzoek doet en succesvol een proefschrift schrijft, kan ze promoveren en de graad Doctor halen. Dan mag Fabiola voortaan dus dr. voor haar naam zetten. Ze mag niet de nieuwe graad en oude titel tegelijkertijd gebruiken en moet dus kiezen Major en Minor Wie aan een hogeschool of universiteit studeert, krijgt ook te maken met de begrippen major en minor. Dit is vooral van toepassing voor bachelors. Het eerste studiejaar is het propedeusejaar. Een propedeuse is een bewijs dat een student zijn eerste jaar succesvol heeft afgerond. Op sommige opleidingen moeten studenten daarvoor een propedeutisch examen doen. Daarna wordt de studie verdeeld in twee onderdelen: de major (het hoofdprogramma) en de minor (een keuzeprogramma). Naast het hoofdprogramma en het belangrijkste deel van de opleiding (major), kiest de student voor één of meerdere minors. Hoeveel minors een student kiest, is afhankelijk van de wensen van de hogeschool of de universiteit en de opleiding die iemand volgt. Een student hoeft zich niet alleen te beperken tot minors die door de eigen opleiding worden aangeboden. Het is zelfs mogelijk om minors op andere hogescholen te volgen, zowel in Nederland als in het buitenland. Het majorminor systeem wordt namelijk internationaal gebruikt. Voordelen van deze structuur zijn dat een student zijn kennis kan verbreden en meer mogelijkheden heeft om zich te specialiseren. Voor bachelors kunnen minors ook gunstig zijn als voorbereiding op een masteropleiding aan de universiteit. 21

8 1.2.5 Studeren Niet alleen het aantal minors dat een student kan of moet volgen, verschilt per studie. Ook de omvang in studiepunten verschilt. Wie bijvoorbeeld een opleiding aan de Hogeschool van Amsterdam volgt, haalt al 210 punten in het majorgedeelte en doet in het derde of vierde jaar van de studie een minor om de overige dertig punten te behalen. Bij Hogeschool Leiden haalt iemand, afhankelijk van zijn opleiding, voor zijn major minimaal 180 en maximaal 210 studiepunten. De minor bestaat dan dus uit zestig of dertig punten. 6 Een aantal mbo-instellingen biedt tegenwoordig ook minors aan. Bij het ROC van Twente volgen studenten bijvoorbeeld een beroepsopleiding met een regulier deel en een zogenaamde vrije ruimte. Bij een paar van die beroepsopleidingen is die ruimte vormgegeven volgens de major-minor structuur. Ook mbo-studenten kunnen kiezen uit minoren binnen hun eigen opleiding en die van andere opleidingen of mbo-colleges. Na het succesvol afronden van een minor krijgen studenten van ROC van Twente een getuigschrift. 7 Alice studeert Nederlands aan een universiteit. Als ze afgestudeerd is, wil ze graag een master journalistiek aan dezelfde universiteit doen. De selectieprocedure voor deze populaire studie met weinig plekken is streng en helaas ontvangt ze een afwijzing. In de brief wordt haar uitgelegd waarom. Als ze tijdens haar universitaire bacheloropleiding voor de minor journalistiek had gekozen, had ze een grotere kans gehad aangenomen te worden. Nu delft ze het onderspit ten opzichte van bachelors die de minor wél hebben gevolgd en al wel voorkennis van het vak hebben opgedaan Duur van de studie Over het algemeen duurt een voltijd hbo-studie vier jaar. Het bachelordiploma is dan het einddiploma. Een universitaire bacheloropleiding duurt drie jaar en wordt gezien als een afgeronde opleiding. Dat betekent nog niet dat een student zijn universitair einddiploma heeft. Om een volledige universitaire studie af te ronden, moet ook de masterfase gevolgd worden. Die duurt één of meerdere jaren major-minor-opleidingsprogramma 22

9 Studeren Studenten die een hbo-bachelordiploma hebben, kunnen overstappen op een universitaire masteropleiding. Zij moeten dan vaak wel een premaster volgen (een soort schakeljaar). Wie een universitaire bacheloropleiding heeft gedaan en een niet-aansluitende master kiest, moet ook eerst een schakeljaar doen. Er zijn ook studies die veel langer duren dan de eerder gestelde drie tot vijf jaar. Zo duurt een studie geneeskunde of technische geneeskunde aan de universiteit zes jaar (drie jaar bachelor en drie jaar master). Ook andere opleidingen, zoals bijvoorbeeld technische informatica, beslaan een langere periode. Een studie aan het mbo duurt gemiddeld drie jaar. Zowel in het hbo als in het mbo zijn er verschillende mogelijkheden om je studie verkort te doen. Marianne wil chirurg worden. Nadat ze is geslaagd voor het vwo, is ze ingeloot voor een universitaire studie geneeskunde. Na het behalen van haar bachelor van drie jaar, moet ze nog een masteropleiding geneeskunde afronden van drie jaar. Daarna kan ze zich specialiseren door middel van medische vervolgopleidingen. Die variëren van twee tot zes jaar. Het is dus goed mogelijk dat ze uiteindelijk twaalf jaar aan het studeren is. 23

10

11 2 Ontwikkelingen Het hoger onderwijs is door de jaren heen onderwerp geweest van stevige politieke discussies. De laatste ontwikkeling is de mogelijke omzetting van de basisbeurs en aanvullende beurs naar een sociaal leenstelsel. 2.1 Bezuinigingsvoorstellen Op 1 april 2010 bood het kabinet Balkenende IV de rapporten van de Commissie Brede Heroverwegingen aan de Tweede Kamer aan. Deze commissie bestond uit twintig verschillende werkgroepen die met oplossingen moesten komen voor de grote financiële problemen waarin Nederland dreigt te belanden door de economische crisis. In de Miljoenennota 2009 was één van de belangrijkste doelen om in 2020 een slimmer, sterker, schoner, meer solidair en solider Nederland te zijn. Om dit doel te halen, moet er geld vrijkomen voor ontwikkelingen en nieuw beleid. En wel door de staatsschuld af te lossen. Om te kijken waar bespaard kan worden, stelden de twintig werkgroepen voorstellen samen. Iedere werkgroep leverde voorstellen aan die twintig procent besparingen opleveren. 2.2 Werkgroep Hoger Onderwijs De werkgroep Hoger Onderwijs, onder leiding van jurist Hans van der Vlist, onderzocht waar besparingen mogelijk waren in het hoger onderwijs. Het onderzoek richtte zich onder meer op de studiefinanciering, oftewel het vergoedingsstelsel van het hoger onderwijs. Volgens de werkgroep werd er in 2010 ongeveer 5,8 miljard aan het hoger onderwijs besteed. 25

12 2.2.3 Ontwikkelingen Deze heroverweging betreft het geheel aan collectief gefinancierde instrumenten in het hoger onderwijs samenhangende met i) het publiek bekostigde onderwijsdeel van het hoger onderwijs; ii) het bieden van financiële mogelijkheden voor studenten om deel te nemen aan het hoger onderwijs. Bron: Lange studieduur? Van der Vlist en de zijnen concludeerden in hun rapport onder andere dat de overheid geld in de vorm van een basisbeurs en een aanvullende beurs geeft aan studenten, die daar eigenlijk best zonder kunnen. Daarbij oordeelt de werkgroep dat de kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs in vergelijking met het buitenland, onder druk staat. Met name als het gaat om de duur van de studie en het aantal studenten dat hun studie niet afmaakt. Ook zijn er in Nederland naar verhouding weinig studenten die excellent presteren. Echte toptalenten zijn schaars. In de samenvatting van het rapport van de commissie staat dat bijna 35 procent van de hbo-studenten na zeven jaar is uitgevallen of nog geen diploma heeft gehaald. Voor studenten die een opleiding volgen aan een universiteit, betreft dit een aantal van 25 procent. Er is vooral veel uitval in het eerste jaar. Daarnaast wordt veel gewisseld van studie. 8 Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is de studieduur in Nederland voor veel studenten vaak langer dan de vier of vijf jaar die voor de totale opleiding staan (opleidingen zoals geneeskunde uitgezonderd). De helft van de studenten die een universitaire opleiding volgt, studeert gemiddeld na zes jaar af. Hbo-studenten doen het iets sneller. Van hen heeft meer dan de helft na vijf jaar een diploma op zak. 8 Samenvatting bij het rapport brede heroverwegingen: Hoger Onderwijs, Studeren is investeren. 26