Radicalisering van Islam of islamisering van de radicaliteit?

Transcriptie

1

2 Radicalisering van Islam of islamisering van de radicaliteit? De redactieraad van Beleid voeren in het onderwijs wil in dit boek een breed en genuanceerd beeld schetsen van radicalisering, radicaal gedachtegoed dat jongeren oppikken, waardoor ze zich laten (mis)leiden en waardoor ze in sommige gevallen bereid zijn over te gaan tot gewelddadig extremisme. Dit boek wil scholen een kader en informatie bieden om over dit fenomeen te reflecteren, om er op school mee om te gaan en jongeren ervoor te behoeden. De redactieraad wijst erop dat radicaal gedrag van jongeren zoals hypotheses verwoorden, openstaan voor nieuwe en afwijkende opvattingen, experimenteren met nieuw (risico)gedrag, testen door provocerende uitspraken te doen, zich afzetten tegen gezag (van ouders en school) en grenzen verleggen, kenmerkende eigenschappen zijn van opgroeiende adolescenten. Bij jongeren is de wens om de wereld te verbeteren vaak een belangrijke drijfveer in hun zoektocht, waarbij ze soms stevige politieke en ideologische standpunten innemen. Daarom waarschuwt de redactieraad voor de valkuil van culturalisering, waarbij we de focus enkel zouden leggen op de radicaliteit van jongeren met een islamachtergrond en we hun radicale uitspraken ongenuanceerd zouden bestempelen als gevaarlijk extremisme. Natuurlijk is er in de scholen meer aan de hand dan enkel de aanwezigheid van turbulente jongeren. Scholen krijgen meer en meer te maken met de effecten van extremisme buiten de school. Vanaf 2013 kwamen Syriëstrijders in de actualiteit. Steden, gemeenten, maar ook scholen, werden geconfronteerd met jongeren die aan de zijde van extremistische groeperingen naar Syrië vertrokken om er te vechten tegen het regime van Assad. De aantrekkingskracht die de geopolitieke situatie in deze regio uitoefende op een aantal jongeren nam toe, ook door de opkomst van de Islamitische Staat (IS). Charlie Hebdo en Hyper Casher, de aanslagen o.a. in Parijs, Ankara, Brussel, Istanbul, Berlijn: het zijn gebeurtenissen met een enorme impact op de maatschappij. Deze maatschappe- 7

3 lijke onrust komt mee de school binnen waardoor in nogal wat scholen de spanningen oplopen. Maar laat ons duidelijk zijn: het gaat niet enkel over islamitisch extremisme. Het radicaliseringsproces is evenzeer van toepassing op antisemitisme en andere vormen van racisme, op rechts en links extremisme, dierenactivisme en homohaat. In alle gevallen gaat het om extreme overtuigingen die kunnen uitmonden in onwettige handelingen. Jongeren staan dan vaak lijnrecht tegenover elkaar of tegenover de leerkracht en meningen worden vaak zeer heftig en nadrukkelijk geuit. Het vraagt veel van scholen en leerkrachten om met deze polarisatie om te gaan. Verwarrende begrippen, korte historiek van het begrip radicalisering 1 Het begrip radicalisering - in samenhang met het begrip terrorisme - is recentelijk ontstaan na de aanslagen van 9/11 in de VS en het maakte in Europa vanaf 2004 een sterke opgang na de terroristische incidenten en aanslagen in Nederland, Spanje en Londen. Het doet opgeld n de anti-terreurpolitiek van Europa, op het moment dat we met ongeloof vaststellen dat de daders niet uit het verre buitenland blijken te komen, zoals bij 9/11, maar wél uit migratiegemeenschappen in de eigen landen. Wat zijn de redenen dat iemand die hier opgroeit, zich tegen de eigen landgenoten keert en van een normale burger plots een terrorist wordt? Vanaf het begin erkenden beleidsmensen op het niveau van de Europese Commissie dat het begrip aanleiding gaf tot oversimplificering van een uitzonderlijk complex probleem, dat zowel te maken heeft met individuele geschiedenissen als met de maatschappelijke context. Toch vond het begrip radicalisering, hoewel slecht gedefinieerd en ongrijpbaar als concept, breed ingang in het taalgebruik en begon het een eigen leven te leiden. Er kwam ook nooit consensus over de mogelijke oorzaken. Sommigen meenden een motivatie te vinden in de woede die ontstaat uit sociale marginalisering en politieke uitsluiting, voor anderen golden ideologische en theologische oorzaken. Hoewel onderzoek uitwees dat ideologie en religie slechts een bijkomende rol spelen en niettegenstaande het feit dat de ervaringen van de eerstelijnspreventiewerkers uitwezen dat ideologische of theologische discussies met geradicaliseerde individuen weinig ter zake deden, werden ideologie en religie langzaam maar zeker de dominante bril waarmee men radicalisering bekeek. De interventies focussen daarom op de aanpak van individuen, terwijl de politieke, sociale en economische aspecten naar de achtergrond verschuiven. Nog later raakte radicalisering vermengd met de toenemende bezorgdheid van het Westen over immigratie, integratie en Islam. Radicalisering wordt nu vaak benaderd als een uniek en hedendaags verschijnsel dat bijna uitsluitend te maken heeft met moslimgerelateerde onderwerpen. Rik Coolsaet is Emeritus Gewoon Hoogleraar aan de Universiteit Gent en Senior Associate 2x punt= correct? Fellow aan het Egmont-Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen (Brussel). 8

4 Aspecten van verklaring, met welke aspecten kan onderwijs aan de slag? Het radicaliseringsproces kunnen we dus niet met een eenvoudig model verklaren. Het kan niet los worden gezien van de maatschappij waarin we leven. Als verklarende factoren komen achterstelling, uitsluiting en het ontbreken van maatschappelijke kansen, de geopolitieke situatie en de invloed van de sociale omgeving naar voren. De bijdrage van Arjan De Wolf geeft een mogelijk verklaringsmodel voor het ontstaan van radicalisme en beschrijft de rol die onderwijs in de bestrijding en preventie kan spelen. De bijdragen van Emma Onraet e.a. en Simon Schepers situeren de rol van de school in de eerste plaats bij preventie van extreme radicalisering en bij het bestrijden van het gevoel van ongelijkheid. Vanuit de inzichten over de multipele oorzaken van de huidige radicalisering kan de school inzetten op een verbindend, inclusief schoolklimaat, een stimulerende leef- en leeromgeving, het voorkomen van uitsluiting en afhaken van individuele leerlingen evenals het voorkomen van polarisatie. In de interviews horen we duidelijk dat de school kan zorgen voor een pedagogisch klimaat waarin respect voor iedereen centraal staat en waarin het duidelijk is dat iedereen erbij hoort. Daarbij speelt contact met de ouders, ook na de schooluren, een belangrijke, algemeen preventieve rol. De school beseft dat het debat, zoals het nu wordt gevoerd, een impact heeft op de identiteitsontwikkeling van (moslim)jongeren. Karin Heremans verduidelijkt in haar bijdrage hoe de school met enkele ingrepen in het curriculum ervoor kan zorgen dat het gesprek over moeilijke onderwerpen, over maatschappelijke spanningen en onrust en over geopolitieke thema s plaatsvindt. Zo kan ze leerlingen helpen om hierover kritisch te kunnen denken en te beslissen. Het respect en vertrouwen van de jongeren nemen hierdoor toe. Een aantal bijdragen gaat in op breed gedragen acties over actief burgerschap. Het zijn bij uitstek geschikte mogelijkheden om het gesprek aan te gaan (interview). Het gesprek blijven aangaan in de klassen en individueel met jongeren die zich afwenden van de samenleving, is fundamenteel. Specifieke preventie moet bijgevolg op de eerste plaats gericht zijn op het detecteren van signalen dat jongeren die zich hebben klemgereden, geen uitweg meer lijken te zien en zich daarom aangetrokken voelen tot afwijkend gedrag, gaande van zelfmoord, over straat- en drugbendes, tot de Syriëgang. Johan Detraux toont in zijn bijdrage aan dat deze benadering veel gelijkenissen vertoont met de aanpak van sekteleden. De school heeft oog voor individuele leerlingen die afhaken en maakt dan tijd voor contact met hen. Ze is alert voor het buitensluiten of pesten van leerlingen. Via maatwerk tracht de school samen met de jongere hem of haar terug een perspectief te bieden. Een aantal bijdragen besteedt aandacht aan de zorgvuldige interpretatie van signalen en realiteitsbesef met betrekking tot het onderwerp extreme radi- 9

5 calisering. Hierbij bouwt de school in haar onmiddellijke omgeving een netwerk uit van actoren met wie ze kan samenwerken 2. De meest directe partner is uiteraard het CLB. Hoe het onderwijsbeleid met de problematiek van radicalisering omgaat lezen we in de bijdragen van Emilie Le Roi en Khalid Benhaddou (Vlaanderen) en Karin Heremans (Europa). Sociaal-economische en emotionele problematieken raken de school. We weten dat ze het leren belemmeren. De voedingsbodem voor extreme radicalisering is gekend en wordt meegebracht naar school. Het detecteren, signaleren en onderzoeken van deze gevoelens behoren bijgevolg tot de pedagogische taak van de school. In alle bijdragen aan deze publicatie vinden scholen elementen voor een proactief schoolbeleid en voor zinvolle interventies op school-, klas- of leerlingenniveau. Namens de redactie Beleid voeren in het onderwijs (Uitgeverij Politeia) Willy Steensels en Frie Van Camp 2 Zie hiervoor op Handvatten voor de preventie, de aanpak en omgang met radicalisering binnen onderwijs (laatste update). 10