Een orthopedagogische kijk op middelenafhankelijkheid. Dr. Tina Van Havere en Dr. Jessica De Maeyer Vakgroep Orthopedagogie, HoGent

Transcriptie

1 Een orthopedagogische kijk op middelenafhankelijkheid Dr. Tina Van Havere en Dr. Jessica De Maeyer Vakgroep Orthopedagogie, HoGent

2 Wat mogen jullie verwachten? Orthopedagogische kijk? Visie op verslaving Mens milieu middel Veranderingsmodel Prochaska en Diclemente Continuum of care Herstel binnen de verslavingszorg Implicaties voor de ondersteuning van personen met middelenafhankelijkheid

3 Orthopedagogische kijk? wetenschappelijke discipline, die vertrekt vanuit een praktijkgerichte oriëntatie met een sterke focus op het handelen De studie van methodische, integratieve, ethische en betekenisvolle sociale interacties en ondersteuning in opvoedkundige situaties die als problematisch ervaren worden, met als doel de leefsituaties, de kwaliteit van leven en de participatie in de maatschappij van alle betrokkenen te verbeteren, en dit door wetenschappelijk onderbouwde kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden (Vakgroep Orthopedagogiek, UGent, 2013).

4 Addiction - YouTube

5 Visie op verslaving

6 Evoluerende visie op verslaving (Van den Brink, 2005) nu Moreel model Gevangenis, heropvoedingskamp nu Farmacologisch model Verbod op alcohol en drugs nu Symptomatisch model Psychotherapie en TG Ziektemodel Medicatie; AA Leertheoretisch model Gedragstherapie nu Biopsychosociaal model Multi-modale therapie nu Hersenziekte model Medicatie en gedragstherapie

7 Mens milieu - middel Multifactorieel verklaringsmodel MENS MIDDEL MILIEU IDM/VAD

8 (niet)problematisch gebruik (VAD) Occasioneel riskant gebruik Chronisch gebruik of langdurig overmatig gebruik

9 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente Kenmerken van het motivatieproces Motiveren is meer dan alleen een schouderklop Leidt tot keuzeproces, dat gemaakt wordt door de cliënt Keuze kan ook betekenen dat er niet veranderd wordt

10 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente = Hoe veranderen mensen? Opzet: Gemeenschappelijke principes aan de basis van verandering

11 stadia permanente uitgang consolidatie teru gval start actieve veran derin g voorbeschou wing besliss in g bescho uwing tussentijdse uitgang

12 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente DE VOORBESCHOUWING persoon in kwestie is zich niet niet bewust van probleem, anderen des te meer weerstand en ontkenning wordt opgebouwd en vaak verhoogd hulpverlening onder druk van de omgeving

13 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente DE BESCHOUWING persoon wordt zich bewust van (een) probleem Afwegen van vóór en tegen zoeken naar oplossing, vaak nog wel «als de ander verandert» bewustzijn en bezorgdheid voor het probleem laten toenemen

14 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente DE BESLISSING beslissen om te veranderen onderhandelen over doelen en manieren in ruim palet voorzien

15 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente DE ACTIEVE VERANDERING wat men traditioneel therapie noemt ook zonder hulpverlening, reëel toepassen van een methode

16 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente DE CONSOLIDATIE duurzaam verankeren van bereikte veranderingen focus op hoe volhouden

17 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente TERUGVAL Leermoment! Problemen verder analyseren Hoe in de toekomst mee omgaan? "I did not fail 100 times, I only found 100 ways that did not work (Thomas Edison)

18 Veranderingsmodel Prochaska & Diclemente Kenmerken veranderingsproces: Langzaam Plotse veranderingen vaak in stilte voorbereid Snel succes is uitzonderlijk Verloopt in stadia (cirkel) Ambivalentie en weerstand Gaan vooraf aan iedere belangrijke beslissing Willen weglopen en ook niet willen weglopen Is niet het bewijs van onvoldoende motivatie Terugval Deel van verandering Leermoment Mogelijkheid om eruit te stappen keuze ligt bij cliënt Interventies verschillen naargelang de fase

19

20 Hulpverleningsvormen

21 Continuum of care

22 Overzicht hulpverleningsvormen in Vlaanderen Hulp zonder of met minimale professionele tussenkomst Professionele zorg Outreach Eerstelijnsgezondheids- en welzijnszorg Ambulant MSOC, ambumant dagcentrum, CGG Online Residentiële hulp EPSI, PAAZ, PZ, ontwenningsprogramma, TG, kortdurende TG s en beschut wonen Cf.

23 Hulp zonder (of minimale) professionele tussenkomst Zelfhulpgroepen Zelfhulpprogramma s en zelftests Twee voorbeelden

24 Onderscheiden professionele hulpverleningsvormen Drugvrije behandeling Ontwenningsbehandeling Substitutietherapie Harm reduction Reïntegratie en nazorg

25 Drugvrije behandeling Toepassing van psychosociale en opvoedkundige methodes i.f.v. abstinentie Residentiële en langdurig behandeling: bv. therapeutische gemeenschap Ambulante gesprekstherapie Medicatie: enkel voor bestrijding ontwenningsverschijnselen (antidepressiva en benzodiazepines); laatste jaren evolutie binnen ambulante centra Enige alternatief voor niet-opiaatverslaafden Wetenschappelijk onderzoek: 30-50% program completion Length Of Stay (LOS): succes (retentie en motivatie)

26 Ontwenningsbehandeling Stopzetten druggebruik; motiveren en evt. doorverwijzen Medicatie: Naltrexone, clonidine, lofexidine en buprenorphine: effectief voor terugdringen ontwenningsverschijnselen Methadon: vooral effecten bij substitutiebehandeling Fysieke ontwenning: enkele dagen max. 2 weken In crisiscentra gebeurt vaak ook oriëntatie

27 Substitutiebehandeling Standaard evidence-based behandeling voor opiaatafhankelijkheid Doelstellingen: Vermindering van illegaal opiaatgebruik Schade voorkomen door het gebruik van opiaten Welzijn van opiaatgebruikers (QoL) bevorderen Hoe? Aanbieden laagdrempelige, ambulante hulpverlening, multidisciplinair Substitutiebehandeling positief effect op : illegaal druggebruik gezondheidsrisico s (spuiten, delen injectiemateriaal) criminele betrokkenheid sociaal functioneren

28 Substitutiebehandeling Legale opiaten (voornamelijk methadon en buprenorfine) worden op een regelmatige basis toegediend om straatheroïnegebruik te verminderen/stoppen Persoon bevindt zich tijdens behandeling dus in neutrale toestand, bij regelmatig gebruik en voldoende dosis Weinig nevenwerkingen, kan jarenlang gebruikt worden Voorzien door MSOC, dagcentra en huisartsen Nood aan psychosociale behandeling naast substitutietherapie lichamelijke afhankelijkheid blijft bestaan

29 Harm reduction Oorspronkelijk drughulpverlening: drugvrije benadering Primaire doel: niet het druggebruik zelf bestrijden, maar de schade en risico s geassocieerd met druggebruik beperken bij druggebruikers en hun omgeving door: Geven van informatie Beschikbaar maken van hulpbronnen (steriel injectiemateriaal) Sensibilisering Aanleren van vaardigheden Bewerkstelligen van een attitudeverandering Voorbeelden: spuitenruil, pill testing, gebruikersruimtes, vaccinatieprogramma s, Op niveau van de individuele gebruiker, de omgeving en de volksgezondheid

30 Re-integratie en nazorg Belangrijkste moment van het behandelingsproces (!) Succes afhankelijk van mate van ondersteuning + zingeving Belangrijke pijlers: Huisvesting Tewerkstelling en beroepsopleiding (onderwijs) Sociaal netwerk: familie, vrienden Vrijetijdsbesteding Samenwerking tussen klassieke drughulpverlening en het welzijnswerk (CAW s, OCMW, ) Coördinatie en afstemming door casemanagers en trajectbegeleiders

31 Herstel binnen de verslavingszorg

32 Herstel binnen de verslavingszorg Zesde staatshervorming Evolutie naar meer herstelgerichte zorg Visienota: Naar een geïntegreerde en herstelgerichte zorg voor mensen met een verslavingsprobleem Herstel van verslavingsgedrag en eraan gerelateerde problemen is een individueel proces van positieve verandering, op vlak van gezondheid, dagelijks functioneren, maatschappelijke participatie en persoonlijke ontwikkeling.

33 Herstel binnen de verslavingszorg Herstel van verslavingsgedrag betreft alle dimensies van herstel: klinisch herstel: bevorderen van gezondheid, reductie van symptomen functioneel herstel: uitvoeren van dagelijkse activiteiten en herstel van functioneren op biopsychosociaal vlak maatschappelijk herstel: betreft iemands participatie en positie in de samenleving (bv. rol in het gezin, werk hebben (al dan niet betaald), maatschappelijke identiteit herwinnen,...) persoonlijk herstel: hoop, zelfwaardering, identiteit, zingeving, toekomstperspectief

34 Herstel binnen de verslavingszorg Gericht op verschillende levensdomeinen Op vlak van verslaving zijn verschillende streefdoelen mogelijk: abstinentie, gecontroleerd of verminderd gebruik, of verminderen van de schadelijke gevolgen voor de persoon/omgeving -> kunnen fluctueren doorheen het herstelproces Om herstel te bevorderen is samenwerking met verschillende sectoren belangrijk, niet enkel categoriale zorg (vb. werkgelegenheid, justitie, welzijnswerk, ) Nood aan kennis bij de eerste lijn case finding Verslaving niet als exclusiecriteria opnemen toegankelijkheid Belang om in te zetten op beeldvorming bij zorgverleners en ruimere samenleving maatschappelijke component

35 Harm reduction en herstel Herstel kan zowel abstinentie als harm reduction inhouden Harm reduction kan een eerste stap zijn in een hersteltraject Relatie dient centraal te staan, niet de interventie op zich Harm reduction niet zien als laatste redmiddel

36 Implicaties voor de ondersteuning van personen met middelenmisbruik Nood aan een zorgcontinuüm + combinatie van medicatie, counselling, therapie, schadebeperking, dienstverlening en maatschappelijke ondersteuning Verslaving = Chronische aandoening Nood aan langetermijnbenadering Middelenafhankelijkheid: gezondheids- én sociale problemen Gebruik heeft een functie Vaak primaire focus op druggebruik en onderliggende oorzaak; ondanks prioriteit van andere leefdomeinen Inzicht in persoonlijke ervaringen van druggebruikers verhogen inzicht omtrent impact van verslaving

37 Bedankt voor jullie aandacht! Contactgegevens: en