DURF 8. Toekomstvisie bouwsector. DURF 6 Kennis en onderwijs. DURF 4 Aanbesteden en benchmarken. DURF 8 Toekomstvisie bouwsector. DURF 5 Bouw en ICT
|
|
- Christiana Visser
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DURF 1 Cultuur en gedrag DURF 2 Bouwen voor de gebruiker DURF 3 Samenwerken en ketenintegratie DURF 4 Aanbesteden en benchmarken DURF 5 Bouw en ICT DURF 6 Kennis en onderwijs DURF 7 Praktijkprojecten DURF 8 Toekomstvisie bouwsector DURF 9 Het programma PSIBouw DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Wenkend perspectief voor de bouw Van daar en dan naar hier en nu Peter van Dommele, CEO van Esha Group Bouw gaat Nederland toekomstbestendiger maken. Hans Nieuwenhuis, directeur Getronics PinkRoccade Je moet weten waarom je wilt veranderen. Lessen Doen en laten Roel in t Veld We aanvaarden pas verandering als het verval groot is en het alternatief aantrekkelijk.
2 DURF 8-1 Inleiding op het thema 2 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Van daar en dan wenkend perspectief voor de bouw naar hier en nu Stelt u zich eens voor: over vijftien jaar is de Nederlandse bouw nationaal en internationaal toonaangevend op het gebied van duurzaam, conceptueel en flexibel bouwen. Leidend in de aanpak van energiegebruik, ruimtelijke ontwikkeling, wijkverbetering, mobiliteit. Dienst- Met vergelijkbare bewoordingen begint de Transitieagenda Bouw, waar tientallen mensen van verlenend, oplossingsgericht en veel eigen initiatief. binnen en buiten de sector de afgelopen jaren aan hebben gewerkt, en die eind 2008 het licht zag. Deze agenda gaat over de lange termijn en daar ontwikkeling van een visie voor de sector begint krijg je niet zomaar de handen voor op elkaar. met een gedegen analyse van de staat waarin de Toekomstgericht denken leidt, zo is het idee, al sector verkeert én van de trends waar de sector gauw tot luchtfietserij, terwijl we vandaag de dag geen invloed op heeft, maar waarvan de effecten al genoeg hebben om ons zorgen over te maken. wel degelijk bepalend zijn voor de sector. Welke trends onherroepelijk op de bouw toepasbaar Voor een programma dat is gericht op proces- en zijn, is compact beschreven in de publicatie Megatrends Bouw. systeeminnovatie van de sector (PSIBouw ontleent er zijn naam aan) is het echter van wezenlijk belang dat stapsgewijze innovaties een inbedding krijgen in de langere termijn: een visie geeft en heeft geen gemeenschappelijk antwoord op die De sector zelf kenmerkt zich door de fragmentatie perspectief en richting en kan daarmee dus buitengewoon praktisch en aards zijn. Een visie geeft op de korte termijn opvallend en zeer persistent. trends. Binnen de sector is eensterke gerichtheid antwoord op de vraag: wat gaan we nu ontwikkelen en wat laten we dus achterwege? tijdelijkheid maar ook door decennialang vastlig- De onderlinge relaties kenmerken zich door gende verhoudingen: kosten zijn belangrijker dan Een visie ontwikkelen is niet een kwestie van waarden, de bouw is sterk project georiënteerd, een beetje dromen hier, ambitie tje opschrijven toepassen van nieuwe kennis, en leren vormen daar, discussiebijeenkomst zus en trendwatcher een sluitpost. inhuren zo. Het is ook niet in beton gegoten. De Toekomstgericht denken leidt, zo is het idee, al gauw tot luchtfietserij.
3 Stelt u zich eens voor: over vijftien jaar is de Nederlandse bouw nationaal en internationaal toonaangevend op het gebied van duurzaam, conceptueel en flexibel bouwen. Leidend in de aanpak van energiegebruik, ruimtelijke ontwikkeling, wijkverbetering en mobiliteit. Een dienstverlenende sector die oplossingsgericht is en veel eigen initiatief toont. Het is een greep uit de analyse die de afgelopen jaren door meerdere partijen werd gemaakt en die op zichzelf niets nieuws bevat. Ieder benadert het probleem echter wel vanuit zijn eigen perspectief. En als er eensgezindheid tussen partijen in de sector is, dan leidt dat niet altijd tot concrete daden in de eigen organisaties. Die omzetting van weten naar doen blijkt het meest hardnekkige probleem in grote delen van de sector te zijn. In feite gaat het dan om de vraag hoe je gedrag en dus de cultuur van organisaties kunt veranderen. Over het belang van cultuur- en gedragsverandering is overigens iedereen het wel eens als het gaat om de sleutel van vernieuwing. De fragmentatie van de sector vertaalt zich uiteindelijk in een kleurrijke serie probleemanalyses, en dat maakt het buitengewoon lastig om een visie te bepalen die op sectorniveau enige zeg- 3
4 Ogenschijnlijk kleine vernieuwingen komen alleen voort uit geduld, tijd, doorzettingsvermogen en...durf. 4 DURF 6 Kennis en onderwijs gingskracht heeft. In die zin staat de bouw nog ver af van een sectortransitie, zoals de landbouw die heeft doorgemaakt of zoals de financiële wereld die momenteel doormaakt. Kennelijk is er ook in de bouw een echte crisis nodig. Hoe kun je nu zien wat er verandert en hoe kun je nu zien of die veranderingen bijdragen aan een transitie van de sector? Voor deze vragen is de afgelopen jaren een serie metingen verricht. Het blijkt onder meer dat het vertrouwen tussen de partners binnen de sector sterk is toegenomen en dat opdrachtgevers optimistischer geworden zijn over het innovatieve vermogen van bouwondernemingen. Dat is een goede basis voor een transitie, maar of die transitie daadwerkelijk voortzet is nog moeilijk meetbaar. De vernieuwing van de bouw heeft namelijk twee dimensies die zich niet eenvoudig in metingen laten weerspiegelen. Ze gaan om te beginnen over processen, technologie en systemen, maar ze gaan ook over de interactie met de samenleving. Als we door de hele sector heen kijken, dan zien we dat ze sterk naar binnen is gekeerd. De vernieuwingsbeweging in de bouw moet zich ontworstelen uit de structuur (de instituties en regels), de cultuur (houding en gedrag) en werkwijze (wetten, regels, procedures). PSIBouw heeft samen met een aantal andere programma s toch een begin gemaakt aan een methode om dit te meten, een zogeheten monitoringsraamwerk. In dit raamwerk is ook het maatschappelijk effect van dit type programma s meegenomen. Alleen zijn die effecten pas na langere tijd waar te nemen. Zoals uit DURF 1 tot en met 7 blijkt, is het veranderingspotentieel voor een fundamentele omslag wel degelijk aanwezig in de bouw. Er is een (bescheiden) urgentiegevoel, er is volop aanbod aan alternatieve diensten en processen, concepten en producten. Er is daarnaast een brede kennisbasis, een toenemende maatschappelijke druk en een aankomende generatie die het echt anders wil doen. De Transitieagenda voor de Bouw geeft daarvoor een doel. Niet als vaststaand baken, maar als vergezicht dat aantrekkelijk genoeg is om naar toe te werken en dat gaandeweg genoeg vragen opwerpt om het telkens van gedaante te laten veranderen. Het is niet de vraag óf de vernieuwingsbeweging in de sector voortgezet wordt, maar wel hoe, in welk tempo en met welke intensiteit. We hebben de afgelopen jaren ontdekt dat een toekomstvisie van grote betekenis is, vooropgesteld dat deze telkens een plaats krijgt in de kleine vernieuwingen. Die worden daarmee vanzelf onderdeel van het Grote Werk. Wat moet worden vermeden is grootse en meeslepende visies op te tuigen die geen enkele verbinding hebben met de praktijk van alledag. Ogenschijnlijk kleine vernieuwingen komen alleen voort uit geduld, tijd, doorzettingsvermogen, moed, lef en... Durf. <
5 DURF 8-2 Ervaringen Bouw gaat Nederland Peter van Dommele, CEO van Esha Group toekomstbestendiger maken Peter van Dommele nam als CEO van Esha Group bv geregeld deel aan de debatbijeenkomsten van PSIBouw, en zegt zich soms rot te ergeren aan bijeenkomsten in de bouw waar alles steeds opnieuw ter discussie wordt gesteld. Hou daar eens mee op en ga gewoon aan de gang. We hebben als sector de maatschappelijke plicht en kennis om Nederland toekomst- en klimaatbestendig te maken. Doe dat dan ook en pak je kansen. Een gesprek met een bevlogen mens. Van Dommele geeft sinds januari 2009 leiding aan de SUBLEAN Group: Sustainable Building and Living Environment As Normal. De urgentie om Nederland toekomst- en klimaatbestendig te maken staat op de maatschappelijke agenda. Het is nu zaak om de maatschappij en industrie zodanig te ontwikkelen, dat de volgende generatie het vanzelfsprekend en normaal vindt om bijvoorbeeld duurzaam te bouwen of maatschappelijk interactief ruimtelijk te ontwikkelen. Deze transitie is ingezet, en gaat onze bouwsector vele kansen bieden om daarin de leidende rol te nemen. SUBLEAN zal als onafhankelijke organisatie initiëren, aanjagen en diensten leveren om de diverse partijen industrieel en betrokken deel te laten nemen in het transitieproces. We gaan naar een kennisindustrie rondom toekomst- en klimaatbestendigheid van de Gebouwde Omgeving, stelt Van Dommele. Dat betekent volgens Van Dommele concreet ogen en oren openhouden en inspelen op (maatschappelijke) ontwikkelingen. Een goed voorbeeld daarvan noemt hij de totstandkoming van dak- en wegtransitie. Het ontwikkelen van bijvoorbeeld daken die energie leveren en waterremmend werken waardoor er minder overtollig regenwater via het riool hoeft te worden afgevoerd, en groendaken die de 5 Peter van Dommele: Het is nu zaak om de maatschappij en industrie zodanig te ontwikkelen dat ze klaar zijn voor de volgende generatie.
6 Peter van Dommele: We hebben een goed functionerende bouwsector en we moeten niet zo blijven hangen in het verleden. luchtkwaliteit verbeteren. Ze zijn ogenschijnlijk duurder dan de reguliere daken maar leveren op termijn een economische en maatschappelijke meerwaarde. Ambitie Meerwaarde. Het woord valt in het gesprek met Van Dommele al snel. Hij heeft meegewerkt aan debatsessies bij PSIBouw die aan de basis stonden van de Transitieagenda Bouw en ook daar nam hij het woord regelmatig in de mond. Wij kunnen als sector de gebouwde omgeving een waarde geven waardoor het duurzamer is 6 en binnen een periode van bijvoorbeeld dertig jaar naar behoren functioneert. Ik ondersteun dan ook de ambitie die de Transitieagenda nu uitstraalt. We hebben de kennis en ervaring in huis om het verschil te kunnen maken. Tegelijkertijd erkent hij als geen ander dat daar een prijskaartje aan hangt. Maar, zo benadrukt hij, als je nu bijvoorbeeld zou kunnen voorspellen dat de energielasten over pakweg vijf jaar met vijftien procent gestegen zijn, dan kun je eenvoudig uitrekenen dat je met innoverende energieaanpassingen, die nu wat meer budget vergen, op de lange termijn dus DURF 8 Toekomstvisie bouwsector veel goedkoper en duurzamer uit bent. Het is simpel draaien aan de maatschappelijke parameters. Als de politiek nu zou zeggen en vaststellen dat we over tien jaar de helft meer kwijt zijn aan energiekosten en gebiedsgebonden lasten door allerlei mondiale en klimaatveranderende ontwikkelingen, dan zal de woonconsument en ook de zakelijke gebruiker heel anders naar energiebesparende maatregelen gaan kijken. Kapitaliseer dat voordeel en je hebt direct ook een ruimer budget, en een nieuwe industriële ontwikkeling. Dit gaat ook op voor bijvoorbeeld luchtkwaliteit en waterbeleid. Een dergelijke maatschappelijke benadering zou in de visie van Van Dommele de positie van de bouw in een klap kunnen wijzigen. Want dan bieden wij als sector oplossingen die zich morgen al terugbetalen. Die oplossingen zijn er nu natuurlijk ook, maar de consument of zakelijke gebruiker vindt ze nu vaak te duur. De woonconsument wil op dit moment toch liever meer vierkante meters als comfort dan een koude-warmte-opslag installatie onder zijn huis. Geloof me, die houding zal veranderen naarmate de energie schaarser en dus ook duurder gaat worden. Peter van Dommele: De bouw moet vooruit verdedigen en constant willen scoren. Pas dan zijn we écht op de goede weg.
7 Kennisindustrie Volgens Van Dommele is de bouwsector klaar om Nederland toekomst- en klimaatbestendig te maken en te houden. We hebben in principe een goed functionerende bouwsector en we moeten niet zo blijven hangen in het verleden. Het bouwbedrijfsleven moet juist trots zijn op wat het realiseert. Er wordt teveel gepraat over hoe het allemaal anders moet in de bouw, maar we vergeten gemakshalve de enorme prestaties uit het verleden. En natuurlijk gaat er ook wel eens iets vreselijk mis. Maar naar mijn idee ligt de werkelijke uitdaging voor de bouw in de vraag hoe we Nederland toekomst- en klimaatbestendiger maken. Dat kunnen we, daar ben ik van overtuigd. En dat biedt ons ook de unieke gelegenheid om er een kennisindustrie van te maken, zodat we onze kennis en ervaring ook kunnen exporteren en de basis kunnen leggen voor een voortvarende toekomst. Peter van Dommele: Want dan bieden wij als sector oplossingen die zich morgen al terugbetalen. Vanzelfsprekendheid Van Dommele gelooft dan ook als geen ander in de transitie van een passieve naar een proactieve sector: Maar dat gaat stapje voor stapje. We moeten het alleen vanzelfsprekend maken. Grotere opdrachtgevers zoals RWS en de Rijksgebouwendienst moeten de bouw uitdagen met oplossingen te komen en het vervolgens ook vanzelfsprekend vinden om de markt z n werk te laten doen. We moeten wel accepteren dat we een nieuwe dimensie aan het ontwikkelen zijn. De markt moet op zijn beurt de dynamiek tonen en maatschappelijk innoveren om die prominentere rol op te eisen. We moeten de kansen pakken en zichtbaar maken. Ik vergelijk het altijd graag met voetbal. De bouw moet vooruit verdedigen en constant willen scoren. Pas dan zijn we écht op de goede weg. < 7
8 Hans Nieuwenhuis, directeur Getronics PinkRoccade Je moet weten waarom je wilt veranderen 8 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Hans Nieuwenhuis, directeur offshore bij Getronics PinkRoccade, zit momenteel met zijn onderneming middenin een transitieproces. Immers, zijn bedrijfsonderdeel is deze zomer verkocht aan de Cap Gemini Group. Dat betekent dat ik druk bezig ben met het integratieproces. Kern van veranderingsprocessen is vooral dat je weet waarom je verandert en waar naartoe. En juist dat aspect mis ik in de bouw wel eens. Nieuwenhuis heeft tijdens de workshops bij PSI- Bouw, die aan de basis stonden van de Transitieagenda Bouw, regelmatig een kritisch geluid laten horen. Dan werd er bijvoorbeeld gezegd dat de bouw erg passief is en dat die proactief moet worden. Dan vroeg ik wie wil dat nu? En dan bleef het stil. Dus, was mijn conclusie, niemand is echt probleemhebber van de transitie. Of anders gesteld: is er wel sprake van een probleem als niemand het als een echt probleem ervaart? Hij zegt dan ook met enige gemengde gevoelens naar de Transitieagenda Bouw te kijken. Vooropgesteld, het is een doorwrocht stuk. Er worden ook heel veel trends in genoemd die wel degelijk van invloed zijn op de bouw of waar de bouw een belangrijke rol in en moet spelen. En dan denk ik bijvoorbeeld aan trends als duurzaamheid, vergrijzing en de werkgelegenheid. Alleen, voegt Nieuwenhuis er aan toe, wat nu precies de gevolgen van deze trends voor de sector kunnen zijn, ontbreekt. Kortom, er moet net even op een hoger abstractieniveau naar die trends worden gekeken om dat goed in kaart te brengen. Ik vind dat belangrijk, omdat wanneer je dát scherp hebt het antwoord op de waarom -vraag ook veel duidelijker wordt. Hans Nieuwenhuis: Je kunt geen problemen oplossen wanneer niemand het als een probleem ervaart.
9 Hans Nieuwenhuis: Je moet outside the box denken en je helemaal kunnen inleven. Hij geeft toe dat dit geen simpele opdracht is. Je moet echt outside the box denken en je helemaal in die wereld kunnen inleven. Maar uiteindelijk leverde deze sessies wel hele bruikbare strategieën op. Met als gevolg dat wanneer de wereld veranderde wij daar ook heel makkelijk op konden inspelen, omdat we die ontwikkeling en ons antwoord daarop min of meer in de kast klaar hadden liggen. Bijkomend voordeel van deze sessies was dat het ook een positief effect had op de medewerkers van Getronics PinkRoccade. Men had elkaar op een heel andere manier leren kennen en dus kwam de onderneming veel homogener uit het proces en sprak het management een gemeenschappelijke taal. Duidelijk is dat dit soort denkmodellen helpen en of - en zo ja hoe - je je moet aanpassen. Onzekerheden Een manier om die gevolgen helder op het netvlies te krijgen is volgens hem het bedenken en vervolgens opstellen van zogenoemde scenario s. Een techniek die Nieuwenhuis ook in 2000 bij zijn komst bij Getronics PinkRoccade (GPR) introduceerde en die hij had meegenomen uit zijn vorige werkkring bij het Ministerie van defensie. Daar waren we bezig met vraagstukken over hoe we bijvoorbeeld rekening kunnen houden met de gebruiksduur van schepen voor de marine over een periode van 25 jaar. Kortom, de lange termijn. Bij GPR was de tijdshorizon hooguit een jaar en werd er verder (te) veel in de waan van de dag geleefd. Er was behoefte aan een strategisch plan met een tijdshorizon van pakweg vijf jaar. Om dat in beeld te krijgen begon hij met macroverkenningen. Die maakten duidelijk wat de ontwikkelingen op gebieden als economie, technologie, politiek en demografie zijn, maar ook wat daarbij de grootste onzekerheden zijn. Nieuwenhuis: We brachten dat vervolgens terug naar maximaal vier onzekerheden. En daarna gingen we met het kader brainstormen. Centrale vraag daarbij was: vertel nu eens wat het betekent voor jouw business als de wereld er zo uit zou zien? Draagvlak Het is dan ook juist deze excercitie die Nieuwenhuis nog in de Transitieagenda zegt te missen. Juist wanneer je op deze manier naar de materie kijkt wordt ook duidelijk hoe je de bouw vervolgens mee kunt krijgen. Want uit de gesignaleerde trends zijn vast de zogenoemde megatrends te formuleren. Stel daar de scenario s voor op. De volgende stap is om daarmee langs de verschillende partijen in de sector te gaan met de vraag of zij zich daarin herkennen. Dan heb je dus uiteindelijk ook iets in handen wat breed wordt gedragen. Want nogmaals, we kunnen wel problemen oplossen maar als niemand die als een probleem ervaart heeft dat natuurlijk weinig zin. < 9
10 DURF 8-3 Lessen Doen en laten 10 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Bij de praktijkprojecten van PSIBouw waren honderden mensen betrokken. Aan een aantal van hen vroegen we wat hun belangrijkste lessen zijn: wat heb je geleerd, wat is je advies aan anderen die ook aan de slag willen gaan? Uit de vele tientallen lessen die zijn aangedragen tijdens verschillende bijeenkomsten hebben we een selectie gemaakt. Betekenis van een visie voor de praktijk 1 2 Een visie gaat pas werken als ze lange en korte termijn met elkaar verbindt. Voor een transitie is het voorwaarde om van buiten naar binnen te denken en niet van binnen naar buiten. Niet het probleem in de bouw zoeken maar de vraag van de buitenwereld vertalen naar een aanbod van de bouw. Daarmee krijgen problemen waar de bouw zelf mee worstelt een strategische betekenis. 3 Werken aan een visie als onderdeel van een vernieuwingsprogramma betekent leren leven met weerstand, tegenvallers, cynisme. Het vergt een sterke persoonlijke ambitie om de lange termijn telkens weer op tafel te leggen. 4Een visie krijgt meer zeggingskracht als deze een rol kan spelen in praktijkexperimenten of zelfs business cases, waarin de toekomst als het ware naar voren wordt getrokken: al op kleine schaal doen wat later gemeengoed zou kunnen zijn. 5 Er bestaat al gauw een neiging om complexiteit te reduceren in een poging tot een praktische werkagenda te komen, terwijl we in de omgang met complexiteit nu juist zo veel kennis kunnen ontwikkelen Er leidt niet een weg naar Rome en er zijn meer visies mogelijk. De kracht van een visie is dat deze in een paar zinnen is te vatten, maar er zijn meerdere strategieën nodig om deze te realiseren. Transitiemonitoring staat nog in de kinderschoenen en kan nog maar beperkt invloed hebben op de strategie en acties van een innovatieprogramma.
11 Ontwikkelen van een visie 1Zorg voor een inspirerende en anders-dan-andere 5Onderhoud en beheer horen net zo goed bij een werkomgeving voor mensen die bijeenkomen om visie als het ontwikkelen en bouwen ervan. Het een visie op te bouwen. Dat leidt eerder tot een betekent dat hiervoor al tijdens het ontwikkelingsproces aandacht moet zijn. open opstelling, inspiratie, uitwisseling en ver- 6Zorg voor klare taal en houd er aan vast. Wenkende perspectieven, visie, transities, langetermij- Een wenkend perspectief geeft richting, maar het geeft daarmee niet vanzelfsprekend de eerste en nagenda s, transitieagenda s: beperk het aantal volgende stappen om er te komen. Aan elke visie begrippen en pas ze consequent toe. moeten concrete stappen worden verbonden. Zorg 7Werken aan een visie trekt een bepaald type volk aan. Dat leidt al gauw tot een groep mensen die Als veel verschillende mensen op verschillende elkaar prima verstaat, maar in de buitenwereld momenten aan een visie werken, dan is het zaak weinig begrip ontmoet. Zorg voor een balans tussen denkers en doeners, dromers en daders. < veel aandacht te besteden aan de samenhang van de uiteindelijke visie. nieuwende ideeën. 2 daarbij voor een eigenaar Veel verschillende mensen die aan een visie werken leveren veel postitieve energie op. Een ICT er, dak-innovator, een econometrist, een socioloog, iemand uit de zorg. Ze leveren evenzovele bruikbare invalshoeken.
12 DURF 8-4 Reflectie Roel in t Veld: We aanvaarden pas verandering als het verval groot is en het alternatief aantrekkelijk 12 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Ik vraag mijn studenten wel eens: Waarom kijk je wel naar Idols maar interesseert het je geen zier in wat voor buurt je woont? Als je hen vraagt hoeveel tijd ze zouden willen besteden aan de begroting van hun stad of wijk, dan is dat niet zo veel. Mensen worden wel gemotiveerd door eigen belangen maar niet meer door maatschappelijke doelen. Roel in t Veld, voorzitter van de Raad voor Ruimtelijk, Milieuen Natuuronderzoek (RMNO) en onder meer hoogleraar aan de Open Universiteit, geeft een reflectie op maatschappelijke innovaties en de toekomst van de bouw. De dertigers van nu definiëren dat hele macrostuk weg, dat is niet hun universum. Ze zijn vooral met hun eigen zaakjes bezig, ze hebben kinderen, werken allebei en als gevolg daarvan dreigen overal planningsrampen. Zo kun je best leven maar het gaat ten koste van de betrokkenheid die nodig is om te vernieuwen. Het wordt interessant als je maatschappelijke doelen kunt verbinden aan persoonlijke belangen. Dat moet je zichtbaar maken. Duurzaamheid bijvoorbeeld, waar jullie Transitieagenda over gaat, kan voor deze generatie belangrijk worden. Hier speelt namelijk het punt van de intergenerationele rechtvaardigheid: Mijn kinderen moeten het ook goed hebben. Dat is een krachtige verbinding tussen het maatschappelijke en persoonlijke. Zaadjes Als er geen samenwerking tot stand komt, vinden de nodige innovatie-investeringen niet plaats. Studie van belangrijke innovaties laat zien dat de eerste zaadjes zich vaak bevinden bij groepjes inventieve burgers, ondernemende starters, of niet aan de top verblijvende medewerkers in grotere organisaties. Vervolgens is de wijze van samenwerking tussen investeerders, ontwikkelaars en marketeers beslissend voor tempo en mate van succes. Die dynamiek van onderlinge relaties tussen belangrijke actoren vergt een eigen sociale architectuur. Als je voor de lange termijn een robuuste weg in wilt slaan, dan moet je ook de democratische component meenemen. Maar die wordt door het
13 werd. In die relatie is lange tijd geen objectiveerbaar vermogen meer geweest en dan ontstaat wrijving. Het kan soms wel eens te moeilijk zijn om uit zo n proces te komen, en dan raakt een sector tijdelijk in het ongerede. Je kunt wel doorbraken forceren, maar dan moeten actoren boven zichzelf uitstijgen. De overheid zou kunnen zeggen: we gaan voor offertes betalen. We gaan iets aan risicoallocatie doen, aan het denken in termen van laagste prijs en kosten. Het huidige regime met haar institutionele arrangementen verzet zich daar nog tegen. De wijze van aanbesteden verandert nog steeds niet fundamenteel. Je ziet dat ook in het openbaar vervoer. Je kunt wel een level playing field willen, maar dat lukt je nooit als er al een concessiehouder is die over alle informatie beschikt. Je kunt je afvragen of aanbesteden maatschappelijk rendabel is als je alle proceskosten meetelt. Je moet scherp kijken naar de condities waaronder de overheden op die manier rampen aanrichten. Sterke regeloriëntatie leidt tot discontinuïteit, en zo beschermt de overheid zichzelf misschien wel tegen falen, maar richt ze in de private sector grote schade aan. 13 openbaar bestuur gemonopoliseerd. Dat is gek. Want als we praten over vitale gemeenschappen en een toekomstige vitale bouwsector, dan praten we natuurlijk over meer dan alleen de overheid. Ongerede Helaas heeft deze sector heeft nog weinig toekomstoriëntatie; hij verkeert in de nadagen van een posttraumatische stress na de schandalen. Kern van het probleem was dat het vertrouwen tussen de partners fors geschaad Veerkrachtig Nu is het krachtenveld voor de bouwsector erg complex. Deze sector werkt op het snijvlak van openbaar bestuur en privaat ondernemerschap. Daar opereren ook allerlei maatschappelijke instellingen die als zwakte hebben dat ze zelf feitelijk niet echt democratisch zijn, bijvoorbeeld de corporaties en pensioenfondsen. Ze hoefden dat ook nooit te zijn, maar het gevolg is wel dat als de zaak echt in beweging komt er een tekort aan maatschappelijke legitimatie is. Dat is Roel in t Veld: Toekomstdenken geeft niet alleen richting, maar biedt ook reflectie op je huidige rol.
14 Roel in t Veld: Een grote valkuil is het idee dat nieuwe kennis automatisch tot meer effectiviteit en vernieuwing binnen de organisatie leidt. 14 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector fnuikend voor het doorzetten van fundamentele innovaties. Een sterke, veerkrachtige samenleving heeft instellingen die voldoende binding hebben met de betrokken burgers. De bijdrage van programma s als PSIBouw bestaat vooral uit hun voortstuwende werking. Ze komen zelf niet met iets nieuws, maar dat is ook hun taak niet. Wel kunnen ze vragers, aanbieders en intermediairs bij elkaar brengen en het tempo van vernieuwingen verhogen. De valkuil is wel dat je geen oog hebt voor het gegeven dat vernieuwingen het vereisen om los te komen van een gestolde situatie, waar vaak veel in is geïnvesteerd, ook emotioneel. We zijn er aan gehecht. We aanvaarden pas fundamentele verandering als het verval groot is en ons een alternatief voor ogen staat. Op het moment zie je dat innovatie verdwijnt als doel op zich. Dat is de waarde van een toekomstvisie. kerncompetenties Een andere valkuil is het idee dat nieuwe kennis wel tot grotere effectiviteit, en vernieuwing van organisaties of sectoren zal leiden. Organisaties passen die kennis dan toe voor de realisatie van hun doelstellingen in een rationele ambiance. Maar die wereld ligt achter ons. Het geldt misschien wel voor de techniek en natuurwetenschap, maar niet voor de sociale wereld waaraan ook de bouw een bijdrage levert. Het ontwikkelen en gebruik van kennis heeft in de sociale wereld te maken met de vraag of deze in overeenstemming is met onze waarden. En het slagen van innovaties hangt af van de manier waarop nieuwe betekenissen en waarden ontstaan. In deze manier van kijken naar innovaties worden betekenisgeving en waardenonderhandeling de kerncompetenties voor innoveren. Voor de besturing van organisaties wordt die menging van morele en zakelijke overwegingen niet eenvoudiger. Hoe druk je duurzaamheid bijvoorbeeld uit in je bedrijfsproces? Of hoe draag je met je organisatie bij aan sociale cohesie in de steden? Toekomstdenken geeft niet alleen richting maar helpt ook om te reflecteren op je huidige rol als organisatie. Dat kan het tekort aan dynamische kwaliteit, ofwel veranderbereidheid, aanvullen. De vraag is dan wel hoe je een latente overtuiging van hoe het zou kunnen omzet in manifest gedrag. Wat daarbij naar mijn idee goed helpt is dat je rollen gaat wisselen, zoals dat in games of simulaties gebeurt. Je trekt daarmee de toekomst naar je toe en gaat al ervaren hoe het beeld concreet wordt. Tussen denken en doen ligt wel de belangrijkste opgave: de keuzemogelijkheden zijn er wel, nu de dynamiek nog om de vernieuwingen te versterken. <
15 DURF 8-5 Database Publicaties, instrumenten, praktijk, netwerk Alle informatie in dit hoofdstuk is toegankelijk via Transitie Monitoring Megatrends Bouw Willem Verbaan Een overzicht en analyse van de belangrijkste wereldwijde en landelijke trends die van grote betekenis zijn voor de Nederlandse bouwsector. In Megatrends ook aandacht voor de gevolgen van de kredietcrisis en enkele opties voor een sectortransitie vanuit een radicaal nieuw paradigma. Transitieagenda Bouw Geschreven door een kerngroep op basis van verschillende debatbijeenkomsten en werksessies. Eindredactie door Derk Loorbach en Peter Vroom. De Transitieagenda Bouw geeft een perspectief voor de rol en positie van de bouwsector in De agenda kan richting geven aan een verdergaande transitie naar een goed renderende, duurzame en dienstverlenende sector, die een actieve bijdrage levert aan de aanpak van maatschappelijke vraagstukken zoals mobiliteit, ruimtegebruik, leefbaarheid. Transitiemonitoring Henk Diepenmaat, Mattijs Taanman Een onderzoeks- en werkprincipe voor de monitoring van transities: indicatoren die een beeld geven van voortgang van een transitie in de bouw en interventies die een innovatieprogramma dan zou kunnen uitvoeren. Monitoren van een transitie in de bouw Nele d Haese, Henk Diepenmaat Overzicht van indicatoren om de voortgang van een transitie te meten. Verder een verslag van een eerste monitoringsonderzoek in de sector over de stand van zaken rond transitie in de bouw. Bouwen aan de monitor Frits Janssen, Economisch Instituut Bouwnijverheid Onderzoeken om na te gaan in hoeverre de vernieuwingsprogramma s van PSIBouw en Regieraad Bouw ook daadwerkelijk leiden tot verbeteringen op sectorniveau. Websites
16 Personen 16 DURF 8 Toekomstvisie bouwsector Floor Basten Huis van de democratie Robert Blom Hogeschool Utrecht Cees Buijs Gemeentewerken Rotterdam Henk Diepenmaat Drift Projectleider transitiemonitoring Peter van Dommele ESHA Group bv Peter Fraanje Bouwend Nederland Wim van de Geijn W. van de Geijn ketenarchitecten Nele d Haese Drift AIO Erasmus Universiteit/Drift Henk van der Horst PSIBouw Pieter Huijbregts Coëfficiënt Herman Hazewinkel VolkerWessels Stef Janssen TU Delft Frits Jansen EIB Monitoring Hans de Jonge Iterfidelis Viktor de Klerk Comm&Sense Oskar de Kuijer KDO Advies Pim Leemhuis PSIBouw Projectleider Transitieagenda (t/m 2006), Monitoring Derk Loorbach Drift Projectleider Transitieagenda Hans Nieuwenhuis Getronics/PinkRocade Andries Overgaag Transitium John Pommer DHV Hennes de Ridder TU Delft Hoogleraar, debatgroep Transitieagenda Nico te Riele Stormm c.s. Ineke Roest Ad de Rooij Rijkswaterstaat Jan Rotmans Drift Hoogleraar Erasmus Universiteit Roland Rovers Sustainable Buildings Support Centre Debatgroep Transitieganda Ben Spiering Rijkswaterstaat Debatgroep transitieagenda Inge Stringa Centrum Ondergronds Bouwen Jan Stuip Curnet Mattijs Taanman Drift AIO Erasmus Universiteit/Drift Roel in t Veld RMNO Willem Verbaan BMC, auteur Megatrends Peter Vroom PSIBouw Projectleider Transitieagenda (v.a. 2007) Lenny Vulperhorst AEF Rob Weterings Colofon Interviews & fotografie ECORYS Rutten Communicatieadvies, Amsterdam en Ouwerkerk TekstAdvies, Zoetermeer Research hoofdstuk 5 Ton Huijzer (PSIBouw) Overige teksten Peter Vroom (PSIBouw) Ontwerp 8-13 (Hans van der Kooi), Amsterdam Cartoons Beeldleveranciers, Amsterdam Illustraties bymack [BNO], Berkel en Rodenrijs Drukwerk drukkerij Mart.Spruijt, Amsterdam Redactie Peter Vroom (eindred.), Annelies Crama, Jo Janssen, Henk van der Horst (PSIBouw) Productiecoördinatie Rinke van der Veen, Dyonne Bliek, Peter Vroom (PSIBouw) Dit is een uitgave van de Stichting PSIBouw te Gouda PSIBouw 2009 Reproductie en verspreiding van deze publicatie juichen wij toe - bronvermelding stellen wij op prijs. Heijmans Infra TNO Projectleider transitiemonitoring Pizza Groningenweg PV GOUDA T info@psibouw.nl
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
prof dr wim derksen Aan de directeur Bouwen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de heer drs J.M.C. Smallenbroek zondag 23 november 2014 Geachte heer Smallenbroek, Op uw verzoek
Nadere informatieStageverslag Danique Beeks
Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze
Nadere informatieMANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND
MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,
Nadere informatieDutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017
Dutch Coastline Challenge Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Bevindingen 1 e bijeenkomst: Ons gezamenlijk verhaal Klimaatverandering beheerst het nieuws en de eerste zichtbare effecten staan bij
Nadere informatieMet het oog op morgen. Strategisch plan DWA 2020
Met het oog op morgen Strategisch plan DWA 2020 Met oog op morgen DWA werkt aan het verhogen van de kwaliteit van de leefomgeving en aan het verlagen van het energiegebruik. Hierbij leggen we de lat hoog
Nadere informatieEen leergang over talent en ambitie voor vrouwen die het heft in eigen hand nemen Vrouwen maken het Verschil
Een leergang over talent en ambitie voor vrouwen die het heft in eigen hand nemen Vrouwen Vrouwen verschil is een leergang voor vrouwen die zich herkennen in de begrippen maatschappelijke betrokkenheid,
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieIlta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting
Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting De wijze waarop de woningmarkt nu georganiseerd is met 2,4 miljoen sociale huurwoningen is niet meer houdbaar. We zullen naar een systeemverandering
Nadere informatieKinderopvang in transitie. Derk Loorbach, Zeist, 27-11-2014
Kinderopvang in transitie Derk Loorbach, Zeist, 27-11-2014 Conclusies Ingrijpende maatschappelijke verandering vraagt aanpassing Transities leiden tot onzekerheid, spanning en afbraak Omgaan met transities
Nadere informatieDe spin in het web. Handreiking. voor werkers die direct. aan de slag willen met. de sociale netwerken van. mensen met verstandelijke
De spin in het web Handreiking voor werkers die direct aan de slag willen met de sociale netwerken van mensen met verstandelijke beperkingen Anne Wibaut, Willy Calis Ad van Gennep Inleiding Wij hebben
Nadere informatieLeren implementeren. Waar sta jij met Leren implementeren? Leren in de wijk 30 januari2017 Karlijn Stals, programmaleidervakmanschapnji
Leren implementeren Leren in de wijk 30 januari2017 Karlijn Stals, programmaleidervakmanschapnji Ik weet alles over implementeren en kan het ook heel goed! Ik sta voor een afgebakende, overzichtelijke
Nadere informatieGovernance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes
Governance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling Universiteit Gent www.steunpunttrado.be Omschrijving van het onderzoek Bijdrage
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatieEffectieve samenwerking: werken in driehoeken
Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere
Nadere informatieKees Boele DE DROOM VAN. De droom van Kees Boele
12 magazine Juni 2015 De droom van Kees Boele DE DROOM VAN Kees Boele CVB-voorzitter van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en onderwijsman in hart en nieren, Kees Boele, doet een appèl op leidinggevenden
Nadere informatieEXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG
MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP
Nadere informatieOpleidingsprogramma DoenDenken
15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor
Nadere informatieHET SUCCES VAN DE VERGRIJZING
HET SUCCES VAN DE VERGRIJZING E EN VIS IE O P DE TO E KOMS T VA N W ER K, Z OR G, WO NE N EN VO O RZ IEN I N GEN HET D EN H A AG C EN TRU M VO O R S T R AT E G I S CHE S T UDI E S EN TN O HET SUCCES VAN
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieWie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld
Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld meer liefde 39 Oefen je met de buitenwereld meer evenwicht
Nadere informatieONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA
ONZE AGENDA OPLEIDEN IN ROTTERDAM VOOR DE WERELD VAN MORGEN STRATEGISCHE AGENDA VOORWOORD Hoe leiden we elke student op tot de professional voor de wereld van morgen? Met de blik op 2025 daagt die vraag
Nadere informatieMOBILITEIT MOGELIJK MAKEN
MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN ONS DNA Op een plek die duizenden jaar terug werd gedomineerd door een ruige delta van wind, duinen en zee bevindt zich nu ons welvarende Nederland. De ontwikkeling van ons land
Nadere informatieFlitsende en bruisende dienstverlening
Beleidsprogramma A+O fondsen Flitsende en bruisende dienstverlening Door: Rieke Veurink/ Fotografie: Shutterstock / Kees Winkelman Niet meer alleen het oude faciliteren, maar op weg gaan naar iets nieuws.
Nadere informatie18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid
18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je
Nadere informatie25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen
152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,
Nadere informatieLeiderschap in Turbulente Tijden
De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieInspireren, Leren & Werken. Werken aan een nieuwe werkwijze
Inspireren, Leren & Werken Werken aan een nieuwe werkwijze WIE, WAT, WAAR? BOOTCAMP JEUGDWERK 2014 BLZ 4 DAG 4 DONDERDAG 4 SEPTEMBER BLZ 8 DAG 1 MAANDAG 1 SEPTEMBER BLZ 5 DAG 5 VRIJDAG 5 SEPTEMBER BLZ
Nadere informatieStelling 1. Voor transities en duurzaamheid is het nodig iedereen mee te nemen
Stelling 1 Voor transities en duurzaamheid is het nodig iedereen mee te nemen Stelling 2 Om maatschappelijke doelen te realiseren is beleid en management nodig Stelling 3 Programmamanagement is niet geschikt
Nadere informatieORGANISATIEDISSONANTIE
ORGANISATIEDISSONANTIE Hebben wij dat? Marianne Kok 2015 Marianne Kok Titel Organisatiedissonantie Ondertitel Hebben wij dat? ISBN 978-90-823911-0-7 Druk Eerste druk, 2015 NUR 801 management algemeen Trefwoorden:
Nadere informatieHelp ons te leren. HR en decentralisaties: VIER SPEERPUNTEN VOOR HR OP HET GEBIED VAN DECENTRALISATIES
VIER SPEERPUNTEN VOOR HR OP HET GEBIED VAN DECENTRALISATIES HR en decentralisaties: Help ons te leren Door: Martine van Dijk, A+O fonds Gemeenten / Fotografie: Kees Winkelman Op 10 oktober 2014 vond de
Nadere informatieDe POSITIEVE organisatie
De POSITIEVE organisatie Uitwerking van de workshops: Hoe krijg je meer energie in je team? Onze omgeving verandert steeds sneller en ingrijpender. Positieve organisaties spelen hier beter op in en creëren
Nadere informatie10 Innovatielessen uit de praktijk 1
10 Innovatielessen uit de praktijk 1 Geslaagde gastoudermeeting levert veel ideeën op voor innovatie! Wat versta ik onder innoveren? Innoveren is hot. Er zijn vele definities van in omloop. Goed om even
Nadere informatieJ L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -
Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert
Nadere informatiePresentatie Canon RO.NL op Ruimteconferentie 28 oktober 2008 Rotterdam
1 Presentatie Canon RO.NL op Ruimteconferentie 28 oktober 2008 Rotterdam Introductie (Ik ben..., werk bij...) Ik wil jullie iets vertellen over de Canon van de Nederlandse ruimtelijke ordening. Die Canon
Nadere informatieDe oplossingsruimte dijt oneindig uit
Wat betekent Conceptueel Bouwen u? Een beter beheersbaar proces, meer zekerheid over het eindresultaat en veel minder rompslomp: dat is waar Conceptueel Bouwen staat. Het Netwerk Conceptueel Bouwen ondersteunt
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieTITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.
TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende
Nadere informatieKlimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)
Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar
Nadere informatieZonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap
Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Foto: Willem Mes In dit plan kun je stap voor stap lezen hoe je via een Zon-Privé actie eenvoudig zonne - panelen kunt aanbieden aan je medewerkers.
Nadere informatiePerspectief 3e editie 2 vmbo Anders dan anderen krant. 1. Voorpagina
Perspectief 3e editie 2 vmbo Anders dan anderen krant 1. Voorpagina Geen mens is hetzelfde, want iedereen is weer anders. Elk mens heeft iets unieks. Dat maakt het soms lastig om elkaar te begrijpen. Of
Nadere informatieLiefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander.
Liefde is vrij van zichzelf, om te leven voor de ander. HHKalender DEF_2 ct.indd 1 Romantiek in een liefdesbrief 01-06-15 21:37 ROMANTIEK in een liefdesbrief Schrijf een liefdesbrief aan je geliefde. Verwerk
Nadere informatieHet Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen
Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen 1 Innovatiekompas Inspiratie Sessies Contacteer ons voor: Een voordracht om kennis te maken met het kompasmodel. Een workshop om het toepassen van
Nadere informatieSTICKY STORY DE NIEUWE MANIER OM EEN ELEVATOR PITCH TE MAKEN DIE BLIJFT HANGEN
STICKY STORY DE NIEUWE MANIER OM EEN ELEVATOR PITCH TE MAKEN DIE BLIJFT HANGEN Je zelf presenteren We zijn allemaal wel eens druk geweest met het maken van een pitch, of soms zelfs meerdere om in verschillende
Nadere informatieZondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven
Zondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven Lezing: Marcus 12 : 28 34 De herfst brengt voor veel mensen een zekere weemoedigheid.: de bladeren vallen, de zomer is echt voorbij. In de herfst
Nadere informatieHOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT
Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat
Nadere informatiePresentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A
Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen
Nadere informatieHoe krijgen innovaties een kans?...
Hoe krijgen innovaties een kans?... Inkoop Innovatie Urgent Meer doen met minder geld. De prestatiedruk van de Nederlandse overheid is groot en de verwachtingen zijn hoog. Het kabinet spant zich in om
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieHart voor ondernemers
nieuwe verbinding merkboek Hart voor waarom een merkboek? Een merk gaat leven als het geleefd wordt, door de werk. Daar waar de buitenwereld het merk tegen komt op de touchpoints daar leeft het èn wordt
Nadere informatieRoos van Leary. Mijn commentaar betreffende de score Mijn score was 4 punten van de 8.
Roos van Leary Beschrijving Boven-Samen (BS) dominant gedrag: leidend zelfdefinitie: ik ben sterker en beter dan jij; Ik overzie "het" definitie van de ander: jij bent zwak en hulpbehoevend relatiedefinitie:
Nadere informatieIedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers
Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren
Nadere informatieDrempels. droom. werkelijkheid
Drempels tussen droom en werkelijkheid Een dynamisch groen kennissysteem, midden in de praktijk In de groene sector spelen vraagstukken waar direct en gerichte antwoorden voor nodig zijn. Goede oplossingen
Nadere informatieKrachtig samenwerken: meer bereiken
Of ligt het misschien ook aan mij? Krachtig samenwerken: meer bereiken Voor verantwoordelijke, resultaatgerichte managers en professionals die willen leren hoe ze meer voor elkaar krijgen. Belangrijke
Nadere informatieAmbitie brengt je naar een hoger niveau
Ambitie: Excellent Lokaal Overheidsmanagement Ambitie brengt je naar een hoger niveau Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Duizenden aanbieders van opleidingen zijn er in overheidsland. En
Nadere informatieZelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W
Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument
Nadere informatieHet MNF (Max Neef Framework) is een initiatief van Plan B en Innovation Booster.
Het MNF Concept Een concept voor bibliotheken om een (vernieuwde) positie, identiteit en nieuwe vormen van dienstverlening vorm te geven. En hun waarde te kunnen aantonen, die zoveel meer is dan geld en
Nadere informatieNEDERLAND WORDT ANDERS LEARNING FROM LOWLANDS
NEDERLAND WORDT ANDERS LEARNING FROM LOWLANDS LEARNING FROM LOWLANDS Dank voor je interesse in Learning from Lowlands. In dit document vind je meer informatie over de Expeditie; waarom we het organiseren,
Nadere informatieDe 9 scherpste sollicitatievragen van werkgevers
De 9 scherpste sollicitatievragen van werkgevers Auteur: Florentine van Lookeren Campagne en Marieke van Twillert 19-06-2012 http://www.intermediair.nl/artikel/alle-artikelen/355450/de-9-scherpste-sollicitatievragen-van-werkgevers.html
Nadere informatieBUSINESS INNOVATION. BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren
BUSINESS INNOVATION BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren EEN MASTERCLASS VAN MASTERCLASS INSTITUTE IN SAMENWERKING MET: BUSINESS INNOVATION Be
Nadere informatieIn gesprek gaan met ouders in verband met een vermoeden van kindermishandeling
In gesprek gaan met ouders in verband met een vermoeden van kindermishandeling 1. Aandachtspunten voor een gesprek met ouders i.v.m. een vermoeden van kindermishandeling: Als je je zorgen maakt over een
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieMET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES
E-blog HR special MET DEZE 6 KEUZES WORDT DUURZAME INZETBAARHEID WÉL EEN SUCCES In duurzaam inzetbaar Door Caroline Heijmans en Teresa Boons, INLEIDING Als je medewerkers en managers vraagt wat zij doen
Nadere informatieTinytask. Je dagelijkse dosis geluk PRAKTIJK THEMA
Design Pieter Desmet is hoogleraar Positive Design aan de TU Delft. Met collega s en studenten van het Delft Institute of Positive Design exploreert hij hoe ontwerpers een positieve bijdrage kunnen leveren
Nadere informatieSprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig
Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke
Nadere informatieWerkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST
Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.
Nadere informatieHet lef om onderscheid te maken. Door: Hattum Hoekstra / Fotografie: Kees Winkelman
Het lef om onderscheid te maken Door: Hattum Hoekstra / Fotografie: Kees Winkelman De gemeente Emmen pakt de transformatie in het sociaal domein grondig aan. De kern: ze wil meer kijken naar wat een inwoner
Nadere informatieAdinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële
Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,
Nadere informatieOutplacement: voor de werknemer
Outplacement: voor de werknemer Ontslag: een keerpunt voor werkgever en werknemer De aanleiding tot outplacement is een toekomstig ontslag. Dat kan zijn door een reorganisatie of omdat werknemer en werkgever,
Nadere informatieSTRATAEGOS CONSULTING
STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.
Nadere informatieTransformatie leer je niet in een cursus
NIEUW VAKMANSCHAP Transformatie leer je niet in een cursus Door: Rieke Veurink Fotografie: Kees Winkelman Aansluiten bij de vraag uit de samenleving, regie voeren, werken in steeds veranderende omstandigheden:
Nadere informatieRabobank vertrouwt op HeadFirst voor tijdelijke professionals
Klantcase Rabobank vertrouwt op HeadFirst voor tijdelijke professionals HeadFirst heeft al sinds 2004 een inkooprelatie met de Rabobank voor de inhuur van tijdelijke capaciteit. Frank de Ruiter, sinds
Nadere informatieSCRATCH KLANT AAN HET WOORD
4... lessons learned in Nederland zijn vliegwiel BIM-projecten in het buitenland... Internationale BIM-uitdaging bij Deerns Partnership belangrijker dan ontwerptools 5 BIM is geen doel op zich je hoort
Nadere informatieBedrijven in transitie. Dr. Derk Loorbach 13-06-2013
Bedrijven in transitie Dr. Derk Loorbach 13-06-2013 Kernboodschappen 1. De wereld is in transitie en dat vraagt om radicale koerswijziging 2. Bedrijven zijn in toenemende mate leidend in transities 3.
Nadere informatieVan kostennaar waardesturing
Hoofdstuk Investeren in maatschappelijk vastgoed Van kostennaar waardesturing Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 7 Van kosten- naar waardesturing 9 Reacties uit het veld 21 Waardesturing in de praktijk 29 Samenwerken
Nadere informatieJe doel behalen met NLP.
Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,
Nadere informatieLAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!
LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen
Nadere informatieZonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap
Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Foto: Willem Mes In dit plan kun je stap voor stap lezen hoe je via een Zon-Privé actie eenvoudig zonnepanelen kunt aanbieden aan je medewerkers.
Nadere informatieFamilie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.
Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm
Nadere informatieOutplacement: voor de werknemer
Outplacement: voor de werknemer Ontslag: een keerpunt voor werkgever en werknemer De aanleiding tot outplacement is een ontslag. Dat kan zijn door een reorganisatie of omdat werknemer en werkgever, om
Nadere informatiePersoonlijk opleiding plan
Persoonlijk opleiding plan Een opdrachtgever adviseren Hem vertellen wat jou de beste optie lijkt. Het klopt dat ik deze competenties zo had ingevuld. Ik heb hiermee ervaring doordat ik vaak op forums
Nadere informatieLisa Van Damme. Ik hou ervan om het juiste moment af te wachten!
2 portfolio Lisa Van Damme Lisa Van Damme begon, geïnspireerd door sociaal geëngageerde fotografen, op 17-jarige leeftijd aan een studie fotografie. Voor haar is fotografie meer dan een doel; het is eerst
Nadere informatieHele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig
De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar
Nadere informatieToeleg Meedoen & Samenwerken in Breda
Toeleg Meedoen & Samenwerken in Breda 2012-2013 Inleiding M&S Breda bestaat uit acht organisaties die er voor willen zorgen dat de kwetsbare burger in Breda mee kan doen. De deelnemers in M&S Breda delen
Nadere informatieCREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO!
CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! INHOUDSOPGAVE STARTFASE VOORAF - IS HET EEN ONDERWERP VOOR CREATIVITEIT? - ANALYSEVRAGEN - BRIEFING MET PROBLEEMEIGENAAR DE CREATIEVE SESSIE - SPELREGELS
Nadere informatieBoost uw carrière. Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past. Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door
Boost uw carrière Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door Introductie Update uw kennis De wereld om ons heen verandert in een steeds hoger tempo. Hoe goed
Nadere informatieMarije van den Berg. knutselt aan een energieke samenwerking tussen overheid, politiek en gemeenschap
Marije van den Berg knutselt aan een energieke samenwerking tussen overheid, politiek en gemeenschap Adviseur, trainer en publicist overheidsparticipatie Raadslid van 2002-2010 Bestuurslid van Stadslab
Nadere informatieInspiratie voor Nieuwe Business Modellen
Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Bijeenkomst bij Eneco in kader van onderzoek naar Nieuwe Business Modellen De noodzaak om te veranderen is onmiskenbaar. Burgers, bedrijven en overheid zoeken naar
Nadere informatieGespreksvormen trendkaarten
RWS NEXT We leven in een snel veranderende wereld. Dit vraagt om veel flexibiliteit van organisaties. Een krachtige organisatie anticipeert voortdurend op ontwikkelingen in de omgeving en is daardoor goed
Nadere informatieontwikkeling wordt een begrip
ontwikkeling wordt een begrip Ambitieus en nieuwsgierig Vooraan in de bus, met de neus tegen het raam. Niet geheel zonder risico. Want wie iets groots wil verrichten, moet weten waar het gebeurt. Wat mensen
Nadere informatieCommTalks. 40 Thought leaders over het communicatievak van morgen. Concept & samenstelling. Betteke van Ruler
CommTalks 40 Thought leaders over het communicatievak van morgen Concept & samenstelling Betteke van Ruler Communicatieonderzoek jaagt vernieuwing aan Adwin Peeks 80 De wereld verandert snel en ingrijpend
Nadere informatieHoe wij uw organisatie verjongen! Anders Denken Anders Doen. Speelruimte Energie Trots
Hoe wij uw organisatie verjongen! Anders Denken Anders Doen. Over Vitalavie Waarom de reis. Verleden Heden Top Down Bottom up 60% deelname 100% deelname Deelnemer Eigenaar Bedenker Creator Mismatch Match
Nadere informatieSamenvatting E-Scan voor zzp-ers 28/10/2011 17:51 van Voorbeeld Persoon 1 / 5
Samenvatting E-Scan voor zzp-ers 28/10/2011 17:51 van Voorbeeld Persoon Mijn eigenschappen en kwaliteiten Mijn ondernemersdenkstijlen 1 / 5 Mijn eigenschappen en kwaliteiten Vergeleken met de feedback
Nadere informatieOefening: Profiel en valkuilen vragenlijst
Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Dit is een korte vragenlijst die bedoeld is om een aantal van je denkbeelden, attitudes en gedrag in werksituaties in kaart te brengen. Wees zo eerlijk mogelijk
Nadere informatieAntreum RAPPORT PF. Test Kandidaat Administratienummer: Datum: 01 Sep 2011. de heer Consultant
RAPPORT PF Van: Test Kandidaat Administratienummer: Datum: 01 Sep 2011 Normgroep: Advies de heer Consultant 1. Inleiding Persoonlijke flexibiliteit is uw vermogen om met grote uitdagingen en veranderingen
Nadere informatieDe economische crisis duurt voort, werk aan vertrouwen. drs. ing. Richard Lamb, Bureau Trendwatcher.com
De economische crisis duurt voort, werk aan vertrouwen drs. ing. Richard Lamb, Bureau Trendwatcher.com De economische crisis duurt voort, werk aan vertrouwen ~ Ontwikkel uw eigen toekomstvisie ~ Trends
Nadere informatieWe zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen
We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatieHoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog
Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Anne-Marie Poorthuis en Sjanneke Werkhoven De netwerkmultiloog is een methode om veel mensen in een organisatie te betrekken bij een organisatiethema
Nadere informatieToelichting werkklimaatonderzoek
Living Group Work Climate Inventory Toelichting werkklimaatonderzoek In het kader het leef- en werkklimaatonderzoek in uw instelling wordt u gevraagd om een vragenlijst in te vullen. De resultaten kunnen
Nadere informatie