Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Transcriptie

1 Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland 1

2 Met dank aan Voorwoord Tendens is tot stand gekomen door medewerking van verschillende instanties en personen. In het bijzonder bedanken wij hiervoor: Peter Timmermans, Jojanneke Diemers en Kenneth Semeijn. Straathoekwerkers, veldwerkers en preventiewerkers van IrisZorg. Drugs Informatie en Monitoring Systeem van het Trimbos-instituut. En natuurlijk alle panelleden. Colofon Tendens is een uitgave van IrisZorg. Auteurs Mary de Jong Irmgard Poelmans Heidi Linck Marleen Ernst Eindredactie Afdeling PR & Communicatie IrisZorg, Daniëlle Verspeek IrisZorg, Afdeling Preventie & Monitoring Correspondentieadres: postbus AJ Arnhem Bezoekadres: Kronenburgsingel GM Arnhem Telefoon: fax: preventie@iriszorg.nl, IrisZorg, Raad van Bestuur en Centrale Diensten Postbus AJ Arnhem Telefoon: Voor reacties op deze uitgave kunt u mailen naar preventie@iriszorg.nl Ontwerp en Productie Beerens en Van Ierland, Creative communication bv, Nijmegen Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht Oplage 500 exemplaren IrisZorg: Arnhem ISBN/EAN: , IrisZorg Voor u ligt Tendens. De jaarlijkse monitor van IrisZorg die de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van alcohol-, drugsgebruik en gokken beschrijft in Gelderland. Ook deze keer is Tendens met veel gedrevenheid en enthousiasme gemaakt. Het biedt enerzijds soms droge, harde cijfers die illustreren hoe de werkelijkheid er uitziet. Anderzijds betreft het spannende, beeldende verhalen waar veel emotie achter zit. Het lezen van Tendens is verplichte kost voor iedere verantwoordelijke bestuurder en beleidsmaker in Gelderland. En dan bedoel ik niet alleen de usual suspects op het terrein van welzijn, (verslavings-)zorg en opvang maar iedereen die verantwoordelijkheid draagt voor het goed functioneren van onze samenleving, in alle sectoren. De tijd dat we alleen op ons eigen terrein bezig zijn, moet zo langzamerhand voorbij zijn. De vaststelling dat Nederlandse jongeren de grootste zuipschuiten van Europa zijn, moet ons allen wakker schudden. En niet doen denken dat er ergens wel iemand voor betaald zal worden om dat probleem op te lossen. Nee, bij dat probleem moeten alle hens aan dek. En het antwoord hierop is: integrale aanpak. Geen enkele partij kan dit alleen. Gelukkig dringt dat besef steeds meer door. In verschillende steden en regio s in Gelderland wordt in een stevig tempo het alcoholbeleid geïntensiveerd. De eerste resultaten, waaronder in de Achterhoek, zijn in al zichtbaar geworden. Winst hierbij is dat we weten dat we vanuit verschillende sectoren en disciplines hieraan een bijdrage kunnen en moeten leveren. Wethouders, burgemeester en beleidsambtenaren merken soms op dat zij Tendens zeer op prijs stellen maar graag ook een vertaling zien voor hun eigen stad of dorp. Hoe kunnen zij de resultaten gebruiken voor de aanpak van hun eigen lokale problemen? 2 3

3 In de stedelijke gebieden (Arnhem, Nijmegen, Ede, Doetinchem) worden expliciete verschillen in soorten gebruik gesignaleerd. Bestuurders kunnen hun voordeel doen met deze informatie. Voor de kleinere gemeenten geldt dat de sleutelfiguren over het algemeen heel goed weten hoe en in welke mate de lokale situatie afwijkt van de tendensen die worden gesignaleerd in het gehele gebied. Mochten er toch nog vragen onbeantwoord blijven dan kan een onderzoek op maat uitsluitsel bieden. Samenvatting Wij bieden u met dit rapport een schat aan gegevens over de ontwikkelingen op het gebied van middelengebruik. Het woord middelen klinkt misschien aantrekkelijk neutraal maar er gaan achter de praktijkverhalen van de panelleden soms schrijnende en excessieve gebeurtenissen schuil. De panelleden - de drinkende en gebruikende jongeren zelf, de veldwerkers, politie, jongerenwerkers, portiers, barkeepers, hulpverleners etc. - staan midden in de praktijk. Zij weten over het algemeen heel nauwkeurig aan te geven wat er gaande is en geven ook scherpe signalen af voor de nabije toekomst. Deze signalen en de bewegingen in het alcohol- en middelengebruik zijn een waarschuwing en moeten op zijn minst tot alertheid leiden. Ook als bepaalde ontwikkelingen en trends zich nog niet hebben voorgedaan maar er wel aan zitten te komen. Dat is tenslotte waar het bij een preventieve aanpak om gaat. Huub Hofs Manager Preventie & Monitoring IrisZorg In Tendens beschrijft IrisZorg jaarlijks de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van alcohol- en drugsgebruik en gokken in Gelderland. Met Tendens wil IrisZorg deze ontwikkelingen systematisch en continu in beeld te brengen. Met de resultaten kunnen gemeenten, IrisZorg en andere instellingen voor zorg en preventie hun beleid, hulpverlening en preventie meer en beter vormgeven. Tendens omvat verscheidene soorten resultaten. Zij geeft cijfers én een beeld van de praktijk weer van het alcohol- en drugsgebruik en gokken in Gelderland. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument, waarin doorlopend kwalitatieve gegevens worden verzameld over de praktijk van het gebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. In Tendens zijn hiertoe 27 panelleden geïnterviewd die in totaal 36 netwerken bereiken. Hierbij is onderscheid gemaakt in netwerken van uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. De andere vaste onderdelen van Tendens zijn de analyse van cliëntgegevens van IrisZorg en gegevens vanuit het Drugs Informatie en Monitoringsysteem (DIMS). Zij leveren kwantitatieve gegevens over de hulpvragen die bij IrisZorg binnenkomen vanuit de inwoners van Gelderland en gegevens over de samenstelling van drugs op de markt. Tendens geeft verder inzicht in de resultaten uit regionale onderzoeken, zoals E-MOVO en geeft inzicht in wijzigingen in overheidsbeleid op het gebied van alcohol en drugs. De ontwikkelingen in alcohol- en drugsgebruik en gokken Alcohol blijft het meest gebruikte middel door jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. Het is iets wat er gewoon bijhoort. Veel drinken wordt als stoer gezien, ook door meisjes. Zij drinken nog wel iets minder dan jongens, 4 5

4 maar hun inhaalslag die sinds een aantal jaren aan de gang is, blijft doorgaan. Vooral jonge meisjes worden steeds vaker dronken tijdens het uitgaan. Bij de jongeren die nog niet uitgaan is echter sprake van een daling van het aantal jongeren dat ooit alcohol uitgeprobeerd heeft. Het Alcohol Matigingsproject 1 blijkt in de regio Achterhoek een extra sterke daling van dit aantal als effect te hebben. De mate van alcohol drinken door jongeren is gerelateerd aan de mening van ouders over alcohol drinken door hun kind. Positief is dat meer jongeren dan in 2003, aangeven dat hun ouders afkeurend reageren op het op jonge leeftijd drinken van alcohol. Dit betreft vooral jongeren van 14 jaar en jonger. Op de wat oudere jongeren lijken incidenten door overmatig drinken zoals ongelukken, bewusteloosheid en vandalisme echter slechts kort indruk te maken. Zij zelf, maar ook hun ouders zoeken vaak andere oorzaken van incidenten dan veel alcohol drinken. Hiermee wordt duidelijk dat zowel deze jongeren als hun ouders de risico s van (veel) alcohol drinken onderschatten. Onder cliënten van IrisZorg is alcoholproblematiek altijd al de meest voorkomende primaire problematiek geweest. Deze cliënten zijn verhoudingsgewijs vaak afkomstig uit niet-stedelijke gebieden. Een ontwikkeling in de laatste jaren is dat het aandeel cliënten onder de 30 jaar in verhouding tot alle alcoholcliënten is toegenomen. Van keten en schuren wordt vaak het negatieve beeld van drinkschuren geschetst. In deze Tendens komt een meer divers beeld naar voren. Hierin worden keten vooral gezien als plaats waar jongeren elkaar kunnen ontmoeten en zich ontwikkelen. Het gebruiken van cannabis bij jongeren is niet nieuw. Het lijkt niet zo trendy gevonden te worden door hen. Het experimenteren ermee is in populariteit afgenomen. Jongeren die wel blowen, vooral hang- en probleemjongeren, zien dit als een soort hobby. Zij blowen ter ontspanning en tijdverdrijf. Dit onschuldige imago van cannabisgebruik geldt echter zeker niet voor alle jongeren. Bij een aantal van hen loopt het blowen uit de hand. Het krijgt een functie van problemen wegduwen. Als jongeren dagelijks blowen worden zij vaak inactief en passief. De schoolprestaties worden minder en problemen worden niet opgepakt. Jongeren die problematisch blowen worden niet altijd gesignaleerd. De helft van de ouders is niet op de hoogte van het feit dat hun kind blowt. Hun veelal sterk afkeurende houding, vooral in plattelandsgebieden, kan er mede 1. Alcohol Matigingsproject Achterhoek is een intensief samenwerkingsproject van GGD Gelre- IJssel, IrisZorg, politie, horeca en andere instellingen met als doel het drinken van alcohol door jongeren te verminderen. voor zorgen dat cannabisgebruik voor jongeren moeilijk te bespreken is met hun ouders. Het rookverbod dat onlangs ook voor coffeeshops is ingegaan, kan deze mogelijk reduceren tot afhaalcentra. Ook dit kan een belemmering vormen voor preventie en vroegtijdig signaleren van problematisch gebruik van cannabis. Het aantal mensen dat bij IrisZorg hulp zocht voor problematisch cannabisgebruik is in het laatste jaar sterker dan ooit (30%) gestegen. Dit betreft vooral jongeren. Cannabis staat nu op de derde plaats van meest voorkomende problematieken bij cliënten. Ook ecstacy heeft haar trendy imago de laatste jaren verruild voor een soft imago. Dit zou een aantrekkende werking kunnen hebben op jongeren. De mate van experimenteren en regelmatig gebruiken is echter stabiel gebleven. Minder dan 4% van de jongeren heeft wel eens met harddrugs geëxperimenteerd. Meestal is ecstasy dan het eerste middel dat ze gebruiken. Incidenten met ecstacy als oververhitting en uitdroging worden de laatste jaren niet genoemd, wat overigens niet wil zeggen dat deze ook daadwerkelijk niet voorkomen. Ook onder cliënten van IrisZorg is ecstacy zelden de primaire problematiek. Bij de testservice werden in 2007 minder ecstacymonsters aangeleverd dan voorgaande jaren. Deze monsters waren echter wel zuiverder (hoge mate van MDMA). Het gebruik van speed is in opmars. Het wordt al jaren vooral gesignaleerd onder hang- en probleemjongeren. Het lijkt echter steeds meer gebruikt te worden, vooral in kleinere steden en dorpen. Jongeren gebruiken het vooral op housefeesten, in beperkte mate ook buiten het uitgaansleven en door de week. De toegenomen populariteit blijkt eveneens uit het sterk gestegen aantal speedmonsters dat bij DIMS aangeboden werd. Het aantal cliënten met amfetamineproblematiek is de laatste jaren weliswaar niet groot in absolute getallen ( 117 in 2007), opvallend is wel dat dit aantal in vier jaar tijd verdrievoudigd is. Ook deze cliënten zijn relatief vaak afkomstig uit niet-stedelijke gebieden. Cocaïne wordt onderscheiden in cocaïne (snuifcocaïne) en basecoke (gekookte cocaïne). Het gebruik van cocaïne is nog steeds populair in het reguliere uitgaanscircuit, ook in café s. Mede door de hoge prijs heeft het een hoge status onder bepaalde groepen jongeren. Na jaren van toename lijkt echter de mate van gebruik van (snuif)cocaïne nu gestabiliseerd te zijn. Dit blijkt ook uit het stabiele aantal cocaïnemonsters dat werd aangeboden bij de testservice. Basecoke (gekookte cocaïne) daarentegen werd in meer netwerken van probleemjongeren gesignaleerd dan eerder het geval was. Er is sprake van een kleine toename, maar het gebruik van basecoke is in deze netwerken problematisch. Onder cliënten van IrisZorg is het aantal cocaïnecliënten gestegen, waarbij niet duidelijk is of het hier snuifcoke of basecoke betreft. 6 7

5 Er is sprake van een sterke toename van het gebruik van GHB. Het wordt door steeds meer jongeren gebruikt en tijdens meer gelegenheden. Buiten het gebruik op grootschalige dancefeesten is het gebruik nu verspreid over ander uitgaansgelegenheden. Ook wordt dagelijks gebruik gesignaleerd bij sommige probleemjongeren, waar dit eerder werd gezien als experimenteren. Het aantal aan DIMS aangeboden GHB-monsters is eveneens sterk gestegen. Incidenten als bewusteloosheid worden gemeld en geruchten over het gebruik van GHB als rape drug doen de ronde. Hierbij is overigens niet duidelijk wat de exacte oorzaak is: GHB of de alcohol waarmee het gecombineerd werd. GHB is zelden de primaire problematiek onder cliënten van IrisZorg, maar er is wel sprake van een sterke stijging in aantal sinds 2004 (20 versus 2 GHB-cliënten). Heroïne wordt zelden gebruikt door jongeren. Paddogebruik door jongeren gebeurt met name experimenteel dan wel incidenteel. Het toekomstige verbod op de verkoop van verse paddo s brengt mogelijk risico s met zich mee zoals vergiftiging door het eten van verkeerde paddestoelen en het sneller in aanraking komen met andere illegale middelen. Alcohol en drugs worden altijd gecombineerd. Er lijkt echter een groeiend aantal jongeren onbewust en zorgeloos te kiezen voor combinaties van middelen. Dit brengt extra risico s met zich mee waaronder overdosering. Door het rookverbod in de horeca dat per 1 juli van kracht is, zullen meer bezoekers hun sigaret op straat, in de buurt van de horecagelegenheid opsteken. In combinatie met alcoholgebruik kan dit leiden tot meer overlastsituaties zoals lawaai, ruzies, meer zwerfafval en (verkeers)ongevallen. Als jongeren problematisch gebruiken en/of overlast veroorzaken voor de buurt, doen zij dit vooral in anonimiteit. De omgeving kent de meesten nauwelijks en spreekt hen er niet op aan. Preventieve acties bereiken deze jongeren vaak niet omdat hun problematische gebruik niet in de context van het uitgaan plaatsvindt en zij niet allemaal deelnemen aan het onderwijs. Bij activiteiten die alcoholmatiging ondersteunen, dient speciaal aandacht te zijn voor het alcoholgebruik in keten en de rol van de ouders hierin. IrisZorg kan de gemeenten hierin ondersteunen door het ontwikkelen van een factsheet over alcoholgebruik in keten. Gemeenten kunnen zich verder inzetten voor het matigen van alcohol- en drugsgebruik door jongeren door middel van beleidsmaatregelen zoals een verbod op prijsacties of het verkorten van uitgaansavonden. Alcoholgebruik door jongeren verdient veel aandacht. Gemeentelijk beleid op drugsgebruik en gokken door jongeren mag hier echter niet achterblijven. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld inspringen op mogelijke overlast- en risicosituaties ten gevolge van het rookverbod in de horeca, waar coffeeshops deel van uitmaken. In voorlichtingen zouden IrisZorg en andere instellingen meer aandacht kunnen geven aan onder meer het stoere imago van het vele alcohol drinken. Ook zou er meer nadruk moeten liggen op oorzaken en gevolgen van alcoholincidenten en de risico s van drugsgebruik, waaronder cannabis en het combineren van drugs. De doelgroep jongeren boven de 18 jaar dient hierbij meer aan bod te komen. Het ontwikkelen van een specifiek preventie-aanbod is wenselijk voor riskant drinkende of blowende jongeren. Om deze doelgroep en probleemjongeren over het algemeen beter te bereiken is het advies om straathoekwerk en jeugdhulpverlening in te zetten. Om risicovol gebruik van alcohol- en drugs te voorkomen dienen jongeren uit de anonimiteit gehaald te worden en meer betrokken te worden bij de besluitvorming in hun omgeving. Straathoekwerk en jeugdhulpverlening kunnen ook hier een belangrijke rol in spelen. Om meer inzicht te krijgen in de mate en ernst van incidenten met alcoholen/of drugsgebruik, de ontwikkelingen in het gebruik van basecoke en het pokeren en excessief internetgebruik door jongeren, is nader onderzoek wenselijk. Aanbevelingen voor beleid, hulpverlening en preventie Tendens doet verscheidene aanbevelingen aan gemeenten, IrisZorg en andere instellingen voor meer en beter beleid, hulpverlening en preventie met betrekking tot alcohol- en drugsgebruik. Zij maakt hierbij onderscheid in aanbevelingen aan gemeenten en instellingen gezamenlijk en gemeenten en instellingen afzonderlijk. Een van de aanbevelingen voor gemeenten en instellingen is het opzetten van intensieve alcoholmatigingsprojecten naar het voorbeeld van het Alcohol Matigingsproject in de Achterhoek. 8 9

6 Inhoud Voorwoord 3 Samenvatting 5 Inleiding 12 Hoofdstuk 1 De Panelstudie Inleiding Panelleden en hun netwerken 16 Uitgaanders 17 Hangjongeren 21 Probleemjongeren Middelengebruik 26 Alcohol 26 Cannabis 29 Ecstacy 31 Speed 31 Cocaïne 32 GHB 34 Overige middelen 36 Combinatiegebruik 37 Houding ouders Ontwikkelingen in de smartshop Oriëntatie op pokeren Oriëntatie op excessief gebruik van internet Conclusie 43 Hoofdstuk 3 Drugs Informatie en Monitoring Systeem Drugs Informatie en Monitoring Systeem Resultaten Ecstacy/MDMA 60 Cocaïne 61 Speed/amfetamine 62 Overige en onbekende stoffen Conclusies 63 Hoofdstuk 4 Onderzoek, ontwikkelingen en beleid Alcohol- en drugsgebruik onder Gelderse leerlingen (E-MOVO) en Jeugdmonitor Ede Ernstige alcoholproblematiek in de Valleiregio Quick Scan De Laar West, Arnhem Trendwatch : Keten Verkoop onbewerkte paddo s binnenkort verboden Rookverbod in de horeca Handleiding lokaal Alcoholbeleid 74 Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen Conclusies met betrekking tot ontwikkelingen in alcohol- en drugsgebruik en gokken Aanbevelingen 81 Bijlagen 87 Hoofdstuk 2 Cliënten IrisZorg Analyse en interpretatie gegevens Cliënten van IrisZorg in Gegevens over cliënten naar primaire problematiek 50 Cliënten met primaire problematiek alcohol 50 Cliënten met primaire problematiek opiaten 51 Cliënten met primaire problematiek cocaïne 51 Cliënten met primaire problematiek cannabis 52 Cliënten met primaire problematiek amfetamine 52 Cliënten met primaire problematiek ecstacy-achtigen 53 Cliënten met primaire problematiek gokken 53 Cliënten met overige primaire problematiek Gegevens per regio Conclusie en discussie

7 Inleiding I. Doel van Tendens Om meer inzicht te krijgen in de regionale ontwikkelingen op het gebied van alcohol, drugs en gokken is IrisZorg 1 (voorheen De Grift ) in 2003 gestart met haar jaarlijks terugkerende monitor Tendens. Tendens beschrijft de regionale ontwikkelingen en trends in alcohol- en drugsgebruik bij Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Tendens heeft als doel: Het alcohol- en drugsgebruik in het verzorgingsgebied van IrisZorg op een systematische en continue wijze in beeld brengen. II. Werkwijze Om het doel van Tendens te bereiken maken we gebruik van een combinatie van de volgende onderzoeksmethoden: Kwalitatief onderzoek 2 Een belangrijk terugkerend onderdeel in Tendens is de panelstudie. De panelstudie is een kwalitatief (beschrijvend) onderzoeksinstrument, waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Kwantitatief onderzoek 3 Kwantitatieve analyses zijn gedaan op de resultaten van het Drugs Informatie Monitoring Systeem en op de cliëntenregistratie van IrisZorg. Uit het door IrisZorg gebruikte registratiesysteem USER zijn een aantal datasets ontwikkeld die inzicht geven in de ontwikkelingen in de hulpvraag van de cliënten van IrisZorg. Literatuuronderzoek Er is gericht gezocht naar regionale en landelijke onderzoeken en informatie die relevant zijn voor het inzicht in ontwikkelingen van alcohol- en drugsgebruik in Gelderland. Door de regionale gegevens af te zetten tegen landelijke gegevens wordt duidelijk of de Gelderse situatie afwijkt van de Nederlandse ontwikkelingen. Het in beeld brengen van alcohol- en drugsgebruik heeft meerdere doelen. Ten eerste om beleid, hulpverlening en preventie vorm te geven. Ten tweede ziet IrisZorg het als haar taak om een betrouwbare informatiebron te zijn op het gebied van middelengebruik. Eventueel optredende incidenten en mogelijke panieksignalen rondom alcohol- en drugsgebruik worden zo op een juiste wijze beoordeeld. In Tendens ligt een sterk accent op jongeren en jongvolwassenen en op het uitgaanscircuit. De belangrijkste reden hiervoor ligt in het feit dat zich hier de meeste nieuwe ontwikkelingen voordoen. Tevens vormen jongeren en jongvolwassenen momenteel de belangrijkste doelgroep voor preventie. Maar niet alleen gegevens over jongeren en jongvolwassenen zijn terug te vinden in deze Tendens. Naast de vaste onderdelen als de panelstudie en de resultaten van het Drug Informatie en Monitoring Systeem geven we in deze Tendens inzicht in de ontwikkeling van de hulpvraag van de cliënten van IrisZorg en maken we een vergelijking met landelijke onderzoeken en ontwikkelingen. 1. IrisZorg is een instelling voor verslavingzorg en maatschappelijke opvang in Gelderland. III. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 1 doet verslag van de panelstudie die in het najaar van 2007 heeft plaatsgevonden. Vervolgens komen in hoofdstuk 2 de resultaten van de analyse van de cliëntgegevens aan de orde. De resultaten van de analyse van de gegevens van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) staan vermeld in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 bevat informatie uit relevante regionale en landelijke onderzoeken. Uit de verzamelde gegevens worden in hoofdstuk 5 conclusies getrokken met betrekking tot de ontwikkelingen in alcohol- en drugsgebruik en gokken. Tenslotte worden hierin aanbevelingen gedaan voor het ontwikkelen en aanpassen van beleid van gemeenten en instellingen op dit gebied. De bijlagen van Tendens omvatten onder meer de geactualiseerde ABC s van drugs en muziekstijlen. 2. Die vorm van onderzoek waarin variabelen niet vooraf of achteraf worden gekwantificeerd, maar op ordinaal of nominaal meetniveau blijven (Swanborn, 1999). 3. Die vorm van onderzoek waarin variabelen vooraf of achteraf worden gekwantificeerd

8 Bij de fusie van De Grift, Arcuris en Passade tot IrisZorg, instelling voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang is het werkgebied in 2007 uitgebreid met regio Noord. IrisZorg verslavingszorg betreft echter alleen de regio s Midden en Zuid. Om deze reden is regio Noord in deze Tendens buiten beschouwing gelaten en betreffen de gegevens in Tendens hetzelfde gebied als de vorige uitgaven. 1 De panelstudie 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van de zevende meting van de panelstudie van Tendens beschreven. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument waarin periodiek kwalitatieve gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik. Door meerdere jaren verschillende netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen te volgen, kunnen nieuwe ontwikkelingen en trends worden gesignaleerd. De panelstudie geeft tevens inzicht in ontwikkelingen in de sociale context van middelengebruik 1. De methode van de panelstudie staat uitgebreid beschreven in bijlage 1.1. Centraal in de panelstudie staan de panelleden. Deze personen zijn sleutelfiguren binnen netwerken van mensen waarvan verwacht wordt dat zij als eerste nieuwe drugs uitproberen, oude drugs opnieuw gaan gebruiken of in andere combinaties of settings gebruiken. Met andere woorden sociale netwerken waarin de regionale ontwikkelingen in alcohol- en druggebruik vermoedelijk het eerst zichtbaar zijn. Zo n netwerk kan bijvoorbeeld hun vriendenkring zijn, de club waarin zij werken of de hangjongeren die zij op straat tegenkomen tijdens hun werk als straathoekwerker. Na de kennismaking met de panelleden en hun netwerken wordt het middelengebruik binnen deze netwerken beschreven. Afsluitend worden conclusies weergegeven over de trends in het gebruik van alcohol en drugs, gokken, gamen en internet. Hierbij worden de gegevens van deze panelstudie vergeleken met de voorgaande panelstudies. 1. Bijlage A, 'Het ABC van de drugs' bevat achtergrondinformatie over de verschillende soorten middelen

9 Belangrijk om te vermelden is dat de resultaten niet gegeneraliseerd kunnen worden naar jongeren in het algemeen ( doorsneejongeren ). De resultaten vertellen alleen iets over trends in het gebruik door trendsetters, die in een later stadium mogelijk overgenomen worden door de algemene bevolking. 1.2 Panelleden en hun netwerken In totaal zijn 27 panelleden geïnterviewd die bij elkaar 36 netwerken vertegenwoordigen. Zij vertegenwoordigen verschillende netwerken vanuit de twee regio s van het werkgebied van IrisZorg verslavingszorg in 2007 (Midden en Zuid). In deze paragraaf worden de panelleden en hun netwerken geïntroduceerd, waarbij ieder netwerk wordt aangeduid met een nummer en eventeel een letter, bijvoorbeeld 40a. In bijlage 1.2 worden de mutaties in het panel aangegeven. Bijlage 1.3 geeft een schematisch overzicht van de netwerken in deze panelstudie. De netwerken zijn onderscheiden in de categorieën uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. Hieronder volgt een beschrijving van deze categorieën. In enkele gevallen heeft een panellid zicht op meer dan één netwerk. Een voorbeeld hiervan is een politieagent die iets kan vertellen over uitgaanders in een bepaalde uitgaansgelegenheid, maar ook over hangjongeren elders. Categorie Uitgaanders De categorie uitgaanders (16 panelleden, 19 netwerken) omvat jongeren en jongvolwassenen, die veel uitgaan in gelegenheden waar zij zich kunnen vermaken. Dit kan plaatsvinden in een grotere stad, maar ook op het platteland, zoals in cafe s, discotheken en keten. Ook bezoekers van coffee- en smartshops, grootschalige feesten en thuisfeesten vallen onder de categorie uitgaanders. Een uitgaansgelegenheid wordt vaak gekenmerkt door een bepaalde muziekstijl. De uitgaanders worden vertegenwoordigd door de doelgroep zelf en panelleden die werkzaam zijn in de beveiliging, jongerenwerk, smartshops, horecagelegenheden of bij politie. Categorie Hangjongeren Deze jongeren houden zich met vrienden op in openbare ruimten, zoals op straat of in een park. De netwerken van hangjongeren houden vaak niet lang stand, omdat jongeren na een tijdje een andere vriendenkring of andere bezigheden krijgen. Zes panelleden vertegenwoordigen in totaal zeven netwerken. De panelleden zijn straathoekwerker, jongerenwerker of veldwerker. Categorie Probleemjongeren Probleemjongeren onderscheiden zich van de categorieën hangjongeren en uitgaanders door de aanwezigheid van problemen op verschillende leefgebieden, zoals school, gezin, psychisch welzijn en/of criminaliteit (Bieleman, 2002). Weliswaar is het zo dat als de jongeren uit de netwerken in deze categorie middelen gebruiken, zij dit ook tijdens het uitgaan of in openbare ruimten doen. Onder de panelleden bevindt zich een straathoekwerker, een jeugdhulpverlener en een eigenaar van een gebruikershuiskamer. Samen vertegenwoordigen zij 5 netwerken. De verschillende categorieën vertonen onderling enige overlap, zoals hangjongeren uit een bepaalde wijk die gaan stappen in het centrum van de stad. Deze indeling dient dan ook niet te strikt geïnterpreteerd te worden. De indeling in categorieën is bedoeld om de sociale context van het gebruik van alcohol en drugs en gokken beter te begrijpen. Voor deze Tendens is de panelstudie uitgebreid met enkele nieuwe panelleden die inzicht geven in de wereld van gamen en internet. Zij vallen niet onder bovenstaande categorieën. Uitgaanders Het uitgaansleven in de verschillende steden en dorpen in Gelderland is erg divers. Panelleden geven een algemeen beeld van het uitgaansleven in Nijmegen, Arnhem en de regio s Valleiregio en de Achterhoek. Omwille van de mogelijke herkenbaarheid van de panelleden door hun specifieke functie in een regio zijn de namen achterwege gelaten. Nijmegen wordt omschreven als een stad waarin het publiek per uitgaansavond verschilt. Elke avond heeft haar eigen publiek met haar eigen cultuur en muziekvoorkeur. Elk publiek brengt haar eigen middelengebruik en bijbehorende incidenten met zich mee. Het uitgaansleven in de binnenstad begint op donderdagavond. Donderdag vroeg in de avond ontmoet de jeugd elkaar in het winkelcentrum tijdens koopavond. Wat later op de avond begint de stapavond voor studenten. Op vrijdagmiddag zijn met name de scholieren uit de stad en omstreken in de binnenstad te vinden. Op vrijdagavond gaat vooral de jeugd uit de stad zelf uit. En op zaterdag is vooral de jeugd uit de dorpen rondom en het oudere stadse publiek aanwezig. De stadse jongeren gaan dan meestal naar grote feesten en de studenten gaan over het algemeen terug naar huis. Sommige café s richten zich specifiek op één van bovenstaande doelgroepen. De meesten stemmen de avond echter af op de doelgroep die op dat moment in de stad komt.' Van twaalf tot zes is het uitgaansleven in volle gang. Tussen twaalf en twee à drie uur is iedereen binnen en is de sfeer ontspannen. Rond half één voel je soms al aan dat de sfeer onrustig is en dat er misschien onrust komt. Na n uur of twee à drie neemt de agressie toe, omdat mensen dan onder invloed zijn van alcohol en mogelijk andere middelen. Dit zien we aan de toestand waarin ze verkeren en concluderen we uit het niet aanspreekbaar 16 17

10 zijn. De meeste groepen geven echter geen problemen. Op donderdag is het studentenavond, deze avonden geven nooit problemen. Op vrijdag en zaterdag is er een ander publiek. In nachtcafés mogen bezoekers tot vier uur binnen, daarna niet meer. Tussen drie en zes gaan mensen aan de wandel, op weg naar huis of naar een andere gelegenheid. De shoarmatent blijft tot zes uur open. In de stad zijn er, voor zover wij weten, geen gelegenheden die afterparty s bieden. Er is op sommige plekken calamiteitenverlichting aanwezig, die wordt gebruikt bij dreigende ongeregeldheden, waardoor aanwezigen beter zichtbaar zijn. Het uitgaansleven van Arnhem speelt zich voornamelijk af in clubs en café s op en rondom de Korenmarkt. De muziekstijlen in deze uitgaansgelegenheden lopen uiteen van hardhouse en hardcore tot R&B. Mede hierdoor trekken deze gelegenheden ook ieder een ander publiek aan. Waar je in de ene club voornamelijk autochtone hardcore liefhebbers tegenkomt, zie je in de andere club meer jongeren met Marokkaanse of Antilliaanse achtergrond. Grote party s worden in Arnhem voornamelijk in het Gelredome georganiseerd, variërend van dance tot Nederlandstalig. Afterparty s zijn er niet meer en er lijkt ook minder interesse voor te zijn onder de jongeren. Jongeren die willen afteren, doen dit bij elkaar thuis. Op de Veluwe ziet het uitgaansleven er anders uit. Hoewel de meeste dorpen of steden wel een (kleinschalig) uitgaansleven hebben, gaan veel jongeren uit in door hun zelf georganiseerde gelegenheden, zoals keten. Sommige inmiddels legale en commerciële uitgaanscentra zijn ooit als keet begonnen. In iedere keet gaat het er anders aan toe. In een aantal keten wordt fors gedronken, maar in andere keten niet of nauwelijks. Wel hebben alle keten met elkaar gemeen dat zij een gelegenheid zijn voor sociale contacten en doordat jongeren zelf dingen kunnen organiseren, mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling van jongeren. In het oostelijke deel van Gelderland gaan jongeren op uiteenlopende manieren uit. In Doetinchem en Wehl bevinden zich uitgaansgelegenheden waar meer dan duizend bezoekers komen. Hier worden allerlei muziekstijlen gedraaid en het publiek is dan ook overal verschillend. Naast de grotere discotheken zijn er, zeker in de steden met een uitgaanscentrum, ook verschillende café s en kroegen, waaronder danscafé s en stamkroegen voor voetbalsupporters. Hieronder worden de panelleden geïntroduceerd die zicht hebben op uitgaande jongeren en jongvolwassenen. Riny en Richard (9a) zijn werkzaam bij een beveiligingsbedrijf. Een onderdeel van dit bedrijf verzorgt voor horecagelegenheden en voor grote festivals de beveiliging. Consensus tussen de eigenaar van een horecagelegenheid en het beveiligingsbedrijf over regels en sancties met betrekking tot het gebruik van drugs is een voorwaarde voor samenwerking. Verder geeft het bedrijf advies om de veiligheid te bevorderen. Riny en Richard werken onder meer in een café waar jongeren vanaf 16 jaar naar binnen mogen. Er wordt streng op leeftijd gecontroleerd door middel van verplichte legitimatie. Op vrijdag- en zaterdagavond is het om half elf al helemaal vol en staan er rijen voor de deur. Het is jong publiek met een gemiddelde leeftijd van 17 à 18 jaar. De meeste jongeren hebben waarschijnlijk niet zoveel te besteden. Een van de panelleden kan vaak de inhoud van de portemonnee zien als ze hun identiteitskaart pakken en dat is meestal niet meer dan 15 euro. Verder werken zij onder meer in een discotheek met iets oudere bezoekers. Ook zijn zij regelmatig in functie aanwezig op houseparty s in een sporthal in een dorp. Hier signaleren zij vaker het gebruik van drugs. Iedereen die binnenkomt wordt standaard gefouilleerd. Dit is vooral om een signaal af te geven. De meeste bezoekers verstoppen hun drugs goed. Als iemand zichtbaar onder invloed binnenkomt, wordt deze de toegang geweigerd. Abel (22a) werkt als politieagent in het uitgaanscircuit van een grotere stad. Hij heeft met name zicht op het uitgaansgebeuren in de binnenstad, waaronder zowel horeca als coffeeshops vallen. De jongeren zijn tussen de 14 en 25 jaar oud. Elk weekend gaan er duizenden jongeren uit in deze stad. Met een fractie hiervan komt hij in contact, als er sprake is van een incident, controle of aanhouding. Voor preventief contact of informele praatjes hebben ze geen tijd. In de groep bevinden zich ongeveer evenveel jongens als meisjes. Bij aanhoudingen betreft het echter vrijwel altijd jongens. Victor (23a) werkt voor de politie als gebiedsgebonden functionaris in de binnenstad van een grotere stad. Hij kent ongeveer zestig horecagelegenheden rondom het uitgaansgebied, waarvan hij er negen regelmatig bezoekt. Charly (12a) is portier in het uitgaanscircuit van een grotere stad. Hij merkt dat in enkele grotere clubs hardcoreparty s weer terugkeren op het programma. Hier komen per party zo n 400 à 500 man op af die voornamelijk uit de dorpen rondom de stad afkomstig zijn. Twan (32a) werkte tijdens de vorige panelstudie in een café als barkeeper. Nu werkt hij voornamelijk als DJ en in de bediening van een ander café. Ananda en Floor (28a) zijn respectievelijk directeur en verkoopmedewerker van een smartshopketen. Omdat hun klantenkring een subcategorie vormt, worden hun signalen in paragraaf 1.4 apart beschreven. Andere panelleden maken zelf deel uit van een bepaalde uitgaans(sub)cultuur. Deze kunnen dieper ingaan op rituelen van gebruik, waardering van middelen en de betekenis van een middel in een subcultuur

11 Tattooboy (26a) heeft regelmatig een thuisfeestje met één of enkele andere stellen. Meestal duurt een feest een heel weekend. De mannen beginnen op vrijdag met feesten en gebruiken. De vrouwen gaan op tijd naar bed. De mannen gaan lang door en slapen overdag. Zaterdagavond begint eigenlijk het echte feest. Eerst eten ze samen en vervolgens gaan ze feesten. De thuisparty gaat door tot zondagochtend of -middag. Soms gaan ze zondagavond naar huis, maar meestal maandag. Jeffrey (14a) handelt in cocaïne. Hij heeft ongeveer 25 vaste klanten. De meesten kopen rauwe coke bij hem. Eén klant koopt basecoke. Na een tijd weg te zijn geweest, had hij bij terugkomst in zijn dealgebied, al zijn klanten binnen een week weer terug. Joost (41a) bezoekt verschillende coffeeshops in een grotere stad. Volgens hem gaat de klant naar de coffeeshop voor vertier ; niet alleen om gebruik van cannabis, maar ook voor koffie of een ander drankje en om een spel te spelen. Meestal klinkt er in de shop reggae en wat meer alternatieve muziek. De bezoekers kenmerken zich verder door hun eigen kledingstijl. Het opleidingsniveau is divers, van laaggeschoold tot universitair opgeleid. Frequente bezoekers zitten gemiddeld drie tot vier uur per week in de coffeeshop. Het valt Joost op dat de vaste bezoekers over het algemeen in psychisch en/of sociaal opzicht problemen hebben of hebben gehad. Jacky (11b) bezoekt vooral grote dancefeesten in de open lucht, zowel in de stad waar ze woont als op andere locaties in het land. Zij en haar vrienden houden van techno en hardhouse, met voorkeur voor old school hardcore. Ze geven de voorkeur aan party s boven discotheken omdat ze de sfeer op een party als meer open ervaren. Bea (20a,b,c) is ook regelmatig in het hardhousecircuit te vinden, maar bezoekt ook andere clubs in een grotere stad. Frits (25a) bezoekt party s in de gayscene in het hele land. Voorheen organiseerde hij ook thuisparty s bij hem thuis, maar dat doet hij nu minder vaak in verband met het regelwerk dat hieraan vooraf gaat. Hij geeft de voorkeur aan meer persoonlijke feestjes. Hij bezoekt graag de gaysauna. Karel (33a) is jongerenwerker in een gemeente. Hij werkt voornamelijk met jongeren uit dorpen met een plattelandscultuur. De jongeren leven volgens het stramien van een plattelandscultuur waardoor ze heel erg met het boerenwerk en met bier drinken bezig zijn. Ze hebben fysiek werk: boerenwerk, kippen vangen, graven, fabriekswerk, vrachtwagenchauffeur. Ze zijn bijna niet geïnteresseerd in andere zaken. Tegen typisch stadse zaken bestaat zelfs een afkeer: van allochtonen, wijn en drugs moeten ze niets hebben. Ze zijn trots op hun eigen cultuur en voelen zich het veiligst door hier zo min mogelijk van af te wijken of in op te vallen. Frank (4a) is bestuurslid van een jongerencentrum dat voor jongeren in de regio een belangrijke uitgaansgelegenheid is. Het centrum opent om negen uur, maar het wordt steeds later druk. De meesten gaan van te voren indrinken. Jongeren zijn hier welkom vanaf 14 jaar. De meeste bezoekers zijn niet ouder dan 20 jaar. Tijdens de avond wordt er veel gedanst, gekletst en geouwehoerd. Alcohol nuttigen is volgens Frank toch wel één van de belangrijkste dingen op zo n avond. Gerard (21a,b) werkt bij de politie met als aandachtsgebied jeugd en horeca. Hij werkt met uitgaanders (21a) en met de harde kern supporters van een bekende regionale voetbalclub (21b). In een specifiek uitgaanscentrum in de stad ziet hij jongeren met voornamelijk Nederlandse achtergrond. In gelegenheden waar R&B gedraaid wordt komt hij meer jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst tegen. In zijn werkgebied is de samenwerking tussen politie en de horeca geregeld in het horecaconvenant. Horecagelegenheden die bij dit convenant zijn aangesloten mogen langer geopend zijn dan één uur s nachts. Op uitgaansavonden is er een horecapreventieteam actief, bestaande uit acht tot tien politieagenten, vier nachtwachten en twee jongerenwerkers of jeugdtoezichthouders. Als iemand een misdrijf pleegt in of rondom de horecagelegenheden krijgt deze naast een eventuele straf een horecaverbod voor de hele gemeente. De voetbalsupporters hebben een vaste kroeg en een eigen website om elkaar te ontmoeten. Grofweg bestaat deze groep uit een jonge- en een iets oudere harde kern. De jongere harde kern is iets groter. Over het algemeen is de harde kern van deze supporters minder in zicht bij de politie. Ze kent een sterk groepsgevoel en sociale druk, met bepaalde waarden en normen, zoals omgang met elkaar en het gebruik van middelen. De groep heeft leiders, maar bij de confrontatie met andere voetbalclubsupporters doen deze vaak een stap terug. Voorafgaand aan een confrontatie wordt er via de mobiele telefoon gecommuniceerd met andere voetbalclubsupporters. Na afloop hiervan worden de voetbalclubsupporters soms bedankt voor de confrontatie via internet. Hangjongeren Jos (36a) is een jongere uit een dorp. Naast zijn dagelijks werk is hij voorzitter van het bestuur van een jeugdhonk. Dit jeugdhonk heeft de gemeente hen toegewezen nadat ze eerder in het dorp overlast veroorzaakten. Van de gemeente hebben we uiteindelijk deze plek gekregen, nadat we het op onze eerdere plek te bont hadden gemaakt. De politie moest steeds met 20 21

12 twee of drie auto s komen. Uiteindelijk kwamen ze helemaal niet meer. Als je er altijd bij bent, word je vanzelf als draaideurtje gezien. Oké, wij zijn geen lieverdjes geweest, maar in deze dorpscultuur wordt ook al gauw van een mug een olifant gemaakt. En van de olifant een mammoet. In het jeugdhonk komen 30 à 35 jongeren bij elkaar om met de playstation te spelen, te darten en deel te nemen aan educatieve spel- en sportactiviteiten. De organisatie van deze activiteiten is in handen van het bestuur en vrijwilligers. De jongeren zijn divers, maar ongeveer de helft kenmerkt zich door het luisteren naar hardcore en het dragen van Lonsdalekleding. Het opleidingsniveau is voornamelijk vmbo. Ze gaan niet in hun eigen regio uit, maar bezoeken zo nu en dan een hardcoreparty of gaan naar Brabant. Johan en Claus (40a) zijn jongerenwerkers die met hangjongeren in het centrum van een grotere stad werken. De jongeren komen uit alle delen van de stad. Zij hangen doorgaans in hun eigen buurt. Maar op donderdagavond tijdens koopavond en op vrijdagmiddag na school en vrijdagavond met uitgaan trekken ze naar het centrum. Op donderdagavond en vrijdag overdag hangen ze op bepaalde plaatsen op straat. Op vrijdagavond gaan de meeste jongeren naar een café waar je vanaf 16 jaar naar binnen mag. De muzikale belangstelling van deze jongeren is divers en de kleding is over het algemeen urban. De jongeren hebben meestal een lage sociaal-economische status en als opleidingsniveau vmbo. Wat de groep onderscheidt van andere groepen, is dat ze trots zijn op hun stad en hier zelfs raps en video s over maken. Etnische achtergrond is niet belangrijk. Een groot deel van de oudere jongeren heeft schulden door een te dure levensstijl. Het gebruik van drugs, gokken, telefoon en dure kleding zijn hier een voorbeeld van. Stefano (6a,d) is straathoekwerker bij een organisatie voor jeugdhulpverlening en werkt met zowel hang- als probleemjongeren uit verschillende wijken in een grotere stad. Eén groep hangjongeren (6a) bestaat uit jongeren uit diverse wijken uit een deel van deze stad die met elkaar een grote groep vormen. Overdag gaan ze naar school of werken ze. Enkelen hebben een justitieel verleden en zijn bezig om weer naar school te gaan of aan werk te raken. In hun vrije tijd hangen ze rond of voetballen bij de voetbalvereniging. De oudere jongeren uit de groep gaan uit in de binnenstad. Voor de meesten is dat echter te duur. Zij gaan dan als alternatief op straat hangen en wiet en drank gebruiken. Een andere groep hangjongeren (6d) bestaat uit jongeren met diverse culturele en etnische achtergonden. In hun vrije tijd voetballen ze op straat. Erik (35a,b) is ambulant jongerenwerker en werkt met hang- en probleemjongeren. Zo werkt hij met een groep jongeren (35a) die voornamelijk een Marokkaanse achtergond hebben. Deze jongeren nemen in hun vrije tijd deel aan sportactiviteiten en huiswerkbegeleiding. Als het buurthuis gesloten is hangen ze rond op straat. Een andere doelgroep is een groep autochtone jongeren die van hardcore houden en bekend staan als Lonsdalejongeren. Ze hangen in hun vrije tijd, en s ochtends als ze een tussenuur hebben op school, rond in het dorp. Steffan (1b) is jongerenwerker. In deze panelstudie zijn via hem drie jongeren uit zijn netwerk geïnterviewd. Zij gaven een gedetailleerde beschrijving van hun vrijetijdsbesteding. Deze jongeren gaan na school vaak naar het jongerencentrum. Na sluitingtijd om zes uur gaan de meesten thuis eten om vervolgens naar hun hangplek bij een industrieterrein te gaan. Daar kletsen ze met elkaar, crossen met de scooter en roken een jointje. Op een doordeweekse dag roken de meesten één gram per dag. In het weekend komen ze ook hier bij elkaar. Dan wordt er ook drank gehaald en drinken en blowen ze voordat ze uitgaan. De meesten drinken dan 5 pijpjes bier en roken 2 à 3 joints. Rond twaalf uur gaan ze stappen. Niet meer naar een jongerencentrum zoals vroeger, want dat is voor de jonkies. Nu gaan ze naar een grote discotheek. Daar is het pas echt druk rond twee uur. Hier blijven ze tot vier uur. Diegene die ecstacy slikken, doen dat pas in de discotheek. De jongeren die snuiven doen dat voordat ze naar binnen gaan. Snuiven kan namelijk niet zo onopvallend als een pilletje slikken. Na het stappen gaan ze weer naar hun hangplek. Om zeven uur 's ochtends gaan de meesten even naar huis. Slapen lukt dan meestal niet vanwege de pillen of de speed. Ze frissen zich alleen wat op om vervolgens voor de rest van de zondag weer terug te gaan naar de hangplek. De geïnterviewde jongens willen het liefst zoveel mogelijk van huis zijn. Ze vinden het niks om thuis op de bank te zitten. Bernhard (4i) is ambulant jongerenwerker en jeugdhulpverlener in een gemeente bestaande uit een aantal dorpen. Hij werkt met verschillende hanggroepen. In de praktijk blijken veel van deze hanggroepen niet langer dan twee jaar te bestaan. Door veranderingen in het leven zoals het krijgen van een baan, relatie of het starten van een opleiding elders, vallen hanggroepen uiteen. Dit maakt dat Bernhard in deze panelstudie op andere groepen zicht heeft dan in de vorige panelstudie. Bernhard werkt met groepen jongeren van voornamelijk Nederlandse, Turkse en Joegoslavische afkomst. Deze groepen hebben onderling meestal geen contact. De muzikale voorkeur ligt bij house, hardcore en gabber. Het rondhangen gebeurt vrijwel elke avond tussen zeven en elf uur in het dorpscentrum, een speeltuin of op een door de gemeente aangewezen hangplek. Soms drinken ze op deze hangplekken in om vervolgens te gaan stappen. Van deze groep wordt weinig overlast vernomen. Bernhard zelf ervaart ook dat deze groepen weinig problemen vertonen

13 Probleemjongeren Adriaan (3a) is hulpverlener en werkt met probleemjongeren met meervoudige problematiek. Adriaan komt deze jongeren tegen op straat, maar vaker krijgt hij een signaal van zijn netwerk dat het met iemand niet goed gaat. De jongeren zijn eigenlijk heel anti hulpverlening, maar omdat zij Adriaan al kennen, durven zij wel naar hem toe te stappen. Zo bereikt hij jongeren die normaal gesproken niet naar de hulpverlening zullen gaan. De caseload van Adriaan is 33 personen en het verloop is groot. Met sommige jongeren heeft hij meerdere jaren contact, maar met andere nog niet eens een jaar. De werkloosheid neemt af in de groepen van Adriaan, mede doordat er veel energie wordt gestoken in begeleiding naar school of werk. Abel (22c) komt als politieagent regelmatig in aanraking met een groep jongeren die zich ophouden in kraakpanden in een stadscentrum. Deze groep bestaat uit ongeveer 10 jongeren variërend van 17 tot 25 jaar. Ze drinken volgens Abel de hele dag bier van de goedkoopste supermarkt en slikken alles wat ze in handen kunnen krijgen. Jongeren uit deze groep vertonen psychische problemen, maar hebben met geen enkele zorginstelling contact. Dat willen ze ook niet. Ze staan bekend als de bierpunks en de verloren groep. Fred (34a) is speeddealer. Hij ontvangt jongeren thuis die speed komen halen en/of gebruiken. Het valt hem op dat veel van deze jongeren in de problemen zitten. Hulporganisaties bereiken deze jongeren niet. Ze hebben volgens Fred hooguit contact met de reclassering. Ze doen gewoon niets; nutteloze dingen. Ze hebben geen werk en gaan niet naar school. Om zich toch actief te voelen, gaan ze dan met veel energie nutteloze dingen doen. Jeroen (37a) is 25 jaar en gebruikt sinds zijn zeventiende heroïne. Hij is % afgekeurd doordat hij borderliner is en werkt daarom niet. Hij bezoekt een methadonpost en is voornemens binnenkort af te kicken. Hij luistert graag naar hardcore. De groep heroïne gebruikende jongeren bij de methadonpost zijn volgens Jeroen gewoon mensen zoals jij en ik. Je spreekt dan met een man of 4 à 6 af bij een dealer thuis. Daar kun je dan samen bijvoorbeeld heroïne of cocaïne gebruiken. Geen methadon, want die gebruik je direct bij de post en de methadon voor de andere dagen neem je mee naar huis. Je kunt zo'n potje niet met elkaar delen. Je hangt gewoon met elkaar rond, zet misschien een DVD aan. Bij de dealer blijf je meestal 15 tot 30 minuten binnen om te Chinezen. Eigenlijk rook ik liever alleen. Ik vind het prettig om alleen te roken, in mijn eigen huis, waar ik gewoon helemaal mijzelf kan zijn, zonder dat ik met anderen moet delen. Stefano (6b,c,e) werkt, naast de eerder omschreven hangjongeren, met verschillende groepen probleemjongeren. De mate waarin zich problemen voordoen loopt per groep uiteen. Zo is er een groep uit een deel van een grotere stad (6b) waarvan de meeste jongeren naar school gaan of werk hebben. Enkelen zitten in een traject waarin het halen van een diploma of certificaten wordt bevorderd. In beperkte mate komt in deze groep kleine criminaliteit voor, zoals dealen in drugs. Veel van deze jongeren hebben gescheiden ouders. In een andere groep (6c) zijn de jongeren over het algemeen wat jonger. Zij gaan naar school en hangen in hun vrije tijd op straat. Dit rondhangen kan, mede onder invloed van alcohol, omslaan in baldadig gedrag en vandalisme. Met als gevolg dat een aantal van deze jongeren is doorverwezen naar bureau HALT. De derde beschreven groep (6e) bestaat uit oudere jongeren die zelfstandig wonen en meestal een baan hebben. Deze groep gebruikt verschillende drugs, waaronder basecoke, in zo n mate dat het problemen geeft op verschillende leefgebieden. Jerry (1a) is straathoekwerker bij een instelling voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang. Hij werkt met hangjongeren uit verschillende gemeenten. Eén van deze groepen hangt dagelijks vanaf 's middags rond in het winkelcentrum. De groep gedraagt zich zodanig dat dit als overlast wordt ervaren met name door lawaai, openlijk gebruik van alcohol, achterlaten van rommel en intimiderend gedrag naar de omgeving. Ook zou er gehandeld worden in harddrugs. Binnen de groep loopt de mate waarin jongeren problemen hebben uiteen. Er zijn jongeren die alcohol drinken en stevig blowen, maar verder geen andere drugs gebruiken. De zwaarste groep heeft geen werk, gebruikt alcohol, cannabis en harddrugs en houdt zich bezig met criminele activiteiten. Twee jongens uit deze groep hebben na een overval een half jaar vast gezeten. Jerry signaleert dat sommige jongens al een behoorlijke verslavingsproblematiek hebben. Bijna alle jongeren gebruiken drugs. En ook stevig. Ze vertonen ook regelmatig junkengedrag in de zin van te laat komen, afspraken niet nakomen en liegen. Als ze teveel gebruiken zijn ze niet in staat om te werken en krijgen ze een conflict met hun werkgever. Vandaar dat ze regelmatig wisselen van werk, afgewisseld met periodes van werkloosheid. Op het moment dat de jongeren werkloos zijn, gaat het gebruik van drugs direct omhoog. Ze hebben dan de tijd en ook geen verplichtingen. Maar voelen ook dat het niet goed met ze gaat door het drugsgebruik. De meesten lukt het, als ze weer werk hebben, het drugsgebruik te verminderen

14 1.3 Middelengebruik In deze paragraaf worden per middel de resultaten van de panelstudie beschreven. Bij de beschrijving per middel wordt, indien relevant, een onderscheid gemaakt tussen uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. In bijlage A, Het ABC van de drugs worden de middelen nader omschreven. Bijlage 1.4 is een overzicht van de schattingen door panelleden van het middelengebruik in hun netwerken. Alcohol Alcohol hoort erbij Het drinken van alcohol komt in alle netwerken naar voren. Voor de meeste uitgaanders en hangjongeren is alcohol iets wat je drinkt als je met vrienden samen bent, tijdens feestjes maar vooral in het weekend tijdens het uitgaan. In de meeste netwerken wordt dan ook niet dagelijks gedronken, maar vooral in het weekend. Panelleden die beroepsmatig met jongeren werken geven aan dat in de meeste groepen veel alcohol drinken stoer wordt gevonden. Jongeren zelf geven dit niet aan als reden om veel te drinken. De redenen die zij aangeven zijn dat ze t lekker vinden, los of uit hun dak kunnen gaan of omdat ze vinden dat het er gewoon bij hoort. Dat veel drinken wel degelijk een stoer imago heeft onder jongeren uit zich in de zekere trots waarmee ze vertellen hoeveel glazen ze kunnen drinken en wat voor dingen ze hebben uitgehaald toen ze onder invloed waren. Abel (22a) heeft het idee dat jongeren bij het uitgaan meestal wel regelen wie de BOB is. Bier is in het uitgaanscircuit nog altijd de populairste drank. Mixdrankjes zijn ook nog altijd gewild, waarbij een voorkeur lijkt te bestaan voor mixdrankjes op basis van wodka. Ondanks de hoge prijs worden veel mixdrankjes en cocktails besteld. Dat er naast de standaardglazen ook kleinere, goedkopere glaasjes worden aangeboden, speelt daar waarschijnlijk een rol bij. Deze mixjes en wijn lijken overigens meer te horen bij de stad en minder te passen in de plattelandscultuur. Wel komt het signaal naar voren dat jongeren bier steeds vaker combineren met pure sterke drank om te experimenteren. Een mix die in een specifieke uitgaansgelegenheid populair is, is tequila met zout en citroen. Enkele groepen vormen een uitzondering op het beeld van veel alcohol drinken. Jacky (11b) ziet bijvoorbeeld dat de helft van haar vrienden geen alcohol drinkt op party s omdat zij andere middelen, zoals GHB en XTC willen gebruiken en dit niet willen combineren met alcohol. In tegenstelling tot de groepen uitgaanders en hangjongeren geven panelleden aan dat probleemjongeren wel meerdere keren per week of dagelijks drinken. Zij drinken niet alleen tijdens het uitgaan om de feestvreugde te verhogen, maar ook om problemen en verdriet weg te drukken. Dit kan duiden op alcoholafhankelijkheid. Jongeren uit deze groep vertonen psychische problemen, ze wonen in een kraakpand en zijn vaak op jonge leeftijd thuis weggelopen. Ze willen met geen enkele zorginstelling contact. Ze drinken de hele dag door goedkoop bier van de Aldi. (Abel, politieagent, 22a) Autochtoon versus allochtoon Onder autochtone jongeren is drank en met name bier populair. Qua hoeveelheid alcohol voeren de autochtone jongeren afkomstig van het platteland de boventoon. Binnen groepen met een islamitische achtergrond of gemengde groepen (allochtoon en autochtoon) komt het vaker voor dat niet alle jongeren drinken. Er zijn ook groepen waarin helemaal niet gedronken wordt. Deze allochtone en gemengde groepen komen meer voor in de grotere dorpen en steden. Op het platteland is het merendeel van de groepen autochtoon. Goedkoop (in)drinken De trend van zo goedkoop mogelijk willen drinken, lijkt zich voort te zetten. Horecagelegenheden spelen hierop in door te stunten met alcoholprijzen, blijkt onder meer uit het verhaal van een politieagent uit een stad. Dit varieert van hoge entree heffen en dan de hele avond gratis drinken tot een Happy hour houden. Een café waar het bier slechts één euro per glas kost, zit meestal zo vol dat er rijen voor de deur staan. Twee panelleden van uitgaanders geven ook aan dat zij prijsacties tegenkomen. Volgens hen verhoogt het de omzet, maar kan het wel ten koste van de sfeer gaan. Er wordt weliswaar meer gedronken, maar dronken mensen zorgen ook voor meer overlast. Om het drinken zo goedkoop mogelijk te houden is vooraf indrinken en (sterke) drank inkopen bij goedkope supermarkten en in Duitsland, erg populair. Indrinken gebeurt volgens de panelleden in keten, maar ook op hangplekken, thuis en op straat in de binnenstad. Op hangplekken wordt vooral in het weekend voor het uitgaan gedronken en meestal niet door de week. In de stad vinden we lege flessen drank. (Abel, politieagent, 22b) Laatst stond een groepje met een Heineken tapvat op straat in te drinken. (Victor, politieagent, 23) De meeste panelleden geven aan dat als jongeren indrinken, ze vaak nog niet zichtbaar dronken zijn als ze uitgaan. Later op de avond ontstaan er wel incidenten die verband houden met overmatig drinkgedrag. Door het indrinken begint het uitgaan eigenlijk steeds vroeger. De jongeren komen vroeg in de 26 27

15 avond bij elkaar en gaan door tot laat in de avond. Hoe langer de stapavond, des te meer er gedronken wordt. Keten Uit de netwerken van het platteland komen verschillende reacties over keten. Er komen negatieve reacties over keten waar veel gedronken en overlast veroorzaakt wordt. Maar er komen ook positieve verhalen over keten uit de netwerken. De keet is daarin vooral een plek waar jongeren bij elkaar komen en leuke dingen doen. Daarnaast wordt er alcohol gedronken. In de ene keet wordt veel gedronken, in de andere keet maar heel weinig. Het merendeel van de keten past eigenlijk niet in het beeld dat in de media heerst. Het ligt ook niet aan de keet als verschijnsel, maar aan de drang van de jongeren om te drinken. Er zijn ook keten waar jongeren van 8 tot 10 jaar komen en waar alleen thee gedronken wordt. Zo n keet kan wel uitgroeien tot keet waar alcohol gedronken wordt als de jongeren ouder worden. Het is in iedere keet afhankelijk van wat de jongeren er mee willen. De ouders en/of grondeigenaar hebben wel invloed, maar hoeveel verschilt per keet. Ook is het zo dat zij met name in het begin invloed hebben, maar dat het minder wordt naarmate de jongeren ouder worden. Zo is er bijvoorbeeld een keet waar ouders veel invloed hebben. Ze komen er af en toe langs om even een frisje te drinken, ze zien toe op het onderhoud, de hygiëne. De meisjes gaan bij die ouders thuis naar de wc, waardoor de ouders ook een oogje in het zeil kunnen houden op hoe ze er bij hangen. Maar in andere keten laten de ouders veel meer toe. Ze zien het als een kans die ze zelf gemist hebben en vinden het leuk. Maar als het echt fout gaat, wordt er wel direct hard opgetreden. Dan gaat de keet dicht, of zijn bepaalde jongeren niet meer welkom. Zo is er een groep jongeren zelf een keet begonnen, nadat ze nergens meer welkom waren. De grondeigenaar is zelf knettergek en drinkt gewoon mee. (Karel, jongerenwerker, 33) Bezoekers komen tegenwoordig steeds later bij het jongerencentrum aan, omdat zij daarvoor eerst naar een keet gaan. Daardoor is er een probleem bijgekomen; voorheen kwamen incidenten zoals kleine vernielingen, niet aan de verkeersregels houden en voorbijgangers lastig vallen alleen voor op de terugweg, maar nu ook al op de heenweg. (Frank, bestuur jongerencentrum, 4a) De keet vervult ook een schakel tussen jeugdhonk en disco. Sommige keten ontstaan doordat jongeren zoeken naar een eigen plek. In de stad of het dorp worden ze vaak weggestuurd omdat ze overlast zouden veroorzaken. In een keet hebben ze een eigen plek. Een keet kan wel degelijk bijdragen aan de ontwikkeling van jongeren. Het geeft een trots gevoel als jongeren de keet zelf goed onderhouden. (Karel, jongerenwerker, 33) Meisjes en alcohol Meerdere panelleden geven aan dat meisjes steeds vaker dronken worden. In het centrum van een grotere stad komt de politie vaker dan vroeger meisjes tegen die onwel zijn geworden van alcohol. In een jongerencentrum in de Achterhoek zijn het meer meisjes dan jongens die te ver gaan, aldus de panelleden. Dit zou vaak de hele jonge meisjes betreffen, die net beginnen met uitgaan. Frank (bestuur jongerencentrum, 4a) geeft aan dat de meeste ouders geschokt reageren als ze hun kind moeten ophalen bij het jongerencentrum. Ze verwachten niet dat ook hún kind zoveel alcohol drinkt. Incidenten Alle panelleden geven aan dat er door alcohol veel incidenten ontstaan. Ruzie, vandalisme, maar ook bewusteloosheid en ongelukken in het verkeer. Het valt hen op dat de jongeren in hun netwerken over het algemeen niet of maar een hele korte tijd onder de indruk zijn van zo n incident. Frank (bestuur jongerencentrum, 4a) geeft aan het idee te hebben dat jongeren incidenten vooral als sensatie zien en denken dat het henzelf nooit overkomt. Het gekke is dat ze wel even onder de indruk zijn wanneer er iemand verongelukt is door rijden onder invloed. Maar al gauw vervallen ze weer in het oude gedrag. Dan vinden ze dat die bloemen langs de weg verwijderd moeten worden omdat ze er anders steeds aan moeten denken. (Karel, jongerenwerker, 33) Opvallend is ook dat jongeren en hun intermediairs niet willen weten dat de primaire oorzaak van het incident alcohol is. Regelmatig wordt er naar andere redenen gezocht. Een meisje gaf over, ze zakte steeds weg, was slap en niet aanspreekbaar. Misschien had ze wel andere drugs gebruikt. (Frank, bestuur jongerencentrum, 4) Cannabis Blowen als hobby In de netwerken van hang- en probleemjongeren is cannabis het meest gebruikte en meest gewaardeerde middel. Zij blowen vooral op hangplekken en bij elkaar thuis. Blowen is niet verbonden met uitgaan en het weekend, maar hoort meer bij vrije tijd. Op de hangplek ontmoeten ze elkaar. Hier kletsen ze met elkaar, crossen met de scooter en roken een jointje. (Steffan, jongerenwerker, 1b) 28 29

16 Waarschijnlijk speelt hierbij het verbod op blowen in de meeste cafés en discotheken een belangrijke rol. De belangrijkste reden om te blowen is om te ontspannen en vanwege het relaxte gevoel dat je ervan krijgt. Overige redenen zijn tijdverdrijf, verveling en in sommige groepen hoort het er gewoon bij. In de netwerken van de uitgaanders is cannabis veel minder belangrijk. Ze gebruiken cannabis om een andere reden dan de hang- en probleemjongeren. Twee uitgaanders geven aan dat zij na een party een blowtje roken om weer rustig te worden na het gebruik van peppers. De meeste uitgaanders roken incidenteel. Uit de hand gelopen hobby Er wordt ook veel geblowd om problemen te vergeten. Een aantal panelleden geven aan dat diegene die blowen, dat dan ook meerdere keren per week tot dagelijks doen. De intermediairs in de netwerken van hang- en probleemjongeren geven allemaal vergelijkbare gevolgen aan van overmatig gebruik van cannabis. Jongeren die dagelijks blowen of meerdere keren per week worden passief en inactief. Ze presteren op school veel minder goed en pakken problemen niet op. In plaats van dingen op te pakken of op te lossen, gaan ze blowen en het lijkt dan of alle problemen zijn opgelost. Zodra ze weer nuchter zijn voelen ze wel wat ze moeten doen, maar het lijkt makkelijker om dan maar weer opnieuw te gaan blowen, zodat ze weer stoned zijn. En zo ontstaan de volgende problemen. Diegenen die blowen, blowen dagelijks. Het percentage blowers ligt ongeveer op 50%. De oudere jongeren van deze groep blowen bijna allemaal en de jonge jongeren bijna niet. Vermoedelijk gaan de jonge jongens als ze ouder zijn ook blowen. Blowen is heel belangrijk voor deze groep. Door het vele blowen worden ze passief en daardoor verknallen ze hun schoolcarrière of werk. (Johan en Claus, jongerenwerkers, 40) Jerry (straathoekwerker, 1a) en Adriaan (jeugdhulpverlener, 3) geven beiden aan dat jongeren die weer een dagbesteding hebben automatisch minder blowen. Zodra school of werk echter stopt, neemt het gebruik weer toe. Verkrijgbaarheid De meeste jongeren halen hasj en wiet bij de coffeeshop, ondanks dat het volgens een panellid goedkoper is om het via vrienden of kennissen te krijgen. Op kleine schaal wordt er ook voor eigen gebruik gekweekt in schuurtjes. Joost (coffeeshopbezoeker, 41) heeft het idee dat met name jongeren denken dat duurdere hasj of wiet ook beter is. Jongeren die zelf nog geen 18 jaar zijn laten meestal een oudere vriend of kennis cannabis halen bij de coffeeshop. In en rondom de coffeeshops wordt er door de wijkagenten weinig overlast gesignaleerd. De verhalen van panelleden geven geen signalen dat het gebruik van cannabis onder jongeren gewijzigd zou zijn sinds de panelstudie in Ecstasy Ecstasygebruik wordt gesignaleerd in de netwerken van hangjongeren en uitgaanders. Het wordt vooral tijdens het uitgaan gebruikt. Ecstasy hoort thuis bij grote houseparty s en in discotheken tijdens houseavonden. Ook festivals horen daarbij. In de zomer zijn er meer festivals en volgens Adriaan (jeugdhulpverlener, 3a) is het gebruik dan hoger. Buiten het uitgaansleven wordt zelden ecstasy geslikt. Panelleden signaleren in geen enkel netwerk dat het wordt gebruikt om problemen weg te duwen. Als jongeren in een netwerk besluiten om te experimenteren met harddrugs is ecstasy meestal het eerste en meest gebruikte middel. Ecstasy heeft niet het imago van een trendy middel, maar van een gemakkelijk verkrijgbare en softe harddrug. Naast het oppeppende effect wordt ecstasy gebruikt om een euforisch gevoel te krijgen. Ecstasy is het lekkerste middel voor op een feest. Het verhoogt de feestvreugde. Het is gewoon gezellig met pillen. (Jacky, uitgaander, 11b) Een aantal panelleden geeft aan dat het gebruik van ecstasy heel zichtbaar is (grote pupillen en stijve kaken). Daarom slikken zij geen ecstasy in settings waar ecstasygebruik niet gebruikelijk is, zoals in café s. In de meeste netwerken wordt ecstasy gebruikt in pilvorm. Pillen is dan ook een veel gebruikte naam voor ecstasy. Het wordt ook gebruikt in de vorm van kristallen. Panelleden geven aan dat kristallen zeer sterk en zuiver zijn. Met betrekking tot mogelijke overlast in het uitgaansgebied ten gevolge van ecstacygebruik vertelt Abel (politieagent, 22a) dit niet te signaleren in de stad waarin hij werkt. Speed Speed wordt met name gebruikt binnen de netwerken van hang- en probleemjongeren. Zij gebruiken het middel voornamelijk tijdens het uitgaan om te feesten. Binnen het uitgaanscircuit is speed vooral populair op housefeesten waar hardcore en hardstyle wordt gedraaid. Bij een aantal netwerken heeft men het idee dat speedgebruik populairder wordt. Met name in netwerken van hang- en probleemjongeren uit kleine steden en dorpen zou dit het geval zijn

17 Het experimenteren met speed begint meestal tijdens het uitgaan, maar sommigen gebruiken op meerdere momenten. Vier netwerken geven aan dat jongeren speed gebruiken buiten het uitgaan. Op zoek naar een zware kick en het vergeten van problemen worden als redenen aangegeven. Speed is een middel waar ze hard op gaan. Ze zijn op zoek naar zware en harde effecten, daar kicken ze op. Bijvoorbeeld 4 nachten niet slapen en paranoïa worden van speed en slaapgebrek; dat vinden ze wel spannend. (Jerry, veldwerker, 1a) In de meeste netwerken wordt speed gesnoven. Sommige jongeren of jongvolwassenen slikken bommetjes. Er wordt dan speedpoeder in een vloeitje gedaan en dat wordt doorgeslikt met of zonder drank. Enkele panelleden signaleren dat speed relatief makkelijk verkrijgbaar is. De prijzen die genoemd worden voor speed verschillen per netwerk. Deze liggen tussen een paar euro en 10 euro per gram. Hiermee wordt speed gezien als een goedkope vervanger van cocaïne. Het is niet zo dat het je wordt opgedrongen, maar je hebt zelf het gevoel dat je het ook wilt proberen. In ons dorp is het makkelijk te krijgen. Er wonen hier veel mensen die naar hardcorefeesten gaan, via hen kun je het krijgen. (Jos, jeugdwerker, 37a) In het netwerk van Fred (speeddealer, 34a) is eenmalig geëxperimenteerd met andere vormen van gebruik van ecstacy en speed. Voorbeelden zijn pillenthee en een pepkroket. Het is niet duidelijk hoe deze experimenten bevallen zijn. In geen van de andere netwerken wordt deze vorm van experimenteren genoemd. Cocaïne Bij cocaïne bestaat een onderscheid tussen snuifcocaïne en basecocaïne (zie bijlage A, Het ABC van de drugs ). In deze tekst wordt snuifcocaïne cocaïne genoemd en basecocaïne basecoke. Cocaïne Cocaïne wordt vooral gebruikt door uitgaanders en maar zelden door hang- en probleemjongeren. Cocaïne heeft het imago van een hoge status: veel geld, veel uitgeven, dure auto s en dure kleding. Het is dan ook een relatief dure drug: gemiddeld 30 tot 50 euro per gram volgens de panelleden. Dit is vijf tot tien keer duurder dan de geschatte prijs voor speed. Het wordt vooral gebruikt in het reguliere uitgaanscircuit en minder op de houseparty s. Voor hang- en probleemjongeren lijkt cocaïne meestal te duur. Gerard (politieagent, 21a,b) vermoedt dat harde kern supporters van een voet- balclub in zijn netwerk cocaïne gebruiken als middel om zich extra op te peppen en de angst en spanningen onder controle te houden die een wedstrijd of een confrontatie met andere supporters oproepen. Uiterlijke kenmerken bij gebruik van cocaïne zijn niet zo zichtbaar als bij andere pepmiddelen. Daardoor valt het gebruik minder op. Een aantal panelleden geeft aan dat binnen hun netwerk jongeren om die reden eerder cocaïne in een café gebruiken dan ecstasy. Verder geven panelleden aan dat cocaïne kort werkt, je zelfverzekerd maakt en het verlangen geeft om weer opnieuw te gebruiken. Sommige groepen jongeren gebruiken cocaïne in combinatie met alcohol met het idee zich weer nuchter te voelen. Onbewust ben je geneigd om vaker te gebruiken dan je wilt. Het geeft je een goed en sterk gevoel. (Tattooboy, uitgaander, 26) De meeste klanten halen een paar keer per week. Sommigen dagelijks. Er is geen enkele klant die voor de hele week haalt. Blijkbaar gaat het dan toch te snel op. (Jeffrey, dealer, 14) Cocaïne is in een aantal uitgaansnetwerken populair, maar sinds de panelstudie van 2006 zijn er geen nieuwe netwerken bijgekomen. Vier netwerken geven aan dat het gebruik van cocaïne als gewoon wordt beschouwd door bepaalde groepen jongeren. Dit middel vinden ze interessant. De meesten zijn er nog niet aan toe om het te gebruiken, maar zouden dit wel doen als het voorhanden is en ze het kunnen betalen. De groep is statusgevoelig en daar past coke bij. (Claus en Johan, jongerenwerkers, 40) Basecoke In de afgelopen jaren werd er in de netwerken van probleemjongeren sporadisch basecoke gesignaleerd. Basecoke heeft een slechte naam. Het staat bekend als zwaar verslavend middel dat vooral gebruikt wordt door heroïnegebruikers. Dit jaar is er echter in twee netwerken van probleemjongeren basecoke gesignaleerd. In het ene netwerk wordt sporadisch gebruikt, in het andere netwerk frequent. De panelleden van de netwerken waarin basecoke gebruikt wordt, maken zich ernstige zorgen over deze groep. Naast basecoke gebruiken deze jongeren alcohol, cannabis en GHB. Ze hebben maatschappelijke en persoonlijke problemen. Een enkeling based wel eens. Meestal hebben ze dit van een aantal heroïnegebruikers die in hetzelfde dorp wonen. Ze hebben niet echt contact met deze groep, maar omdat iedereen elkaar kent, kennen ze ook deze jongens. (Jerry, veldwerker, 1a) 32 33

18 Tabel 1.1 Het feit dat er in meer netwerken, zij het in beperkte mate, basecoke wordt gebruikt, kan wijzen op een toename van het aantal basecokegebruikers onder bepaalde groepen jongeren. Schema pepmiddelen Om een beter overzicht te geven van de resultaten van de diverse pepmiddelen (ecstacy, speed, cocaïne en basecoke) zijn deze middelen in tabel 1.1 schematisch weergegeven. Pepmiddelen schematisch weergegeven Ecstasy Speed Cocaïne Basecoke Imago Softe drug Harde drug Hoge status Zwaar verslavende Gebruikers- Uitgaanders Hang- en Uitgaanders in Probleemjongeren netwerken Hangjongeren probleemjongeren, café/kroeg met name platteland GHB Het gebruik van GHB komt dit jaar meer naar voren dan in vorige panelstudies. In voorgaande jaren werd GHB vooral gebruikt in uitgaansnetwerken van grootschalige party s en dancegelegenheden. Dit jaar komt het gebruik breder voor in de uitgaansnetwerken, maar ook in de netwerken van hang- en probleemjongeren. Opvallend is dat GHB in een aantal netwerken ook dagelijks wordt gebruikt. GHB wordt om verschillende redenen gebruikt. Tijdens het uitgaan wordt GHB gecombineerd met ecstasy voor een relaxed gevoel. Het wordt ook gebruikt om rustig van te worden na een avond pepmiddelen te hebben gebruikt, bijvoorbeeld tijdens een afterparty. Goed after middel en de dag erna heb je minder een katergevoel. (Bea, uitgaander, 20a) Verder wordt GHB gebruikt voor het ontremmende en lustopwekkende effect. Je wordt er seksueel opgewonden door. (Tattooboy, uitgaander, 26) drug Settings Houseparty s Hardcore- of hardstyle- Reguliere horeca Thuis en clubs party s, thuis Populariteit Licht afgenomen Toegenomen Gelijk gebleven Toegenomen Probleemgebruik Niet aanwezig Aanwezig Aanwezig Aanwezig Het dagelijks gebruik ervan binnen enkele groepen hang- en probleemjongeren doet vermoeden dat zij GHB drinken om beter om te kunnen gaan met problemen die zij ervaren. Medewerkers van de smartshop geven aan dat er regelmatig bezoekers bij de smartshop komen die op zoek zijn naar een alternatief voor GHB dat beter te doseren is. Nog vier andere netwerken geven aan dat GHB moeilijk te doseren is, zeker wanneer GHB gecombineerd wordt met alcohol. Geregeld gaat het gepaard met incidenten, waarbij onder meer sprake is van (dreigende) bewusteloosheid. Mijn vriendin vindt GHB ook heel lekker, maar ze valt in slaap. Zelf heeft ze dat niet in de gaten. Ik roep dan: blijf wakker! Vervolgens beweert ze dat ze helemaal niet in slaap gevallen is. GHB zorgt er ook voor dat het geheugen niet meer werkt. (Tattooboy, uitgaander, 26) Naast Tattooboy (26) geven twee andere panelleden aan dat GHB tot geheugenstoornissen kan leiden. In twee gevallen betreft het een black out, een stoornis waardoor men zich niet meer kan herinneren wat er tijdens de werking van het middel is gebeurd. Verschillende panelleden geven aan dat GHB in drankjes van meisjes gedaan wordt om ze gewillig te maken. We hebben pas nog de ambulance moeten bellen voor een meisje bij wie mogelijk GHB in het drankje was gedaan. Ze had ook alcohol op, dus mogelijk zat de oorzaak van het incident in de combinatie. (Charly, gastheer, 12) Hiermee samenhangend gaan er geruchten dat GHB als rape drug wordt gebruikt. Binnen de netwerken heeft niemand het zelf meegemaakt en zijn het altijd verhalen uit de derde hand. Daarbij is het niet duidelijk of men buiten bewustzijn is geraakt door de alcohol of door GHB. Drie panelleden geven aan dat GHB gemakkelijk te verkrijgen is en in grote hoeveelheden. De inkoop gebeurt in hele en halve liters. De prijs die genoemd wordt, ligt tussen de 25 en 80 euro voor een liter GHB. GHB wordt in de meeste gevallen opgelost in frisdranken, maar wordt ook wel puur gedronken. GHB hebben we thuis op voorraad van een halve liter. Hieruit nemen we kleine flesjes/buisjes/ampulletjes van 4 ml. Dit doen we vervolgens in frisdrank, in mijn geval appelsap of dubbeldrank want dat vind ik het lekkerst. En ik hoorde dat het in cola of sinas sneller wordt afgebroken door de suiker. We spoelen het flesje nog even na met water om er zeker van te zijn dat 34 35

19 Onbewust of bewust combineren Jongeren hebben niet altijd een bewuste reden om meerdere middelen gedurende een avond te gebruiken, menen panelleden. In de loop van een uitalles in het glas terecht komt. Om GHB goed te doseren en risico s te voorkomen, let ik heel erg op de innametijden die tussen de flesjes zitten. Als ik om 10 uur een flesje heb genomen, dwing ik mezelf ertoe pas om half 1 een volgende te nemen. (Frits, uitgaander, 25a) Overige middelen Onder de overige middelen vallen paddo s, ketamine, heroïne, slaap- en kalmeringsmiddelen, LSD, poppers en khat. Poppers en khat komen zo weinig voor in de netwerken dat deze middelen niet verder worden behandeld. In de volgende paragraaf worden achtereenvolgens paddo s, ketamine, heroïne, slaapen kalmeringsmiddelen en nog niet eerder bekende middelen besproken. Paddo s In enkele netwerken wordt paddogebruik gesignaleerd. De meeste jongeren in deze netwerken experimenteren er alleen mee. Zij vinden het spannend om het een keer te proberen. Bij velen blijft het daarbij, omdat zij het hallucinerende effect vaak niet als prettig ervaren. Sommige gebruikers blijven incidenteel paddo s gebruiken. Zij waarderen het hallucinerende effect wel. Soms wordt het middel gebruikt als minder heftig alternatief voor ketamine om te kunnen trippen. Ketamine Ketamine wordt heel weinig gebruikt door jongeren. Het is gesignaleerd in twee uitgaansnetwerken en in één netwerk van probleemjongeren. In twee van deze netwerken gebruikten jongeren het ooit om een keer iets nieuws te proberen. In één netwerk uitgaanders wordt regelmatig ketamine gebruikt vanwege het waarnemingsveranderende effect. Van ketamine ga je leuke dingen zien. Pas had hij samen met een vriend ketamine op en zaten ze met elkaars vingers te spelen. Ze moesten erg lachen, want ze wisten niet meer welke vinger van wie was. (Tattooboy, uitgaander, 26) Ook in de vorige panelstudie werd ketamine zeer beperkt gebruikt. Er is vanuit deze panelstudie daarom geen reden om aan te nemen dat het ketaminegebruik gewijzigd zou zijn. LSD Adriaan (jeugdhulpverlener, 3) verneemt dat binnen zijn netwerk probleemjongeren sprake is van LSD-gebruik door middel van paperstrips. De jongeren zeggen het te gebruiken om bij het gamen het spel een andere dimensie te geven en om nieuwe muziek te maken. Ook jongeren in een kraakpand in een grotere stad zouden LSD gebruiken, aldus Abel (politieagent, 22c). Heroïne Net als in voorgaande jaren is heroïne nog steeds een middel dat zelden wordt gebruikt door jongeren. Probleemjongeren in twee netwerken gebruiken het sporadisch. Deze jongeren hebben veel problemen. De jongeren zijn er niet trots op dat ze heroïne gebruiken. Zij zien heroïne als eindstation. Eén van de jongens is sinds een aantal maanden dakloos en het leven zonder huis is zwaar. Dat was de reden om een keer heroïne te gebruiken. Hij vond dat heel erg omdat heroïne hoort bij junkies en ze willen geen junk zijn. Voor henzelf voelt het ook als een eindstation. (Jerry, veldwerker, 1a) In de andere netwerken wordt geen heroïnegebruik waargenomen. Wel proeven drie panelleden een groeiende belangstelling voor heroïne onder jongeren. Ze horen de jongeren erover praten. Slaap- en kalmeringsmiddelen In drie netwerken worden slaap- en kalmeringsmiddelen gebruikt door jongeren zonder doktersrecept. Nieuwe middelen Frits (uitgaander, 25a) zag op een fetishparty enkele bezoekers het middel chloor-ethyl gebruiken. Dit middel wordt gebruikt in de vorm van een mondspray en zou zowel stimulerende als hallucinerende effecten hebben. Het zou voornamelijk in combinatie met (anale) seks en op erotisch getinte gayparty s gebruikt worden als sterker alternatief voor poppers. Het gegeven dat dit panellid dit feitelijk ziet en niet alleen vanuit een gerucht signaleert, doet vermoeden dat dit gebruik in meerdere vergelijkbare netwerken voorkomt. Tattooboy (uitgaander, 26a) heeft gehoord dat er nieuwe hele kleine pilletjes op de markt zijn om op je gezicht te plakken. Deze plakpilletjes zouden lichte hallucinaties met waarneming van kleuren als effect hebben. De samenstelling van de pilletjes is niet bekend, maar doet vermoeden dat het om LSD gaat. Ananda en Floor (smartshop, 28a) hoorden van hun klanten verhalen over CK-1. Dit is een mengsel van cocaïne met ketamine. Combinatiegebruik In bijna alle netwerken waar meerdere middelen worden gebruikt, worden middelen ook tegelijkertijd gebruikt. Er zijn verschillende redenen om te combineren

20 gaansavond komen er steeds meer middelen bij. Er wordt bijvoorbeeld begonnen met blowen, want ze blowen sowieso dagelijks. Daarna beginnen ze met indrinken en gaan ze stappen. Later op een feest wordt er nog speed, coke of ecstasy gebruikt. Ik heb eens ketamine geprobeerd en ging eerst helemaal out. Toen werd ik wakker en vroeg ik aan iedereen wie het licht had uitgedaan, zo wazig was ik ervan. Ik schrok zelf van het effect. Nee, een overdosis was het niet. Waarschijnlijk kwam het omdat ik eerst gedronken en geblowd had. Dat schijnt niet zo n goede combi te zijn. (Fred, speeddealer, 36) Er zijn ook gebruikers die hun combinaties bewuster kiezen. Meestal wordt een middel dan ingenomen om de nadelige effecten van het andere tegen te gaan, zoals bij de combinatie cocaïne en alcohol het geval is. Tattooboy (uitgaander, 26) beschrijft dat het gebruik van cocaïne bij GHB helpt voorkomen dat je er te slaperig van wordt. Deze combinatie versterkt volgens hem echter de drang om meer cocaïne te gebruiken dan voorgenomen. Een wereld van verschil tussen eerst alcohol en hasj of wiet. Door de joint wordt het effect van de alcohol versterkt, waardoor je de kans hebt om sneller zat te worden. Bij eerst hasj en wiet en dan alcohol, slaat het high zijn over in aangeschoten zijn. (Joost, coffeeshopbezoeker, 41) Tattooboy (uitgaander, 26) en Frits (uitgaander, 25) geven een andere heel bewuste combinatie aan, namelijk de sekscombinatie: Viagra voor de erectie, ecstasy om in de stemming te komen, GHB voor het geile gevoel en vervolgens coke om niet te snel klaar te komen. Top drie van combinaties Cocaïne - alcohol: Dit is de meest genoemde combinatie door panelleden. Door cocaïne te gebruiken kan iemand veel drinken. Als hij of zij te dronken wordt, neemt deze een lijntje coke om zich weer nuchter te voelen. Zo voelt men zich weer nuchter. Het heeft echter voor ons als politie ongewenste effecten: ze worden agressief en reageren onvoorspelbaar. De combinatie verhardt de sfeer in het uitgaanscentrum. (Abel, politieagent, 22) Speed - alcohol: Deze combinatie wordt door panelleden om dezelfde reden gebruikt als de cocaïne alcoholcombinatie. Het komt alleen minder vaak voor. Ecstasy - GHB of Cocaïne - GHB: Beiden worden even vaak genoemd door panelleden. De combinatie wordt gebruikt om te voorkomen dat men out gaat door GHB. Daarbij geeft GHB een extra lekkere roes die past bij het effect van ecstasy en cocaïne. Dubieuze combinaties GHB - alcohol: Vier netwerken hebben ervaring met het combineren van GHB met alcohol. Alle panelleden spreken negatief hierover. Het grootste risico van deze combinatie is buiten bewustzijn raken. Ik wist wel dat dit geen goede combinatie was, maar toch gedaan. Toen ben ik op een gegeven moment de tent uitgezet. Dat was rond een uur of kwart voor vier. Vervolgens ben ik in een halletje wakker geworden en moest ik huilen. Dat huilen komt van de GHB. GHB geeft een soort ontlading. Er kwam een ambulance, die checkte of alles goed was. Ik mocht niet gaan liggen van ze, want ik was niet ziek. Ze hebben me geadviseerd om vooral buiten frisse lucht te nemen en even te wachten tot ik me beter voelde voordat ik naar huis ging. (Frits, uitgaander, 25) Alcohol - hasj en wiet: In vijf netwerken wordt cannabis met alcohol gecombineerd. Voor sommige panelleden is dit een bewuste combinatie, voor anderen is het onbewust. De panelleden geven aan dat de combinatie ook fout kan vallen. Meestal uit zich dit in misselijkheid en overgeven. Houding ouders Bij de bespreking van het informatiezoekgedrag van de jongeren en mogelijkheden voor preventie en zorg komen de ouders van de jongeren in veel netwerken ter sprake. De panelleden maken zich zorgen over de mate waarin de ouders zich bewust zijn van wat hun kinderen doen. Jerry (veldwerker, 1a) beschrijft dat de jongeren in zijn netwerk over het algemeen uit families met een lage sociaal-economische status komen. De liefde van de ouders voor de kinderen uit zich in een ontkennende houding: Dat doet mijn kind toch niet? Door deze houding pikken de ouders volgens Jerry bepaalde signalen niet op. De jongeren van Steffan (jongerenwerker, 1b) vertellen dat hun ouders niet weten hoeveel ze drinken en gebruiken. Eén jongere geeft aan dat zijn ouders er wel dagelijks naar vragen, maar dat hij er niets over zegt uit angst voor de gevolgen. De andere ouders vragen er nooit naar. Bernhard (jeugdhulpverlener, 4i) merkt dat de ouders vaak tolerant staan tegenover het gebruik van alcohol. De ouders hopen volgens hem dat alcohol voorkomt dat ze op drugs overgaan