Examen VMBO-GL en TL. economie CSE GL en TL. tijdvak 2 donderdag 23 juni 13:30-15:30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Transcriptie

1 Examen VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 2 donderdag 23 juni 13:30-15:30 uur economie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 41 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 57 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. GT-0233-a-16-2-o

2 Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Piketty Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen 1 en 2 in de bijlage. Rikas en Varsi zitten in klas 4TL. Vandaag gaat het in de economie les over inkomensverschillen in Nederland. Rikas: Prima, verschillen moeten er zijn. Onzin, vindt Varsi: Die rijke lui mogen best wat minder verdienen. Een mooi onderwerp om een praktische opdracht voor economie van te maken. Beiden verzamelen informatie om hun mening kracht bij te zetten. Rikas en Varsi komen op een site de Gini-coëfficiënt tegen. De Gini-coëfficiënt wordt gebruikt om de inkomensverschillen tussen mensen in een land te meten. Als de Gini-coëfficiënt nul is, verdient iedereen precies hetzelfde en als die één is, verdient één persoon al het inkomen in een land. Dus: hoe lager het getal, hoe gelijkmatiger de inkomens in een land zijn verdeeld. Gebruik informatiebron 1. 1p 1 Welke conclusie kun je afleiden over de inkomensverdeling? A Het gemiddelde inkomen is hoger in Nederland dan in Polen. B Het gemiddelde inkomen is hoger in Polen dan in Nederland. C In de VS is de inkomensverdeling gelijkmatiger dan in Nederland. D In Nederland is de inkomensverdeling gelijkmatiger dan in de VS. Varsi vindt dat iedereen evenveel moet verdienen. Rikas vindt dat een slecht idee: Dan blijft de economische groei achter. 1p 2 Verklaar dat de economische groei kan achterblijven als iedereen evenveel verdient. GT-0233-a-16-2-o 2 / 17 lees verder

3 Rikas leest dat de overheid de inkomensverdeling kan beïnvloeden, bijvoorbeeld door het verstrekken van toeslagen. Deze toeslagen kunnen de inkomensverschillen vergroten of verkleinen. 1p 3 Maak van onderstaande zinnen een economisch juiste tekst door de juiste woorden te kiezen. Doe het zo: Noteer de nummers (1) en (2) op je antwoordblad. Vul bij de nummers de juiste woorden in. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. Hoge inkomens profiteren in verhouding minder van de toeslagen dan de lage inkomens. De inkomensverdeling wordt door de toeslagen (1) (meer / minder) gelijkmatig. Dat noemen we in de economie (2) (denivellering / nivellering) van inkomens. Zoekend op internet komt Varsi een Franse econoom tegen, Thomas Piketty. Volgens Piketty wordt een kleine groep rijken steeds rijker omdat het rendement op vermogen hoger is dan de groei van de economie. De inkomensverdeling is in de westerse landen redelijk gelijkmatig, de vermogensverdeling is erg scheef. Varsi leest: De rijkste top-1% bezit 23% van al het Nederlandse vermogen. De rijkste top-10% heeft zelfs 61% van al het Nederlandse vermogen. Gebruik informatiebron 2. 1p 4 Welke conclusie is juist over de vermogensverdeling in Nederland? A De armste 10% van de bevolking heeft meer schulden dan bezittingen. B De armste helft van de bevolking bezit 5% van het totale vermogen. C De groepen 2, 3 en 4 hebben geen bezittingen. D De rijkste 10% van de bevolking heeft een gemiddeld vermogen van In 2012 hadden Nederlandse huishoudens met het hoogste vermogen samen een totaal vermogen van 51,8 miljard. 1p 5 Bereken het gemiddelde vermogen van deze groep huishoudens. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 3 / 17 lees verder

4 De vader van Rikas werkt niet meer, maar heeft wel een flink vermogen opgebouwd: aandelen met een waarde van 2,75 miljoen en een spaarrekening met daarop Dit jaar bedraagt het gemiddelde rendement op zijn aandelen 4,3% en hij krijgt 1,75% rente op zijn spaarrekening. 2p 6 Bereken in dit jaar de inkomsten uit het vermogen van Rikas vader. Schrijf je berekening op. Varsi vindt dat de overheid de vermogensverschillen moet verkleinen en Rikas vindt dat de overheid de vermogensverschillen moet vergroten. 2p 7 Met wie ben jij het eens? Met Varsi of met Rikas? Onderbouw je mening met een economische verklaring. Kies daarna bij je mening één passende overheidsmaatregel op korte termijn. Kies uit onderstaande maatregelen: 1 belastingpercentage in de hoogste schijf in box 1 verhogen 2 belastingpercentage in de hoogste schijf in box 1 verlagen 3 belastingpercentage in box 3 verhogen 4 belastingpercentage in box 3 verlagen Doe het zo: Kies voor Varsi of Rikas, schrijf je mening op én de bijbehorende maatregel. Varsi: Ik vind dat de vermogensverschillen verkleind moeten worden, omdat.. De overheidsmaatregel op korte termijn die hier bij hoort is (1, 2, 3, 4). Rikas: Ik vind dat de vermogensverschillen vergroot moeten worden, omdat.. De overheidsmaatregel op korte termijn die hier bij hoort is (1, 2, 3, 4). GT-0233-a-16-2-o 4 / 17 lees verder

5 De werkloosheid neemt toe Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebron 3 in de bijlage. uit: De Volkskrant 1 april 2013: Werkloosheid stijgt sterk In maart 2013, nog steeds midden in de economische crisis, doet zich een vreemde situatie voor. De werkloosheid, vergeleken met de maand ervoor, neemt met personen toe, terwijl er slechts banen verdwijnen. De snel oplopende werkloosheid wordt vooral veroorzaakt door de toename van het aantal nieuwe werkzoekenden. Vooral vrouwen en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) gaan op zoek naar werk, volgens het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen). 1p 8 Vaak is het zo dat, in tijden van hoge werkloosheid, werklozen zich minder aanbieden op de arbeidsmarkt. Geef een argument waarom werklozen zich, in tijden van hoge werkloosheid, minder aanbieden op de arbeidsmarkt. 1p 9 Werknemers met een tijdelijk arbeidscontract worden in tijden van economische crisis meestal als eerste ontslagen. Geef een argument waarom juist werknemers met een flexibel arbeidscontract als eerste worden ontslagen. Als zzp ers al meerdere jaren geen opdrachten meer kunnen vinden, melden zij zich uiteindelijk aan bij het UWV en worden officieel geregistreerd als werkloos. 1p 10 Geef een financiële reden waarom deze zzp ers zich aanmelden bij het UWV. De werkloosheid nam in het eerste kwartaal van 2013 ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2012 sterk toe. Gebruik informatiebron 3. 2p 11 Bereken de procentuele toename van de geregistreerde werkloosheid in het eerste kwartaal van 2013 ten opzichte van het eerste kwartaal van Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 5 / 17 lees verder

6 De geregistreerde werkloosheid op jaarbasis neemt sinds 2008 toe. Per kwartaal zijn er, zoals elk jaar, soms kleine dalingen waarneembaar. Gebruik informatiebron 3. 2p 12 Maak van onderstaande zinnen een economisch juiste tekst door de juiste woorden en getallen te kiezen. Doe het zo: Noteer de nummers (1) en (2) op je antwoordblad. Vul bij de nummers het juiste Romeinse cijfer en jaartal in. Kies uit het Romeinse cijfer en jaartal dat tussen haakjes staat. Meestal neemt elk jaar de geregistreerde werkloosheid ten opzichte van het vorige kwartaal af in kwartaal (1) (I / II / III / IV). Het jaar (2) (2008 / 2009 / 2010) is hierop een uitzondering. In maart 2013 steeg de geregistreerde werkloosheid met personen ten opzichte van februari Het aantal werkloosheidsuitkeringen steeg in die periode maar met p 13 Geef een reden waarom de stijging van het aantal werkloosheidsuitkeringen lager is dan de stijging van het aantal geregistreerde werklozen. GT-0233-a-16-2-o 6 / 17 lees verder

7 Wereldburgers Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave hoef je geen gebruik te maken van een informatiebron in de bijlage. Internet en snelle, goedkope verbindingen hebben de wereld verkleind. Binnen Europa heeft Nederland, als lid van de Europese Unie (EU), toegang tot een veel grotere afzetmarkt dan ooit tevoren. Jonge volwassenen uit alle landen groeien op met internet en vrije uitwisseling van informatie. 2p 14 Maak van onderstaande zinnen een economisch juiste tekst door de juiste woorden te kiezen. Doe het zo: Noteer de nummers (1), (2), (3), en (4) op je antwoordblad. Vul bij de nummers de juiste woorden in. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. Het lidmaatschap van de EU is (1) (nadelig / voordelig) voor de Nederlandse economie, want Nederland heeft een zeer (2) (gesloten / open) economie. Door de (3) (gunstige / ongunstige) geografische ligging is Nederland bij uitstek een (4) (doorvoerland / productieland). Marktonderzoeksbureau Now heeft onderzocht in hoeverre jongeren van de OECD-landen wereldwijd ook steeds meer hetzelfde consumptiegedrag zijn gaan vertonen. De OECD-landen zijn 34 landen die sociaal en economisch beleid bestuderen en coördineren. Uit het onderzoek blijkt dat Russische jongeren gek zijn op smartphones geïmporteerd uit het Westen. Volgens geïnterviewde Anatoly Polikov: Je moet direct naar de winkel rennen als je het geld ervoor hebt, morgen is je mobiel alweer duurder. De wisselkoers van de roebel, ten opzichte van de euro, verandert elke dag enorm. 1p 15 Is Anatoly van mening dat de wisselkoers van de roebel, ten opzichte van de euro, zal gaan stijgen of dalen? Leg je antwoord uit. GT-0233-a-16-2-o 7 / 17 lees verder

8 Anatoly spaart zelf helemaal niet: In Rusland kan je het best alles wat je verdient gelijk uitgeven. 1p 16 Anatoly is niet van plan om te gaan sparen. Wat is de beste verklaring voor zijn handelswijze? A De spaarrente is lager dan de inflatie. B De spaarrente is gelijk aan de inflatie. C Het gemiddelde prijspeil in Rusland daalt sterk. D Het gemiddelde prijspeil in Rusland blijft gelijk. Uit het Now -onderzoek blijkt dat jongeren in de OECD-landen vergeleken met Nederlandse jongeren, relatief lange werkdagen maken. Werkweken van 66 uur per week zijn geen uitzondering. De Zuid-Koreaanse jongere werkte uur per jaar, dat is 420 uur meer dan de gemiddelde jongere in de OECD-landen. De Nederlandse jongere werkte gemiddeld uur per jaar. 2p 17 Bereken hoeveel procent de Nederlandse jongere minder werkte dan de gemiddelde jongere in de OECD-landen. Schrijf je berekening op. De opbrengst in dollars per gewerkt uur in de OECD-landen is heel verschillend. Gemiddeld was de arbeidsproductiviteit van een werknemer in Zuid-Korea 29,75 dollar per uur. In Nederland is de arbeidsproductiviteit het dubbele van die in Zuid-Korea. De arbeidsproductiviteit in Zuid-Korea is 66% van de gemiddelde arbeidsproductiviteit in de OECD- landen. 2p 18 Bereken in twee decimalen in dollars het verschil in de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur in de OECD-landen en de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur in Nederland. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 8 / 17 lees verder

9 In en uit Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen 4 en 5 in de bijlage. Anna, een vrouw van 44 jaar, is pas gescheiden van haar man. Met haar dochter van 12 jaar huurt zij sinds een maand een flat. Ze maakt een overzicht van haar uitgaven. Gebruik informatiebron 4. 1p 19 Eerst benoemt zij haar uitgaven. Welke vier uitgaven vormen vaste lasten van Anna? Je kunt volstaan met noteren van de nummers. Daarna zet Anna haar inkomsten op een rijtje. Ze heeft drie soorten netto inkomsten: Een bijstandsuitkering: 70% van het minimumloon. Het minimumloon bedraagt 1.495,20 per maand. Een schoonmaakbaan: 35 per week. Kinderbijslag voor haar dochter: 281,07 per kwartaal. 2p 20 Bereken de hoogte van de maandelijkse netto inkomsten van Anna. Schrijf je berekening op. Behalve deze inkomsten is ze ook voor een deel zelfvoorzienend, want ze heeft een volkstuintje. Als het weer mee zit levert dit een aardige oogst op van producten die ze niet hoeft te kopen in de winkel. Als ze de kosten aftrekt van de winkelprijzen houdt ze een kleine besparing over. Gebruik informatiebron 5. 2p 21 Bereken de jaarlijkse besparing van Anna door haar volkstuintje. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 9 / 17 lees verder

10 De inkomsten en uitgaven heeft ze nu op een rijtje. Dat valt tegen. Elke maand houdt ze weinig over om te sparen. Toch wil Anna iedere maand wat geld opzij leggen, omdat haar dochter over drie jaar een schoolreis naar Suriname gaat maken. 1p 22 Noem, naast sparen voor een doel, nog twee andere motieven om te sparen. De schoolreis naar Suriname kost in totaal De school heeft voor ouders, die de schoolreis niet kunnen betalen, een regeling bedacht: De school betaalt voor deze ouders 40% van de prijs van de schoolreis. Het resterende bedrag betalen de ouders aan de school in drie jaar met een vast bedrag per maand. 2p 23 Bereken het maandbedrag dat Anna moet betalen aan de school. Ga er vanuit dat Anna gebruik kan maken van de regeling. Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 10 / 17 lees verder

11 Online zorgt voor banen Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave hoef je geen gebruik te maken van een informatiebron in de bijlage. uit een krant: De economische crisis in Nederland duurt langer dan eerst door economen werd gedacht. De werkloosheid in Nederland is dan ook nog relatief hoog vergeleken met vorige jaren. Er is sprake van een vicieuze cirkel tussen bestedingen en werkloosheid. 1p 24 Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 minder bestedingen 2 werknemers worden ontslagen 3 minder productie In welke regel staan deze verschijnselen zó dat een logische gedachtegang ontstaat? A werkloosheid lager inkomen werkloosheid B werkloosheid lager inkomen werkloosheid C werkloosheid lager inkomen werkloosheid D werkloosheid lager inkomen werkloosheid E werkloosheid lager inkomen werkloosheid De werkloosheid is een mix van structurele-, conjuncturele- en frictiewerkloosheid. Vanaf het begin van de economische crisis zijn het de bestedingen die achter zijn gebleven. 1p 25 Hoe noemen we de toename van de werkloosheid die ontstond vanaf het begin van de economische crisis? A verborgen werkloosheid B frictiewerkloosheid C structurele werkloosheid D conjuncturele werkloosheid GT-0233-a-16-2-o 11 / 17 lees verder

12 De dalende consumentenbestedingen leiden tot een daling van de werkgelegenheid in de detailhandel. Het voorziene herstel van de economie is vooral gebaseerd op een toename van de exportvraag (de vraag naar exportgoederen) en niet op een groei van de consumptie van huishoudens. 2p 26 Leg uit in twee stappen dat een toename van de exportvraag kan leiden tot een daling van de werkloosheid in Nederland. Optimistische economen zijn ervan overtuigd dat Nederland, mede dankzij de technologische ontwikkelingen, weer in een groeifase zal belanden. Zij wijzen op de spectaculaire toename van het aantal online winkels in de detailhandel. Het totaal aantal werknemers in de detailhandel is in 2013 gelijk aan personen. Dat is 11% van de totale werkgelegenheid in Nederland. 1p 27 Bereken de omvang van de totale werkgelegenheid in personen voor het jaar 2013 in Nederland. Schrijf je berekening op. Voor de online winkels is er in Nederland sprake van een groeimarkt. De 7,5 miljoen huishoudens in Nederland geven in 2013 per jaar gemiddeld uit in de totale detailhandel. Daarvan is 55% een besteding aan non-foodartikelen. 2p 28 Bereken in hele euro s de omvang van de maximaal te behalen bestedingen voor online winkels in non-foodartikelen in Schrijf je berekening op. GT-0233-a-16-2-o 12 / 17 lees verder

13 Wereldwinkel Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen 6 en 7 in de bijlage. Daniëlle is bedrijfsleider van een Wereldwinkel. Wereldwinkels streven naar een gelijkere verdeling van inkomens en goederen in de wereld. De producenten in ontwikkelingslanden krijgen via de Wereldwinkels een eerlijke prijs voor hun producten, dat is vaak bij verkoop via de gewone winkels niet het geval. Gebruik informatiebron 6. 1p 29 Welke vorm van hulp bieden Wereldwinkels aan ontwikkelingslanden? A gebonden hulp B noodhulp C structurele hulp Daniëlle weet dat je in de schappen van supermarkten naast een gewone reep chocolade ook eerlijke Oxfam chocoladerepen kunt vinden. Zij is benieuwd hoe eerlijk de eerlijke Oxfam chocoladerepen zijn. Van een gewone chocoladereep gaat gemiddeld 0,01 van de consumentenprijs naar de cacaoboer. Gebruik informatiebron 7. 2p 30 Bereken in eurocenten het verschil dat de cacaoboer voor zijn cacao ontvangt bij een eerlijke Oxfam chocoladereep ten opzichte van een gewone chocoladereep. Schrijf je berekening op. Ismaël is een geëmigreerde cacaoboer uit Ghana en komt regelmatig een kopje koffie drinken in de Wereldwinkel van Daniëlle. Hij vindt dat de Europese Unie (EU) bezig is met oneerlijke concurrentie. Als hij een eerlijke prijs voor zijn cacaobonen had gekregen, zou hij nog steeds cacaoboer in Ghana zijn. Ismaël licht zijn mening toe: 1 Een eerlijke prijs is voor de producenten in ontwikkelingslanden alleen mogelijk als Westerse landen stoppen met het heffen van invoerrechten. 2 Westerse landen zullen dat niet doen uit puur eigenbelang. 2p 31 Verklaar beide uitspraken van Ismaël. GT-0233-a-16-2-o 13 / 17 lees verder

14 Daniëlle en Ismaël concluderen dat de armoede in de ontwikkelingslanden toeneemt door het subsidiebeleid van de EU. 1p 32 Hieronder staan vijf economische verschijnselen. 1 Subsidie EU aan boeren in de EU. 2 Inkomen van boeren in ontwikkelingslanden daalt. 3 Boeren in ontwikkelingslanden raken hun afzet kwijt. 4 Boeren in de EU kunnen een lagere prijs vragen voor hun producten. 5 Armoede neemt toe in ontwikkelingslanden. In welke regel staan deze verschijnselen zó dat een logische gedachtegang ontstaat? A B C D E F GT-0233-a-16-2-o 14 / 17 lees verder

15 De geldpers gaat draaien Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen 8 en 9 in de bijlage. persbericht, CBS 8 januari 2015: Inflatie Nederland daalt in december naar 0,7% De inflatie is in december gedaald en komt uit op het laagste niveau in ruim vijf jaar. In november bedroeg de inflatie nog 1,0%. De dalende inflatie wordt vooral veroorzaakt door dalende benzineprijzen. Op een examentraining voor TL-leerlingen presenteert economiedocente mevrouw Tonk bovenstaand persbericht en een grafiek van de CBS-site. Gebruik informatiebron 8. 1p 33 De docente legt haar leerlingen enkele conclusies voor. Welke conclusie over de grafiek is juist? A In 1998 waren de prijzen twee keer zo hoog als in B In 2012 en 2013 waren de prijzen even hoog. C In 2014 was de inflatie de laagste in 20 jaar. D In de periode daalden de prijzen. De docente vertelt verder: In het persbericht stond ook nog dat de inflatie in 2014 gemiddeld slechts 1,0% was. Dat is fors lager dan de 2,5% in Anita: Maar, dat is toch goed nieuws? U heeft ons verteld dat inflatie hoger dan 2% kan leiden tot werkloosheid. 2p 34 Leg uit in twee stappen dat inflatie hoger dan 2% kan leiden tot werkloosheid. GT-0233-a-16-2-o 15 / 17 lees verder

16 Mevrouw Tonk: Dat klopt Anita. Maar er ontstaat nu ook het gevaar van deflatie. Dat wil zeggen dat de kosten van levensonderhoud zijn gedaald. Voor de consument klinkt dat gunstig. Echter economen vrezen dat de economische groei door deflatie lager wordt. 1p 35 Hieronder staan drie economische verschijnselen. 1 Consumenten stellen aankopen uit. 2 Consumenten verwachten een verdere daling van de prijzen. 3 De productie daalt. In welke regel staan deze verschijnselen zó dat een economisch logische gedachtegang ontstaat? A deflatie afname van economische groei B deflatie afname van economische groei C deflatie afname van economische groei D deflatie afname van economische groei E deflatie afname van economische groei F deflatie afname van economische groei Mevrouw Tonk: De inflatie in Nederland wordt door het CBS gemeten aan de hand van de consumentenprijsindex (CPI). Mevrouw Tonk laat haar leerlingen een voorbeeld zien van de bestedingen van een gemiddeld gezin. Gebruik informatiebron 9. 1p 36 Geef een reden waarom de wegingsfactor voor elke bestedingscategorie verschilt. Mevrouw Tonk: Een inflatie net onder de 2% wordt gezien als positief voor economische groei. In cao-besprekingen pleiten vakbonden dan wel voor volledige prijscompensatie. 2p 37 Maak van onderstaande zinnen een economisch juiste tekst door de juiste woorden te kiezen. Doe het zo: Noteer de nummers (1) en (2) op je antwoordblad. Vul bij de nummers de juiste woorden in. Kies uit de woorden die tussen haakjes staan. We spreken van volledige prijscompensatie als de nominale verandering van het (netto) inkomen (1) (gelijk aan / hoger dan / lager dan) de inflatie is. Dat betekent dat de koopkracht van een werknemer (2) (daalt / gelijk blijft / stijgt). GT-0233-a-16-2-o 16 / 17 lees verder

17 Zullen we het laten bezorgen? Bij de beantwoording van de vragen in deze opgave moet je soms gebruikmaken van informatiebronnen 10 en 11 in de bijlage. De Nederlandse consument houdt van goed voedsel, maar als het uitkomt, wordt steeds vaker voor lekker en gemakkelijk gekozen. Volgens mevrouw De Backer van het FoodService Instituut Nederland (FSIN) is het thuisbezorgen van kant-en-klaarmaaltijden flink in opkomst. De trend beperkt zich niet meer tot pizza s en broodjes shoarma. Ook (betere) restaurants leveren tegenwoordig hun maaltijden bij de voordeur af. Gebruik informatiebron 10. 1p 38 Mevrouw De Backer (FSIN): De omzet van shoarma/döner en grillrooms is 2,8% van de totale omzet van thuisbezorgers in Nederland. Bereken in hele euro s de totale omzet van thuisbezorgers in 2014 in Nederland. Schrijf je berekening op. 1p 39 Volgens FSIN wordt de Nederlandse maaltijd steeds vaker thuisbezorgd en is er sprake van een groeimarkt. Die groei wordt mede gestimuleerd door digitale media, zoals smartphones. Leg uit dat digitale media bijdragen aan een groei van de omzet. Mevrouw De Backer (FSIN): Een nieuw verschijnsel is dat bedrijven geen complete maaltijden, maar de ingrediënten voor deze maaltijden thuisbezorgen. FijnVers.nl bezorgt elke week een box met verse ingrediënten en bijbehorende recepten en dat tegen een lagere prijs dan in de supermarkt, zo beweert FijnVers.nl. Gebruik informatiebron 11. 1p 40 Bereken hoeveel procent FijnVers.nl goedkoper is dan de supermarkt. Schrijf je berekening op. Gebruik informatiebron 11. 1p 41 Verklaar dat FijnVers.nl voordeliger kan zijn dan de supermarkt, hoewel ze ook nog recepten leveren en thuisbezorgen. einde GT-0233-a-16-2-o 17 / 17 lees verder

18 Bijlage VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 2 economie CSE GL en TL GT-0233-a-16-2-b

19 Piketty informatiebron 1 de Gini-coëfficiënt van 5 landen 0,40 Gini-coëfficiënt 0,35 0,30 0,25 0,20 Nederland Duitsland Noorwegen Polen VS bron: informatiebron 2 vermogensverdeling in Nederland Vermogen is: de waarde van de bezittingen (bijvoorbeeld huis, spaargeld, aandelen) min de schulden. % van het totale vermogen Verdeling van de vermogens van huishoudens over 10 groepen Groep 1 is de armste 10% van de bevolking Groep 10 is de rijkste 10% van de bevolking bron: GT-0233-a-16-2-b 2 / 7 lees verder

20 De werkloosheid neemt toe informatiebron 3 geregistreerde werkloosheid maart x I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I bron: CBS GT-0233-a-16-2-b 3 / 7 lees verder

21 In en uit informatiebron 4 diverse uitgaven Anna nummers 1 boodschappen bij de supermarkt 2 huur 3 contributie fitnessschool 4 zakgeld dochter 5 staatslot in de Oudejaarsloterij 6 nieuwe bank voor in de woonkamer 7 verzekeringspremie voor de brommer 8 abonnementskosten smartphone 9 geld voor bezoek aan bioscoop 10 nieuwe kleding voor dochter informatiebron 5 jaarlijkse opbrengsten door de oogst en kosten van Anna s volkstuintje opbrengsten door de oogst winkelprijs, in 20 kroppen sla 0,80 per krop 7 kilo tomaten 1,20 per kilo 5 kilo aardbeien 2,50 per halve kilo 1,5 kilo frambozen 0,70 per 100 gram 25 kilo aardappelen 3,50 per 2,5 kilo 15 bossen snijbloemen 4,00 per bos kosten per jaar, in aanschaf zaden en plantjes 9,90 huur + water volkstuintje 65,00 afschrijving gereedschap 25,00 GT-0233-a-16-2-b 4 / 7 lees verder

22 Wereldwinkel informatiebron 6 de Wereldwinkel is tegen protectionisme In de Wereldwinkel gaan commercie en idealen hand in hand. De Wereldwinkel verkoopt authentieke producten met een hedendaags tintje uit ontwikkelingslanden. Een eerlijke prijs is een prijs waarbij de producent uit een ontwikkelingsland zoveel krijgt betaald als hij nodig heeft om van te leven én om weer eenzelfde product te maken. Met protectionisme wordt bedoeld dat vanuit de EU de markttoegang voor producenten uit ontwikkelingslanden wordt belemmerd. De Wereldwinkels werken samen met Oxfam-Novib, een ontwikkelingsorganisatie. bron: informatiebron 7 procentuele opbouw consumentenprijs Oxfam chocolade reep bron: GT-0233-a-16-2-b 5 / 7 lees verder

23 De geldpers gaat draaien informatiebron 8 inflatie per jaar in Nederland in de periode ,0 % 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0, bron: CBS informatiebron 9 bestedingen van een gemiddeld gezin, basisjaar 2013 bestedingscategorie wegingsfactor prijsindexcijfers 2014 voeding 30% 104 huisvesting 35% 103 onderwijs 3% 97 kleding 15% 105 gezondheid 16% 103 overige 1% 98 GT-0233-a-16-2-b 6 / 7 lees verder

24 Zullen we het laten bezorgen? informatiebron 10 top-10 thuisbezorgers in Nederland in 2014, omzet in miljoen levensmiddelenbezorging 275 platforms (bijvoorbeeld thuisbezorgd.nl) 168 maaltijdbezorging ouderen 139 pizza-koeriers 107 wijnclubs 72 belegde broodjes 34 diepvriesproducten 31 cafetaria, snacks 31 shoarma/döner, grillrooms 27 versproducten 9 informatiebron 11 prijsvergelijking op de site van FijnVers.nl de supermarkt FijnVers.nl ingrediënten recepten thuisbezorging bijzondere producten totaalprijs 50* 49 * gemiddelde prijs van 10 verschillende supermarkten bron: einde GT-0233-a-16-2-b 7 / 7 lees verder

25 Correctievoorschrift VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 2 economie CSE GL en TL Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming van de artikelen 41 en 42 van het Eindexamenbesluit VO. Voorts heeft het College voor Toetsen en Examens op grond van artikel 2 lid 2d van de Wet College voor toetsen en examens de Regeling beoordelingsnormen en bijbehorende scores centraal examen vastgesteld. Voor de beoordeling zijn de volgende aspecten van de artikelen 36, 41, 41a en 42 van het Eindexamenbesluit VO van belang: 1 De directeur doet het gemaakte werk met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen en het proces-verbaal van het examen toekomen aan de examinator. Deze kijkt het werk na en zendt het met zijn beoordeling aan de directeur. De examinator past de beoordelingsnormen en de regels voor het toekennen van scorepunten toe die zijn gegeven door het College voor Toetsen en Examens. 2 De directeur doet de van de examinator ontvangen stukken met een exemplaar van de opgaven, de beoordelingsnormen, het proces-verbaal en de regels voor het bepalen van de score onverwijld aan de directeur van de school van de gecommitteerde toekomen. Deze stelt het ter hand aan de gecommitteerde. GT-0233-a-16-2-c 1 lees verder

26 3 De gecommitteerde beoordeelt het werk zo spoedig mogelijk en past de beoordelingsnormen en de regels voor het bepalen van de score toe die zijn gegeven door het College voor Toetsen en Examens. De gecommitteerde voegt bij het gecorrigeerde werk een verklaring betreffende de verrichte correctie. Deze verklaring wordt mede ondertekend door het bevoegd gezag van de gecommitteerde. 4 De examinator en de gecommitteerde stellen in onderling overleg het behaalde aantal scorepunten voor het centraal examen vast. 5 Indien de examinator en de gecommitteerde daarbij niet tot overeenstemming komen, wordt het geschil voorgelegd aan het bevoegd gezag van de gecommitteerde. Dit bevoegd gezag kan hierover in overleg treden met het bevoegd gezag van de examinator. Indien het geschil niet kan worden beslecht, wordt hiervan melding gemaakt aan de inspectie. De inspectie kan een derde onafhankelijke corrector aanwijzen. De beoordeling van deze derde corrector komt in de plaats van de eerdere beoordelingen. 2 Algemene regels Voor de beoordeling van het examenwerk zijn de volgende bepalingen uit de regeling van het College voor Toetsen en Examens van toepassing: 1 De examinator vermeldt op een lijst de namen en/of nummers van de kandidaten, het aan iedere kandidaat voor iedere vraag toegekende aantal scorepunten en het totaal aantal scorepunten van iedere kandidaat. 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het bij de toets behorende correctievoorschrift. Scorepunten zijn de getallen 0, 1, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3 Scorepunten worden toegekend met inachtneming van de volgende regels: 3.1 indien een vraag volledig juist is beantwoord, wordt het maximaal te behalen aantal scorepunten toegekend; 3.2 indien een vraag gedeeltelijk juist is beantwoord, wordt een deel van de te behalen scorepunten toegekend in overeenstemming met het beoordelingsmodel; 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; GT-0233-a-16-2-c 2 lees verder

27 3.7 indien in het beoordelingsmodel verschillende mogelijkheden zijn opgenomen, gescheiden door het teken /, gelden deze mogelijkheden als verschillende formuleringen van hetzelfde antwoord of onderdeel van dat antwoord; 3.8 indien in het beoordelingsmodel een gedeelte van het antwoord tussen haakjes staat, behoeft dit gedeelte niet in het antwoord van de kandidaat voor te komen; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 4 Het juiste antwoord op een meerkeuzevraag is de hoofdletter die behoort bij de juiste keuzemogelijkheid. Voor een juist antwoord op een meerkeuzevraag wordt het in het beoordelingsmodel vermelde aantal scorepunten toegekend. Voor elk ander antwoord worden geen scorepunten toegekend. Indien meer dan één antwoord gegeven is, worden eveneens geen scorepunten toegekend. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Toetsen en Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 8 Scorepunten worden met inachtneming van het correctievoorschrift toegekend op grond van het door de kandidaat gegeven antwoord op iedere vraag. Er worden geen scorepunten vooraf gegeven. 9 Het cijfer voor het centraal examen wordt als volgt verkregen. Eerste en tweede corrector stellen de score voor iedere kandidaat vast. Deze score wordt meegedeeld aan de directeur. De directeur stelt het cijfer voor het centraal examen vast op basis van de regels voor omzetting van score naar cijfer. NB1 Het College voor Toetsen en Examens heeft de correctievoorschriften bij regeling vastgesteld. Het correctievoorschrift is een zogeheten algemeen verbindend voorschrift en valt onder wet- en regelgeving die van overheidswege wordt verstrekt. De corrector mag dus niet afwijken van het correctievoorschrift. NB2 Het aangeven van de onvolkomenheden op het werk en/of het noteren van de behaalde scores bij de vraag is toegestaan, maar niet verplicht. Evenmin is er een standaardformulier voorgeschreven voor de vermelding van de scores van de kandidaten. Het vermelden van het schoolexamencijfer is toegestaan, maar niet verplicht. Binnen de ruimte die de regelgeving biedt, kunnen scholen afzonderlijk of in gezamenlijk overleg keuzes maken. GT-0233-a-16-2-c 3 lees verder

28 NB3 Als het College voor Toetsen en Examens vaststelt dat een centraal examen een onvolkomenheid bevat, kan het besluiten tot een aanvulling op het correctievoorschrift. Een aanvulling op het correctievoorschrift wordt zo spoedig mogelijk nadat de onvolkomenheid is vastgesteld via Examenblad.nl verstuurd aan de examensecretarissen. Soms komt een onvolkomenheid pas geruime tijd na de afname aan het licht. In die gevallen vermeldt de aanvulling: NB Als het werk al naar de tweede corrector is gezonden, past de tweede corrector deze aanvulling op het correctievoorschrift toe. Een onvolkomenheid kan ook op een tijdstip geconstateerd worden dat een aanvulling op het correctievoorschrift te laat zou komen. In dat geval houdt het College voor Toetsen en Examens bij de vaststelling van de N-term rekening met de onvolkomenheid. 3 Vakspecifieke regels Voor dit examen kunnen maximaal 57 scorepunten worden behaald. Voor dit examen is de volgende vakspecifieke regel vastgesteld: Voor rekenfouten worden geen punten afgetrokken. Wanneer echter de kandidaat bij een berekening kennelijk verzuimd heeft door schatting controle op het antwoord uit te oefenen, wordt voor deze fouten één scorepunt afgetrokken tot een maximum van twee punten voor het geheel van de open vragen. GT-0233-a-16-2-c 4 lees verder

29 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Piketty 1 D 2 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste verklaring: De prikkel om meer te presteren ontbreekt als er geen financiële beloning tegenover staat. 3 maximumscore 1 (1) meer (2) nivellering indien twee juist 1 indien één of geen juist 0 4 A 5 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: 51,8 miljard / = maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: aandelen: x 0,043 = spaarrekening: x 0,0175 = inkomsten uit vermogen: GT-0233-a-16-2-c 5 lees verder

30 Vraag Antwoord Scores 7 maximumscore 2 voorbeelden van een juist antwoord, indien eens met Varsi: 1 het oneerlijk is dat sommigen niet hoeven te werken en toch een inkomen (uit vermogen) verwerven vermogens van generatie op generatie overgaan mensen met een groot vermogen minder gemotiveerd zijn om prestaties te leveren De overheidsmaatregel die hier bij hoort is 3 1 voorbeeld van een juist antwoord, indien eens met Rikas: 1 het mensen motiveert om vermogen op te bouwen. (Dat stimuleert de economische ontwikkeling van een land.) De overheidsmaatregel die hier bij hoort is 4 1 De werkloosheid neemt toe 8 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: Door de toenemende concurrentie op de arbeidsmarkt verwachten ze geen baan te vinden. Er zijn weinig vacatures, werklozen geven de hoop op om werk te vinden (ontmoedigingseffect). 9 maximumscore 1 voorbeelden van een juist argument: Tijdelijke contracten kunnen gemakkelijker niet worden verlengd. Oproepkrachten worden vooral opgeroepen op drukke tijden. Als het minder gaat met het bedrijf worden zij ontslagen of niet meer opgeroepen. Uitzendkrachten zijn qua loonkosten dure werknemers. 10 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste reden: Registratie bij het UWV: kan leiden tot een baan (en inkomen) is een voorwaarde voor een eventuele werkloosheidsuitkering 11 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: = / x 100% = 25% 1 GT-0233-a-16-2-c 6 lees verder

31 Vraag Antwoord Scores 12 maximumscore 2 (1) IV (2) 2009 indien twee juist 2 indien een juist 1 indien geen juist 0 13 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste reden: Niet iedereen die werkloos wordt, heeft direct recht op een uitkering Mogelijk liep in februari 2013 voor veel uitkeringsgerechtigden de termijn af waarin ze recht op de werkloosheidsuitkering hadden. Wereldburgers 14 maximumscore 2 (1) voordelig (2) open (3) gunstige (4) doorvoerland indien vier juist 2 indien drie of twee juist 1 indien één of geen juist 0 15 maximumscore 1 dalen voorbeeld van een juiste uitleg: Door een dalende koers worden (import)goederen uit het buitenland, zoals telefoons, steeds duurder. (Het is dan verstandig om niet te wachten met de aankoop van een (geïmporteerde) telefoon.) Opmerking Alleen scorepunt toekennen bij juiste keuze en uitleg. 16 A 17 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: = (OECD-gemiddelde) 1 ( ) / x 100% = 20% 1 Dus 20% minder. GT-0233-a-16-2-c 7 lees verder

32 Vraag Antwoord Scores 18 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: arbeidsproductiviteit in OECD-landen: $ 29,75 / 66 x 100 = $ 45,08 1 arbeidsproductiviteit in Nederland: $ 29,75 x 2 = $ 59,50 verschil: $ 14,42 1 In en uit 19 maximumscore 1 2, 3, 7, 8 Opmerking Alleen scorepunt toekennen wanneer alle vier antwoorden juist zijn. 20 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: bijstandsuitkering: 70% van 1.495,20 = 1.046,64 schoonmaakwerk: 35 x 52 / 12 = 151,67 1 kinderbijslag: 281,07 / 3 = 93,69 totaal: 1.046, , ,69 = maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: De waarde van de groenten en bloemen: sla: 20 x 0,80 = 16 tomaten: 7 x 1,20 = 8,40 aardbeien: 5 x 2 x 2,50 = 25 frambozen: 1,5 x 10 x 0,70 = 10,50 aardappelen: 25 x 3,50 / 2,5 = 35 bloemen: 15 x 4 = 60 totale waarde: 154,90 1 kosten: zaden, huur en afschrijving: 99,90 besparing per jaar: 55 1 GT-0233-a-16-2-c 8 lees verder

33 Vraag Antwoord Scores 22 maximumscore 1 voorbeelden van juiste motieven: voorzorg renteopbrengst Opmerking Alleen scorepunt toekennen wanneer beide antwoorden juist zijn. 23 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: zelf te betalen: 60% van = te betalen maandbedrag: 720 / (3 x 12) = 20 1 Online zorgt voor banen 24 B 25 D 26 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste uitleg: Door de toename van de exportvraag zal er meer geproduceerd worden 1 Daardoor ontstaat meer werkgelegenheid (en zal de werkloosheid dalen) 1 27 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: / 11 x 100 = personen 28 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: x 0,55 = 6.132, ,50 x = GT-0233-a-16-2-c 9 lees verder

34 Vraag Antwoord Scores Wereldwinkel 29 C 30 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste berekening: Oxfam: 0,03 x 2,19 = 0,0657 0,07 1 Prijsverschil is 0,07 0,01 = 0,06 1 Opmerking Afrondingsverschillen niet fout rekenen. 31 maximumscore 2 voorbeelden van juiste verklaringen: De prijzen van geïmporteerde buitenlandse producten in de EU worden door invoerrechten (relatief) hoger dan de prijzen van binnenlandse producten 1 Protectionistische maatregelen worden genomen om de binnenlandse productie te beschermen tegen producten uit het buitenland 1 32 F De geldpers gaat draaien 33 C 34 maximumscore 2 voorbeeld van een juiste uitleg: door een hoge inflatie kan de koopkracht dalen (onvoldoende prijscompensatie) 1 dat kan leiden tot een daling van de vraag naar goederen (en leiden tot werkloosheid) 1 35 C 36 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste reden: Aan elke categorie wordt een verschillend deel van het gezinsbudget besteed. GT-0233-a-16-2-c 10 lees verder

35 Vraag Antwoord Scores 37 maximumscore 2 (1) gelijk aan (2) gelijk blijft indien twee juist 2 indien een juist 1 indien geen juist 0 Opmerking Let op doorwerkfouten. Zullen we het laten bezorgen? 38 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: 27 miljoen / 2,8 x 100 = maximumscore 1 voorbeeld van een juiste uitleg: Het is voor klanten eenvoudiger om keuzes te maken, bestellingen te plaatsen en te betalen bij maaltijdbezorgers. 40 maximumscore 1 voorbeeld van een juiste berekening: = 1 1 / 50 x 100% = 2% 41 maximumscore 1 voorbeelden van een juiste verklaring: FijnVers.nl weet precies welke afzet verkocht kan worden, daardoor is er minder afval. FijnVers.nl heeft geen winkelpanden en minder (winkel)personeel. 5 Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per examinator in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 28 juni naar Cito. GT-0233-a-16-2-c 11 lees verder

36 6 Bronvermeldingen bron 1 en 2 bron 3 bron 6 en 7 bron 8 bron11 CBS CBS GT-0233-a-16-2-c 12 lees verder einde