Afstudeeronderzoek Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord

Transcriptie

1 Dorien König Look before you leap! vvto Afstudeeronderzoek op basisschool De Nijenoord 1

2 Afstudeeronderzoek Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord Dorien König Pabo Arnhem Klas: R4c Studentnummer: Eerste begeleider: Joke Schokkenbroek Tweede begeleider: Ellen Hooijdonk Studieloopbaanbegeleider: Frans de Gruijter april 2012 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 2

3 Indeling afstudeeronderzoek VOORWOORD INLEIDING HOOFDSTUK 1 PROJECTINHOUD Situatie basisschool De Nijenoord Onderzoeksvragen Onderzoeksplan 2 HOOFDSTUK 2 VREEMDETAALVERWERVING Theorie vreemdetaalverwerving Stand van zaken Conclusies 7 HOOFDSTUK 3 DIDACTIEK EN MOGELIJKHEDEN Voorwaarden en voorbeelden vreemdetaalverwerving Leerlijn Engels Jongere en oudere kind Consequenties eerder starten 12 HOOFDSTUK 4 ONDERZOEK Opzet van de enquêtes Huidige houding ten aanzien van Engels onder leerkrachten, leerlingen en ouders 14 HOOFDSTUK 5 UITVOERING PRAKTIJK Ervaringen in de praktijk Resultaten van uitvoering in de praktijk 21 HOOFDSTUK 6 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Conclusies Aanbevelingen 26 LITERATUUR 28 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 3

4 BIJLAGEN 30 Bijlage 1 Samenvatting 31 Bijlage 2 Taalprofielen 32 Bijlage 3 Uitwerking diverse methodes 34 Bijlage 4 Prinseschool Enschede 36 Bijlage 5 Enquêtes ouders, leerlingen en leerkrachten 38 Bijlage 6 Analyse enquêtes 69 Bijlage 7 Uitwerking lessen 89 Bijlage 8 Teampresentaties 115 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 4

5 Voorwoord Op blote voeten in een hutje midden in het regenwoud zonder schoolbord of pennen. In een donker lokaal in een sloppenwijk met 78 leerlingen waar de muren het elk moment kunnen begeven. Tijdens mijn buitenlandse stages in het tweede en derde leerjaar van de pabo ben ik in Indonesië en Ethiopië geweest en heb ik Engels gegeven aan kinderen van 5 tot 23 jaar oud. Ik verstond hen niet. Zij verstonden mij niet. Toch heb ik Engelse lessen met succes gegeven en de kracht van taal ervaren. Met weinig middelen en een communicatieprobleem is het toch mogelijk om Engels te geven en te leren. Kinderen dromen in Indonesië van een toekomst als lid van de bemanning op een internationaal groot cruiseschip en zien Engels daarom als de sleutel voor succes. In een vissersdorp in Indonesië en in de binnenlanden van Ethiopië beseffen kinderen al dat Engels essentieel is voor hun ontwikkeling! Dit is zo belangrijk omdat meer dan een miljard mensen Engels spreken. Engels is een voorwaarde om te kunnen leven in deze wereld waarin internationale contacten steeds belangrijker worden. Ook in het onderwijs is er aandacht voor internationalisering nodig; ik wil van kinderen wereldburgers maken en hen zo voorbereiden op de toekomst. Mijn liostage loop ik op basisschool De Nijenoord in Wageningen. Voor de start van mijn lio besprak ik de mogelijkheden met adjunct-directeur Ellen Hooijdonk. Toen zij voorstelde een onderzoek te doen naar het huidige Engelse taalonderwijs en een eventuele vervroegde invoering hiervan hoefde ik niet lang na te denken; een prachtig onderwerp voor een onderzoek. Het past bij mij als persoon en biedt aanknopingspunten voor verandering op basisschool De Nijenoord. Tijdens het maken van mijn scriptie heeft een aantal mensen mij erg geholpen. Ik wil graag Joke Schokkenbroek bedanken voor haar kritische blik en enthousiasme voor het onderzoek, Ellen Hooijdonk voor de ondersteuning tijdens het proces en alle leerkrachten van basisschool de Nijenoord voor hun open houding en eerlijkheid. Daarnaast wil ik graag mijn moeder en zusje bedanken die mij ook feedback gegeven hebben op de vorm van mijn afstudeeronderzoek. Veenendaal, april 2012 Dorien König Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 5

6 Inleiding Tijdens mijn buitenlandse stages heb ik ervaren wat de kracht van Engels is in de wereld waarin grenzen steeds meer vervagen. Het lijkt mij dan ook buitengewoon nuttig om te onderzoeken wat de mogelijkheden voor Engels zijn op de basisschool. In Nederland is het sinds 1986 wettelijk verplicht om in groep 7 en 8 minimaal één uur per week Engels te geven. In veel andere Europese landen was er de afgelopen jaren een verandering in het taalbeleid te zien; steeds meer scholen gaven eerder vreemde talen, boden meer vreemde talen of gaven meer uren per week aandacht aan vreemde talen. In Nederland is de afgelopen jaren een sterke groei te zien in vvto-scholen 1. (vvto: vroeg vreemde taal onderwijs) In 2005 waren er 39 vvto-scholen in Nederland. Inmiddels zijn er 226 scholen die Engels buiten het wettelijk verplichte programma aanbieden en is er nog een aantal scholen dat daarnaast andere talen aanbiedt (voornamelijk Frans, Duits en Spaans). Totaal zijn er nu 320 scholen die afwijken van het wettelijk verplichte talenprogramma voor Engels vanaf groep 7 (Europees platform, 2012). Basisschool De Nijenoord in Wageningen geeft op dit moment alleen het wettelijk verplichte Engelse taalonderwijs in groep 7 en 8. De school heeft behoefte aan een nieuwe methode of andere benadering voor Engels. Tevens wil zij graag weten of een vroegere invoering van Engels mogelijk is. In dit onderzoek wil ik antwoord geven op de onderzoeksvraag: Welke methode of benadering voor Engels taalonderwijs past het beste bij De Nijenoord? Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag bestudeer ik theorie over vreemdetaalverwerving en de didactiek van Engels. Daarnaast onderzoek ik de kenmerken en wensen van de school en peil ik de meningen van leerkrachten, leerlingen en ouders over Engels en een mogelijk vervroegde invoering hiervan. Het team krijgt hierover voorlichting tijdens een vergadering. Ook test ik drie Engelse lessen uit in mijn stageklas waarbij ik probeer om het huidige Engelse taalonderwijs te verbeteren. Hopelijk geeft dit een handreiking om het huidige Engelse taalonderwijs op een andere manier vorm te geven. Dit leidt uiteindelijk tot een aanbeveling aan de school over een nieuwe methode of benadering voor Engels taalonderwijs op De Nijenoord. Dit advies bestaat uit een advies voor de groep waarin de Nijenoord zou kunnen starten met Engels taalonderwijs. Daarnaast breng ik in de aanbeveling de aandachtspunten bij invoering van de nieuwe methode of benadering in beeld. De uitkomsten van de enquêtes onder ouders, leerlingen en leerkrachten en de uiteindelijke aanbevelingen zullen aan het team gepresenteerd worden. Hopelijk heeft basisschool De Nijenoord met dit advies genoeg informatie in handen om stappen te zetten richting de invoering van een nieuwe methode of benadering voor het Engelse taalonderwijs. 1 Een vvto-school biedt naast of in plaats van het wettelijke verplichte Engelse programma in de bovenbouw ook extra uren Engels, Duits, Frans of Spaans (meestal vanaf groep 1) aan. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 6

7 Hoofdstuk 1 Projectinhoud 1.1 Situatie basisschool De Nijenoord Basisschool De Nijenoord te Wageningen is een openbare basisschool waar eigentijds onderwijs wordt verzorgd. De Nijenoord is onderdeel van Stichting Partners Primair Onderwijs, hieronder vallen alle openbare scholen uit Renkum, Rhenen en Wageningen. De school is in 1990 van start gegaan en inmiddels uitgegroeid tot een school met meer dan 400 leerlingen (website Basisschool De Nijenoord, 2012). De school is gehuisvest op drie locaties in de nieuwbouwwijk Noord- West in Wageningen. In deze wijk wonen veel werknemers van de WUR, een universiteit die zich richt op gezonde voeding en een prettige en gezonder leefomgeving. Veel leerlingen zijn afkomstig uit een gezin met hoogopgeleide ouders en zijn bovengemiddeld intelligent. De leerlingen scoren gemiddeld een A (normering Cito Volgsysteem primair onderwijs) op alle vakgebieden en zijn erg rekensterk. Ook hoogbegaafdheid komt veel voor. Samenwerken in combinatie met zelfstandig werken zijn belangrijke speerpunten op De Nijenoord. Het streven is de kinderen te begeleiden naar zelfstandige, weerbare, verantwoordelijke en sociaalvaardige kinderen. Om het samenwerken te stimuleren wordt er gewerkt met heterogene groepen. Deze zijn ingedeeld in de groepen 1, 2/3, 4/5, 6/7 en 8. Dit bevordert coöperatief leren en wederzijds respect door samenwerking binnen de groepen. Naast het gebruik van een reguliere reken- en taalmethode voor de hoofdvakken hanteert De Nijenoord sinds 2010 IPC (International Primary Curriculum) voor het zaakvakonderwijs. Dit is een curriculum waarbij op een projectmatige en onderzoekende manier gewerkt wordt aan één onderwerp; de vakken aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, techniek, kunst en creativiteit zijn geïntegreerd. Het behalen van bepaalde kennis- en vaardigheidsdoelen is hierbij het uitgangspunt. IPC is afkomstig uit Engeland en kan in principe in elke taal gegeven worden. Op De Nijenoord geeft men IPC in het Nederlands. Het curriculum van IPC heeft een duidelijke internationale component en is gericht op wereldburgerschap. Daarnaast is het programma zo geschreven dat het rekening houdt met principes van hersenvriendelijk leren. Bij hersenvriendelijk leren -of breinvriendelijk leren- wordt het educatieve aanbod afgestemd op de manier waarop onze hersens werken. IPC is mogelijk ook belangrijk voor de vormgeving van het Engelse taalonderwijs, omdat deze misschien gecombineerd kunnen worden. Engels wordt op dit moment alleen in groep 7 en 8 gegeven met een oudere versie van de methode Hello world. In een combinatieklas 6/7 krijgt alleen groep 7 Engels taalonderwijs. De directie heeft aangegeven dat de methode aan vervanging toe is en wil graag weten wat de mogelijkheden zijn. Ook is er interesse in een mogelijk vervroegde invoering van Engels. Hoe leerkrachten, leerlingen en ouders hierover denken is niet bekend. 1.2 Onderzoeksvragen Naar aanleiding van de behoefte van school is de volgende hoofdvraag opgesteld voor het onderzoek: Welke methode of benadering voor Engels taalonderwijs past het beste bij De Nijenoord? Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag heb ik verschillende deelvragen opgesteld: 1. Welke opvattingen en theorieën over vreemdetaalonderwijs Engels op de basisschool zijn er? 2. Wat is de mening van leerkrachten, leerlingen en ouders omtrent Engels en een mogelijk vervroegde invoering daarvan? 3. Wat vinden de leerkrachten, leerlingen en ouders belangrijk bij een nieuwe methode voor Engels? 4. Hoe kunnen de uitkomsten uit de enquêtes verwerkt worden in de praktijk? 5. Hoe kan de school de geadviseerde methode of benadering invoeren? Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 1

8 1.3 Onderzoeksplan Het doel van mijn onderzoek is om de mogelijkheden voor (Vroeg) Engels op basisschool De Nijenoord te onderzoeken en naar aanleiding hiervan een advies te geven over een nieuwe methode of benadering. Het onderzoek start in november 2011 en eindigt in april Het onderzoek bestaat uit verschillende fasen: Ik start met een onderzoek naar de theorie van vreemdetaalverwerving en de juiste didactiek bij Engels op de basisschool. Tevens zet ik de argumenten voor en tegen vvto uiteen. Hierbij kijk ik naar het bovenstaande literatuuronderzoek over vreemdetaalverwerving en de huidige opvattingen over vvto in Nederland. Uit de theorie en de argumenten voor en tegen vvto leid ik conclusies af over vreemdetaalverwerving in het basisonderwijs en de beste benadering hiervan (zie hoofdstuk 2 en 3). Daarna werk ik aan het opzetten en uitvoeren van digitale enquêtes die de meningen over Engels en eventuele eerdere invoering hiervan in kaart brengen. Deze worden voor de voorjaarsvakantie afgenomen bij de leerlingen van groep 3 t/m 6, leerlingen van groep 7/8, ouders, de leerkrachten groep 1 t/m 6 en bij de leerkrachten groep 7/8. (zie hoofdstuk 4 en bijlage 5 Enquêtes ouders, leerlingen en leerkrachten). Naar aanleiding van de resultaten maak ik een analyse over de uitkomsten van de enquêtes. (zie hoofdstuk 4 en bijlage 6 Analyse enquêtes ). Met de verbeterpunten die in de enquêtes naar voren komen ontwikkel ik drie lessen voor groep 7/8. Na afloop van de lessen meet ik de ervaring van de leerlingen in mijn klas om te zien of de gekozen benadering werkt in de praktijk. De lessen voer ik in maart 2012 uit in mijn stageklas. (zie paragraaf 5.2). Tevens geef ik voorlichtingen aan het team over het onderzoek: tijdens de start van het onderzoek over mijn geplande activiteiten (december 2011), over de enquêtes en het doel hiervan (februari 2012), net na de enquêtes over eventuele onduidelijkheden en discussie (maart 2012) en na afloop over de uitkomsten (april 2012). (zie bijlage 8 Teampresentaties ). Uiteindelijk schrijf ik begin april de conclusie van het onderzoek en doe ik aanbevelingen voor een passende methode of benadering van het Engelse taalonderwijs op basisschool de Nijenoord. Deze bevat ook een advies over hoe de nieuwe methode of benadering het beste geïmplementeerd kan worden. (zie hoofdstuk 6). Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 2

9 Hoofdstuk 2 Vreemdetaalverwerving Dit hoofdstuk geeft antwoord op de deelvraag: Welke opvattingen en theorieën over vreemdetaalonderwijs Engels op de basisschool zijn er? Deze kennis vormt de basis voor het onderzoek naar de meest geschikte methode aanpak of benadering voor de Nijenoord in verband met de eventuele eerdere invoering van Engels. Allereerst komen beschikbare theoretische inzichten over jonge kinderen en het verwerven van een vreemde taal aan de orde. Vervolgens zet ik de argumenten voor en tegen vvto uiteen. Hierbij kijk ik naar de huidige opvattingen over vvto in Nederland en de bestaande theorieën. Uiteindelijk sluit ik het hoofdstuk af met conclusies over het geven van Engels in het basisonderwijs. Hierbij zijn theoretische opvattingen en argumenten voor en tegen vvto gecombineerd en worden hieruit conclusies over het moment van starten met Engels in het basisonderwijs getrokken. Eveneens voortvloeiend uit de theorie over vreemdetaalverwerving komen in hoofdstuk 3 de verschillende didactische modellen voor goed Engels taalonderwijs aan de orde. 2.1 Theorie vreemdetaalverwerving Er zijn veel verschillende opvattingen in de wetenschap over vreemdetaalverwerving, maar de kennis hierover is nog tamelijk beperkt. Onderzoek naar taalverwerving wordt pas sinds enkele tientallen jaren uitgevoerd en dus is veel nog onduidelijk en onbekend. In deze paragraaf kijk ik kort naar wat er wel bekend is over vreemdetaalverwerving. Onderzoek Doel van het advies aan De Nijenoord is om een advies te geven over de leeftijd waarop het beste gestart kan worden met Engels taalonderwijs op De Nijenoord. Vroeg beginnen met het leren van een vreemde taal heeft zin als bewezen kan worden dat vroeg beginnen tot betere resultaten leidt dan later beginnen en als vroeg beginnen weinig tot geen nadelen blijkt te hebben. Er is al veel onderzoek gedaan naar het taalverwervingsproces bij jonge kinderen, maar er is nog geen eenduidig antwoord. Bekend is dat jonge kinderen erg snel taal leren. Dit lijkt bijna vanzelf te gaan. Vroeger werd daarom gedacht dat taal leren zich volgens een vast patroon ontwikkelde. Naom Chomsky heeft in zijn publicatie Syntactic Structures (1957) een verklaring gegeven voor de wonderbaarlijke snelheid waarmee kinderen taal leren. Deze benadering werd gemotiveerd door het feit dat alle kinderen over de hele wereld op een soortgelijke wijze het taalverwervingsproces doorlopen. Daarbij maken kinderen bepaalde kenmerkende fouten bij het leren van hun moedertaal, terwijl andere fouten, waarvan het logischer is dat deze gemaakt zouden worden, praktisch niet voorkomen. Taalontwikkeling ontstaat dus spontaan volgens Chomsky, volgens een vast patroon dat bij geboorte al aanwezig is. Taal wordt volgens Chomsky spontaan geleerd door aangeboren capaciteiten, dit wordt the Language Aquisition Device genoemd (LAD). De dierenwereld leert ons ook dat er bepaalde aangeboren capaciteiten zijn die taal of zang ontwikkelen. In een uitzending van Labyrinth wordt een onderzoek bij zebravinken genoemd (Taal bepaalt, 25 januari 2012). Het onderzoek wijst uit dat vogels die hun vader onzuiver hoorden zingen, toch na een paar generaties zuiverder gingen zingen. Hiervoor kregen zij geen input, want hun vader zong onzuiver. De zebravinken verbeterden hun zang zonder input te hebben gekregen. Dit bevestigt de theorie van Chomsky (1957) over spontane taalverwerving. Het is niet mogelijk om dit ook bij mensen uit te proberen, omdat hiervoor kinderen in isolatie zonder taalaanbod opgevoed zouden moeten worden. Onderzoek toont echter aan dat taalontwikkeling een verkeerde term is, omdat taal zich niet volgens een vast patroon ontwikkelt zoals Chomsky beweerde. Zonder input is taalverwerving niet mogelijk of zal in ieder geval moeilijk tot ontwikkeling komen: geen enkele kleuter zal Engels gaan spreken zonder veel Engels aanbod te hebben ontvangen. Het blijkt dat jonge kinderen in staat zijn om een taalsysteem erg snel op te pikken. Kinderen produceren bij het leren van een taal vaak zinnen of woorden die zij nog nooit eerder hebben gehoord. Dit komt door hun ontwikkelende begrip voor een taalsysteem, dit wordt de creatieve constructiehypothese genoemd (Appel & Vermeer, 1996). Voorbeeld hiervan is de verkeerde vervoeging van voltooid deelwoorden bij kleuters: geloopt i.p.v. gelopen. Voor hen is dit logisch omdat het ook gefietst is en niet gefietsen. Kinderen gebruiken dus niet steeds meer gememoriseerde zinnen, maar passen verschillende bekende situaties toe op nieuwe taaluitingen. Bekend is dat kinderen in staat zijn om begrip in een taalsysteem te ontwikkelen wanneer zij genoeg input van voldoende kwaliteit krijgen (Appel & Vermeer, 1996). Ze gaan zelf de vreemde taal toepassen, zonder dat ze de exacte zinnen of woorden al eerder gehoord hebben. Vreemdetaalverwerving verloopt spontaner en gemakkelijker wanneer kinderen jong zijn. Er zijn steeds meer taalkundigen die denken dat taal niet voortkomt uit een aangeboren aanleg. Zij zijn ervan overtuigd dat het leren van taal een combinatie is van aangeboren aanleg en bepaalde vaardigheden. Dit zijn vaardigheden zoals cognitief inzicht, sociale ervaring, sensorische waarneming en fijnemotorische beheersing van de spraakorganen. Deze theorie wordt de modulariteitenvisie genoemd (Schaerlaekens, 2008 zoals weergegeven door Bodde & Schokkenbroek, 2011, p. 45). Het leren van een vreemde taal is dus waarschijnlijk een combinatie van aangeboren capaciteiten en voldoende input en vervolgens oefening. Een jong kind leert een nieuwe taal spontaner, omdat het de input toepast in onbekende situaties en zo Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 3

10 experimenteert met het systeem van een taal. Bovendien zijn jonge kinderen niet bang om fouten te maken en oefenen zij zonder gêne (Van Eijkeren, 2008). Een combinatie van taalaanbod van de omgeving, het taalverwervende kind met zijn capaciteiten en interactie waarbij het kind de aangeboden taal voldoende oefent leidt uiteindelijk tot adequaat taalgedrag. Engels is dus te leren door input en oefening (Bodde en Schokkenbroek, 2011). Jonge kinderen experimenteren met taal en passen bekende taalstructuren toe in situaties die zij niet kennen. Taal ontwikkelt zich in zekere mate dus vanzelf, als er maar voldoende betekenisvol aanbod is dat geoefend kan worden. Meerdere talen leren Het uitgangspunt is dat taal wordt geleerd door een combinatie van aangeboren capaciteiten, input en vervolgens oefening. Maar wanneer is het nou het beste moment om te beginnen met het leren van een vreemde taal zoals Engels? Om hierop antwoord te kunnen geven kijk ik naar theorie over het leren van een tweede taal. Er blijk veel verschil te zitten in de manier waarop een tweede taal geleerd wordt. Het maakt bijvoorbeeld uit of dit vroeg (groep 1) of laat (vanaf groep 7) gebeurt. Voor twee moedertalen geldt dat deze op jonge leeftijd tegelijk geleerd kunnen worden, dit wordt simultane taalverwerving genoemd. Wanneer een tweede taal geleerd wordt nadat het eerste taalverwervingsproces voltooid is, noemt met dit successieve taalverwerving. Het leren van Engels in groep 1 te vergelijken is met simultane taalverwerving. Het leren van Engels in groep 7 of 8 is te vergelijken met successieve taalverwerving (Goorhuis-Brouwer, 2005). De situatie waarin twee of meer talen in de taalgevoelige periode (nul tot zes jaar) tegelijk geleerd worden heet simultane taalverwerving. Kinderen van nul tot zes jaar hebben veel vermogen om informatie op te slaan, waarbij het niet uitmaakt of één of meerdere taalsystemen worden opgeslagen. Er zijn genoeg hersencellen om verbindingen aan te gaan om twee of meer talen te leren. Uit hersenonderzoek blijkt dat de hersenen beter zijn geordend bij tweetalige kinderen die vroeg twee talen hebben geleerd. Tweetalige kinderen blijken zelfs een groter vermogen te hebben om hun aandacht te richten op essentiële informatie en onnodige informatie uit te bannen (Mondt 2007 zoals weergegeven door Bodde & Schokkenbroek, 2011, p. 52). Voorwaarde voor simultane taalverwerving is wel dat de bewuste taal altijd door dezelfde persoon gesproken wordt. Bij het leren van Engels in groep 1 of 2 wordt daarom soms een native speaker ingezet. Dit is een Engelstalig persoon die enkel Engels met de kinderen spreekt en geen Nederlands. Het is echter moeilijk te voorkomen dat kinderen alleen Engels horen wat goed uitgesproken wordt, omdat kinderen tegenwoordig al vaak met Engels in aanraking komen buiten school en zo ook Engels met een Amerikaans of Australisch accent horen (Stegenga-Burgers, 2010). Het is wel mogelijk dat één persoon meerdere talen tegen een kind spreekt, maar dan moet het duidelijk zijn op welke momenten welke taal gesproken wordt. In de praktijk hebben leerkrachten in de onderbouw hiervoor vaak een voorwerp of kledingstuk dat getoond wordt als een taal gebruikt wordt. Hierdoor is het duidelijk voor de kinderen dat er vanaf een bepaald moment alleen maar Engels gesproken wordt. De scheiding van de twee talen moet dus duidelijk zijn, anders ontstaat er verwarring (Onderwijsraad, 2008). De wet van Grammont (Ronjat 1913 zoals weergegeven door Aarts, Broeder & Maljers, 2004, p. 58) uit het begin van de twintigste eeuw luidt: Indien elke ouder consequent zijn eigen taal blijft spreken tot het kind zijn er geen problemen. In de praktijk zou het mogelijk zijn om al in groep 1 te beginnen met het aanbieden van Engels. Volgens de theorie van simultane taalverwerving (Goorhuis-Brouwer, 2005) zijn taalsystemen goed tegelijk te verwerven, mits duidelijk is wanneer welke taal gesproken wordt. Een groot verschil tussen het leren van twee moedertalen en het leren van Engels in groep 1 is de intensiteit waarmee beide talen behandeld worden. Bij het leren van Engels vanaf groep 1 zal toch Nederlands toch de hoofdrol spelen. Voorstanders van successieve taalverwerving, waarbij een tweede taal ná de moedertaal wordt aangeleerd, spreken het nut van simultane taalverwerving tegen. Zij gaan ervan uit dat een tweede taal niet tegelijk met de eerste taal geleerd kan worden, maar dat het eerste taalverwervingsproces voltooid moet zijn om de tweede taal te kunnen leren. Vaak wordt gezegd dat het leren van twee of meer talen tegelijk een risico vormt voor taalontwikkelingsstoornissen. Deze opvatting is gebaseerd op een uitspraak van Cummins (1981): Wanneer er voldoende expositiemogelijkheid is voor de tweede taal, zal deze tweede taal een beroep doen op het niveau van ontwikkeling van de eerste taal, de moedertaal. Wanneer de moedertaal niet volledig beheerst wordt, kan de tweede taal geen beroep doen op de structuur van de eerste taal. De invloed van de eerste taalverwerving op de tweede taalverwerving wordt transfer genoemd. Bij dit proces werkt de kennis van de eerste taal door in de tweede taal, omdat er een denk- en vertaalproces plaatsvindt vanuit de eerste taal. Naarmate de eerste taal beter is ontwikkeld en er bewustzijn is van taalregels, kan de tweede taal beter geleerd worden. Hierbij zet het kind woordjes en grammaticale regels van de ene taal in de andere over (Cummins, 1981). Wel is het mogelijk dat een kind fouten maakt in het gebruik van de tweede taal, omdat zinsbouw of spelling in de eerste taal anders zijn. Dit worden interferentiefouten genoemd (Bodde & Schokkenbroek, 2011). In ons huidige onderwijssysteem is successieve taalverwerving gebruikelijk; pas in het voortgezet onderwijs wordt er intensief begonnen met het leren van vreemde talen. Volgens de theorie van successieve taalverwerving is het pas mogelijk vanaf ongeveer tien jaar, omdat hierbij een bewust denk- en vertaalproces plaatsvindt (Goorhuis-Brouwer, 2005). Engels leren vanaf groep 1 is volgens de theorie van successieve taalverwerving nadelig, omdat er nog geen beroep gedaan kan worden op de structuur van de eerste taal. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 4

11 Het moment van starten met Engels leren als vreemde taal hangt samen met opvattingen en theorieën over simultane en successieve taalverwerving. Volgens de theorie over simultane taalverwerving is het starten met Engels geen enkel probleem en zelfs van meerwaarde, omdat in de taalgevoelige periode beter verbindingen gelegd kunnen worden in hersenen. Wel is van belang dat er een duidelijke scheiding is tussen de twee talen (Aarts, Broeder & Maljers, 2004). De theorie over successieve taalverwerving spreekt de theorie van simultane taalverwerving tegen. Het eerste taalverwervingsproces moet juist al voltooid zijn, omdat het leren van een tweede taal beter gaat wanneer het eerste taalverwervingsproces voltooid is. Door begrip van het taalsysteem van de eerste taal zijn bepaalde structuren in de tweede taal makkelijker te leren. Dit kan ook juist leiden tot verwarring tussen de twee talen, omdat grammatica in de eerste taal anders is dan bij de tweede taal (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Wanneer gekeken wordt naar de theorie van successieve tweetaligheid, is het logischer om te starten wanneer het taalverwervingsproces van de eerste taal voltooid is. Starten vanaf groep 7 is dus het beste volgens de theorie van successieve taalverwerving. Dit wordt op dit moment nog het meeste gehanteerd, maar er is een sterke groei in het aantal scholen dat daarvan afwijkt (Europees platform, 2012). Vroeg of laat starten Een tweede taal kan met meerdere doelen geleerd worden; de taal zo goed mogelijk leren spreken (zoals een native speaker) of als communicatiemiddel. Taal die geleerd wordt om het net zo goed te spreken ten opzichte van een native speaker is een situatie die vaak voorkomt wanneer een kind thuis een andere taal leert dan de algemeen gesproken taal in het land. Het kind zal de algemeen heersende taal als tweede taal moeten leren spreken, met als doel deze zo goed mogelijk te leren spreken. Veel wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat wanneer zo vroeg mogelijk begonnen wordt met het leren van een vreemde taal, de verschillen ten opzichte van een native speaker het kleinst zijn. Het is daarom verstandig om vroeg te beginnen met het aanleren van de vreemde taal (Lightbown & Spada, 2006). Kinderen zijn in groep 1 ontvankelijker voor klanken en leren Engels uitspraak gemakkelijker dan op latere leeftijd (Appel & Vermeer, 1996). Toch zijn er volgens Lightbown en Spada (2006) ook nadelen aan het vroeg beginnen met leren van een vreemde taal. Het grootste nadeel is het ontstaan van subtractieve tweetaligheid. Dit ontstaat wanneer kinderen naast het leren van een vreemde tweede taal te weinig kans krijgen om de eerste taal te leren, wat nadelige gevolgen heeft voor het zelfvertrouwen van kinderen. Als een leerling door het vroeg leren van Engels te weinig kans krijgt om de Nederlandse taal te ontwikkelen zou dit dus negatieve gevolgen kunnen hebben. Een goede ontwikkeling in de moedertaal, inclusief geletterdheid, is een stevige basis voor verdere ontwikkeling (Van Eijkeren, 2008). Het onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Utrecht wijst echter uit dat de Nederlandse woordenschat bij kleuters niet eronder leid wanneer zij tegelijk Engels leren (FLiPP, 2012). Het andere doel om een vreemde taal te leren is het leggen van een basis voor communicatie in die taal. Dit doel zal vaak voorkomen wanneer men kijkt naar het leren van Engels in Nederland. Engels wordt in het huidige onderwijs aangeleerd om te kunnen communiceren met anderstaligen. De verbinding met de moedertaal is in dit geval groter volgens Lightbown en Spada (2006), omdat dit vaak de algemeen heersende taal is in het land. De ontwikkeling van de eerste taal loopt dus geen gevaar, want de ontwikkeling hiervan krijgt genoeg aandacht. Als uitgegaan wordt van een vreemde taal leren met als doel communicatie, kan beter begonnen worden op latere leeftijd, omdat oudere kinderen taal sneller oppikken dan jongere kinderen die er eerder mee begonnen zijn. Eén of twee uur per week over een periode van zeven of acht jaar zal geen hoge bekwaamheid in de tweede taal opleveren. Ook leidt dit tot frustratie van de taalleerders die het gevoel hebben dat zij jaren hebben geoefend zonder veel resultaat. Een paar uurtjes per week besteden aan vroeg Engels is dus verspilde tijd. Om te kunnen bepalen wanneer er het best gestart kan worden met het Engelse taalonderwijs op de basisschool, moet allereerst het doel van het vreemde taal onderwijs bepaald worden. Wanneer het Engelse taalonderwijs tot doel heeft om zo goed mogelijk Engels te leren spreken, is het verstandig om te kiezen voor een vroege start. Het aanbod moet dan wel van goede kwaliteit zijn, anders veroorzaakt het verwarring met de moedertaal. Wanneer het Engelse taalonderwijs tot doel heeft het als communicatie middel te kunnen gebruiken, is het verstandig om te starten wanneer het eerste taalverwervingsproces voltooid is (vanaf ongeveer 6 jaar). 2.2 Stand van zaken Voor het vroeg beginnen met Engels leren als vreemde taal zijn verschillende positieve en negatieve punten te noemen. Ook in de wetenschap zijn hierover de meningen verdeeld zoals uit de vorige paragraaf blijkt. In deze paragraaf beschrijf ik de stand van zaken van vvto op dit moment, met de argumenten voor en tegen vvto. Op dit moment is niet volledig bewezen dat het vroeg starten met Engels beter zou zijn dan het later starten. Het Foreign Languages in Primary school Project (FLiPP) van de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Utrecht houdt zich bezig met deze vraag. Het onderzoek richt zich voornamelijk op de volgende zaken: de effecten van vroeg beginnen met Engels in vergelijking met een latere start; het belang van het eigen vaardigheidsniveau Engels van de leerkracht en het vereiste aantal uren per week voor het goed leren van Engels op de basisschool. Volgens de eerste resultaten van het onderzoek, leiden de lessen Engels vanaf groep 1 tot een hoger niveau in de Engelse taalvaardigheid dan bij de leerlingen Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 5

12 die niet vanaf groep 1 Engels hebben gekregen. Daarnaast is de Nederlandse woordenschat van de leerlingen die Engels krijgen in groep 1 even hoog als die van leerlingen die geen Engels krijgen in groep 1, beide zijn conform de leeftijdsnormen. De eindresultaten van het onderzoek worden eind 2012 verwacht. Argumenten voor vvto Er zijn verschillende voordelen te noemen voor het geven van Vroeg Engels. Op het moment is er geen leeftijdsadvies of beperking voor het basisonderwijs en beginnen veel scholen in groep 7, dit is namelijk wettelijk verplicht. Toch zijn er zo n vijfhonderd basisscholen die hiervan afwijken. Hoewel het effect van Vroeg Engels nog niet helemaal is bewezen, is er in Nederland een sterke groei van vvto-scholen: van 37 scholen in 2004 naar ruim 500 in Deze ontwikkeling is geheel in lijn met de aanbeveling van de Onderwijsraad in het advies 'Vreemde talen in het onderwijs' in juni 2008: "Begin vroeg met een vreemde taal, liefst al in groep 1, zodat kinderen in hun latere leven echt goed op niveau zitten." Een ander belangrijk argument om vroeg te beginnen met Engels is het vergroten van het wereldburgerschap bij kinderen. Engels heeft een stevige positie als internationale voertaal en is daarom van algemeen nut. Met Engels taalonderwijs zorg je voor internationalisering. Internationaliseren is je wereld vergroten en de kwaliteit van onderwijs verbeteren (Europees platform, 2012). In Nederland werkt o.a. het Europees Platform aan internationalisering binnen het onderwijs. Ook in de Europees taalbeleid wordt het nut van vvto op internationaal niveau erkend. De Raad van Europa stimuleert alle lidstaten om kinderen al vanaf jonge leeftijd naast hun moedertaal nog twee vreemde talen aan te bieden voor persoonlijke of professionele ontwikkeling (Europese Commissie, 23 september 2011). Minister Bijsterveld zei op de conferentie vvto in opmars op 12 mei 2011: Toch zou je kunnen zeggen dat het met taal is zoals met ballet, of turnen: hoe meer je beweegt, hoe leniger je wordt. Hoe eerder je begint met het leren van een vreemde taal, hoe taliger je wordt. Een volgend argument voor het vroeg beginnen met Engels ligt in de periode van ontwikkeling van het jonge kind. Een kind maakt verschillende periodes door. De periodes zijn niet precies vast te leggen door bijvoorbeeld neurologisch onderzoek, maar er zijn wel patronen in te herkennen (Goorhuis-Brouwer, 2006). Kinderen in groep 1 zijn ontvankelijker voor klanken, wat het leren van een andere taal met zijn bijbehorende klanken gemakkelijker maakt. Zoals besproken in paragraaf 2.1 is uitspraak op latere leeftijd optimaler wanneer zo vroeg mogelijk gestart wordt met Engels. De klanksystemen zijn moeilijk over te nemen op latere leeftijd volgens Lightbown en Spada (2006). Daarnaast verwerft een jonger kind op een spontanere manier taal dan een ouder kind (Aarts, Broeder & Maljers, 2004). Ook is bij een kind in de kleuterleeftijd een groter vermogen tot zelfontdekkend leren aanwezig. Het spontaan en spelenderwijs aanbieden van een nieuwe taal op jonge leeftijd zou dus ook kunnen leiden tot hogere opname en hogere leerresultaten. Ook leert een kind in de kleuterleeftijd nog meer vanuit intrinsieke motivatie, een vermogen dat op latere leeftijd afneemt (Van Eijkeren, 2008). Het volgende onderzoek illustreert dat twee talen leren op jonge leeftijd makkelijker is dan op latere leeftijd: in 2002 werd er door de Darmouth Universiteit in de VS onderzoek gedaan naar tweetalige kinderen. De kinderen spraken verschillende combinaties van talen: Spaans en Frans, Frans en Engels, Russisch en Frans en gebarentaal en Frans. De belangrijkste conclusie was dat hoe hoger de leeftijd van het kind is wanneer het een tweede taal aangeboden krijgt, hoe moeilijker het is om de taal volledig onder de knie te krijgen. Uit een enquête van het Europees Platform onder leerkrachten die vvto geven bleek in 2005 dat leerlingen die vvto krijgen meer algemeen taalinzicht, zelfvertrouwen en verdraagzaamheid richting anderstaligen hebben. Daarnaast krijgen de leerlingen een betere uitspraak en wordt de attitude met betrekking tot het leren van een taal verbeterd (Deelder & Maljers, 2005). Argumenten tegen vvto Naast de argumenten voor het geven van Vroeg Engels zijn er ook argumenten tegen te noemen. Het grootste kritiekpunt op vvto volgens tegenstanders is de verwarring met de eerste taalverwerving. Wanneer taal als communicatiemiddel aangeleerd wordt, is het niet raadzaam om hiermee te beginnen wanneer het eerste taalsysteem nog niet beheerst wordt. Er is een zekere mate van begrip van het eerste taalsysteem nodig, om taal te kunnen leren bij een tweede taal. Er is een basis nodig voor het leren van een tweede taal, die wordt ontleend aan de eerste taal (zie paragraaf 2.1). Bovendien heeft het vroeg aanbieden van een vreemde taal alleen zin als dit ook goed gedaan wordt. Wanneer dit niet goed gedaan wordt kan het tot verwarring leiden in het verwervingsproces van de eigen moedertaal. Ontwikkelingspsycholoog Ewald Vervaet zegt hierover in Trouw: Het hoofd van een kind is geen hol vat waar je elk moment mee kunt doen wat je wilt. Vervaet vindt Engels geven aan kleuters een slecht idee. Als alle leerkrachten hun steenkolen- Engels overdragen aan hun leerlingen, is dat geen winst. Dit probleem vormt zich al doordat pabostudenten slecht Engels krijgen tijdens hun opleiding (Trouw, juni). Een paar uurtjes extra Engels per week is volgens Vervaet niet voldoende; een kleuter heeft nog niet de capaciteiten om grammatica en woordjes in te prenten. Het is niet realistisch om te denken dat de toekomstige economie er beter van wordt wanneer de huidige kleuter Engels krijgen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 6

13 Naast de zorgen over de kwaliteit van het vaardigheidsniveau van leerkrachten en de mogelijke verwarring met de eerste taalverwerving zijn er ook negatieve gevolgen voor de aansluiting met het voortgezet onderwijs. Een kind dat vanaf groep 7 en 8 Engels krijgt heeft ongeveer 80 uur Engels gehad wanneer het naar het voortgezet onderwijs gaat. Een kind dat al eerder en intensiever Engels heeft gehad heeft misschien wel 800 uur Engels gehad. Het verschil tussen deze twee groepen is groot. Het voortgezet onderwijs is ingericht op de eerste groep, omdat dit aantal kinderen groter is dan het aantal dat al veel Engels heeft gehad op de basisschool. Dit leidt tot een kloof tussen vraag en aanbod. Er is afstemming nodig tussen basisscholen en middelbare scholen om de kloof zo klein mogelijk te maken en de leerlingen een goede overgang te bieden. Een mogelijke oplossing is een TTO-school 2, waar er meer aandacht is voor vreemde talen, o.a. Engels. Een groot deel van de niet-taallessen wordt daar in een andere taal gegeven en vraagt dus meer van het taalniveau van de leerlingen. Er is echter niet altijd een TTO-school in de buurt van een vvto school, wat de optie soms onhaalbaar maakt voor leerlingen die van een vvto school komen. Op dit moment is er nog geen oplossing voor de kinderen die een hoger niveau in Engels hebben. De minister heeft de Tweede Kamer toegezegd dat er in 2012 een plan voor vvto komt. Dit rapport is onder andere van belang voor de aansluiting op het voortgezet onderwijs. Tot die tijd is de voorsprong van kinderen die vvto hebben gehad dus lastig voor de aansluiting met het vo. 2.3 Conclusies De meningen over vreemdetaalverwerving en het nut van vvto zijn overduidelijk erg verdeeld. Het is moeilijk om het beste moment waarop gestart moet worden met Engels aan te wijzen, omdat er nog veel onduidelijk is hierover. Wel kan gezegd worden dat jonge kinderen makkelijk, eigenlijk bijna vanzelf nieuwe taal leren mits er voldoende betekenisvol aanbod in de doeltaal is. Wanneer het doel om de taal net zo te spreken als een native speaker, dan is het aan te raden om zo vroeg mogelijk te starten. Een jong kind oefent makkelijk met twee taalsystemen tegelijk en op latere leeftijd levert dit geen verwarring op. Daarnaast kan gezegd worden dat jonge kinderen spontaan en makkelijk, eigenlijk bijna vanzelf, een nieuwe taal kunnen leren mits er voldoende betekenisvol aanbod in de doeltaal is. Het aanbod dient wel van goede kwaliteit te zijn en ook het niveau Engels van de leerkracht dient voldoende te zijn. Een scheiding tussen de moedertaal en de te leren taal blijkt verhelderend te werken omdat een jong kind makkelijk met twee taalsystemen naast elkaar kan oefenen zonder dat het verwarring oplevert. De scheiding tussen de moedertaal en het Engels moet duidelijk zijn. Dit kan door het inzetten van een native speaker of duidelijke afspraken over wanneer welke taal gesproken wordt. Op jonge leeftijd zijn kinderen beter in staat om de juiste uitspraak te leren in een vreemde taal. Engels dat slecht uitgesproken wordt door een leerkracht is bepalend voor de uitspraak van de jonge taalleerders. Wanneer er vroeg gestart wordt is het nodig dat de Engelse uitspraak van de leerkracht van hoge kwaliteit is. Het inzetten van een native speaker of het bijscholen van de leerkrachten is nodig. Vroeg beginnen met Engels is dus, mits goed aangeboden, een goed idee. Kinderen die Vroeg Engels krijgen hebben een voorsprong ten opzichte van kinderen die vanaf groep 7 Engels krijgen. Kinderen komen vroeg in aanmerking met een wereldwijd gesproken taal en zijn zo bezig met wereldburgerschap. Daarnaast leidt Vroeg Engels tot meer algemeen taalinzicht, zelfvertrouwen en verdraagzaamheid richting anderstaligen. De Nederlandse woordenschat lijdt, zover bekend op dit moment, niet onder bij het eerder starten met Engels en het niveau van Engels van deze kinderen is hoger. Een win-win situatie dus. Wanneer op latere leeftijd gestart wordt met Engels heeft dit als voordeel dat de eerste taal al aangeleerd is. De kennis van de eerste taal werkt door in de tweede taal, omdat er een denk- en vertaalproces plaatsvindt vanuit de eerste taal. Naarmate de eerste taal beter is ontwikkeld en er bewustzijn is van taalregels, kan de tweede taal beter geleerd worden. Wel is er meer kans op verwarring, omdat sommige structuren van de twee talen niet overeenkomen. Het kind verwacht dit wel en past dus de taal verkeerd toe. Een bijkomend voordeel is dat wanneer in groep 7 wordt gestart wordt de aansluiting op het voortgezet onderwijs beter is. Het is dus niet slecht om Engels vanaf groep 7 aan te bieden, maar het taalniveau van de kinderen zal aanzienlijk lager zijn ten opzichte van de kinderen die eerder starten met Engels en er is kans op verwarring van de taalsystemen. Er bestaan verschillende theorieën over vreemdetaalverwerving en hier zijn weer verschillende opvattingen over. Er zijn veel argumenten voor vroeg of laat starten te noemen. Voor zowel vroeg als laat starten is de manier waarop het Engelse taalonderwijs aangeboden wordt erg belangrijk. Het aanbod dient van voldoende kwaliteit te zijn. Daarbij speelt de vaardigheid van de leerkracht en de intensiteit van het Engels taalonderwijs een rol. Het is aan te raden is om de vreemde taal veel aan te bieden, zodat de leerlingen genoeg kans hebben om in aanraking te komen met de vreemde taal en voldoende te oefenen. Hoe het Engelse taalonderwijs op de basisschool concreet ingericht kan worden is beschreven in het volgende hoofdstuk. 2 School waar Tweetalig onderwijs wordt gegeven. Dit is een vorm van Content Language Integrated Learning. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 7

14 Hoofdstuk 3 Didactiek en mogelijkheden Uitgaande van de kennis van vreemdetaalverwerving is het mogelijk om didactische voorwaarden te formuleren voor het geven van goed Engels taalonderwijs op de basisschool. Dit hoofdstuk geeft samen met hoofdstuk 2 antwoord op de deelvraag: Welke opvattingen over Engels taalonderwijs op de basisschool zijn er? Er zijn veel manieren om Engels te geven. In dit hoofdstuk komen de didactische modellen voor Engels aan de orde en worden de tussendoelen en de leerlijn Engels volgens het SLO (kortweg 'TULE') 3 besproken. De manier van Engels geven wordt niet alleen bepaald door het gehanteerde didactische model, maar ook door het moment waarop gestart wordt met Engels. De aanpak bij vroeg starten (jongere kind) verschilt van de aanpak bij later starten (oudere kind). De didactische benaderingen van deze twee groepen evenals de consequenties van vroeg starten worden in dit hoofdstuk daarom nader uitgewerkt. Allereerst moet gezegd worden dat het moeilijk is om de beste methode of benadering voor Engels op de basisschool te kiezen. Elke school, leerkracht en leerling is anders. Iedereen leert op een andere manier en dus is het niet logisch dat er één beste benadering is voor alle situaties. Ook zijn bepalende omgevingsfactoren (sociale/culturele achtergrond leerlingen, onderwijsvisie etc.) op elke school verschillend. 3.1 Voorwaarden en voorbeelden vreemdetaalverwerving Om een taal te leren zijn aangeboren capaciteiten nodig, input en oefening (zie hoofdstuk 1). Er zijn veel didactische principes ontwikkeld die gebruikt worden om een vreemde taal te leren. Een goede didactische vreemdetaalles bestaat uit verschillende componenten, een goede opbouw hiervan en een keuze voor een bepaalde taaldidactiek; Schijf van vijf voor het talenonderwijs Om een vreemde taal te leren moet een taalles bepaalde componenten bevatten. In figuur 1 (Westhoff, 2008) zijn de componenten weergegeven die samen de schijf van vijf voor het talenonderwijs vormen. De schijf bevat vijf componenten voor een goede taalles. De volgorde is niet zo belangrijk, maar elke component dient in goede verhouding aanwezig te zijn. Voor elke component zijn ander type opdrachten nodig (Westhoff, 2008). Figuur 1: Schijf van vijf voor het talenonderwijs De schijf bevat de volgende componenten: 1 Er dient blootstelling te zijn aan taalaanbod (input). 2 Met de input moet iets gebeuren; het moet verwerkt worden. De leerlingen kijken wat de inhoud is. Waar gaat het over? 3 Ook wordt de input verwerkt op vorm. Het gaat om: hoe zeg ik het? 4 Verder moet er zelf taal geproduceerd worden. Dit is de output. 5 Daarnaast hebben de leerlingen compenserende strategieën nodig waarmee ze zich in onbekende situaties redden zonder dat ze de taal al spreken. 3 Stichting Leerplanontwikkeling Nederland (SLO). Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 8

15 Vierfasenmodel Alle componenten van de schijf van vijf zouden aan de orde moeten komen in een goede taalles. Een manier om de componenten te organiseren is ordening volgens het vierfasenmodel (Barneveld en Van der Sande, 1987). Dit is een model dat al langere tijd in het Engelse taalonderwijs in Nederland wordt toegepast. Het is gericht op Engels taalonderwijs vanaf groep 7. Bij dit model komen de componenten van de schijf van vijf in vaste volgorde aan bod. Hierdoor is het mogelijk om de leertijd effectief in te delen. Dit is nodig, omdat er maar een zeer beperkt aantal uren Engels beschikbaar zijn in het basisonderwijs. Doel van het vierfasenmodel is om leerlingen op een veilige manier te leren Engels te gebruiken in realistische situaties. In het vierfasenmodel wordt gewerkt van input naar output; van receptief (luisteren en lezen) naar productief (spreken en schrijven). De volgorde biedt structuur aan de leerlingen en houvast voor de leerkracht. De verschillende fasen komen niet allemaal in één les aan bod, maar zijn verdeeld over meerdere lessen over hetzelfde onderwerp. Het vierfasenmodel hanteert de volgende fasen (Bodde & Schokkenbroek, 2011): 1 Introductiefase: activeren van de voorkennis, motiveren, herhalen en toepassen van strategieën. 2 Inputfase: luisteren of lezen van inputtekst, verwerken, nieuwe woorden of dialogen aanbieden en toepassen van strategieën. 3 Oefenfase: oefenen met gesloten oefeningen en strategieën. 4 Transferfase: vrijere oefeningen en mondelinge of schriftelijke eindopdracht. Naast de componenten van de schijf van vijf en de opbouw van het vierfasenmodel kan er ook gekozen worden voor een bepaalde didactiek of techniek. Er bestaan, naast de schijf van vijf en het vierfasenmodel, verschillende didactische benaderingen en hieronder licht ik een aantal benaderingen toe die relevant kunnen zijn Engels taalonderwijs op de basisschool. Communicatieve methode De communicatieve methode gaat uit het natuurlijke taalverwervingsproces. Hierbij is de boodschap belangrijker dan de structuur. Leerlingen leren door functies (taalhandelingen gericht op communicatie) en noties (Engels om de taalfuncties in te vullen) de vreemde taal. De vreemde taal wordt als het ware kant-en-klaar aangeboden, in chunks, standaardzinnen en standaardgesprekjes. De leerlingen worden strategieën aangeleerd om het tekort aan kennis en vaardigheden op te vangen, fouten maken is daarbij niet erg. Bij de communicatieve methode worden luisteren, lezen, spreken en schrijven gecombineerd. De communicatieve methode wordt tegenwoordig door bijna elke Engelse methode voor het basisonderwijs gebruikt (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Receptieve methode Bij de receptieve methode wordt er taal geleerd door luisteren en lezen. De leerlingen krijgen zoveel mogelijk authentiek aanbod van de taal, zonder Nederlandse uitleg. Het gaat uit van het leren van de moedertaal waarbij het aanbod ook in één taal is. De leerlingen beginnen met luisteren en gaan daarna lezen. Door te lezen kunnen de leerlingen de taal ook spreken, zonder deze geoefend te hebben. De nadruk ligt op lezen (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Een nadeel van deze methode is dat het weinig ruimte biedt voor samenwerking, communicatie en schrijfvaardigheid. Content Language Integrated Learning Content Language Integrated Learning (CLIL) is een benadering waarbij Engels geïntegreerd wordt met niet taalgerichte vakken. Deze benadering gaat uit van het vermogen om een vreemde taal vanzelf op te pikken. Keywords worden ingezet om nieuwe woorden aan te leren. Tijdens het werken aan andere vakken wordt er ook gewerkt aan de vergroting van de woordenschat en communicatievaardigheden in het Engels. Voordeel van deze didactische benadering is dat de vreemde taal altijd in een zinvolle context wordt geleerd en weinig extra lestijd kost. Bij wet is echter bepaald dat er in Nederland alleen Nederlands als voertaal gebruikt mag worden. Dit levert dus een probleem op wanneer een basisschool Engels als instructietaal wil gebruiken bij reguliere vakken (Dale, Van der Es & Tanner, 2010). Task-based learning Task-based learning (TBL) is een taakgerichte didactiek die ervan uitgaat dat taal leren gestimuleerd wordt door het uitvoeren van taken. Het daagt leerlingen uit de taalkennis die zij bezitten actief in te zetten. De aanpak is vooral geschikt voor de bovenbouw, omdat enige kennis van de taal vereist is. De leerlingen moeten de taal kunnen verstaan, spreken en lezen. Leerlingen werken in groepjes aan een betekenisvolle en communicatieve opdracht die beroep doet op de taalkennis. De leerlingen worden zich bewust van hun eigen taalvaardigheid door te doen. TBL is een vorm van vakoverstijgend werken en is op projectmatige manier in te zetten. Het kan onderdeel zijn van CLIL of naast een reguliere Engelse methode ingezet worden. Het verschil tussen TBL en CLIL is het vereiste taalniveau; bij CLIL worden keywords aangeboden en bij TBL wordt er uitgegaan van de aanwezige taalkennis zonder nieuwe woorden aan te leren (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 9

16 Storyline approach Storyline Approach (SA) is in het Nederlands verhalend ontwerpen. Het is een vorm van thematisch onderwijs waarbij een verhaal centraal staat tijdens de lessen. Het verhaal is zo concreet mogelijk en geeft daarom een waardevollere betekenis aan het leren. Leerlingen werken samen om vanuit eigen kennis en ervaring nieuwe kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Alle opbrengsten worden tentoongesteld in het lokaal in chronologische volgorde. SA is erg geschikt voor vakoverstijgend werken en in situaties waarin taal met andere vakinhouden gecombineerd wordt. SA is vooral geschikt voor de bovenbouw, omdat een zekere mate van taalkennis vereist is (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Total Physical Response Total Physical Response (TPR) is een benadering die uitgaat van learning through actions. Deze benadering gaat uit van de manier waarop kinderen hun moedertaal leren, maar dan versneld. Er worden meerdere zintuigen gebruikt waardoor de nieuwe taal beter onthouden wordt. Op een actieve manier leren kinderen taal die zij nog niet kennen. De doeltaal is hierbij altijd de voertaal. Doeltaal is voertaal is erg belangrijk bij vvto, maar kan ook in de midden- en bovenbouw gebruikt worden (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Methodes Er zijn voor Engels in het basisonderwijs veel methodes die de bovenstaande didactieken ondervangen. Allereerst moet de school zich afvragen of ze wel met een methode wil werken. Het is ook mogelijk om met lossen activiteiten te werken zonder vaste methode, dit wordt flexibel Engels genoemd (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Een methode biedt houvast voor een leerkracht, maar kan ook beperkend werken. Zeker bij het idee van spontane taalverwerving (zie paragraaf 2.1) kan een methode niet altijd toereikend zijn. Een methode houdt vast aan een bepaald programma, maar biedt soms weinig ruimte voor actuele thema s. De meeste methodes voor Engels taalonderwijs in Nederland zijn gemaakt voor groep 5 t/m 8. Veel scholen kiezen voor losse activiteiten zonder methode in groep 1 t/m 4 en bieden Engels aan het jongere kind meer spelenderwijs aan. Tussendoor worden liedjes en spelletjes in het Engels gedaan. Zonder vaste methode is het mogelijk om op een projectmatige manier te werken aan Engels in groep 1 t/m 4. Projectmatig werken in groep 5 t/m 8 is ook mogelijk, met bijvoorbeeld CLIL, TBL of SA. In methodes voor Engels op de basisschool zit verschil qua didactiek. De meeste methodes gebruiken tegenwoordig de communicatieve methode. Wanneer er wel voor een vaste methode gekozen wordt, is er de keuze uit een Engels of een Nederlandse methode. Een Nederlandse methode gebruikt, in tegenstelling tot een Engelse methode, soms Nederlands als in instructietaal. Sommige methodes gebruiken als input een audio-cd, terwijl andere het digibord gebruiken. In 2010 heeft de Radboud Universiteit Nijmegen het onderzoek Engels met digibord of boek uitgevoerd waarbij gekeken is of het een verrijking is om het digibord te gebruiken bij Engels. Uit het onderzoek van de Radboud Universiteit bleek geen verschil in leeropbrengsten tussen de twee methodes. Ook is het mogelijk om een Engelse methode te gebruiken. Deze methode is niet voor het Nederlandse basisonderwijs geschreven, maar voor kinderen die Engels als tweede taal leren. Een voordeel (en tegelijk nadeel) hiervan is dat de handleiding voor de leerkracht ook in het Engels zijn. Dit vraagt meer van het niveau van de leerkracht, maar geeft ook veel input in het Engels die de leerkracht letterlijk over kan nemen in zijn Engelse les. De meeste Engelse methodes werken thematisch en kunnen dus per hoofdstuk behandeld worden. Op de netwerkbijeenkomst vvto van de Christelijke Hogeschool Ede (2 november 2011) waren veel vvto-scholen aanwezig die een Engelse methode gebruiken. Een methode die meerdere scholen hanteren is Here comes Minibus / Here comes Superbus of Happy House/Street/Earth. Om het niveau van de leerlingen te meten is toetsing nodig. Naast toetsing door de mehode is het ook mogelijk om voor een methodeonafhankelijke vorm van toetsing te kiezen. Voorbeelden hiervan zijn de Anglia en Cambridge examens, welke een internationaal erkend certificaat afgeven, of door het Cito. Voor uitwerkingen van methodes en toetsen zie bijlage 3. Engelse boeken Naast het volgen van een methode zijn er veel andere mogelijkheden om te oefenen met Engels. Uit onderzoek blijkt dat door te lezen, leerlingen ook hun vocabulaire opbouwen en de regels van de taal automatisch leren toepassen. De leerlingen lezen gemakkelijk een tekst in het Engels wanneer zij dit ook in het Nederlands kunnen. Dit gebeurt door woordherkenning en analogie. Koppeling tussen klank en teken vindt automatisch plaats (Bodde & Schokkenbroek, 2011). Leerlingen kunnen zelfstandig zogenaamde graded readers lezen. Dit zijn boeken die per niveau ingedeeld zijn. Voorbeelden hiervan zijn Wings leesboekjes, deze boeken worden ook ondersteund door een audio-cd. De onderwijsvisie van De Nijenoord heeft als speerpunten zelfstandig werken en coöperatief leren. Daarnaast is IPC is een belangrijk kenmerk van het onderwijs op De Nijenoord. Hierbij wordt op een onderzoekende manier en vakoverstijgend gewerkt. De verwachting is daarom dat benaderingen zoals CLIL, SA of TBL goed passen bij De Nijenoord, omdat deze ook mogelijkheid bieden tot zelfstandig werken, coöperatief leren en ontdekkend en vakoverstijgend leren. Daarnaast zou een methode die veel mogelijkheid biedt tot samenwerken en zelfstandig te maken is door de leerlingen geschikt kunnen zijn voor de school. In hoofdstuk 5 worden verschillende methodes en benaderingen uitgeprobeerd in de praktijk, om te kijken welke bij De Nijenoord zouden passen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 10

17 3.2 Leerlijn Engels Duidelijk is dat de beste didactiek voor elke school verschillend is, omdat elke school andere doelstellingen heeft en verschillende omgevingsfactoren die het onderwijs bepalen. Wel zou het altijd een combinatie van de schijf van vijf, het vierfasenmodel (indien gestart wordt vanaf groep 7) en een bepaalde didactische benadering moeten bevatten. In Nederland zijn er veel verschillende manieren van Engels geven in het basisonderwijs. Toch moeten alle benaderingen voor Engels toewerken naar het behalen van de wettelijk vastgestelde kerndoelen voor Engels in het basisonderwijs en daarvoor kan een school een leerlijn Engels opstellen. Daarnaast zijn er aparte doelen ter suggestie geformuleerd voor scholen die CLIL gebruiken en voor scholen die (Vervroegd) Eibo gebruiken. Voor Engels zijn door het ministerie van onderwijs de volgende kerndoelen vastgesteld: kerndoel 13 De leerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken en geschreven Engelse teksten. kerndoel 14 De leerlingen leren in het Engels informatie te vragen of geven over eenvoudige onderwerpen en zij ontwikkelen een attitude waarbij ze zich durven uit te drukken in die taal. kerndoel 15 De leerlingen leren de schrijfwijze van enkele eenvoudige woorden over alledaagse onderwerpen. kerndoel 16 De leerlingen leren om woordbetekenissen en schrijfwijzen van Engelse woorden op te zoeken met behulp van het woordenboek. De leerlijn voor Engels op de basisschool (vakleerlijn, SLO) beschrijft hoe scholen kunnen toewerken naar het behalen van de kerndoelen in de leerlijn voor Engels. De leerlijn sluit aan op het voortgezet onderwijs. Naast de kerndoelen voor Engels in het basisonderwijs zijn er ook tussendoelen opgesteld door het SLO. Deze zijn verdeeld in groep 1 en 2, groep 3 en 4, groep 5 en 6 en groep 7 en 8. In groep 5 en 6 en groep 7 en 8. Kerndoel 15 en 16 starten pas vanaf groep 5 en 6, omdat in groep 1 t/m 4 schrijven nog geen rol van betekenis heeft. Volgens het SLO kan het zelfs beter zijn om het schrijven van Engels nog even uit te stellen, omdat de kinderen in deze groepen zich intensief bezig houden met het leren lezen en schrijven van het Nederlands. In combinatie met het schrijven van Engels kan dat interferentiefouten en onzekerheid over de juiste schrijfwijze tot gevolg hebben (TULE SLO, Leerlijn Engels). Een fout die veel scholen maken is het volgen van een methode zonder daarvan af te wijken. Door het klakkeloos afwerken van een lespakket worden lessen mogelijk onnodig saai (Bodde-Alderlieste & Schokkenbroek, 2011). Een duidelijk zicht op de leerdoelen, afhankelijk van de doelen die een bepaalde school zich stelt, is de start van de ontwikkeling van een leerlijn Engels en kan resulteren in een doorgaande leerlijn voor Engels in het basisonderwijs. Om deze reden is de leerlijn Engels belangrijk om aan te houden, omdat het minimale niveau voor basiskennis van de Engelse taalvaardigheid op de basisschool aangeeft. Het Engelse taalonderwijs op de basisschool geeft bovendien een goede aansluiting op het voortgezet onderwijs wanneer aan de kerndoelen voldaan wordt. De Nijenoord volgt de kerndoelen voor het basisonderwijs. Wanneer een school besluit om eerder te beginnen met Engels, zal ook de leerlijn zich uitbreiden en het niveau van de leerlingen veranderen. Het aanhouden van de leerlijn is zeker belangrijk wanneer Vroeg Engels ingevoerd wordt. Indien dit niet gebeurt werken groepen langs elkaar heen en is de opbrengst van het Engelse taalonderwijs niet optimaal. Een logische leerlijn zal ontwikkeld moeten worden op De Nijenoord vanaf de groep dat gestart wordt t/m groep Jongere en oudere kind De didactiek voor Engels taalonderwijs aan het jongere kind verschilt met die van het oudere kind. Dit heeft te maken met de fase van ontwikkeling waarin kinderen verkeren. Bij het geven van Engels moet dus ingespeeld worden op het verschil in ontwikkeling. Een jong kind heeft meer fantasie en speelt graag spellen waarbij doen-alsof centraal staat. Bij het jongere kind moeten de activiteiten meer gericht zijn op fantasie en spel (Van Eijkeren, 2008). Werkvormen gericht op het concreet ervaren van dingen zijn voor het jongere kind erg geschikt. TPR is dus erg geschikt (zie paragraaf 3.1). Wanneer het kind in de middenbouw komt, verliest het fantasiespel aan populariteit. In de bovenbouw, het oudere kind, hebben kinderen steeds minder een concrete voorstelling nodig en leren ze abstract te denken (Van Eijkeren, 2008). Bij het oudere kind is dit steeds minder belangrijk en is een werkvorm gericht op het oplossen van een probleem zonder concrete voorstelling geschikter. Om deze reden zijn TBL en SA geschikter voor de bovenbouw (zie paragraaf 3.1). Naast de soort activiteiten moet er ook rekening gehouden worden met de lengte van de activiteiten. Het jongere kind heeft een veel kortere spanningsboog dan het oudere kind. Korte taalactiviteiten zoals liedjes en spelletjes in het Engels zijn daarom erg geschikt voor het jongere kind. Dit wordt opgenomen in de andere activiteiten die normaal ook in de onderbouw plaatsvinden, bijvoorbeeld tijdens het gymmen, voorlezen van prentenboeken, liedjes zingen of het benoemen van de Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 11

18 seizoenen. Het zijn dus allemaal vormen van CLIL (Oskam, 2008). Het oudere kind heeft meer vermogen om zich ergens langere tijd in te verdiepen en dus kunnen de Engelse lessen langer duren. De manier waarop het jongere kind en het oudere kind Engels leren is dus verschillend. In veel methodes is hier ook aandacht voor. Engels leren begint spelenderwijs en neemt, naarmate het kind ouder wordt, een steeds serieuzere en diepgaande vorm aan en dit kan uitmonden in CLIL. 3.3 Consequenties eerder starten Eerder beginnen met Engels dan groep 7 vergt dus een andere aanpak, maar heeft ook consequenties voor de aanpak in de hogere groepen van de basisschool en ook in de aansluiting op het voortgezet onderwijs. Het niveau van Engels van de leerlingen wordt hoger en dus moet de lesstof hierop aangepast worden. De overstap naar het eerder invoeren van Engels is bovendien een langdurig proces binnen de basisschool; jarenlang zal het taalniveau verschillen tussen groepen die nog geen vvto hebben gehad en groepen die het al wel hebben gehad. Zoals eerder genoemd is het ontwikkelen van een doorgaande leerlijn vanaf de groep waarin gestart wordt erg belangrijk om controle te houden over de ontwikkeling van het Engelse vaardigheidsniveau van de leerlingen in alle groepen. Eerder starten heeft positieve gevolgen; het taalniveau zal hoger worden en de leerlingen krijgen een grotere algemene affectie met taal. Daarnaast is voorzichtigheid hiermee wel geboden; een nieuwe methode zal ervan uitgaan dat de leerlingen de voorgaande jaren van de methode ook gevolgd hebben, terwijl dit nog niet het geval is. Het duurt jaren voordat een vervroegde invoering van Engels ook doorwerkt in het niveau alle leerlingen. Vooral van leerkrachten vergt dit dus flexibiliteit tijdens het lesgeven. Een nadeel van eerder starten is de slechte aansluiting op het voortgezet onderwijs. Op dit moment is het nog moeilijk om goede aansluiting voor Engels in het voortgezet onderwijs te vinden voor leerlingen die vvto hebben gehad. Een TTO-school is een optie, maar die is niet altijd in de buurt. De leerlingen komen dan terecht in een reguliere brugklas, waar opnieuw begonnen wordt. Dit werkt sterk demotiverend volgens vvto-coördinator Paul Groot (2006). Vroeg of laat en welke didactiek; de beste manier van Engels geven verschilt per school. Dit hangt af van de onderwijsvisie van de school, de doelen en beschikbare lestijd en het soort leerlingen. Een goede les Engels bevat altijd een combinatie van de schijf van vijf voor vreemdetalenonderwijs, het vierfasenmodel (indien gestart wordt vanaf groep 7) en een bepaalde didactische benadering. Tevens dient er rekening gehouden te worden met de doorgaande leerlijn voor Engels en de kerndoelen. De keuze voor een bepaalde methode of didactiek van Engels taalonderwijs moet passen bij de leeftijd waarop het gericht is. Het jongere kind vraagt een andere aanpak dan het oudere kind. Het moment van starten en de manier waarop Engels wordt gegeven blijkt bepalend voor het niveau Engels van de leerlingen. Om een passend advies te geven voor de beste methode of benadering van Engels voor De Nijenoord is onderzoek op school nodig naar de meningen van leerkrachten, leerlingen en ouders. Deze dienen te worden onderzocht en gecombineerd met de wensen van de school. In het volgende hoofdstuk wordt dit onderzoek beschreven. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 12

19 Hoofdstuk 4 Onderzoek In de voorgaande hoofdstukken is er aandacht besteed aan opvattingen voor vreemdetaalverwerving in de theorie, argumenten voor- en tegen vvto, de beste didactiek voor Engels en de doorgaande leerlijn voor Engels. Om uiteindelijk een goed advies te kunnen geven voor wat betreft de best passende methode of benadering voor Engels op De Nijenoord is praktijkonderzoek nodig. De volgende twee deelvragen staan centraal in dit hoofdstuk: Wat is de mening van leerkrachten, leerlingen en ouders omtrent Engels en een mogelijk vervroegde invoering daarvan? en Wat vinden de school en omgeving belangrijk bij een nieuwe methode voor Engels? In het praktijkonderzoek probeer ik antwoorden te vinden op de vragen door enquêtes voor leerkrachten, leerlingen en ouders te houden en door de uitvoering van een aantal verschillende methodes/benaderingen in praktijk (zie hoofdstuk 5). Allereerst onderzoek ik de huidige mening van leerkrachten, leerlingen en ouders met behulp van digitale enquêtes. Daarin wordt gevraagd wat hun mening is omtrent Engels en een mogelijk vervroegde invoering hiervan. Daarnaast zijn er vragen gericht op eigen vaardigheid, ervaringen met het huidige Engelse taalonderwijs en wensen voor een nieuwe methode of benadering. Alle enquêtes zijn anoniem ingevuld en zijn in te vullen via een link of een uitnodiging per Opzet van de enquêtes Om een goed advies te geven voor een nieuwe methode of benadering voor De Nijenoord zijn de meningen van leerkrachten, leerlingen en ouders erg belangrijk. Om een nieuwe benadering te adviseren moet er genoeg draagkracht zijn van deze verschillende partijen. De enquêtes vormen bij elkaar een schoolbreed survey-onderzoek naar de huidige situatie en wensen voor de toekomst van het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. Ik heb de volgende onderverdeling gemaakt: Ouders Leerlingen groep 3 t/m 6 (krijgen geen Engels) Leerlingen groep 7 en 8 (krijgen al Engels) Leerkrachten groep 1 t/m 6 (geven geen Engels) Leerkrachten groep 7 en 8 (geven al Engels) De belangrijkste uitkomsten zijn hieronder weergegeven. De volledige enquêtes en alle uitkomsten hiervan zijn te vinden in bijlage 5. Ouders De voornaamste reden om ouders te vragen deel te nemen aan het onderzoek is om de mening over het Vroeg Engels in kaar te brengen. De ouderpopulatie is een kritische groep, 75% is hoogopgeleid. Het resultaat is moeilijk te voorspellen; mogelijk vinden zij Engels erg belangrijk voor de toekomst van hun kinderen, maar het is ook goed mogelijk dat zij kritisch staan tegenover onderwijsvernieuwing op De Nijenoord. In de enquête wordt op verschillende manieren gevraagd naar voor- en nadelen van het eerder invoeren van Engels en naar de taalsituatie thuis. De enquête werkt toe naar de eindvraag: Moet De Nijenoord eerder beginnen met Engels? De enquête is zo ingericht dat ouders kennismaken met verschillende opvattingen over Vroeg Engels en aan het einde van de enquête hun keuze voor wel/niet Vroeg Engels hierdoor beter kunnen maken. De enquête is grotendeels gesloten en bevat enkele vragen waarbij gevraagd wordt naar onderbouwing van een keuze. De verwachting is dat ongeveer 50 tot 100 ouders de enquête invullen. Bij een respons van 50 zijn de resultaten van voldoende kwantiteit om er een analyse van te maken. De ouders worden uitgenodigd via een digitale nieuwsbrief en een link op de website. De enquête is per IP-adres een keer in te vullen, om dubbele ingave te voorkomen. Leerlingen groep 3 tot 6 Het doel van deze enquête is om te meten wat er bij leerlingen van groep 6 en lager al bekend is over Engels en wat de leerlingen ervan vinden. Deze leerlingen krijgen nog geen Engels. Dit is naar mijn idee de moeilijkste groep om te bevragen, omdat de vraagstelling zo helder moet zijn dat er geen sociaal wenselijk antwoord te geven valt, maar dat het de ideeën toetst over het leren van een vreemde taal. De vragen zijn eenvoudig geformuleerd en gaan in op de taalsituatie thuis, maar ook op de wensen om vreemde talen te leren. Daarnaast wordt er gevraagd naar onderbouwing van de keuze, zodat het moeilijk is om een sociaal wenselijk of willekeurig antwoord te geven. De verwachting van deze groep is dat het niet een van grote invloed is op de aanbeveling, omdat veel leerlingen nog geen idee hebben wat het leren van een vreemde taal inhoudt. Toch is het interessant om te zien hoe Engels leeft onder deze groep. Een grote interesse in het leren van een vreemde taal kan een signaal zijn dat in de aanbeveling opgenomen wordt. Niet de gehele groep wordt bevraagd, maar enkele leerlingen uit elke klas. De leerkrachten krijgen tijdens een teamvergadering uitleg over de enquête en hen wordt gevraagd om 5 tot 10 leerlingen de enquête begeleid in te laten vullen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 13

20 Leerlingen groep 7 en 8 Het doel van deze enquête is om een goed beeld te krijgen van de ervaringen met de huidige methode en Engels in het algemeen. Daarnaast wil ik een inzicht krijgen in de wensen en eventuele drempels die er zijn bij de leerlingen bij het leren van Engels. Deze leerlingen krijgen op het moment al Engels en kunnen daarom de methode goed beoordelen. De enquête vraagt naar taalsituatie thuis, inschatting van eigen vaardigheid, interesse in Engels, leerkrachtgedrag, mening over huidige methode en wensen voor een nieuwe methode. De vragen zijn zo gesteld dat er niet steeds hetzelfde antwoord aangeklikt kan worden, maar uitdagen tot nadenken. De enquête noemt positieve dingen van Engels, maar geeft ook de optie om drempels aan te geven bij het leren van Engels. Alle leerlingen in groep 7 en 8 nemen deel aan het onderzoek (93 leerlingen). Er zijn 4 groepen die deelnemen: twee groepen 6/7 waarvan de helft deelneemt (enkel groep 7), één groep 7/8 en één groep 8. Leerkrachten groep 1 t/m 6 De enquête voor de leerkrachten van groep 1 t/m 6 is erg belangrijk, omdat zij degenen zijn die mogelijk Engels gaan geven op De Nijenoord. Als de wil ontbreekt en de angsten te groot zijn is dit van grote invloed op mijn advies aan De Nijenoord. De enquête is vooral gericht op het in kaart brengen van wensen en bezwaren tegen het mogelijk eerder invoeren van Engels. Daarnaast wordt er gevraagd naar de eigen Engelse vaardigheid 4 en andere factoren die een drempel kunnen zijn om Engels te geven in de eigen groep. Leerkrachten groep 7 en 8 Deze enquête is gericht op het in beeld brengen van de meningen over de huidige methode en de wensen voor een nieuwe methode of benadering. Ook wordt er gevraagd naar leerkrachtgedrag bij het geven van de Engelse lessen en het eigen vaardigheidsniveau 5. Hoewel deze leerkrachten altijd Engels zullen blijven geven, wordt er ook gevraagd naar hun mening over een vervroegde invoering van Engels, omdat dit ook invloed heeft op het niveau van hun toekomstige leerlingen. In groep 6 wordt nog geen Engels gegeven, maar de leerkrachten van groep 6/7 geven wel aan de halve klas Engels. De leerkrachten groep 6/7 doen daarom aan deze enquête mee. 4.2 Huidige houding ten aanzien van Engels onder leerkrachten, leerlingen en ouders De enquêtes zijn voor de voorjaarsvakantie met succes afgenomen bij leerkrachten, leerlingen en ouders. In deze paragraaf is een samenvatting opgenomen van de volledige analyse van de uitkomsten van de enquêtes. De volledige analyse is te vinden in bijlage 5. Omdat de vraagstelling van de verschillende enquêtes niet overeen komt, worden de enquêtes hieronder apart behandeld. Aan het einde van deze paragraaf worden de resultaten kort met elkaar vergeleken. Een vertaling van deze uitkomsten naar de beste methode of benadering voor De Nijenoord is te vinden in hoofdstuk 6. Ouders In totaal hebben 76 huishoudens de enquête ingevuld. Duidelijk te zien is dat De Nijenoord een grotendeels autochtone leerlingenpopulatie heeft. 90% van de ouders geeft aan dat er thuis alleen Nederlands gesproken wordt. Volgens 95% van de ouders komt hun kind al in aanraking met andere talen via bijvoorbeeld de tv of computer of op vakantie. Ouders zijn redelijk positief over het geven van Vroeg Engels; het is gunstig voor zelfontplooiing, is een extra uitdaging en vinden de meeste kinderen interessant. Het is voor ouders belangrijk, omdat volgens 91% van hen aandacht voor talen in het basisonderwijs belangrijk is. Veel ouders geven aan dat het goed is om eerder te starten met Engels, omdat kinderen op jonge leeftijd nog erg leergierig zijn. Wel maakt 29% van de ouders zich zorgen over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taal. Dit is ook duidelijk te lezen is de reacties bij de vragen. Sommige ouders geven aan dat het in de laagste groepen (groep 1 t/m 3) spelenderwijs aangeboden moet worden en dat er nog niet teveel de nadruk op mag liggen. De focus moet op andere dingen in groep 1. In figuur 2, Wanneer starten met Engels, is te zien in welke groep er volgens de ouders gestart moet worden met Engels. 93% zegt dat er eerder gestart moet worden dan groep 7. Uit de enquête is te concluderen dat ouders zeer positief staan tegenover het eerder invoeren van Engels op De Nijenoord. 4 Volgens de taalprofielen zoals beschreven in het Europees Referentiekader, CEFR. 5 Volgens de taalprofielen zoals beschreven in het Europees Referentiekader, CEFR. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 14

21 Figuur 2: Wanneer starten met Engels 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Vanaf welke groep moet De Nijenoord starten met Engels? groep 1 groep 2/3 groep 4/5 groep 6 groep 7 zoals nu gebeurt Ouders Leerkrachen 1 t/m 6 Leerkrachten 7 en 8 Leerlingen groep 3 t/m 6 Leerlingen in groep 3 t/m 6 krijgen geen Engels op dit moment. De enquête voor leerlingen in groep 3 tot 6 is ingevuld door 81 leerlingen. Dit is meer dan de gevraagde vijf leerlingen per klas. De leerkrachten gaven aan dat de leerlingen het leuk vonden om de enquête in te vullen en dat het aanstekelijk werkte. Van de leerlingen van groep 3 t/m 6 kent 94% al Engelse woorden en zinnen, de leerlingen hebben dus al kennis van Engels. Iets meer dan de helft van de leerlingen zegt dit ook echt te gebruiken. Ook het percentage leerlingen dat iemand kent die wel eens Engels spreekt is hoog: 47%. In figuur 3, Engels leren, is te zien dat 98% aangeeft dat het hen leuk lijkt om Engels te leren. Voornaamste reden van deze interesse in Engels is dat zij het leuk en handig zouden vinden om te kunnen gebruiken in andere landen en in hun toekomst. Van alle leerlingen zegt 84% dat Engels leren hen 'een beetje moeilijk' lijkt. De belangstelling onder de leerlingen in groep 3 t/m 6 is dus enorm. Veel leerlingen komen al in aanraking met Engels en zijn hier nieuwsgierig naar en willen wel eerder starten met Engels, maar denken dat het een beetje moeilijk zal zijn. Figuur 3: Engels leren Zou je het leuk vinden om meer Engelse woorden en zinnen te weten? Ja ik vind het leuk om te leren. Nee ik vind het niet leuk om te leren. Leerlingen groep 7 en 8 Van de 93 leerlingen in groep 7 en 8 op De Nijenoord hebben 90 leerlingen de enquête ingevuld. Alle leerlingen in groep 7 en 8 krijgen op dit moment Engels. Het beeld over Engels is minder 'positief' dan bij de leerlingen van groep 3 t/m 6. Er zitten weinig extreem negatieve reacties tussen, maar slechts een gemiddeld aantal zeer positieve reacties. Ongeveer de helft van de leerlingen geeft aan dat zij Engels leuk vinden en de andere helft geeft aan dat ze het een beetje leuk vinden. In figuur 4, Mening over Engels, is te zien dat 63% van de leerlingen Engels (een beetje) saai vindt, terwijl 51% het wel cool vindt om te kunnen. Dit verschil wordt mogelijk veroorzaakt door de huidige methode. Leerlingen ondervinden problemen bij de uitleg van de opdrachten in de huidige methode en hebben soms moeite om de Engelse taal te volgen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 15

22 Figuur 4: Mening over Engels Wat vind je van Engels zoals je dat nu hebt op school? 60% 50% 40% 30% 20% Engels is saai 10% 0% Vind ik helemaal niet! Vind ik een beetje Klopt helemaal! Engels is 'cool' om te kunnen. Wat opvalt is dat 67% van de leerlingen aangeeft dat zij best meer Engels willen krijgen. In figuur 5, Wensen nieuwe methode, is te zien wat leerlingen belangrijk vinden bij een nieuwe methode. Samenwerken en eenvoudige uitleg worden belangrijker gevonden dan spelletjes, leuke plaatjes en digibordmogelijkheden. Figuur 5: Wensen nieuwe methode Als je een andere methode zou krijgen voor Engels, wat is dan belangrijk? 50% 40% 30% Helemaal niet belangrijk 20% Niet zo belangrijk 10% Best belangrijk 0% Digibordmogelijkheden Samenwerken Spelletjes Makkelijke uitleg Heel erg belangrijk Er waren een aantal uitkomsten uit de enquête van de leerlingen in groep 7 en 8 nog onduidelijk. Leerlingen gaven aan Engels een beetje moeilijk te vinden, ze snappen de uitleg vaak niet. Bovendien gaven veel leerlingen aan dat ze het best eng vinden om hardop spreken. Dit roept ook vragen op. In een klassengesprek met groep 7 gaven zij aan dat ze hardop Engels spreken soms eng vinden, omdat ze niet weten hoe ze iets moeten uitspreken. Ze zijn dan bang dat anderen hen uitlachen. De uitleg wordt soms moeilijk gevonden, vooral bij luisteropgaven. Deze zijn soms erg lang, waardoor de leerlingen niet goed begrijpen waar het over gaat. De interesse in het leren van Engels is zeer zeker bij de leerlingen aanwezig, maar wordt nu niet optimaal benut gezien de gemaakte keuzes over moeilijkheid of aantrekkelijkheid van de methode. Leerkrachten groep 1 t/m 6 In totaal hebben 15 leerkrachten van groep 1 t/m 6 de enquête ingevuld. De mening over Engels in het basisonderwijs zijn redelijk positief; iedereen vindt dat Engels in het basisonderwijs belangrijk is en leerlingen aanspreekt. De leerlingen van De Nijenoord zijn hiervoor ook geschikt volgens de leerkrachten. Opvallend is dat 47% geen nadelen aan Vroeg Engels ziet. Wel is duidelijk te zien dat de leerkrachten die wel nadelen zien het feit dat het tijd kost het meeste noemen. Verder zijn er nog zorgen over de verwarring met de Nederlandse taal (20%), hoe dit concreet voor zich te zien in de klas (20%), de kosten (13%) en over eigen niveau als belemmering (7%). Er is dan ook grote vraag naar voorlichting over de mogelijkheden van Vroeg Engels en ervaringen van andere scholen, want hier hebben de leerkrachten geen zicht op. In figuur 2, Wanneer starten met Engels, op pagina 14 is te zien op welk moment er volgens leerkrachten gestart moet worden met Engels op De Nijenoord. 87% stemt voor eerder starten met Engels. Niemand zegt dat hij/zij op geen enkele manier Engels wil geven in de toekomst. In figuur 6, Eisen nieuwe methode is te zien wat leerkrachten belangrijk vinden bij een nieuwe methode voor Engels. De leerkrachten zouden het liefst projectmatig werken (67%) met een methode die veel ruimte biedt voor eigen invulling en geschikt is voor het digibord. 54% van de leerkrachten zegt zonder vaste methode te willen werken. Ook geven veel leerkrachten aan het liefste zelf de lessen te willen geven en dit op een speelse manier tussendoor, met veel liedjes en spelletjes, te willen aanbieden. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 16

23 Figuur 6: Eisen nieuwe methode Hoe belangrijk zijn de volgende eisen voor een nieuwe methode? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ontzettend belangrijk belangrijk Extreem duidelijke handleiding. Genoeg mogelijkheden voor eigen invulling. Geschikt voor digibord. Heeft veel spelelementen. Vergt weinig instructie. Is zelfstandig te maken door leerlingen. Stimuleert coöperatief leren. Heeft goede toetsmogelijkheden. Weinig voorbereiding. Integreert met andere vakken/projecten. Veel eigen invulling voor leerkrachten. beetje belangrijk eigenlijk niet belangrijk Leerkrachten zijn positief over hun eigen Engelse vaardigheidsniveau 6 ; 75% beheerst niveau B2 voor luistervaardigheid en 67% beheerst niveau B2 voor spreekvaardigheid naar eigen zeggen. 73% van de leerkrachten vindt zichzelf geschikt voor het geven van Vroeg Engels. 80% van de leerkrachten vindt het niet moeilijk om Engels te geven aan zijn of haar klas. Een aantal uitkomsten uit de enquête riepen nog vragen op. De uitkomsten heb ik met een aantal leerkrachten besproken. De leerkrachten merken het geven van Vroeg Engels niet aan als voordeel voor hun professionele ontwikkeling, mogelijk omdat ze geen idee hebben wat Vroeg Engels precies inhoudt en hoe zij dit concreet voor zich moeten zien. Ook denken zij dat het in groep 1 t/m 6 vooral vrijblijvend moet zijn en daarom zijn goede toetsmogelijkheden niet zo belangrijk volgens hen. Alle leerkrachten zijn bereid iets te veranderen aan hun onderwijs, mits het nuttig is en geen tijdverspilling. Men het een logische stap in de schoolontwikkeling en een must gezien de maatschappelijke veranderingen. Leerkrachten groep 7 en 8 Vijf leerkrachten van groep 7 en 8 hebben de enquête ingevuld. Dit zijn alle leerkrachten die tot deze groep behoren. De leerkrachten zijn negatief over de huidige methode en aanpak van Engels op De Nijenoord. Daarnaast staan alle leerkrachten erg positief over het eerder starten met Engels op De Nijenoord. Elke leerkracht geeft aan dat hij/zij een nieuwe methode wil. Volgens 60% is de huidige methode te moeilijk voor leerlingen. Elke leerkracht zegt dat er nu op De Nijenoord niet genoeg aandacht aan Engels wordt besteed, maar iedereen geeft ook aan meer lestijd te willen besteden aan Engels. 60% van de leerkrachten zegt dat de leerlingen nu niet genoeg leren van de manier waarop zij lesgeven. In figuur 7, Wensen nieuwe methode, zijn een aantal onderdelen te zien die de leerkrachten belangrijk vinden bij een nieuwe methode voor Engels. Bij een nieuwe methode is vooral de digibordtoepassing en coöperatief leren belangrijk. De instructie moet in korte tijd te geven zijn en vervolgens dienen de leerlingen het zelfstandig te kunnen maken. De handleiding moet makkelijk te hanteren zijn, maar moet ook ruimte bieden voor eigen invulling. Het werkverslag voor Engels is voor 80% van de leerkrachten moeilijk in te vullen en er is behoefte aan betere toetsmogelijkheden. Daarnaast is er behoefte aan informatie over de mogelijkheden van Engels in het basisonderwijs en ervaringen van andere scholen. 6 Volgens de taalprofielen zoals beschreven in het Europees Referentiekader, CEFR. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 17

24 Figuur 7: Wensen nieuwe methode Hoe belangrijk zijn de volgende dingen bij een nieuwe methode voor Engels? 100% 90% 80% 70% 60% 50% ontzettend belangrijk 40% belangrijk 30% 20% 10% beetje belangrijk 0% Integreert met andere vakken/projecten waar we mee bezig zijn. Kost weinig lestijd. Heeft een duidelijke handleiding die niks aan de verbeelding overlaat. Stimuleert coöperatief leren. Is zelfstandig te maken door leerlingen. Is geschikt voor het digibord. Veel mogelijkheid voor eigen invulling voor leerkrachten. eigenlijk niet belangrijk De leerkrachten geven aan Engels weinig gebruiken bij andere vakken, 40% van de leerkrachten gaf aan dit bij IPC te gebruiken. Degenen die aangaven het niet te gebruiken bij andere vakken gaven wel aan dat zij dit uiterst nuttig zouden vinden. Leerkrachten zijn positief over hun eigen Engelse vaardigheidsniveau 7 ; 40% beheerst niveau C1 voor luistervaardigheid en 60% beheerst niveau C1 voor spreekvaardigheid naar eigen zeggen. Iedereen vindt Engels leuk om te geven en niet heel moeilijk. Wel wil 60% van de leerkrachten graag scholing in eigen vaardigheid. Dit is volgens 80% van de leerkrachten in het verleden onvoldoende geweest. In figuur 2, Wanneer starten met Engels, is te zien wanneer er volgens de leerkrachten van groep 7 en 8 gestart moet worden met Engels op De Nijenoord. Iedereen geeft aan dat er eerder gestart moet worden. 80% heeft in meer of mindere mate slecht zicht op de mogelijkheden van het geven van Vroeg Engels. Eerder beginnen dan in groep 7 met Engels is volgens 80% nuttig en niemand noemt vroeger Engels geven tijdverspilling. 80% meent dat het eerder geven van Engels niet verwarrend is met de Nederlandse taalverwerving en 20% denkt dat dit juist wel tot verwarring kan leiden. De leerkrachten van groep 7 en 8 zijn niet tevreden met de manier waarop het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord nu is vormgegeven. Ze willen graag meer tijd aan Engels besteden en dit is ook nodig volgens hen. Een nieuwe methode moet vooral geschikt zijn voor het digibord en ook mogelijkheden voor integratie met andere vakken lijkt hen nuttig. Eerder starten met Engels op De Nijenoord vinden zij erg nuttig. Algemeen beeld Het algemene beeld wat uit alle enquêtes naar voren komt is dat veel van de ondervraagden een vervroegde invoering van Engels een goed idee zouden vinden. 94%van de leerkrachten en ouders zegt dat er eerder gestart moet worden met Engels op De Nijenoord (zie figuur 2 op pagina 14). Het is nuttig voor de algemene taalontwikkeling, past bij de leerlingen van De Nijenoord en vormt een nieuwe uitdaging voor leerlingen. Bijna alle leerlingen zijn bovendien erg enthousiast over het leren van Engels. Vooral de leerlingen die nog geen ervaring hebben met Engels zien alleen maar voordelen aan het leren van Engels. Wel is het opvallend dat veel leerlingen in groep 7 en 8 de huidige methode soms moeilijk of saai vinden. De leerlingen in groep 7 en 8 geven aan dat zij het niet erg vinden als er meer tijd aan Engels besteed wordt, want Engels is wel cool om te leren en ook belangrijk voor hun toekomst. Ook de leerlingen van groep 3 t/m 6 noemen Engels belangrijk voor hun toekomst. De leerkrachten bovenbouw zijn positiever over het eerder invoeren van Engels dan de leerkrachten in de onder- en middenbouw. Alle leerkrachten zijn erg positief over hun geschiktheid voor het geven van Engels. Ook de eigen vaardigheid wordt hoog ingeschat door alle leerkrachten. De bovenbouwleerkrachten vinden het bovendien niet heel moeilijk om Engels te geven aan hun groep. Naast de positieve antwoorden zijn er ook zorgpunten: er zijn twijfels over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving bij leerkrachten en ouders. Vooral ouders merkten op dat in groep 1 de focus op andere dingen moet liggen. Een ander zorgpunt bij leerkrachten is de concrete invulling van het Engelse taalonderwijs wanneer dit in de toekomst zal veranderen. Er is onder de leerkrachten geen zicht op de mogelijkheden voor Engels in het basisonderwijs. Daarnaast is er behoefte bij leerkrachten aan scholing in eigen vaardigheid en de mogelijkheden voor Engels. Leerkrachten noemen als belangrijke onderdelen bij een methode of benadering het digibord, integratie met andere vakken, zelfstandigheid en samenwerking. De leerlingen in groep 7 en 8 vinden een eenvoudige uitleg en samenwerken belangrijk. 7 Volgens de taalprofielen zoals beschreven in het Europees Referentiekader, CEFR. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 18

25 De wensen van de leerkrachten en leerlingen komen erg overeen met de visie van de school, die coöperatief leren, vakoverstijgend werken (IPC) en zelfstandigheid als speerpunten heeft. Leerkrachten in groep 7 en 8 vragen ook om goede toetsmogelijkheden, mogelijk omdat zij moeite hebben met het invullen van het werkverslag. De leerkrachten van groep 1 t/m 6 vinden dit minder belangrijk. Engels moet vooral vrijblijvend zijn volgens hen. Wat duidelijk naar voren komt uit de enquêtes is dat er weinig kennis is over Vroeg Engels. Ouders denken dat het mogelijk verwarrend is met de Nederlandse taalverwerving en leerkrachten hebben geen idee welke mogelijkheden er zijn op de basisschool voor Vroeg Engels. Wel hebben ouders, leerlingen en leerkrachten een open houding tegenover Vroeg Engels en zijn over het algemeen bereid om veranderingen te ondergaan omtrent het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. Er zijn nog een aantal onderwerpen uit de enquêtes niet duidelijk. De leerkrachten groep 1 t/m 6 gaven bijna allemaal aan dat De Nijenoord eerder zou moeten starten dan groep 7, maar toch stemt 40% tegen eerder starten met Engels bij de laatste vraag. Waarom deze vragen tegenstrijdig beantwoord zijn was slecht te achterhalen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 19

26 Hoofdstuk 5 Uitvoering praktijk Uit de enquêtes zijn veel aandachts- en verbeterpunten van het huidige Engelse taalonderwijs naar voren gekomen. In de aanbeveling over Engels taalonderwijs op De Nijenoord komen een aantal hiervan terug in een advies over een betere manier van Engels geven op De Nijenoord. Dit hoofdstuk geeft antwoord op de deelvraag: Hoe kunnen de uitkomsten uit de enquêtes verwerkt worden in de praktijk? Om te kijken hoe bepaalde verbeteringen in de praktijk ervaren worden, zal ik drie lessen ontwerpen en uitvoeren in groep 6/7. Door achteraf te evalueren met de leerlingen hoe deze les was ten opzichte van het huidige Engelse taalonderwijs is te meten hoe de verbeterpunten werken in de praktijk. De ervaringen van de leerlingen worden meegenomen in de aanbeveling. Naar aanleiding van de enquêtes onder leerlingen en leerkrachten in groep 7 en 8 zijn de volgende verbeterpunten opgesteld: Volgens leerlingen moeten de lessen minder saai. Volgens leerlingen is samenwerken erg belangrijk. Volgens leerlingen moet de uitleg eenvoudiger (bedoeling van de opdracht moet duidelijk zijn). Volgens leerkrachten mag er best meer lestijd aan de Engelse lessen besteed worden. Volgens leerkrachten is de integratie van Engels bij andere vakken nuttig. Volgens leerkrachten is een methode voor het digibord erg belangrijk. Volgens leerkrachten passen de lesactiviteiten van het huidige Engelse taalonderwijs niet bij De Nijenoord. Uit de theorie over vreemdetaalverwerving blijkt dat een combinatie van taalaanbod van de omgeving, het taalverwervende kind met zijn capaciteiten en interactie waarbij het kind de aangeboden taal voldoende oefent leidt uiteindelijk tot adequaat taalgedrag. Er dient dus altijd input moet zijn. Vervolgens moet die input verwerkt worden. Hierbij wordt er gekeken naar wat de inhoud is en hoe het gebruikt kan worden. Vervolgens wordt er geoefend met de taal en is er sprake van output. De opvattingen over vreemdetaalverwerving (zie hoofdstuk 2 en 3) worden verwerkt met de uitkomsten uit de enquêtes. De wensen van de leerlingen en leerkrachten in groep 7 en 8 zullen gecombineerd aan de orde komen in de drie lessen die speciaal ontwikkeld worden om een nieuwe aanpak te toetsen en beter tegemoet te kunnen komen aan de wensen van de leerlingen en de leerlingen. 5.1 Ervaringen in de praktijk Hieronder wordt beschreven wat de ervaringen met de drie lessen zijn. Aan het einde van deze paragraaf wordt een beeld gegeven van de beste methode of benadering voor De Nijenoord naar aanleiding van de ervaringen met de drie lessen. Les volgens de didactiek van CLIL 8 en TBL 9 in combinatie met het huidige IPC-project 10 De leerkrachten in groep 1 t/m 6 hebben als grootste nadeel aan Vroeg Engels genoemd dat het tijd kost. Daarnaast willen zij graag dat Engels geïntegreerd wordt met andere vakken of projecten. Ook de leerkrachten in groep 7 en 8 zouden integratie van Engels tijdens andere vakken nuttig vinden. CLIL biedt de mogelijkheid om Engels te integreren met andere vakken, bijvoorbeeld met IPC. De leerkrachten in groep 7 en 8 merken op dat de lesactiviteiten van de huidige methode voor Engels niet bij De Nijenoord passen. De Nijenoord werkt met IPC voor het zaakvakonderwijs en wil onderzoekend leren hiermee stimuleren. TBL is een didactiek die goed bij CLIL past en waarbij leerlingen samen een opdracht uitvoeren in het Engels. De Prinseschool in Enschede geeft ook IPC gedeeltelijk in het Engels (zie bijlage 4) en dit is mogelijk ook een ideale manier voor De Nijenoord. Zowel IPC als TBL vraagt kinderen om onderzoek te doen door middel van een bepaalde opdracht. Deze vorm van CLIL zou dus goed bij De Nijenoord kunnen passen. De les is gecombineerd met huidige IPCproject Migratie. De les behandelt de volgende aandachts- en verbeterpunten: Volgens leerlingen is samenwerken erg belangrijk. Volgens leerkrachten mag er best meer lestijd aan de Engelse lessen besteed worden. Volgens leerkrachten is de integratie van Engels bij andere vakken nuttig. Volgens leerkrachten passen de lesactiviteiten van het huidige Engelse taalonderwijs niet bij De Nijenoord. 8 Content Languege Integrated Learning (CLIL) is een benadering waarbij Engels geïntegreerd wordt met niet taalgerichte vakken. 9 Task-based learning (TBL) is een taakgerichte didactiek die ervan uitgaat dat taal leren gestimuleerd wordt door het uitvoeren van taken. 10 International Primary Curriculum (IPC) is een curriculum waarbij op een projectmatige en onderzoekende manier gewerkt wordt aan één onderwerp. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 20

27 Les met de methode Groove.me Veel van de leerlingen in groep 7 en 8 gaven aan dat Engels een beetje of heel saai is. Engels hoeft dit juist niet te zijn en daarom is een les met de methode Groove.me mogelijk een uitkomst hiervoor. Groove.me is een nieuwe methode voor Engels in het basisonderwijs en werkt met eigentijdse popsongs, waarbij de leerlingen door de muziek op een onbewuste, spontane manier Engels leren. Muziek sluit aan bij de belevingswereld van de leerlingen en dit is een factor die bepalend is voor de interesse van de leerlingen in de les (Van Eijkeren, 2008). Vaak krijg ik als leerkracht van groep 6/7 de vraag of ik de laatste vijf minuten muziekclips wil laten zien op het digibord. Mogelijk vinden de leerlingen de Engelse les minder saai als het beter aansluit op hun belevingswereld. Ook het digibordgebruik van Groove.me maakt de les mogelijk minder saai en komt tegemoet aan de behoefte van leerkrachten voor een digibordgeschikte methode. De les behandelt de volgende aandachts- en verbeterpunten: Volgens leerlingen moeten de lessen minder saai. Volgens leerkrachten is een methode voor het digibord erg belangrijk. Les met de methode Take it Easy De leerkrachten en leerlingen van groep 7 en 8 hebben aangegeven dat Engels soms best moeilijk is. Vooral de leerlingen geven aan dat zij behoefte hebben aan een eenvoudige uitleg. Dit wordt, samen met samenwerking, als belangrijkste eis bij een nieuwe methode genoemd door hen. Daarnaast willen de leerkrachten in groep 1 t/m 8 bij een nieuwe methode of benadering voor Engels vooral dat deze geschikt is voor het digibord. De methode Take it Easy van Thieme Meulenhoff is in Nederland een van de bekendste methodes voor Engels waarbij het digibord ingezet wordt. De lessen worden aangeboden door een digitale leerkracht en bevatten veel filmpjes en liedjes. De methode heeft een duidelijke volgorde in de les. De leerkracht doorloopt de digibordles stapsgewijs en tijdens de les kan de native speaker uitgezet of stopgezet worden. Door de duidelijke opbouw en de digibordtoepassing is Take it Easy mogelijk een goede methode voor De Nijenoord. De les behandelt de volgende aandachts- en verbeterpunten: Volgens leerlingen moet de uitleg eenvoudiger (bedoeling van de opdracht moet duidelijk zijn). Volgens leerkrachten is een methode voor het digibord erg belangrijk. De volledige uitwerking van de lessen is te vinden in bijlage Resultaten van uitvoering in de praktijk De drie proeflessen zoals beschreven in paragraaf 5.1 zijn uitgevoerd in groep 6/7. Groep 7 krijgt al Engels, groep 6 niet. Toch leek het mij nuttig om hen deel te laten nemen om te kijken hoe het in een combinatieklas zoals deze zou uitpakken, omdat De Nijenoord veel werkt met combinatieklassen. Na afloop zijn de lessen geëvalueerd met de leerlingen d.m.v. een klassikaal gesprek waarbij ik de verbeterpunten heb besproken en met een kort individueel vragenformulier dat de nieuwe methode of benadering vergelijkt met de huidige methode. CLIL en TBL in combinatie met IPC De leerkrachten in groep 1 t/m 6 hebben als grootste nadeel aan Vroeg Engels genoemd dat het tijd kost. Daarnaast willen zij graag dat Engels geïntegreerd wordt met andere vakken of projecten. Ook de leerkrachten in groep 7 en 8 hebben aangegeven dat zij integratie van Engels tijdens andere vakken nuttig vinden. De leerkrachten in groep 7 en 8 merken op dat de lesactiviteiten van de huidige methode voor Engels niet bij De Nijenoord passen. De huidige lesactiviteiten zijn verouderd, erg klassikaal en stimuleren niet coöperatief leren of zelfstandig werken. Leerlingen in groep 7 en 8 vragen om meer mogelijkheid tot samenwerken tijdens Engels. Om deze reden zou een vorm van CLIL, bijvoorbeeld TBL gecombineerd met IPC een goede benadering zijn om tegemoet te komen aan de behoefte voor passende activiteiten, weinig extra lestijd en integratie bij andere vakken. Tijdens het project migratie heb ik een vorm van CLIL geïntegreerd in een IPC-taak. Hierbij moesten de leerlingen informatie opzoeken over een bepaalde natuurramp en een hulporganisatie die hierbij betrokken was. Ik heb een opdracht ontwikkeld waarin in een rijke Amerikaanse zakenman ,- aan het beste goede doel wilde geven. De winnaars zouden ,- krijgen voor hun goede doel. Door deze context had de opdracht voor de leerlingen een doel en een competitie-element, wat wel los stond van het Engelse taalgebruik. Het beste doel zou winnen, maar het niveau van Engels maakte niet uit voor dat winnen. Het bleek dat dit motiverend werkt, omdat er een echt doel (de beste poster wint ,- ) was om je best voor te doen. Voor mij als leerkracht heeft dit veel informatie gegeven over hoe CLIL/TBL in de praktijk het beste uitgevoerd kan worden. Mijn les kan achteraf gezien wat meer structuur en vooral input gebruiken. Input is belangrijk om taal goed te kunnen leren. Zonder input leer je geen taal (zie paragraaf 2.1). De leerlingen zijn erg snel aan het werk gegaan met het zoeken van Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 21

28 informatie en dit was voor velen erg moeilijk in het Engels. De leerlingen hadden in het begin veel moeite met het starten van de opdracht, omdat alles in het Engels moest. Met wat begeleiding waren de groepjes van 15 minuten toch erg enthousiast bezig. De leerlingen vonden het maken van de poster in het Engels niet heel moeilijk, maar het voorbereiden van de presentatie wel. Steekwoorden en korte teksten op de poster waren, logischerwijs, makkelijker dan het formuleren van hele zinnen. De leerlingen hebben eerst binnen de groep geoefend door elkaar over de posters te vertellen en uiteindelijk voor de hele klas gepresenteerd. Het hielp veel leerlingen om eerst te oefenen met het presenteren in het Engels. Oefenen is belangrijk tijdens een goede Engelse taalles volgens het vierfasenmodel (Barneveld en Van der Sande, 1987). Hierbij krijgt de leerling eerst voldoende input, dit wordt vervolgens op verschillende manieren verwerkt. Vervolgens worden door middel van oefeningen de taal geoefend, waarbij de oefeningen van gesloten naar meer open zijn opgebouwd. De leerlingen gebruikten kennis die zij uit eerdere Engelse lessen hebben geleerd en woorden die ze speciaal voor deze opdracht hebben opgezocht. Het was volgens de leerlingen minder saai dan de huidige methode, maar wel moeilijker; de leerlingen vonden het leuk om in het Engels een poster te maken, maar moeilijk omdat zij zich soms moeilijk konden uitdrukken in het Engels. De benadering kostte minder lestijd, omdat er aan IPC en Engels tegelijk gewerkt werd. Toch kostte het mij als leerkracht veel voorbereiding. Scholing in de mogelijkheden van CLIL en TBL zou belangrijk zijn als dit gebruikt gaat worden op De Nijenoord. Het is zeker een interessante benadering voor De Nijenoord, omdat het beroep doet op de onderzoeksvaardigheden van leerlingen die ook tijdens IPC gevraagd worden. Dit past goed bij het soort leerlingen op De Nijenoord. Een ander voordeel is dat er coöperatief geleerd wordt; leerlingen wisselen de taalkennis die zij hebben uit met elkaar. Dit past bij de visie van De Nijenoord. Het niveau van de opdracht moet goed afgestemd worden op de leerlingen, zodat zij op een zinvolle manier kunnen oefenen. Voorwaarde is wel dat de leerlingen naast deze benadering wel Engels aangeboden krijgen door bijvoorbeeld een reguliere methode, omdat zij anders weinig tot geen taalkennis in Engels hebben om een beroep op te doen. Groove.me 62% van de leerlingen in groep 7 en 8 gaf aan dat Engels een beetje of heel saai is. Engels hoeft dit juist niet te zijn en daarom is een les die beter aansluit op de belevingswereld van het kind belangrijk. Ook het gebruik van meerdere zintuigen zou gunstig kunnen werken. De methode Groove.me biedt mogelijk een uitkomst hiervoor. Groove.me sluit aan bij de belevingswereld van de leerlingen door eigentijdse popsongs te gebruiken waardoor taal spontaan en beter geleerd wordt (Groove.me). Leerlingen luisteren naar een liedje en maken hier oefeningen mee. Ondertussen krijgen zij veel taalaanbod en leren op een leuke en nuttige manier de Engelse taal. Ik heb twee lessen (lesson A en B) gegeven met de methode, beide lessen gaan over het zelfde liedje. De leerlingen reageerden in eerste instantie erg enthousiast op het gebruik van het liedje I ve got a feeling van de Black Eyed Peas. Bij de eerste keer luisteren van het nummer zaten een paar leerlingen al zacht mee te zingen uit enthousiasme. Toen het nummer echter in groepen gezongen moest worden, vonden veel leerlingen het raar of eng om mee te zingen. Als leerkracht moest ik dit erg aanmoedigen. Dit is wel typerend voor de leerlingenpopulatie van De Nijenoord; het moet vooral niet te gek en te leuk, liever nuttig. Bij het evaluatiegesprek merkten ook veel leerlingen op dat zij Engels leren d.m.v. een modern liedje soms wel leuk vonden, maar het moest vooral niet altijd op deze manier. Persoonlijk ben ik wel erg te spreken over Engels leren door middel van popsongs. Het spreekt veel leerlingen aan en taal wordt min of meer spontaan geleerd. De methode schenkt aandacht aan straattaal in de liedjes. Dit vindt ik goed, omdat het veel voorkomt in de praktijk. Toch moet er opgepast worden dat leerlingen niet alleen de figuurlijke betekenis van woorden en zinnen leren (bijvoorbeeld: lets burn the roof =feesten). Wat mij als leerkracht opviel is dat de methode Nederlands en Engels door elkaar gebruikt en dit vind ik eigenlijk jammer. Door de doeltaal ook als voertaal te gebruiken heb je ook weer winst op taalgebied. Classroom English 11 levert meer taalkennis op dan een uitleg in het Nederlands. De digibordtoepassing was erg handig; hierdoor was het mogelijk was om bepaalde passages en woorden uit het lied te laten horen in het Engels. Voor de leerlingen was het nuttig dat zij bepaalde uitspraken van onbekende woorden konden horen. Ik hoefde als leerkracht weinig te zeggen. Voor mij als leerkracht maakte dit de les ook erg makkelijk, maar het bood tegelijkertijd weinig ruimte voor eigen invulling. De leerkrachten van De Nijenoord willen wel ruimte voor eigen invulling en dit biedt deze methode nauwelijks. Daarnaast is differentiatie ook moeilijk aan te brengen in de lessen. De lessen moeten erg klassikaal gegeven en behandeld worden. Enkel het werkblad maken de leerlingen zelfstandig, maar hier is ook geen onderscheid in te maken qua niveau. Op het werkblad staan bovendien vooral gesloten oefeningen waarin weinig ruimte is voor eigen invulling van de leerlingen. De leerlingen van groep 6 hebben ook meegedaan en ik heb de les voor groep 7 en 8 gebruikt. De leerlingen van groep 6 en 7 konden beiden de opdrachten goed maken. Het niveau was lager dan de huidige methode, maar de stof werd sneller 11 Classroom English wil zeggen dat er tijdens de les alleen Engels gesproken wordt. Commando s zoals get your books of please look at page ten worden gebruikt om te oefenen met Engels. Doeltaal wordt voertaal. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 22

29 aangeboden. De leerlingen merkten op tijdens het evaluatiegesprek dat zij meer hadden geleerd in kortere tijd. Dit komt mogelijk ook omdat deze methode specifiek de doelen van de les vooraf benoemt. Wel maak ik mij zorgen ook de consolidering van de lesstof. In één les werden veel verschillende onderdelen aangeboden waardoor elk onderdeel op het werkblad van vier pagina s hooguit twee keer voorkwam. De leerlingen denken dus dat zij meer geleerd hebben in één les, maar er wordt zoveel in één les gestopt dat ik mij afvraag hoe dit met zo weinig oefening blijft hangen. Persoonlijk denk ik dat deze methode niet geschikt is voor De Nijenoord. De muziek spreekt de leerlingen een beetje aan, maar het heeft niet het gewenste effect; minder saai volgens leerlingen waardoor zij erg gemotiveerd zijn. Dit effect heeft het misschien wel op een school met een andere leerlingenpopulatie waar popmuziek meer leeft. De methode is erg klassikaal wat niet past bij De Nijenoord. Daarnaast zijn er weinig mogelijkheden voor differentiatie of eigen invulling van de leerkracht. Take it Easy Take it Easy heeft een duidelijke volgorde in de les; er is een introductie, kern en afsluiting. In de introductie wordt het thema en de lesdoelen geïntroduceerd. In de kern oefenen de leerlingen op verschillende manieren (muziekclip, filmpje, leestekst en spreekoefening). In de kern verlopen de activiteiten van gesloten (bijvoorbeeld invullen van meerkeuzevragen op werkblad) naar open (spreekoefening). In het slot wordt een taalspel gedaan met de woorden uit de les. De leerkracht doorloopt de digibordles stapsgewijs en tijdens de les kan de native speaker uitgezet of stopgezet worden. Door de native speaker krijgen de leerlingen veel Engelse taalinput en leren zo onbewust dingen bij, ondanks dat deze niet steeds vertaal worden naar het Nederlands. Daarnaast is het mogelijk om woorden op het digibord op te zoeken en de leerlingen extra te laten oefenen met de woorden. De methode heeft een eenvoudige uitleg voor de leerlingen en zou om deze reden en door de digibordtoepassing een goede verbetering kunnen zijn ten opzichte van de huidige methode. Wat opviel is dat de leerlingen direct betrokken waren toen bleek dat de les via het digibord gegeven werd. De native speaker legt niks uit in het Nederlands. Na de introductie wisten veel leerlingen toch goed te vertellen waar de les over zou gaan. De leerlingen begrepen niet alle woorden, maar wel de hoofdlijn. Dit vind ik positief aan deze methode; elke leerling luistert op zijn eigen niveau naar de instructie; een leerling die verder is krijgt veel input en begrijpt veel, terwijl een leerling die minder ver is toch de hoofdlijn uit de instructie redelijk kan volgen. Het thema sprak de leerlingen erg aan. De native speaker die niet zo van winkelen hield was voor de jongens erg herkenbaar, terwijl de meisjes zich meer in het thema shopping konden vinden. Ook vonden de leerlingen het thematische filmpje over twee broers die opgesloten zaten in het winkelcentrum erg grappig. De leerlingen merkten op dat dit stoer was en dus daarom hun interesse had. Het liedje wat in de les zat over een shopaholic vonden de leerlingen minder aansprekend. De leerlingen merkten tijdens de klassikale evaluatie op dat de liedjes van de methode Groove.me veel leuker waren. Tevens ging de tekst in het nummer erg snel voor veel leerlingen. Het programma van Take it Easy is erg makkelijk te bedienen voor de leerkracht. Een stukje overslaan over nogmaals herhalen is niet moeilijk en ook het woordenboek en de geïntegreerde spelletjes zijn nuttig. Met de woordspellen heb ik differentiatie aangebracht in mijn les. Als leerkracht vond ik het moeilijk om in het Engels te blijven spreken tijdens de les, omdat sommige opdrachten moeilijk te maken waren wanneer een leerling de uitleg in het Engels niet snapte. Een beschrijving in het Engels van het woord of de zin hielp daarbij redelijk, maar toch waren bepaalde termen die gebruikt werden op het werkblad nog moeilijk voor de leerlingen. Bepaalde leerlingen die de stof niet goed begrepen hebben met de woordspellen geoefend. De leerlingen vonden de methode minder saai. Ook het tempo was beter dan de les van Groove.me. Alles werd stap voor stap uitgelegd, maar sommige woorden waren nog wel lastig voor sommige leerlingen. Naast het digibord en het tempo noemden de leerlingen de afwisseling van werkvormen (liedje, filmpje, spelletje, samenwerken etc.) als positief punt. Als nadeel noemden de leerlingen het hoge niveau en het saaie liedje genoemd. Take it Easy is redelijk geschikt voor De Nijenoord, omdat de methode het digibord gebruikt als leidraad en genoeg opties biedt voor coöperatief leren. Alle leerlingen vonden dit minder saai en eenvoudiger dan de huidige methode. Een bijkomend voordeel van deze methode is dat de methode tegenwoordig beschikbaar is voor groep 1 t/m 4 en groep 5 t/m 8. Een doorgaande leerlijn vanaf groep 1 is dus mogelijk. De methode kost helaas wel redelijk veel lestijd en is niet zo makkelijk door de leerlingen zelfstandig te maken. De instructie op het digibord is constant nodig om de opdrachten te kunnen maken. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 23

30 Conclusie uitvoering in praktijk Door het uittesten van drie verschillende methodes of benaderingen blijkt dat de leerlingen vooral behoefte hebben aan een eenvoudige uitleg. De leerlingen merkten bij alle drie de proeflessen op dat zij sommige dingen niet begrepen en dit erg vervelend vonden. Hierbij moet opgemerkt worden dat niet alles begrepen hoeft te worden tijdens een Engelse les, want onbewust krijgt een leerling toch veel Engelse taalinput die wel nuttig is. Wel vonden de leerlingen de digibordtoepassing van de methode Groove.me en Take it Easy van grote meerwaarde. Ondersteuning van beeld, geluid en tekst maakt de les volgens leerlingen minder saai. Ook samenwerken is heel belangrijk voor de leerlingen. De les CLIL was in zekere zin veel moeilijker dan de andere twee lessen waarbij een methode gevolgd werd, maar de leerlingen merkten op dat dit wel minder saai was dan het klassikaal behandelen van een instructie en vervolgens het maken van een werkblad. De vrijheid en mogelijkheid tot samenwerking bij CLIL waardeerden de leerlingen. Dit past ook beter bij de visie van De Nijenoord die zelfstandig werken en coöperatief leren als speerpunten heeft. Tevens past een zoals CLIL goed bij De Nijenoord, omdat het integratie met andere vakken mogelijk maakt. Dit wordt door leerkrachten als nuttig genoemd en sluit aan bij de onderwijsvisie van De Nijenoord die als doel heeft om leerlingen een onderzoekende houding aan te leren. Het is van belang om te noemen dat scholing van leerkrachten in de mogelijkheden voor (Vroeg) Engels de eerste stap is in de toekomst. Daarna kan voor een bepaalde methode of benadering gekozen worden. Naar mijn idee zou een combinatie van een reguliere methode voor Engels en een vorm van CLIL waarbij vakoverstijgend gewerkt wordt het beste passen bij De Nijenoord. Een aanbeveling over de manier waarop het beste Engels gegeven kan worden op De Nijenoord is te vinden in hoofdstuk 6. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 24

31 Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen Tijdens dit onderzoek is er antwoord gezocht op de vraag: Welke methode of benadering voor Engels taalonderwijs past het beste bij De Nijenoord? Dit hoofdstuk geeft antwoord op deze vraag. 6.1 Inleiding Door middel van literatuuronderzoek naar de bestaande opvattingen en theorieën over vreemdetaalverwerving is er gekeken wat daarvoor het beste moment van starten is. Vervolgens is gekeken naar de stand van zaken omtrent vvto door de verschillende argumenten voor en tegen Vroeg Engels uiteen te zetten. Toen duidelijk was wat de opvattingen over vreemdetaalverwerving zijn en wat de stand van zaken op dit gebied is, is gekeken naar de invulling van het vreemdetalenonderwijs. Hierbij heb ik verschillende didactische benaderingen en methodes onderzocht. Niet elke methode blijkt geschikt voor De Nijenoord. Er zijn enquêtes gehouden onder leerkrachten,leerlingen en ouders om te kijken wat de huidige mening is over Vroeg Engels en wat de wensen voor de toekomst zijn wat betreft Engels op De Nijenoord. Uit de uitkomsten van de enquêtes is een aantal verbeter- en aanknopingspunten afgeleid. Deze zijn verwerkt in drie lessen waarbij een andere methode of benadering voor Engels is uitgeprobeerd. Deze lessen zijn gegeven in groep 6/7. Uiteindelijk volgen mijn aanbevelingen voor de beste methode of benadering voor Engels taalonderwijs op De Nijenoord is en de belangrijkste punten waar rekening mee gehouden moet worden bij invoering hiervan. 6.2 Conclusies Naar aanleiding van de uitkomsten van het literatuuronderzoek, de enquêtes en de uitvoering in de praktijk kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Opvallend is dat 94% van de ouders en leerkrachten, ondanks mogelijke zorgen over bijvoorbeeld verwarring, toch aangeeft dat De Nijenoord eerder zou moeten starten met Engels dan dat op dit moment gebeurt (vanaf groep 7). Het is nuttig voor de algemene taalontwikkeling, het past bij de leerlingen van De Nijenoord en vormt een nieuwe uitdaging voor leerlingen, zo vindt men. Ondanks de positieve houding bestaan er ook zorgen onder ouders en onder een aantal leerkrachten over de verwarring met de Nederlandse taalverwerving wanneer Engels al op jonge leeftijd op school aangeboden zou worden. Vooral ouders noemen dat de focus in groep 1 niet op Engels moet liggen. De theorie over vreemdetaalverwerving geeft aan dat het op jonge leeftijd goed mogelijk is om twee taalsystemen te tegelijk leren. Vroeg starten met Engels heeft als groot voordeel dat uitspraak op jonge leeftijd makkelijk geleerd wordt. Het leren van twee talen tegelijk vergroot de algemene taalvaardigheid en leidt tot een hoger niveau van Engels. Recent onderzoek naar de effecten van het geven van vvto wijst ook uit dat vroeg starten niet nadelig is: Het Foreign Languages in Primary school Project (FLiPP) van de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Utrecht presenteerden in februari 2012 de eerste tussenresultaten van hun onderzoek. Hieruit bleek dat de woordenschat van kleuters die Engels krijgen niet onder doet voor die van kleuters die dit niet krijgen. Vooral de leerlingen die nog geen ervaring hebben met Engels zien alleen maar voordelen aan het leren van Engels. Het is opvallend dat veel leerlingen in groep 7 en 8 de huidige methode soms moeilijk of saai vinden. Dit wordt veroorzaakt door de huidige methode Hello world wordt als saai bestempeld door meer dan de helft van de leerlingen in groep 7 en 8. Zij zouden het liefst een methode voor Engels hebben die een eenvoudige uitleg geeft en veel mogelijkheid biedt voor samenwerking. De uitleg van de methode moet duidelijk zijn voor de leerlingen, want de bedoeling snappen ze vaak niet in de huidige methode. De leerlingen in groep 7 en 8 geven aan dat zij het niet erg vinden als er meer tijd aan Engels besteed wordt, want Engels is wel cool om te leren en ze vinden Engels ook belangrijk voor hun toekomst. Ook de leerlingen van groep 3 t/m 6 noemen Engels belangrijk voor hun toekomst. De leerkrachten in groep 7 en 8 geven ook aan dat de huidige methode aan vervanging toe is. Deze biedt te weinig mogelijkheden voor toetsing, differentiatie en de lesactiviteiten passen niet bij De Nijenoord. Daarnaast is integratie met andere vakken is volgens hen nuttig en nu niet aanwezig. Net zoals de leerlingen in groep 7 en 8 geven de leerkrachten van groep 7 en 8 aan dat extra lestijd voor Engels nuttig zou zijn. Leerkrachten noemen daarbij wel dat de les weinig instructie moet vergen en voornamelijk door de leerlingen zelfstandig te maken moet zijn. De leerkrachten van groep 1 t/m 6 willen graag op projectmatige manier aan Engels werken en/of met losse activiteiten tussendoor. Alle leerkrachten zijn bereid iets aan hun onderwijs te veranderen. Leerkrachten vragen unaniem om scholing in de mogelijkheden voor (Vroeg) Engels, hier zijn zij niet van op de hoogte. Zij zouden graag zelf de lessen Engels aan hun groep verzorgen en dit niet uit handen geven aan een native speaker. Alle leerkrachten zijn erg positief over hun geschiktheid voor het geven van Engels. De eigen Engelse taalvaardigheid wordt hoog ingeschat door alle leerkrachten. De bovenbouwleerkrachten vinden het bovendien niet heel moeilijk om Engels te geven aan hun groep. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 25

32 Leerkrachten noemen als belangrijke onderdelen bij een methode of benadering het digibord, integratie met andere vakken, zelfstandigheid en samenwerking. Dit komt overeen met de visie van de school, die coöperatief leren, vakoverstijgend werken (IPC) en zelfstandigheid als speerpunten heeft. Leerkrachten in groep 7 en 8 vragen ook om goede toetsmogelijkheden, mogelijk omdat zij moeite hebben met het invullen van het werkverslag. De leerkrachten van groep 1 t/m 6 vinden dit minder belangrijk. Engels moet vooral vrijblijvend zijn volgens hen. Dit is niet handig wanneer de school een doorgaande leerlijn wil ontwikkelen voor Engels. Aandacht voor toetsing en de kerndoelen voor Engels (Tule, SLO) is nodig om goed Engels taalonderwijs te kunnen geven. Wat duidelijk naar voren komt uit de enquêtes is dat er weinig kennis is over Vroeg Engels. Ouders denken dat het mogelijk verwarring geeft met de Nederlandse taalverwerving en leerkrachten hebben geen idee welke mogelijkheden er zijn op de basisschool voor Vroeg Engels. Wel hebben ouders, leerlingen en leerkrachten een open houding tegenover Vroeg Engels en staan zij positief ten aanzien van veranderingen in het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. De methodes en benaderingen die uitgeprobeerd zijn in de praktijk werden allemaal als minder saai gevonden door de leerlingen. Belangrijkste reden hiervoor was volgens leerlingen de digibordtoepassing en mogelijkheid tot samenwerking. Door het uittesten van drie verschillende methodes of benaderingen blijkt dat de leerlingen vooral behoefte hebben aan een eenvoudige uitleg. De bedoeling van de opdracht moet duidelijk zijn voor de leerlingen. Een methode die geschikt is voor het digibord zoals Groove.me of Take it Easy is daardoor redelijk geschikt voor De Nijenoord. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat dit soort methodes weinig ruimte bieden voor eigen invulling van de leerkrachten en erg klassikaal opgezet zijn. Tijdens het testen hiervan was dit ook een punt van kritiek van de leerlingen in groep 6/7. Benaderingen waarbij vakoverstijgend gewerkt wordt aan Engels, Content Language Integrated Learning genoemd (CLIL), zouden ook kunnen geschikt zijn voor De Nijenoord. Deze doen een beroep op de onderzoekende houding van leerlingen en kosten minder lestijd. De les CLIL die uitgeprobeerd is in de praktijk was in zekere zin veel moeilijker dan de andere twee lessen waarbij een methode gevolgd werd, maar de leerlingen merkten op dat dit minder saai was dan het klassikaal behandelen van een instructie en vervolgens het maken van een werkblad. De vrijheid en mogelijkheid tot samenwerking bij CLIL waardeerden de leerlingen. Dit past ook beter bij de visie van De Nijenoord die zelfstandig werken en coöperatief leren als speerpunten heeft. Daarnaast past een benadering van Engels zoals CLIL goed bij De Nijenoord, omdat het integratie met andere vakken mogelijk maakt. Dit wordt door leerkrachten als nuttig genoemd en sluit aan bij de onderwijsvisie van De Nijenoord die als doel heeft om leerlingen een onderzoekende houding aan te leren. Persoonlijk heb ik dit onderzoek als zeer leerzaam ervaren. Het doen van onderzoek was nieuw voor mij, maar ik vond het erg interessant. Tijdens het onderzoek heb ik mijn visie op vvto regelmatig bijgesteld en heb ik mij verwonderd over het proces van vreemdetaalverwerving. Het opstellen van de enquêtes bleek nog een hele wetenschap, maar het was belonend om te zien dat er massaal gereageerd werd. Het analyseren van resultaten van enquêtes vergde veel selectie. Ik had zoveel informatie gevraagd en verkregen dat het lastig was om hier de belangrijkste elementen uit te halen. Het inzichtelijk maken voor anderen vroeg ook veel denkwerk en vooral selectie. Uiteindelijk is er naar mijn mening een overzichtelijk beeld van de enquêtes uit voort gekomen. Het schrijven van dit onderzoek zelf vond ik af en toe best ingewikkeld. Woorden moeten zorgvuldig gekozen worden, want anders is de boodschap totaal anders. Bij een volgend onderzoek zou ik graag meer aandacht besteden aan het uitvoeren van lessen in de praktijk. Ik had graag gewild dat mijn onderzoek hier dieper op in was gegaan en ik een concreter advies had kunnen geven. Toch moet ik realistisch hierin blijven en beseffen dat niet alles in één afstudeeronderzoek te beschrijven is. Tijdens het onderzoek heb ik mij altijd erg gesteund gevoeld door mijn collega s op De Nijenoord, mijn begeleiders en mijn persoonlijke omgeving. Zij gaven mij alle ruimte om dit onderzoek uit te voeren en hielpen waar nodig. Mijn hoop voor de toekomst is dat basisschool De Nijenoord veel aan dit onderzoek heeft en op een verantwoorde manier stappen zal gaan zetten richting implementatie van vvto. 6.3 Aanbevelingen De aanbeveling aan De Nijenoord geeft antwoord op de hoofdvraag van dit onderzoek: Welke methode of benadering voor Engels taalonderwijs past het beste bij De Nijenoord? De aanbeveling bestaat uit de volgende onderdelen: Moment van starten met Engels Factoren die van invloed zijn bij invoering Beste manier van Engels geven op De Nijenoord Moment van starten met Engels Uit de enquêtes onder leerlingen, ouders en leerkrachten komt naar voren dat men vindt dat alle partijen er de voorkeur aan geven om eerder te starten met Engels op De Nijenoord. Op een school waar het niveau van de leerlingen erg hoog is en veel leerlingen extra uitdaging vragen is het ook niet meer dan logisch om Vroeg Engels aan te bieden. Daarnaast is het een voor de hand liggende keuze wanneer er wordt gekeken naar de omgeving van de school waar de leerlingen in leven; Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 26

33 Wageningen is een stad met een internationaal karakter. Het is, zoals de leerkrachten ook aangeven, een must in de huidige maatschappij waarin internationalisering steeds zichtbaarder wordt. Het advies aan De Nijenoord is om in groep 1 te starten met Engels en een doorgaande leerlijn te ontwikkelen voor de hele school. De theorie over vreemdetaalverwerving en recent onderzoek (FliPP, 2012) geeft aan dat het starten vanaf groep 1 geen nadelige gevolgen heeft. Sterker nog; het vergroot de algemene taalvaardigheid en vormt een extra uitdaging die de leerlingen op De Nijenoord prima aankunnen gezien het gemiddeld hoge intelligentieniveau. Factoren die van invloed zijn bij invoering Er is een aantal factoren van invloed wanneer er vanaf groep 1 Engels gegeven gaat worden op De Nijenoord. De eerste stap is het voorlichten van ouders waarbij misconcepties weggenomen worden. Leerkrachten moeten informatie krijgen over de mogelijkheden van Vroeg Engels. Wanneer de opvattingen over meertaligheid beter bekend zijn onder ouders en leerkrachten bestaat hier minder twijfel of discussie meer over. Daarnaast dienen leerkrachten scholing te krijgen in de mogelijkheden voor Engels in hun groep, want hier is veel behoefte aan. Leerkrachten zien dit nu nog niet voor zich en dit bepaalt mogelijk mede hun mening over het geven van Vroeg Engels op De Nijenoord. Leerkrachten in de bovenbouw zouden hulp kunnen bieden aan leerkrachten in de onder- en middenbouw door het delen van hun ervaringen met het geven van Engels. De leerkrachten van groep 7 en 8 die nu Engels geven vinden dit niet heel moeilijk en leuk en onder de leerkrachten van groep 1 t/m 6 bestaan nog twijfels over Engels geven. Ook scholing door externe instanties die zich bezighouden met vvto zou nuttig zijn. Naast scholing door externe instanties is het delen van ervaringen met andere vvto-scholen (bijvoorbeeld Prinseschool in Enschede) ook nuttig zijn voor de leerkrachten om de mogelijkheden van Engels op de basisschool te ontdekken. Naast scholing in de mogelijkheden voor Vroeg Engels zou scholing in eigen vaardigheid voor leerkrachten ook nuttig zijn. Leerkrachten zijn redelijk positief over hun eigen niveau en geschiktheid voor het geven van Engels, maar ongeveer een kwart van de leerkrachten groep van 1 t/m 6 en meer dan driekwart van de leerkrachten groep van 7 en 8 wil scholing in eigen vaardigheid. Wanneer er voldoende draagvlak gecreëerd is onder leerkrachten en ouders moet er gekozen worden voor een bepaalde benadering of methode. Dit zou in samenspraak met het team beslist moeten worden, dat tegen die tijd beter op de hoogte is van de mogelijkheden voor Vroeg Engels. Mijn advies zou zijn om voor het bovenstaande de hulp van een stagiaire van de pabo in te zetten. De student zou een methodeonderzoek kunnen doen en daarvan lessen kunnen uitproberen. Daarnaast zou de student zelf lessen kunnen ontwerpen waardoor de leerkrachten inzicht krijgen in de mogelijkheden van Engels op de basisschool. Mogelijk kan de student oplossingen verzinnen voor het uitvoeren van CLIL op De Nijenoord. Door informatie van externe instanties, vvtoscholen en pabostudenten zal De Nijenoord stappen kunnen zetten richting de verandering van het Engelse taalonderwijs. Beste manier van Engels geven op De Nijenoord Mijn advies is om een combinatie te kiezen: een reguliere methode voor Engels te kiezen en daarnaast vakoverstijgend en projectmatig te werken aan Engels door middel van CLIL. Een eenvoudige manier van het toepassen van CLIL is door een spelmiddag met spelletjes in het Engels te organiseren of een IPC-taak uit te voeren met Engels als instructie- en voertaal. Op die manier krijgen de leerlingen input uit de methode, die zij vervolgens toe kunnen passen en uit kunnen breiden in een betekenisvolle situatie door middel van CLIL. Het kost bovendien minder lestijd, doordat er tijdens andere vakken ook Engels geleerd wordt. CLIL biedt tevens de mogelijkheid tot coöperatief leren en er wordt op een zelfstandige, ontdekkende manier gewerkt aan een opdracht. Een groot voordeel van CLIL is dat het goed in te passen is in het IPC-curriculum. Naar mijn mening past een benadering zoals CLIL erg goed bij de onderwijsvisie van De Nijenoord en de leerlingenpopulatie. CLIL vergt wel meer van de creativiteit en voorbereidingstijd van leerkrachten. Bij een methode moet er gekeken worden naar de doorgaande leerlijn wanneer deze vanaf groep 1 ingevoerd gaat worden. Ook zou de school kunnen kiezen voor een reguliere methode voor groep 5 t/m 8 en losse Engelse taalactiviteiten voor groep 1 t/m 4. Omdat De Nijenoord werkt met heterogene groepen moet er gekeken worden welke methodes het beste passen bij de groepsindeling. Een methode voor Engels moet aan de volgende eisen voldoen: Geschikt voor digibord. Mogelijkheid voor eigen invulling leerkracht. Weinig instructie, maar wel veel input. De leerlingen krijgen veel taal aangeboden en zelfstandig te maken is. Veel zelfstandig werken en/of het werken in groepen. Eenvoudige uitleg voor leerlingen De bedoeling van een opdracht moet duidelijk zijn. Inzetten van pabostudenten (met genoeg ervaring, bijvoorbeeld een lio stagiaire). De uitkomsten van dit onderzoek waren op sommige vlakken verrassend maar hierdoor ook verhelderend. De Nijenoord heeft hiermee veel bruikbare informatie om verder te gaan met het veranderen van het huidige Engelse taalonderwijs. Eerder starten met Engels op De Nijenoord: zeker weten! Maar niet zonder een onderzoek naar de wensen, verlangens en mogelijkheden van alle betrokkenen! Dus: Look before you leap! Look before you leap Bezint eer ge begint Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 27

34 Literatuur Boeken: Aarts, R., Broeder, P. & Maljers, A. (Red.) (2004). Jong geleerd is oud gedaan. Den Haag: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs. Appel, R. & Vermeer, A. (1996). Tweede-taalverwerving en tweede-taalonderwijs. Bussum: Coutinho. Baarda, D.B., Goede, M.P.M. de & Meer-Middelburg A.G.E. van der (2007). Basisboek interviewen: handleiding voor het voorbereiden en afnemen van interviews. Groningen: Wolters-Noordhoff. Bodde-Alderlieste, M. & Schokkenbroek, J. (2011). Engels in het basisonderwijs. Groningen: Noordhoff uitgevers. Brinkman, J. (2000). De vragenlijst. Groningen: Wolters-Noordhoff. Dale, L., Es, W. van der & Tanner, R. (2010). CLIL Skills. Den Haag: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs. Early English: a good start! (2007) Conferentiebundel. Den Haag: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs. Edelenbos, P. (2003). Vreemde talen op de basisschool. Den Haag: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs. Eijkeren, M. van (2008). Pedagogisch didactisch begeleiden. Baarn: HBuitgevers. Groot, P. (2006). Stepping Stones...op weg naar vroeg vreemde talenonderwijs. Den Haag: Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs. Kallenberg, K. & Veerman & Meijwaard (Red.) (2007). Ontwikkeling door onderzoek: een handreiking voor leraren. Utrecht: Thieme Meulenhoff. Lightbown, P.M. & Spada, N. (2006). How languages are Learned. Oxford: Oxford University Press. Artikelen: Europese Unie (2011). Tiende Europese dag van de talen: wat gebeurt er bij u in de buurt. Geraadpleegd op 1 februari 2012 via Stegenga-Burgers, T. Creatieve kleuterjuf kan best Engels geven. Trouw 29 juni Vervaet, E. (2008). Engels voor kleuters: dat is geen charmant idee. Trouw 28 juni Onderzoeken: Deelder, E. & Maljers, A. (2005). Vroeg vreemdetalenonderwijs in het primair onderwijs in Nederland stand van zaken per februari Den Haag: Europees Platform. Hovius, M., Kessel, N. van & Linden, M. van der (2010). Engels met digibord of boek vergelijking van gebruik en opbrengsten van twee lesmethode voor het basisonderwijs. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen. Onderwijsraad (2008). Vreemde talen in het onderwijs. Den Haag: Onderwijsraad. Westhoff, G.J. (2008). Een schijf van vijf voor het vreemde talenonderwijs (revisited). Enschede: SLO. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 28

35 Internet: Liemberg, E. & Meijer, D. (2004). Taalprofielen. Geraadpleegd op 25 november 2011 via Proefles van de methode Groove.me. Geraadpleegd op 14 maart 2012 via Proefles van de methode Take it Easy. Geraadpleegd op 29 maart 2012 via Stichting Leerplanontwikkeling Nederland. Kerndoelen Engels. Geraadpleegd op 1 maart 2012 via Toetsing Anglia. Geraadpleegd op 14 maart 2012 via Toetsing Cambridge. Geraadpleegd op 10 maart 2012 via Toetsing cito. Geraadpleegd op 14 maart 2012 via Overig: Bezoek Prinseschool Enschede. 8 december Netwerkbijeenkomst Vroeg Engels van de Christelijke Hogeschool Ede op 2 november Tv-uitzending: Taal bepaalt. Labyrinth 25 januari Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 29

36 Bijlagen Bijlage 1 Samenvatting 31 Bijlage 2 Taalprofielen 32 Bijlage 3 Uitwerking diverse methodes 34 Bijlage 4 Prinseschool Enschede 36 Bijlage 5 Enquêtes ouders, leerlingen en leerkrachten 38 Bijlage 6 Analyse enquêtes 69 Bijlage 7 Uitwerking lessen 89 Bijlage 8 Teampresentaties 115 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 30

37 Bijlage 1 Samenvatting Dit afstudeeronderzoek gaat over de mogelijkheden voor Engels taalonderwijs op basisschool De Nijenoord te Wageningen. Vanuit de directie is er vraag naar een nieuwe methode of benadering voor Engels. Daarnaast zouden zij graag willen dat er gekeken wordt naar de mogelijkheden om eerder te starten met Engels dan dat nu gebeurt (vanaf groep 7 zoals wettelijk verplicht). Op dit moment is er in Nederland een sterke groei te zien in het aantal vvto-scholen 13. Mogelijk is dit ook een optie voor De Nijenoord. Tijdens dit onderzoek heb ik onderzocht wat het beste moment van starten met Engels taalonderwijs zou zijn en hoe dit het beste ingevuld zou kunnen worden op De Nijenoord. Door middel van literatuuronderzoek, enquêtes en uitvoering in de praktijk heb ik antwoord gezocht op de vraag: Welke methode of benadering voor Engels taalonderwijs past het beste bij De Nijenoord? Literatuuronderzoek Het belangrijkste doel van het literatuuronderzoek was om te achterhalen op welke leeftijd er het beste gestart kan worden met het leren van een vreemde taal. Wanneer er op jonge leeftijd gestart wordt met het leren van een vreemde taal, zijn de verschillen ten opzichte van een native speaker 14 het kleinst. Recent onderzoek in Nederland (FLiPP, 2012) wijst bovendien uit dat kleuters die Engels krijgen dezelfde Nederlandse woordenschat hebben in vergelijking met kleuters die geen Engels aangeboden krijgen. Vroeg beginnen is dus niet schadelijk en erg nuttig. Enquêtes Via digitale enquêtes is onderzocht wat de huidige mening is onder ouders, leerlingen en leerkrachten wat betreft Engels taalonderwijs en de mogelijke eerdere invoering hiervan. Hieruit bleek dat alle partijen het een goed idee zouden vinden als er eerder gestart zou gaan worden met Engels op De Nijenoord. Wel zijn er nog veel dingen onduidelijk onder ouders en leerkrachten en daarom is scholing en voorlichting nodig. Leerlingen die op dit moment Engels krijgen geven aan dit soms saai te vinden, daarom heb ik verbeterpunten opgesteld die ik heb uitgevoerd in de praktijk. Methode of benadering Er zijn veel verschillende didactieken voor goed Engels taalonderwijs. Een methode of benadering die bij De Nijenoord zou passen biedt mogelijkheden tot coöperatief leren, is zelfstandig te maken door de leerlingen en werkt vakoverstijgend. Om deze reden zou CLIL, waarbij Engels gecombineerd wordt met zaakvakken, zeer geschikt zijn voor De Nijenoord. Bij uitvoering in de praktijk bleek dat leerlingen vooral een eenvoudige uitleg en mogelijkheid tot samenwerken belangrijk vinden. Een methode die het digibord gebruikt word erg interessant gevonden door leerlingen, maar is ook erg klassikaal en dus niet zelfstandig te maken. CLIL past zeker goed bij De Nijenoord, in combinatie met een methode die geschikt is voor het digibord. Conclusies Basisschool De Nijenoord zou zeker eerder moeten starten met het geven van Engels taalonderwijs. De eerste stap is het voorlichten van ouders waarbij misconcepties weggenomen worden. Leerkrachten moeten informatie krijgen over de mogelijkheden van Vroeg Engels. Wanneer er voldoende draagvlak gecreëerd is kan gekozen worden voor een bepaalde methode of benadering. Aan te raden is om een methode te nemen voor groep 5 t/m 8 en in de onderbouw te werken met losse activiteiten op een projectmatige manier. Daarnaast zou elke groep tijdens bijvoorbeeld IPC vakoverstijgend aan Engels kunnen werken (CLIL). Het is van belang dat er een doorgaande leerlijn opgesteld wordt in de school voor Engels. Ook toetsing is belangrijk om de voortgang en doorgaande leerlijn te waarborgen. Eerder starten met Engels op De Nijenoord: zeker weten! But look before you leap! Een vvto-school biedt naast of in plaats van het wettelijke verplichte Engelse programma in de bovenbouw ook extra uren Engels, Duits, Frans of Spaans (meestal vanaf groep 1) aan. 14 Een native speaker is iemand die zijn moedertaal spreekt (in dit geval Engels). 15 Look before you leap Bezint eer ge begint Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 31

38 Bijlage 2 Taalprofielen In de enquêtes voor de leerkrachten zijn twee vaardigheidsvragen gesteld die gebaseerd zijn op de Taalprofielen van het Europees Referentiekader (2004): Luisteren 1. Gesprekken tussen moedertaalsprekers verstaan A1 A2 B1 B2 C1 Kan het onderwerp bepalen van een langzaam en duidelijk gesproken gesprek. gesprekken over het weer, op straat, in een winkel, café, trein, postkantoor (DL) een gesprek over een uitstapje tussen familieleden in een gastgezin (DL) een gesprek over wat er die dag gedaan moet worden tussen docent en leerlingen tijdens een uitwisseling met een buitenlandse partnerschool (OPL) gesprekken over de kapotte koffieautomaat tussen collega's tijdens een buitenlandse stage (WE) Kan de hoofdpunten volgen van gesprekken over een voor hem/haar interessant onderwerp. gesprek tussen buitenlandse leeftijdgenoten over popmuziek (DL) gesprek tussen medereizigers in trein of bus over onveiligheid op straat (DL) gesprek tussen collega's over uitgevoerde werkzaamheden tijdens een werkoverleg (WE) Kan met enige moeite veel begrijpen van gesprekken over een voor hem/haar interessant onderwerp. gesprek tussen buitenlandse leeftijdgenoten over een nieuw computerspel (DL) gesprek tussen vrienden in een café over hun studieplannen (DL) tijdens een buitenlandse stage een gesprek tussen collega's over een op handen zijnde reorganisatie (WE) Kan gesprekken volgen over abstracte, complexe onderwerpen. gesprek over de komende verkiezingen tussen kennissen in een café (DL) gesprek over strategisch beleid tijdens bijeenkomst van ondernemingsraad of studentenraad (OPL, WE) onderhandelingsgesprek waarin een contract voor een product of dienst wordt voorbereid (WE) Kan gesprekken volgen over alledaagse onderwerpen ook wanneer daarbij wordt afgeweken van standaardtaal en/of woorden uit de omgangstaal worden gebruikt. tijdens een vergadering een verhit gesprek volgen tussen het hoofd van de afdeling en één van de medewerkers. (WE) In een café of op een feestje een geanimeerd gesprek tussen vrienden volgen (DL) Kan van discussies over actuele en vertrouwde thema's de hoofdlijnen volgen. een discussie met buitenlandse scholieren over het gedogen van soft drugs (OPL) een discussie over een eerlijker verdeling van de werkzaamheden tijdens een stage of vakantiebaantje in het buitenland (OPL, WE) Kan in discussies over thema's binnen het eigen vak- of interessegebied de argumentatie volgen en belangrijke punten in detail begrijpen. begrijpen van de argumenten voor en tegen het gedogen van soft drugs tijdens een discussie met buitenlandse scholieren (OPL) begrijpen van verschillende standpunten en posities van partijen tijdens een onderhandelingsgesprek over een bekend onderwerp (WE) Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 32

39 Spreken 2. Een publiek toespreken A1 A2 B1 B2 C1 Kan een korte, vooraf geoefende mededeling voorlezen aan een groep. tijdens een bezoek van of aan buitenlandse gasten een kort welkoms- of dankwoord spreken (DL, WE) tijdens een uitwisseling in enkele zinnen een sportdag of feest openen (OPL) op een conferentie in enkele zinnen een spreker introduceren (OPL, WE) Kan voor een groep in korte, vooraf ingeoefende zinnen iets aankondigen of meedelen. tijdens een uitwisseling een groepsindeling bekend maken en zeggen hoe laat en waar de volgende activiteit begint (OPL) de weg naar een hotel of restaurant uitleggen aan een groep buitenlandse gasten (DL, OPL, WE) bij een bezoek van buitenlandse gasten aan bedrijf of school de belangrijkste veiligheidsvoorschriften meedelen (OPL, WE) Kan in alledaagse of vertrouwde situaties duidelijke mededelingen en aankondigen doen aan een groep. als 'reisleider' optreden bij een excursie met buitenlandse bezoekers (OPL, WE) een van te voren ingeoefend gelegenheidstoespraakje houden bij een feestelijke gebeurtenis (DL, OPL, WE) bij een spel of sportwedstrijd de spelregels uitleggen (OPL) Kan in de meeste situaties spontaan iets in een groep aankondigen of meedelen. bij verwikkelingen tijdens uitwisselingen nieuwe regels / regelingen uitleggen aan collega's / medescholieren (OPL, WE) collega's/medestudenten uitnodigen 's avonds in het café om een verjaardag te vieren (OPL, WE) Kan vlot en bijna zonder enige moeite aankondigingen en mededelingen doen in een groep. op een congres met flair en humor een hooggeleerde spreker aankondigen (OPL, WE) als leider van een delegatie vertegenwoordigers van officiële instanties toespreken (OPL, WE) als (dag)voorzitter een conferentie of studiebijeenkomst leiden (OPL, WE) als voorzitter van een werkgroep meningen samenvatten en conclusies trekken (OPL, WE) Kan een kort, eenvoudig, vooraf ingeoefend praatje houden voor een groep. met visuele ondersteuning (dia's, kaarten, PowerPoint) iets vertellen over toeristische attracties in de eigen stad of streek (OPL, WE) een korte spreekbeurt houden over een vertrouwd onderwerp zoals een hobby, (huis)dieren, een feest, een beroep (OPL) Kan een eenvoudige presentatie of spreekbeurt houden. over een onderwerp van eigen keuze, zoals een hobby of de geschiedenis van de eigen stad of streek (OPL) bij bedrijfsbezoek of op een beurs standaardinformatie over de producten of diensten van het eigen bedrijf geven (WE) verslag doen over een taalstage of taalcursus aan medestudenten (OPL) Kan een duidelijk en gedetailleerd betoog houden over onderwerpen uit eigen interessesfeer of werkgebied. bij een conferentie of studiebijeenkomst in een plenaire zitting verslag doen van een werkgroep (OPL, WE) een presentatie houden voor medestudenten over een bestudeerd onderwerp, waarbij voor- en nadelen van verschillende standpunten besproken worden (OPL) een presentatie houden op een vakbeurs over een nieuw ontwikkeld product en daarbij vragen uit het publiek zonder veel moeite beantwoorden (WE) in een werkgroep een voorstel of plan in detail presenteren (OPL, WE) Kan een duidelijke en goed opgebouwde presentatie houden over een complex onderwerp en daarbij haast moeiteloos reageren op onderbrekingen. in een formele bedrijfspresentatie waarbij cijfers en grafieken uitgebreid worden geïnterpreteerd de bedrijfsfilosofie toelichten (WE) een technisch probleem uiteenzetten in voor leken begrijpelijke termen (OPL, WE) als woordvoerder van een studentenvereniging een actieplan presenteren (OPL) als lid van een internationale beweging een presentatie houden om de vergadering te overtuigen van een bepaald standpunt of te winnen voor een bepaalde kandidaat (PU) Taalprofielen, maart 2004 Bron: Common European Framework of Reference for Languages, Raad van Europa, 2001 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 33

40 Bijlage 3 Uitwerking diverse methodes In deze bijlage zijn uitwerkingen van diverse Nederlandse en Engelse methodes te vinden. Er zijn voor Engels taalonderwijs op de basisschool verschillende mogelijkheden. Leerkrachten kunnen werken met een methode die geschikt is voor groep 1 t/m 4 of 5 t/m 8, een methode die een doorgaande leerlijn biedt van groep 1 t/m 8 of met losse activiteiten. Daarnaast is er nog de keuze tussen een Engelse of Nederlandse methode. Engelse methodes Engelse methodes van diverse uitgevers: Cambridge University Press Join in (groep 1-8) Join Us for English (groep 1-8) Playway to English (groep 2-5) Primary colours (groep 3-8) MacMillan Education Bravo! (8 groep 1-8) Briljant Fun (2-4) Hello, Robby Rabbit (groep 1-2) Here comes Minibus / Here comes Superbus (groep 3-8) Here s Patch the Puppy (groep 1-2) Little Bugs / Big Bugs (groep 3-8) Story Magic (groep 5-8) Picture Grammar for Children (groep 6-8) Chit Chat (groep 5-8) Cookie and friends (groep 1-2) Happy House/Street/Earth (groep 3-8) I Spy (groep 3-8) New Chatterbox (groep 5-8) Teddy s train (groep 1-2) Super me (groep 3-4) Pearson-Longman Backpack (groep 3-8) English adventure (groep 3-8) Excellent! (groep 3-8) Fun English (voor groep 3-8) Gogo loves English (groep 1-8) Let s Learn English (groep 3-8) My first English adventure (groep 1-3) Oxford University Press Nederlandse methodes Take it Easy Take it Easy van de uitgever Thieme Meulenhoff is een methode die uiterst geschikt is voor het digibord. Kenmerkend voor de methode is dat de lessen grotendeels door digiboard teachers gegeven worden. Hierdoor krijgen de leerlingen goed uitgesproken Engels te horen en dit helpen om een goede uitspraak in het Engels te ontwikkelen. De bedoeling van Take it Easy is dat de leerlingen gaandeweg steeds meer woorden kunnen verstaan, horen hoe ze uitgesproken worden en zien hoe ze geschreven worden. Auditieve input wor ondersteund door visuele informatie daaraan te koppelen. Er zijn veel voordelen om voor de methode Take it Easy te kiezen. De uitspraak van de eigen groepsleerkracht vormt geen belemmering voor het juist aanleren van uitspraak in het Engels. Ook neemt het een drempel weg bij leerkrachten die moeite hebben met hun eigen Engelse taalvaardigheid. De methode is vanaf 2012 beschikbaar voor groep 1 t/m 8 en veel andere methodes bieden dit niet. Het werkboek is in full colour en de instructies gaan compleet via het digibord en is erg visueel. Andere methodes bevatten vaak wel ict-aanvullingen maar deze staan op verschillende plekken (cd, cd-rom, website) en zijn niet centraal verzameld. Take it Easy is ook geschikt voor combinatieklassen. Als nadeel wordt in het onderzoek genoemd de aansluiting bij het niveau van de leerlingen en de volheid van het lesprogramma. Leerkrachten vinden het niveau over het algemeen (te) hoog en hebben aansluitingsproblemen. De methode zal de eerste jaren na invoering voor problemen zorgen in de hogere klassen die nog niet eerder met de methode hebben gewerkt. Een ander probleem is de werkdruk die de methode met zich meebrengt. De methode veronderstelt dat er 50 minuten per week Engels gegeven moet worden, maar mede door het aansluitingsprobleem is dit moeilijk haalbaar volgens de meeste leerkrachten (Hovius, van Kessel & van der Linden, 2010). Daarnaast is de methode niet goedkoop in de aanschaf, omdat de werkboeken full-colour zijn en elk jaar voor elke leerling opnieuw besteld moeten worden. Groove.me Groove.me is een digitale methode voor groep 5 t/m 8 die gebaseerd is op muziek en is daarom voor veel leerlingen erg aansprekend. De methode gebruikt bekende popsongs en eigentijdse hits om Engels te leren. Door op het digibord naar Engels liedjes te luisteren leren kinderen onbewust erg veel woorden en de juiste uitspraak. De methode is erg interactief en is opgebouwd volgens een vast patroon. Het leren van het liedje en de uitleg is erg klassikaal. De methode werkt via een Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 34

41 website waar alle informatie voor de leerkracht staat en de werkbladen voor de leerlingen. Per jaar zijn er 30 lessen en één liedje wordt in twee lessen behandeld. In maart 2012 is Groove.me genomineerd voor een IPON award ter bevordering van innovatief leren. Real English Real English van Thieme Meulenhoff is geschikt voor groep 5 t/m 8 en biedt leerlingen het element fun bij Engels. Door strips, cartoons en onderdelen op het digibord wordt Engels met humor aangeboden. De methode gebruikt Engels en Nederlands en is dus begrijpelijker voor de leerlingen dan een methode die totaal in het Engels is. Just do it! Just do it! van Thieme Meulenhoff is een methode voor groep 5 t/m 8 die erg geschikt is voor zelfstandig werken. De lesstof is niet gekoppeld aan leerjaren maar aan 3 niveaus; voor 9-10, en jaar. Elke leerling kan hier in zijn eigen tempo aan werken en zij houden dit bij op een workpass. De leerlingen kunnen zelf de vertaling opzoeken wanneer zij het niet snappen en kijken alles ook zelf na. De methode gebruikt een audio-cd tijdens de lessen en is niet geschikt voor het digibord. Hello world nieuwe versie De Nijenoord gebruikt nu een oudere versie van Hello world. Inmiddels is er door de uitgever Malmberg een nieuwere versie uitgegeven welke geschikt is van groep 5 t/m 8. Hello world legt het accent op mondeling taalgebruik. Kennis van de taal is niet het hoofddoel, maar het kunnen communiceren in alledaagse situaties. De methode gebruikt het digibord voor filmpjes. Voor combinatieklassen is het mogelijk om het eerste jaar een andere verhaallijn te hanteren dan volgende andere jaar. Toetsing Dit kan een motivatie zijn om hiervoor te kiezen, omdat het een waardevol resultaat oplevert. Vaak worden de examens door de ouders zelf bekostigd en is het geen verplicht onderdeel van het lesprogramma. Anglia Een vorm van extra toetsing naast de methodetoetsen is het afnemen Anglia-examens. Deze zijn internationaal erkend. De examens zijn door elke leerling op eigen niveau te maken en geven ook een officieel certificaat af. Sinds 2005 kan naast de schriftelijke examens ook een luistertoets en speaking test afgenomen worden. Het Anglia examen kent veertien niveaus, waarvan het Proficiency Level toegang geeft tot Engelse Universiteiten en Hogescholen. Bij het Anglia-examen wordt er voor de leerkrachten precies omschreven welke woorden en vaardigheden beheerst moeten worden voor het examen. Op deze manier leren de leerlingen stap voor stap Engels en kunnen zij jaarlijks een niveau verder komen, iets wat ook door kan lopen op het voortgezet onderwijs. Naast de examens biedt het Anglia Netwerk veel andere activiteiten, zoals trainingen, studiebezoeken en studiereizen, meetings, workshops, summerschools en camps. Cambridge examens Een andere vorm van toetsing voor Engels in het basisonderwijs is door middel van de internationaal bekende Cambridge examens, een erkend diploma in 122 landen. De variant voor het basisonderwijs heet de Cambridge Young Learners Test. De test is beschikbaar op drie niveaus voor het basisonderwijs: starters, movers en flyers. Na de basisschool is het mogelijk om verder te gaan met de Cambridge examens. Op sommige middelbare scholen worden de examens ook afgenomen. Dit gebeurt door native speakers. Cito Naast Anglia en Cambridge biedt ook cito een vorm van toetsing voor Engels in het basisonderwijs aan. Cito heeft twee Engelse toetsen voor het basisonderwijs: Me2! Een toets voor het einde van groep 7 en een toets voor groep 8. Hierbij wor de leesvaardigheid, kijk- en luistervaardigheid en woordenschat getest. Dit sluit qua niveau en thematiek aan bij de vijf meest gebruikte lesmethoden voor groep 7 en 8. Omdat deze toetsen ontwikkeld zijn voor kinderen die alleen Engels in groep 7 en 8 hebben gehad, zijn ze voor vvto-leerlingen vaak te makkelijk. De toetsniveau is A1 (en soms A2) van het Europees Referentiekader. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 35

42 Bijlage 4 Prinseschool Enschede Op aanraden van mijn begeleider Joke Schokkenbroek heb ik gekeken naar hoe andere scholen Vroeg Engels hebben ingevoerd. Hieronder was ook de Prinseschool in Enschede, één van de 11 internationale basisscholen in Nederland die door het ministerie als zodanig zijn erkend (IGBO). Deze school heeft een Engelstalige afdeling voor begaafde leerlingen. Deze school was interessant om te onderzoeken, omdat hun situatie erg lijkt op die van de Nijenoord; de school staat dicht bij de universiteit waardoor er veel leerlingen van hoogopgeleide ouders op de school zitten. Daarnaast heeft De Prinseschool ook een groot aantal leerlingen met een andere nationaliteit, doordat de ouders hierheen verhuisd zijn om te werken op de universiteit. Dit heeft de Nijenoord minder. Ook werkt De Prinseschool met IPC, een methode voor de zaakvakken, waar ook De Nijenoord mee werkt. Zij combineren IPC zelfs met Engels. Om meer te weten te komen over het Engelse taalonderwijs op deze bijzondere school heb ik contact gezocht met de Intern Begeleider van De Prinseschool Debbie van de Lei. Bezoek Prinseschool In december 2011 heb ik een bezoek gebracht aan De Prinseschool en daarbij Debbie van de Lei geïnterviewd. De Prinseschool heeft drie locaties en elk heeft een eigen populatie leerlingen. De Prinseschool is verbonden aan de Prinseschool is de Internationale School Twente, welke op de locatie Staringstraat is gevestigd. Deze locatie heeft een meer elitaire populatie leerlingen. Op de hoofdlocatie Prinsestraat is ere en gemengde populatie aan leerlingen, maar nog altijd bovengemiddeld veel hoogbegaafde leerlingen. Ook is er nog de locatie Daalweg, waar sociaal zwakkere leerlingen meer voorkomen. De Prinseschool heeft dus onder haar 800 leerlingen een zeer bijzondere populatie. Vanaf 1992 wordt er gewerkt aan internationalisering en hoogwaardig tweetalig onderwijs in het Engels en Nederlands. Er wordt vanaf groep 1 tot 8 Engels gegeven. Alle leerlingen krijgen 80% van de tijd in het Nederlands les en 20% in het Engels. Bij de Internationale School is dit omgekeerd en wordt er 20% in het Nederlands lesgegeven en 80% in het Engels door een native speaker. In groep 3 heeft het minder de aandacht. De aandacht ligt dan bij het aanvankelijk lezen en spellen. Een bijzondere keuze, omdat zij hiermee veronderstellen dat twee talen tegelijk aanbieden een negatieve invloed heeft op het leren lezen en schrijven. Vroegtijdig vreemdetalenonderwijs TTO Vanaf groep 1 wordt er dus zogezegd 20% van de lestijd Engels gesproken. Dit gebeurt zonder native speaker, door de eigen groepsleerkracht. De school werkt met IPC, een curriculum voor de zaak- en creatieve vakken, waarbij effectief leren centraal staat. De thema s worden units genoemd en De Prinseschool voert één van de drie à vier units per jaar uit volledig in het Engels. Er wordt gewerkt met een wand waarop de ontwikkelingen worden bijgehouden. In hele school worden hierop ook Engelse keywords opgehangen. Naast een unit in het Engels bij IPC heeft de school ook nog methodes voor Engels. In groep 1 tot 4 wordt gewerkt zonder methode en veel met classroom English. Er wordt Engels gebruikt als instructietaal tijdens kringgesprekken, liedjes en spellen. In groep 5 tot 8 wordt er gewerkt met de methode Take it Easy van Thieme Meulenhoff. Deze methode helpt via het digibord met native speaking, zodat de leerkracht zich hierover geen zorgen hoeft te maken. Vanaf 2012 is deze methode ook beschikbaar voor groep 1 t/m 4. De Prinseschool gaat dit ook invoeren in de onderbouwgroepen. Ook is Engels in alle groepen steeds meer een instructietaal tijdens bijvoorbeeld de reken- of gymles. Scholing De leerkrachten op de Prinseschool geven zelf de Engelse lessen en in de bovenbouw krijgen zij dus hierbij hulp van de methode die veel instructie op het digibord door een native speaker bevat. Niet elke leerkracht kan perfect Engels spreken op De Prinseschool. Hierop wordt wel geselecteerd bij het werven van nieuw personeel. De sollicitatiegesprekken worden in het Engels gehouden, om zo de Engelse taalvaardigheid van de potentiële leerkrachten te testen. De leerkrachten die al op de school werkzaam zijn krijgen een jaarlijks nascholingsprogramma Classroom English. De leerkrachten worden opgeleid voor het Europees certificaat International teacher. De school is er tegen het Oxford English, waarbij de traditionele Britse spellingswijze wordt aangehouden. Er zijn niet perse native speakers nodig om goed Engels te geven. Toetsing Vanaf groep 5 biedt de school de mogelijkheid om Anglia examens te maken op eigen niveau. Deze moeten ouders zelf bekostigen, maar het levert ook een resultaat op voor het kind. Ouders vinden dit een meerwaarde. Daarnaast worden er methodetoetsen afgenomen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 36

43 Challengegroup Omdat De Prinseschool een hoge populatie hoogbegaafde leerlingen heeft, is er een special challengegroup. Hiervoor is een apart lokaal en een aparte leerkracht. Leerlingen slaan stof van hun eigen leerjaar over en werken een aantal uur per week in kleine groepjes in de challengegroup. Tijdens mijn bezoek aan de Prinseschool heb ik een les bijgewoond van een challengegroup met middenbouwleerlingen. Zij kregen instructie in het Engels en gingen onderzoek doen naar de Oudheid. Ze moesten samen overleggen welk soort stam zij waren en hierover verschillende levensomstandigheden afspreken met elkaar. Er werd in deze challengegroup veel gewerkt met Engels als instructietaal en ook werd er al meer aandacht besteed aan grammatica voor bovenbouw en voortgezet onderwijs bij leerlingen die dit normaal nog niet aangeboden zouden krijgen. Het was een erg mooie werkvorm waarin de aandacht voor talentontwikkeling en Meervoudige Intelligentie 16 goed te zien was. Het was erg leerzaam om te kijken hoe de Prinseschool haar Engelse taalonderwijs invult, omdat de situatie te vergelijken is met die van De Nijenoord. De Prinseschool kan zeker een voorbeeld zijn met hun werkwijze bij IPC, wat gedeeltelijk in het Engels gegeven wordt. 16 Intelligentie betekent volgens Gardner: de bekwaamheid om te leren, om problemen op te lossen. Dit kan volgens hem op verschillende (dus meervoudige) manieren. Dit betekent dat je op sommige manieren meer intelligent bent dan op andere. Bron: wikipedia Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 37

44 Bijlage 5 Enquêtes ouders, leerlingen en leerkrachten Hieronder zijn alle uitslagen van de enquêtes te vinden. Ouders 1. In welke klas(sen) heeft u een kind op De Nijenoord? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal 1 19,7% 15 2/3 40,8% 31 4/5 46,1% ,2% 7 6/7 27,6% ,4% 14 totaal Welke talen spreekt u thuis met uw kind(eren)? Percentage Aantal Alleen Nederlands 89,5% 68 Nederlands en Engels 1,3% 1 Anders namelijk... 9,2% 7 totaal Komt uw kind wel eens in aanraking met een andere taal? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal Nee, eigenlijk (nog) niet. 5,3% 4 Ja, via media zoals tv of computer. 80,3% 61 Ja, op vakantie. 72,4% 55 Ja, door anderstalige familie of vrienden. 36,8% 28 Anders namelijk.. (geef nadere toelichting) 5,3% 4 totaal 76 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 38

45 4. Vindt uw kind andere talen interessant? Percentage Aantal Ja 93,4% 71 Nee 2,6% 2 Weet ik niet 3,9% 3 totaal Op dit moment wordt op De Nijenoord Engels gegeven in groep 7 en 8 zoals wettelijk verplicht is. Wat vindt u van de volgende stellingen over het eerder geven van Engels dan nu wettelijk verplicht is? Eerder aandacht voor Engels op de basisschool... totaal mee beetje mee redelijk mee helemaal oneens oneens eens mee eens is gunstig voor zelfontplooiing van kinderen. kan verwarrend zijn met de Nederlandse taalverwerving op de basisschool. vormt een extra uitdaging die mijn kind mogelijk nodig heeft. vraagt teveel van kinderen wanneer zij nog niet in groep 7 of hoger zitten. vergroot kansen op arbeidsmarkt in binnen- en buitenland voor mijn kind. is belangrijk voor vaardigheid in spreken van Engels met bv. Engelstalige familieleden. gaat altijd ten koste van andere dingen op school, dus is niet van meerwaarde. 3,9% (3) 3,9% (3) 38,2% (29) 53,9% (41) 39,5% (30) 31,6% (24) 26,3% (20) 2,6% (2) 2,6% (2) 14,5% (11) 35,5% (27) 47,4% (36) 50% (38) 38,2% (29) 9,2% (7) 2,6% (2) 7,9% (6) 21,1% (16) 39,5% (30) 31,6% (24) 18,4% (14) 11,8% (9) 47,4% (36) 22,4% (17) 44,7% (34) 40,8% (31) 11,8% (9) 2,6% (2) Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 39

46 totaal mee beetje mee redelijk mee helemaal Vervolg vraag 5 oneens oneens eens mee eens vindt/vinden mijn kind(eren) waarschijnlijk interessant. vergroot de algemene affiniteit met taal. is nog niet belangrijk op de basisschool. is belangrijk, want aandacht voor vreemde talen is sowieso belangrijk in het onderwijs. 5,3% (4) 2,6% (2) 32,9% (25) 59,2% (45) 5,3% (4) 5,3% (4) 30,3% (23) 59,2% (45) 63,2% (48) 27,6% (21) 5,3% (4) 3,9% (3) 3,9% (3) 5,3% (4) 32,9% (25) 57,9% (44) totaal Wat vindt u het belangrijkste aan Engelse taalonderwijs op de basisschool? Percentage Aantal Leren spreken in het Engels. 90,8% 69 Leren lezen in het Engels. 6,6% 5 Leren schrijven in het Engels. 2,6% 2 Het kennen van de grammaticaregels van Engels. 0% 0 totaal 76 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 40

47 7. Als u één of meerdere kinderen in groep 7 of 8 heeft, hoe denkt u dat uw kind(eren) de Engelse lessen ervaren op dit moment? (Wanneer u geen kind heeft dat in groep 7 of 8 zit deze vraag niet invullen). Percentage Aantal Mijn kind(eren) vinden de lessen Engels op De Nijenoord leuk en interessant. Mijn kind(eren) vinden de lessen Engels op De Nijenoord niet leuk en interessant. Ik hoor er weinig over van mijn kind(eren), maar ik denk positief. Ik hoor er weinig over van mijn kind(eren), maar ik denk niet positief. Ik hoor er nooit wat over van mijn kind(eren), dus ik weet het niet. 36% 9 24% 6 32% 8 4% 1 4% 1 totaal 25 overgeslagen Wat zou u een goed moment vinden om te starten met Engels op De Nijenoord? Percentage Aantal vanaf groep 1 26,3% 20 vanaf groep 2/3 15,8% 12 vanaf groep 4/5 30,3% 23 vanaf groep 6 21,1% 16 vanaf groep 7 zoals nu gebeurt. 6,6% 5 totaal 76 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 41

48 9. Wat zou u ervan vinden als De Nijenoord Engels vanaf groep 1 gaat aanbieden? Kunt u dit kort toelichten? Percentage Aantal Uitstekend, want.. 39,5% 30 Geen bezwaar, want.. 30,3% 23 Niet goed voor mijn kind, want.. 6,6% 5 Niet goed voor alle kinderen, want.. 23,7% 18 totaal 76 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 42

49 Kinderen groep 3 tot 6 1. In welke groep zit je? Percentage Aantal Groep 3 27,2% 22 Groep 4 7,4% 6 Groep 5 25,9% 21 Groep 6 39,5% 32 totaal Ken jij al wat Engelse woorden of zinnen? Percentage Aantal ja 93,8% 76 nee 6,2% 5 totaal Hoor je wel eens ergens Engels? Je kunt meerdere vakjes aanklikken. Percentage Aantal Ja, op tv of in een film. 90,1% 73 Ja, ik ken iemand die wel eens Engels praat. 46,9% 38 Nee, ik hoor nooit Engels. 1,2% 1 Ja, op een andere plek namelijk totaal Denk je dat Engels leren leuk is? Percentage Aantal Ja, want 83,8% 67 Nee, want 2,5% 2 Misschien, want 13,8% 11 totaal 81 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 43

50 5. Gebruik jij wel eens Engels? Percentage Aantal Ja 55,6% 45 Nee 44,4% 36 totaal Hoe denk je over Engels leren? Percentage Aantal Het is moeilijk. 9,9% 8 Het is een beetje moeilijk. 84% 68 Het is niet moeilijk. 6,2% 5 totaal Zou je het leuk vinden om meer Engelse woorden en zinnen te weten? Percentage Aantal Ja ik vind het leuk om te leren, omdat... 97,5% 79 Nee ik vind het niet leuk om te leren, omdat... 2,4% 2 totaal 81 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 44

51 Kinderen groep 7/8 1. Vind je Engels leren leuk? Percentage Aantal Ja 46,7% 42 Nee 4,4% 4 Een beetje 48,9% 44 totaal Vind je dat je zelf goed Engels kunt? Percentage Aantal Ja, ik ben er al best goed in! 26,7% 24 Ja, ik ben er een beetje goed in. 45,6% 41 Nee, ik zou het nog wat beter willen leren. 20% 18 Nee, ik vind het heel erg moeilijk en ben er slecht in. 7,8% 7 totaal Waarvan heb jij je Engels geleerd? Percentage Aantal Van de Engelse lessen op school. 67,8% 61 Van vrienden of familie die me hebben geholpen met Engels. 14,4% 13 Van tv of uit een film. 33,3% 30 Van een spelletje (computerspelletje, bordspel enz.). 24,4% 22 Op vakantie. 32,2% 29 Nog op een andere manier, namelijk 24,4% 22 totaal 90 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 45

52 4. Waar kom je wel eens Engels tegen? Je kunt meerdere hokjes aanklikken. Percentage Aantal Op tv of in een film. 97,8% 88 Op de computer. 82,2% 74 Op straat. 21,1% 19 Iemand die ik ken spreekt het wel eens. 32,2% 29 Ik kom het nooit tegen. 0% 0 ergens anders namelijk... 21,1% 19 totaal Wist je al dingen in het Engels voordat je er les in kreeg op school? Je kan meerdere hokjes aanklikken. Percentage Aantal Ja, ik wist al een paar woorden. 52,2% 47 Ja, ik wist al een paar zinnen. 40% 36 Ja, ik kon al een beetje een gesprekje voeren. 31,1% 28 Ja, ik spreek al best vaak Engels. 14,4% 13 Nee, ik wist nog bijna niks. 3,3% 3 totaal 90 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 46

53 6. Wat vind je van Engels zoals je dat nu hebt op school? vind ik helemaal niet! vind ik een beetje klopt helemaal! Het boek en werkboek zien er leuk uit. 32,2% (29) 60 % (54) 7,8% (7) De opdrachten zijn makkelijk. 7,8% (7) 67,8% (61) 24,4% (22) Ik leer veel Engels van dit boek en de lessen. 21,1% (19) 56,7% (51) 22,2% (20) Engels is saai. 37,8% (34) 40% (36) 22,2% (20) De opdrachten zijn leuk om te maken. Ik snap altijd wat ik moet doen in het werkboek. Het is soms moeilijk om Engels te begrijpen. Ik vind het eng om hardop Engels te praten. 24,4% (22) 63,3% (57) 12,2% (11) 7,8% (7) 63,3% (57) 28,9% (26) 25,6% (23) 50% (45) 24,4% (22) 57,8% (52) 33,3% (30) 8,9% (8) De meester of juf geeft leuk Engels. 22,2% (20) 55,6% (50) 22,2% (20) Engels is cool om te kunnen. 10% (9) 38,9% (35) 51,1% (46) totaal Zou je meer Engels willen krijgen dan nu? Kies ja of nee en vul ook in waarom. Percentage Aantal Ja, want 65,6% 59 Nee, want 34,4% 31 totaal 90 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 47

54 8. Als je een andere methode zou krijgen voor Engels, wat is dan belangrijk? Klik de goede rondjes aan. Helemaal niet belangrijk Niet zo belangrijk Best belangrijk Heel erg belangrijk Leuke plaatjes. 5,6% (5) 36,7% (33) 47,8% (43) 10% (9) Dat het ook opdrachten op het digibord heeft. 5,6% (5) 32,2% (29) 41,1% (37) 21,1% (19) Dat je veel kan samenwerken. 2,2% (2) 16,7% (15) 50% (45) 31,1% (28) Dat er veel spelletjes in staan. 4,4% (4) 30% (27) 33,3% (30) 32,2% (29) Dat de uitleg makkelijk is. 2,2% (2) 6,7% (6) 42,2% (38) 48,9% (44) totaal Wat wil jij graag leren in het Engels? Je kunt meerdere hokjes aanklikken. Percentage Aantal Goed Engels leren verstaan. 87,8% 79 Goed Engels leren lezen. 75,6% 68 Goed Engels leren schrijven. 57,8% 52 Engelse gesprekken kunnen voeren. 87,8% 79 Nog iets anders namelijk... 4,4% 4 totaal 90 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 48

55 Leerkrachten groep 1 t/m 6 1. Aan welke klas geef je les op De Nijenoord? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal 1 20% 3 2/3 26,7% 4 4/5 40% % 3 totaal Wanneer heb je voor het laatst scholing gehad voor Engels? Percentage Aantal Voortgezet onderwijs 40% 6 Hoger beroepsonderwijs (pabo o.i.d.) 46,7% 7 Vrije tijd (cursus o.i.d.) 6,7% 1 Nooit scholing gehad in Engels. 6,7% 1 totaal Heb je wel eens Engels gegeven in het basisonderwijs? Percentage Aantal Ja, in groep 7 en/of 8. 33,3% 5 Ja, ook eerder dan groep 7. 26,7% 4 Ja, alleen tijdens stage in groep 7 en/of 8. 20% 3 Ja, alleen tijdens stage eerder dan groep 7. 0% 0 Nee nooit. 20% 3 totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 49

56 4. Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (gesprekken volgen) Kan ik Nee, kan ik Kan ik een grotendeels ls, Ja, kan ik niet. beetje. maar niet wel. helemaal. Ik kan het onderwerp begrijpen wanneer er in een gesprek langzaam en duidelijk gesproken wordt. Ik begrijp de hoofdpunten in een gesprek dat ik interessant vind. Ik begrijp de meeste details en argumentatie van gesprekken die ik interessant vind. Ik begrijp gesprekken over complexe onderwerpen waarbij veel abstracte woorden of uitdrukkingen worden gebruikt. 0% (0) 0% (0) 6,7% (1) 93,3% (14) 0% (0) 0% (0) 6,7% (1) 93,3% (14) 0% (0) 6,7% (1) 20% (3) 73,3% (11) 6,7% (1) 13,3% (2) 53,3% (8) 26,7% (4) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 50

57 5. Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (spreken) Kan ik Nee, kan ik Kan ik een grotendeels, Ja, kan ik niet. beetje. maar niet wel. helemaal. Ik kan een korte, vooraf geoefende mededeling voorlezen aan een groep. Ik kan met een korte voorbereiding een eenvoudige spreekbeurt of presentatie houden. Ik kan in de meeste situaties een persoon of groep iets spontaan meedelen en kort uitleggen. Ik kan vlot en zonder enige moeite aankondigingen en mededelingen doen in een groep. Ik kan hierbij reageren op complexe onderwerpen. 0% (0) 0% (0) 0% (0) 100% (15) 6,7% (1) 6,7% (1) 13,3% (2) 73,3% (11) 0% (0) 6,7% (1) 26,7% (4) 66,7% (10) 13,3% (2) 13,3% (2) 40% (6) 33,3% (5) totaal Hoe sta je tegenover Engels taalonderwijs in groep 7 en 8? totaal niet beetje mee redelijk mee helemaal mee eens oneens eens mee eens Engels in het basisonderwijs is belangrijk. Engels spreekt leerlingen in het basisonderwijs aan. Engels is nog niet zo belangrijk op de basisschool als op de middelbare school. 0% (0) 0% (0) 26,7% (4) 73,3% (11) 0% (0) 0% (0) 60% (9) 40% (6) 33,3% (5) 33,3% (5) 20% (3) 13,3% (2) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 51

58 7. Veel scholen beginnen tegenwoordig eerder met het geven van Engels dan wettelijk verplicht is (groep 7), bijvoorbeeld vanaf groep 1 of vanaf groep 5. Wat vind je hiervan? totaal niet beetje mee redelijk mee helemaal mee eens eens eens mee eens Engels leren is leuk voor leerlingen van alle leeftijden. Engels leren is nuttig voor leerlingen van alle leeftijden. Vroeg Engels geven veroorzaakt verwarring als het tegelijk aangeleerd wordt met de Nederlandse taal. Ik heb goed zicht op de mogelijkheden voor Vroeg Engels op de basisschool. Ik zou het leuk vinden om mijn klas Engels te geven. Het vroeger geven van Engels is tijdverspilling. Vroeg Engels geven is goed voor professionele ontwikkeling. Ik zou het leuk vinden om Engels te geven aan mijn huidige klas. Eerder beginnen met Engels dan groep 7 kan nuttig zijn. Ik zou het moeilijk vinden om Engels te geven aan mijn huidige klas. 0% (0) 20% (3) 46,7% (7) 33,3% (5) 6,7% (1) 20% (3) 46,7% (7) 26,7% (4) 40% (6) 40% (6) 13,3% (2) 6,7% (1) 53,3% (8) 46,7% (7) 0% (0) 0% (0) 6,7% (1) 26,7% (4) 20% (3) 46,7% (7) 60% (9) 26,7% (4) 13,3% (2) 0% (0) 33,3% (5) 33,3% (5) 33,3% (5) 0% (0) 13,3% (2) 26,7% (4) 13,3% (2) 46,7% (7) 6,7% (1) 26,7% (4) 40,% (6) 26,7% (4) 80% (12) 13,3% (2) 6,7% (1) 0% (0) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 52

59 8. Kun je aangeven wat je van de volgende stellingen over Vroeg Engels en De Nijenoord vindt? totaal niet een beetje redelijk mee helemaal mee eens mee eens eens mee eens De leerlingen op De Nijenoord zijn geschikt om eerder Engels aan te geven dan dat nu gedaan wordt (groep 7/8). Vroeg Engels voor De Nijenoord zou een verrijking zijn om zich mee te profileren. Vroeg Engels is De Nijenoord nog niet aan toe; we hebben het al te druk. De leerkrachten op De Nijenoord zijn niet geschikt om Vroeg Engels te geven. Vroeg Engels is een goed idee voor De Nijenoord. 0% (0) 26,7% (4) 33,3% (5) 40% (6) 20% (3) 0% (0) 60% (9) 20% (3) 20% (3) 40% (6) 20% (3) 20% (3) 73,3% (11) 26,7% (4) 0% (0) 0% (0) 6,7% (1) 33,3% (5) 26,7% (4) 33,3% (5) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 53

60 9. Kun je aangeven in hoeverre je het eens bent met de volgende stellingen? totaal mee beetje mee redelijk mee helemaal oneens oneens eens mee eens Mijn eigen beheersing van Engels voldoende is om Engels als instructietaal te gebruiken tijdens een les. Mijn eigen beheersing van Engels is voldoende om het als voertaal te gebruiken tijdens een les. Ik zou mijn eigen niveau van Engels een belemmering vinden voor het geven van Engels in mijn klas. Ik heb hulp nodig met mijn eigen niveau van Engels, om het te kunnen geven in het basisonderwijs. Ik heb zelf slecht Engels gehad in het verleden, wat nu nog merkbaar is. Engels hoort alleen in de bovenbouw gegeven te worden. 0% (0) 6,7% (1) 53,3% (8) 40% (6) 0% (0) 20% (3) 33,3% (5) 46,7% (7) 60% (9) 26,7% (4) 13,3% (2) 0% (0) 60% (9) 20% (3) 20% (3) 0% (0) 66,7% (10) 26,7% (4) 6,7% (1) 0% (0) 46,7% (7) 33,3% (5) 13,3% (2) 6,7% (1) Ik vind Engels leuk. 0% (0) 6,7% (1) 33,3% (5) 60% (9) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 54

61 10. Als je in jouw huidige klas Engels zou kunnen of moeten geven, hoe zou je dat het liefste doen? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Percentage Aantal Met een methode die ook geschikt is voor het digibord. Met een methode die los te geven is van het digibord. Zonder vaste methode, met liedjes/spelletjes etc. tussendoor. Met een native speaker (iemand die Engels als moedertaal heeft). 86,7% 13 6,7% 1 53,3% 8 26,7% 4 Tijdens andere vakken Engelse integreren. 26,7% 4 Op projectmatige manier, dus soms meer aandacht besteden aan Engels, maar niet altijd. Met behulp van een computerprogramma wat de leerlingen zelfstandig kunnen gebruiken. Ik zou het op geen enkele manier willen geven in de toekomst. 66,7% 10 40% 6 0% 0 Of nog anders (geef nadere toelichting) 0% 0 totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 55

62 11. Vroeg Engels geven op De Nijenoord heeft voordelen en nadelen, wat vind je de belangrijkste voordelen? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal Nuttig voor leerlingen. 80% 12 Goed voor de professionele ontwikkeling van leerkrachten. Een verrijking voor De Nijenoord en goed voor de profilering. Must om mee te kunnen met ontwikkelingen in maatschappij. 13,3% 2 40% 6 46,7% 7 Leuk om te geven aan leerlingen. 40% 6 Een logische stap in schoolontwikkeling. 46,7% 7 Vroeg Engels is geschikt voor het soort leerlingen op De Nijenoord. Ik zie geen voordelen aan het geven van Vroeg Engels op De Nijenoord. 46,7% 7 6,7% 1 Een ander voordeel namelijk.. 0% 0 totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 56

63 12. Kun je aangeven hoe belangrijk de volgende dingen zijn bij een nieuwe methode in het algemeen? Dus niet perse voor Engels. eigenlijk niet belangrijk beetje belangrijk belangrijk ontzettend belangrijk Extreem duidelijke handleiding, laat niks aan verbeelding over. Genoeg mogelijkheden voor eigen invulling. 20% (3) 53,3% (8) 26,7% (4) 0% (0) 0% (0) 6,7% (1) 80% (12) 13,3% (2) Geschikt voor digibord. 0% (0) 6,7% (1) 53,3% (8) 40% (6) Heeft veel spelelementen. 0% (0) 6,7% (1) 40% (6) 53,3% (8) Vergt weinig instructie. 0% (0) 13,3% (2) 60% (9) 26,7% (4) Is zelfstandig te maken door leerlingen. 0% (0) 20% (3) 40% (6) 40% (6) Stimuleert coöperatief leren. 0% (0) 0% (0) 60% (9) 40% (6) Heeft goede toetsmogelijkheden. 13,3% (2) 26,7% (4) 40% (6) 20% (3) Makkelijk te gebruiken voor leerkrachten (vergt weinig voorbereiding). Integreert met andere vakken/projecten waar we mee bezig zijn. Veel mogelijkheid voor eigen invulling voor leerkrachten. 0% (0) 0% (0) 53,3% (8) 46,7% (7) 13,3% (2) 13,3% (2) 40% (6) 33,3% (5) 0% (0) 33,3% (5) 60% (9) 6,7% (1) totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 57

64 13. Vroeg Engels geven op De Nijenoord heeft voordelen en nadelen, wat vind je de belangrijkste nadelen? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal Ik vind mijn eigen niveau van Engels een belemmering. 6,7% 1 Het kost tijd. 53,3% 8 Vroeg Engels past niet bij de leerlingen op De Nijenoord. 0% 0 Moeilijk om voor me te zien in mijn klas. 20% 3 Niet van meerwaarde voor leerlingen op De Nijenoord. 0% 0 Verwarrend voor de Nederlandse taalverwerving. 20% 3 Het kost geld. 13,3% 2 Ik wil niks veranderen aan mijn huidige onderwijs. 0% 0 Ik zie geen nadelen aan Vroeg Engels geven op De Nijenoord. 46,7% 7 Een ander nadeel namelijk.. 0% 0 totaal Wat zou jij nodig hebben om goed Engels te geven in jouw groep? Percentage Aantal Scholing in mijn Engelse vaardigheid. 26,7% 4 Scholing voor een nieuwe methode. 13,3% 2 Informatie en scholing mogelijkheden van het geven van Engels op de basisschool. Ervaringen van andere scholen die al Engels geven. Een docent die in mijn klas Engels geeft, want ik wil/kan het niet. Anders namelijk.. 46,7% 7 46,7% 7 0% 0 20% 3 totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 58

65 15. In welke groep zou De Nijenoord moeten starten met Engels? Percentage Aantal 1 26,7% 4 2/3 20% 3 4/5 40% 6 6 0% ,3% 2 8 0% 0 totaal Moet De Nijenoord eerder beginnen met Engels? Percentage Aantal Ja 60% 9 Nee 40% 6 totaal 15 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 59

66 Leerkrachten groep 7 en 8 1. Hoeveel tijd besteed je nu aan Engels per week? Percentage Aantal minder dan 15 minuten 20% minuten 20% minuten 40% uur 20% 1 meer dan 2 uur 0% 0 totaal 5 2. Wanneer heb je voor het laatst scholing gehad voor Engels Percentage Aantal Voortgezet onderwijs 0% 0 Hoger beroepsonderwijs (pabo o.i.d.) 80% 4 In eigen vrije tijd (cursus o.i.d.) 20% 1 Nooit scholing gehad voor Engels. 0% 0 totaal 5 3. Besteed je ook aandacht aan Engels bij andere lesactiviteiten? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal Ja, bij creatieve vakken. 0% 0 Ja, IPC. 40% 2 Ja, bij gym. 0% 0 Ja, bij taal/rekenen. 20% 1 Nee, vind het ook niet nodig. 0% 0 Nee, maar zou het wel nuttig vinden. 60% 3 totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 60

67 4. Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (gesprekken volgen) Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar nog niet helemaal. Ja, kan ik wel. Ik kan het onderwerp begrijpen wanneer er in een gesprek langzaam en duidelijk gesproken wordt. Ik begrijp de hoofdpunten in een gesprek dat ik interessant vind. Ik begrijp de meeste details en argumentatie van gesprekken die ik interessant vind. Ik begrijp gesprekken over complexe onderwerpen waarbij veel abstracte woorden of uitdrukkingen worden gebruikt. 0% (0) 0% (0) 0% (0) 100% (5) 0% (0) 0% (0) 0% (0) 100% (5) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 40% (2) 20% (1) 40% (2) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 61

68 5. Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (spreken) Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar nog niet helemaal. Ja, kan ik wel. Ik kan een korte, vooraf geoefende mededeling voorlezen aan een groep. Ik kan met een korte voorbereiding een eenvoudige spreekbeurt of presentatie houden. Ik kan in de meeste situaties een persoon of groep iets spontaan meedelen en kort uitleggen. Ik kan vlot en zonder enige moeite aankondigingen en mededelingen doen in een groep. Hierbij kan ik reageren op complexe onderwerpen. 0% (0) 0% (0) 0% (0) 100% (5) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 20% (1) 60% (3) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 62

69 6. Wat is je mening over de manier waarop er Engels gegeven wordt op De Nijenoord op dit moment? totaal niet beetje mee redelijk mee helemaal mee eens oneens eens mee eens Ik gebruik naast de methode nog andere leermiddelen voor Engels. Er is genoeg mogelijkheid voor differentiatie. De handleiding van de 'Hello world' is goed te hanteren. Er is genoeg scholing voor leerkrachten voor Engels. De lesactiviteiten uit de methode 'Hello world' passen bij De Nijenoord. Ik kan makkelijk een werkverslag invullen voor Engels. De leerlingen zouden beter Engels kunnen leren met een andere aanpak. De leerlingen hebben plezier in de lessen Engels. Ik zou graag meer tijd besteden aan Engels. De lesactiviteiten uit de 'Hello world' zijn aansprekend. De leerlingen leren genoeg door de huidige methode. Leerlingen leren genoeg door mijn manier van lesgeven. 20% (1) 20% (1) 40% (2) 20% (1) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) 80% (4) 20% (1) 0% (0) 0% (0) 60% (3) 0% (0) 40% (2) 0% (0) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 0% (0) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) 0% (0) 60% (3) 40% (2) 0% (0) 60% (3) 40% (2) 0% (0) 60% (3) 40% (2) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) De methode is effectief. 40% (2) 20% (1) 20% (1) 20% (1) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 63

70 7. Hoe sta je tegenover Engels taalonderwijs in het basisonderwijs? totaal mee beetje mee redelijk helemaal oneens oneens mee eens mee eens Engels in het basisonderwijs is belangrijk. Er wordt nu op de Nijenoord genoeg aandacht besteed aan Engels. Engels is nog niet zo belangrijk op de basisschool als je het vergelijkt met de middelbare school. Eerder beginnen met Engels dan nu wettelijk verplicht in groep 7 kan nuttig zijn. Engels spreekt leerlingen in het basisonderwijs aan. Leerlingen op De Nijenoord vinden Engels over het algemeen moeilijk. 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 40% (2) 60% (3) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 20% (1) 40% (2) 20% (1) 0% (0) 20% (1) 0% (0) 80% (4) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 60% (3) 20% (1) Ik vind Engels geven leuk. 0% (0) 0% (0) 40% (2) 60% (3) Ik vind Engels geven moeilijk. 40% (2) 40% (2) 20% (1) 0% (0) totaal 5 8. Wat zou je willen veranderen aan het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord? Meerdere antwoorden mogelijk. Percentage Aantal Meer tijd voor Engels in de bovenbouw. 80% 4 Engels invoeren in de middenbouw. 40% 2 Engels in de onder- en middenbouw. 80% 4 Een nieuwe methode/materialen. 100% 5 Meer mogelijkheid voor scholing in het geven van goed Engels. 80% 4 Beter zicht op na te streven doelen. 80% 4 Engels behoeft geen verbetering. 0% 0 totaal 5 9. Hoe belangrijk zijn de volgende dingen aan een goede methode of benadering voor Engels Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 64

71 op De Nijenoord? eigenlijk niet belangrijk beetje belangrijk belangrijk ontzettend belangrijk Makkelijk te gebruiken voor leerkrachten (vergt weinig voorbereiding). Integreert met andere vakken/projecten waar we mee bezig zijn. 0% (0) 0% (0) 80% (4) 20% (1) 0% (0) 60% (3) 40% (2) 0% (0) Kost weinig lestijd. 20% (1) 80% (4) 0% (0) 0% (0) Heeft een duidelijke handleiding die niks aan de verbeelding overlaat. 0% (0) 40% (2) 60% (3) 0% (0) Vergt weinig instructie. 0% (0) 60% (3) 40% (2) 0% (0) Stimuleert coöperatief leren. 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) Is zelfstandig te maken door leerlingen. 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) Is geschikt voor het digibord. 0% (0) 0% (0) 40% (2) 60% (3) Bevat veel spelelementen. 0% (0) 20% (1) 60% (3) 20% (1) Biedt veel mogelijk tot differentiatie. 0% (0) 0% (0) 40% (2) 60% (3) Heeft goede toetsmogelijkheden. 0% (0) 0% (0) 60% (3) 40% (2) Veel mogelijkheid voor eigen invulling voor leerkrachten. 0% (0) 0% (0) 60% (3) 40% (2) Sluit aan op voortgezet onderwijs. 0% (0) 20% (1) 20% (1) 60% (3) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 65

72 10. Veel scholen beginnen tegenwoordig eerder met het geven van Engels dan wettelijk verplicht is (groep 7), bijvoorbeeld in groep 1 of groep 5. Wat vind je hiervan? totaal niet beetje mee redelijk mee helemaal mee mee eens oneens eens eens Het vroeger geven van Engels is tijdverspilling. Ik heb goed zicht op de mogelijkheden voor Vroeg Engels op de basisschool. Engels hoort alleen in de bovenbouw. Wanneer er vroeger begonnen wordt met Engels, gaat het niveau van Engels van de leerlingen omhoog. Vroeg Engels geven is goed voor de professionele ontwikkeling van de leerkrachten. Wanneer de leerlingen een hoger niveau van Engels hebben, is het moeilijker om Engels te geven in de bovenbouw. Engels leren is leuk voor leerlingen van alle leeftijden. Engels leren is nuttig voor leerlingen van alle leeftijden. Vroeg Engels geven veroorzaakt verwarring met de Nederlandse taal. 60% (3) 40% (2) 0% (0) 0% (0) 40% (2) 20% (1) 20% (1) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 0% (0) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 0% (0) 60% (3) 40% (2) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 0% (0) 0% (0) 20% (1) 80% (4) 60% (3) 20% (1) 0% (0) 20% (1) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 66

73 11. Kun je aangeven wat je van de volgende stellingen over Vroeg Engels en De Nijenoord vindt? totaal niet een beetje redelijk mee helemaal mee mee eens mee eens eens eens De leerlingen op De Nijenoord zijn geschikt om eerder Engels aan te geven dan dat nu gedaan wordt (groep 7/8). Vroeg Engels voor De Nijenoord zou een verrijking zijn om zich mee te profileren. Vroeg Engels is De Nijenoord nog niet aan toe; we hebben het al te druk. De leerkrachten op De Nijenoord zijn niet geschikt om Vroeg Engels te geven. Vroeg Engels is een goed idee voor De Nijenoord. Het is voor mij een probleem wanneer er eerder Engels gegeven gaat worden, omdat het niveau Engels van de leerlingen in de bovenbouw dan (te) hoog wordt voor mij als leerkracht. 20% (1) 20% (1) 20% (1) 40% (2) 20% (1) 0% (0) 20% (1) 60% (3) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 0% (0) 40% (2) 20% (1) 20% (1) 20% (1) 0% (0) 20% (1) 40% (2) 40% (2) 80% (4) 0% (0) 20% (1) 0% (0) totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 67

74 12. Wat zou jij nodig hebben om goed Engels te kunnen geven in jouw groep? Percentage Aantal Scholing in mijn Engelse vaardigheid. 60% 3 Scholing voor een nieuwe methode. 100% 5 Informatie en scholing mogelijkheden van het geven van Engels op de basisschool. Ervaringen van andere scholen die al Engels geven. Een docent die in mijn klas Engels geeft, want ik wil/kan het niet. 60% 3 60% 3 0% 0 totaal In welke groep zou De Nijenoord moeten starten met Engels? Percentage Aantal 1 40% 2 2/3 40% 2 4/5 0% % 1 7 0% 0 8 0% 0 totaal Moet De Nijenoord eerder beginnen met Engels? Percentage Aantal Ja 100% 5 Nee 0% 0 totaal 5 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 68

75 Bijlage 6 Analyse enquêtes In deze bijlage is de volledige analyse te vinden van de uitkomsten van de enquêtes. Ouders In totaal hebben 76 huishoudens via een digitale nieuwsbrief of een link op de schoolwebsite de enquête. De vraagstelling is niet alleen gericht op Engels, maar op vreemde talen in het algemeen. Thuissituatie In figuur 8, Gesproken talen thuis, is te zien welke talen de ouders thuis spreken met hun kind(eren). 90% van de ouders geeft aan dat er thuis alleen Nederlands gesproken wordt. 10% van de ouders geeft aan een andere taal te spreken thuis, dit is dan omdat één of meerdere gezins- of familieleden afkomstig is uit een anderstalig land. Dit is kenmerkend voor de autochtone leerlingenpopulatie van de school. Figuur 8: Gesproken talen thuis Welke talen spreekt u thuis? Alleen Nederlands Nederlands en Engels Anders Aanraking met talen In figuur 9, Aanraking met andere talen, is te zien op welke manier kinderen op De Nijenoord al in aanraking komen met andere talen. Slechts 5% van de ouders geeft aan dat hun kind(eren) nog niet in aanraking zijn gekomen met een andere taal. 81% van de kinderen komt in aanraking met een andere taal via media zoals de tv of computer. Ook geeft 72% aan dat op vakantie hun kinderen andere talen ervaren. Opvallend is ook dat 37% aangeeft dat kinderen in aanmerking komen met een andere taal door anderstalige familie of vrienden. 93% van de ouders geeft ook aan dat hun kind talen interessant vindt. Figuur 9: Aanraking met andere talen Komt u kind wel eens in aanraking met een andere taal? Ja, via media zoals tv of computer. Ja, op vakantie. Ja, door anderstalige familie of vrienden. Nee, eigenlijk (nog) niet. Anders. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 69

76 Ervaring eigen kinderen groep 7/8 Ouders met kinderen in groep 7 of 8 hadden is ook gevraagd om in te vullen hoe hun kinderen het huidige Engelse taalonderwijs op De Nijenoord ervaren. Hieruit blijkt dat 24% denkt dat hun kinderen dit niet leuk vinden. 68% denkt dat hun kinderen het Engelse taalonderwijs leuk vinden, of horen er niet veel over maar denken dat dit positief is. vvto In figuur 10, Mening vvto 1, is te zien wat ouders als voor- en nadelen van Vroeg Engels zien voor hun kind. Ouders zijn redelijk positief over het geven van Vroeg Engels; het is gunstig voor zelfontplooiing, is een extra uitdaging en vinden de meeste kinderen interessant. Engels op de basisschool is voor ouders belangrijk, omdat volgens 91% van hen aandacht voor talen in het basisonderwijs over het algemeen belangrijk is. Figuur 10: Mening vvto 1 Eerder aandacht voor Engels op de basisschool... 70% 60% 50% 40% 30% totaal mee oneens beetje mee oneens 20% 10% redelijk mee eens 0% is gunstig voor de zelfontplooing van kinderen. vormt een extra uitdaging die mijn kind nodig heeft. vindt/vinden mijn kind(eren) waarschijnlijk interessant. helemaal mee eens In figuur 11, Mening vvto 2, is te zien wat ouders als voor- nadelen zien aan het geven van Vroeg Engels in het algemeen. 59% van de ouders vindt dat het geven van Vroeg Engels de algemene affiniteit met taal vergroot. 86% van de ouders vindt dat het niet altijd ten koste gaat van andere dingen op school. Wel maakt 29% van de ouders zich zorgen over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taal. Dit is ook duidelijk te lezen is sommige reacties. Figuur 11: Mening vvto 2 Eerder aandacht voor Engels op de basisschool... 70% 60% 50% totaal mee oneens 40% 30% 20% beetje mee oneens redelijk mee eens 10% 0% vergroot kansen op arbeidsmarkt in binnen- en buitenland. gaat altijd ten koste van andere dingen op school. vergroot de algemene affiniteit met taal. kan verwarrend zijn met de Nederlandse taalverwerving op de basisschool. helemaal mee eens Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 70

77 Start Engels In figuur 12, Wanneer starten met Engels, is te zien in welke groep er gestart moet worden met Engels volgens ouders. Veel ouders geven aan dat het goed is om eerder te starten met Engels; 93% zegt dat dit eerder moet starten dan in groep 7 zoals nu gebeurt. Het meest wordt daarbij als reden genoemd dat kinderen op jonge leeftijd snel en graag leren. Wel wordt er soms bezorgdheid geuit over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving. Veel ouders geven aan dat het in de laagste groepen (groep 1 t/m 3) spelenderwijs aangeboden moet worden en nog niet teveel de nadruk mag hebben. Wanneer er al in groep 1 gestart zou worden met Engels op De Nijenoord, vindt 31% dit niet goed voor zijn kind of voor alle kinderen. De meeste ouders geven hier als reden de mogelijke verwarring met de Nederlandse taal. Veel ouders geven aan dat er focus op andere dingen moet zijn in groep 1. Figuur 12: Wanneer starten met Engels 35% Wat zou u een goed moment vinden om te starten met Engels op De Nijenoord? 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% vanaf groep 1 vanaf groep 2/3 vanaf groep 4/5 vanaf groep 6 vanaf groep 7 zoals nu gebeurt. Samenvatting ouders De meeste ouders spreken thuis Nederlands met hun kinderen, maar kinderen komen al wel in aanmerking met Engels of een andere taal. Dit is vaak via de tv of computer of op vakantie. De meeste ouders zouden het goed vinden voor hun kind wanneer zij Engels eerder aangeboden krijgen dan groep 7. Wel maken ouders zich zorgen over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving. Ook merken ouders op dat in groep 1 de focus op andere dingen dan Engels moet liggen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 71

78 Leerlingen groep 3 t/m 6 Leerlingen in groep 3 t/m 6 krijgen geen Engels op dit moment. De enquête voor leerlingen in groep 3 tot 6 is ingevuld door 81 leerlingen. Dit zijn meer dan de gevraagde vijf leerlingen per klas. De leerkrachten gaven aan dat de leerlingen het leuk vonden om de enquête in te vullen en dit dus aanstekelijk werkte. Kennis van Engels In figuur 13, Aanraking met Engels, is te zien dat 94% van de leerlingen aangeeft al Engelse woorden of zinnen te kennen. Iets meer dan de helft van de leerlingen geeft aan dat ze ook wel eens Engels gebruiken. Dit hebben zij voornamelijk geleerd van de tv of computer, of op vakantie. Ook het aantal leerlingen dat iemand kent die wel eens Engels spreekt is hoog: 47%. Figuur 13: Aanraking met Engels Ken jij al wat Engelse woorden of zinnen? ja nee Engels leren In figuur 14, Interesse in Engels, is te zien dat de ruime meerderheid (84%) 'ja' antwoordt. De leerlingen die 'ja' als antwoord geven voornamelijk als reden dat het hen handig lijkt om te kunnen gebruiken tijdens communicatie met mensen die Engelstalig zijn. Vaak noemen kinderen ook dat het hen leuk lijkt en nuttig om te beheersen. Van alle leerlingen zeggen de meesten dat Engels leren hen 'een beetje moeilijk' lijkt (84%). Er wordt door leerlingen op verschillende manieren gesproken over het nut van Engels. Sommigen noemen dat het hen handig lijkt op vakantie, maar er zijn ook leerlingen die het handig lijkt voor hun werk later. Vooral de laatste vraag: 'Zou je het leuk vinden om meer Engelse woorden en zinnen te kennen?' is erg positief beantwoord. 98% van de leerlingen geeft aan dat dit hen leuk lijkt (zie figuur 15). Redenen hierachter waren gelijk aan de vraag 'Denk je dat Engels leren leuk is?. Ook hier is het opvallend dat de leerlingen al ideeën hebben verzonnen over wat ze met Engels zouden kunnen doen wanneer zij dit beheersen; papa en mama laten schrikken, een liedje schrijven, in Engeland wonen, je wordt er slim van etc. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 72

79 Figuur 14 Interesse in Engels Denk je dat Engels leren leuk is? Ja Nee Misschien Figuur 15: Engels leren Zou je het leuk vinden om meer Engelse woorden en zinnen te weten? Ja ik vind het leuk om te leren. Nee ik vind het niet leuk om te leren. Samenvatting leerlingen groep 3 t/m 6 De leerlingen van groep 3 t/m 6 komen al regelmatig in aanraking met Engels en zijn erg enthousiast en nieuwsgierig hiernaar. Het lijkt bijna alle leerlingen leuk en interessant om zelf Engels te leren, maar ook wel een beetje moeilijk. Voornaamste reden van deze interesse in Engels is dat zij het leuk en handig zouden vinden om te kunnen gebruiken in andere landen en in hun toekomst. Veel leerlingen zijn al eens in aanraking gekomen met Engels, vaak door tv of computer of op vakantie. Een enkeling geeft aan thuis of via familie in aanraking te komen met Engels. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 73

80 Leerlingen groep 7 en 8 In de groepen 7 en 8 wordt op dit moment Engels gegeven. Alle leerlingen (90) die op dit moment Engels krijgen op De Nijenoord hebben de enquête ingevuld. Het beeld is minder 'positief' dan bij de leerlingen van groep 3 t/m 6. Huidig Engelse taalonderwijs In figuur 16, Engels leren is leuk, is te zien dat van de leerlingen die op dit moment Engels krijgen, ongeveer de helft aangeeft dat zij Engels leuk vinden en ongeveer de andere helft dat ze het een beetje leuk vinden. Toch is in figuur 17, Mening over Engels, te zien dat 63% van de leerlingen Engels (een beetje) saai vindt, terwijl 51% het wel cool vindt om te kunnen. De leerlingen geven wel aan tevreden te zijn met het niveau van de opdrachten en ze vinden het boek en werkboek er leuk uitzien. Van de leerlingen vindt 58% het niet eng om hardop Engels te spreken. Wel snapt 64% van de leerlingen de uitleg tijdens de lessen niet altijd. Figuur 16: Engels leren is leuk Vind je Engels leren leuk? Ja Nee Een beetje Figuur 17: Mening over Engels Wat vind je van Engels zoals je dat nu hebt op school? 60% 50% 40% 30% 20% Engels is saai 10% 0% Vind ik helemaal niet! Vind ik een beetje Klopt helemaal! Engels is 'cool' om te kunnen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 74

81 Eigen vaardigheid In figuur 18, Eigen vaardigheid, is te zien hoe leerlingen in groep 7 en 8 hun eigen vaardigheid inschatten. De leerlingen zijn positief over hun eigen niveau van Engels. Op de vraag: "Vind je dat je zelf goed Engels kunt?" antwoordt 73% met ''ja, ik ben er al best goed in'' of ''ja, ik ben er een beetje goed in''. De leerlingen geven aan ook al Engels geleerd te hebben voordat zij dit op school kregen. Dit is voornamelijk van tv of computer, op vakantie of van iemand die Engels spreekt. Figuur 18: Eigen vaardigheid Vind je dat je zelf goed Engels kunt? Ja, ik ben er al best goed in! Ja, ik ben er een beetje goed in. Nee, ik zou het nog wat beter willen leren. Nee, ik vind het heel erg moeilijk en ben er slecht in. Nieuwe methode In figuur 19, Meer Engels is te zien dat 67% van de leerlingen aangeeft dat zij best meer Engels aangeboden wil krijgen. De motivatie is vaak dat ze nog beter Engels willen leren dan zij nu kunnen. Engels is leuk wordt hierbij meestal als reactie gegeven. De leerlingen die voor 'Nee, ik wil niet meer Engels krijgen' kiezen vinden de hoeveelheid Engels nu wel voldoende of het huidige Engelse taalonderwijs niet leuk. Figuur 19: Meer Engels Zou je meer Engels willen krijgen dan nu? Ja Nee In figuur 20, Wensen nieuwe methode, is te zien wat leerlingen belangrijk vinden. 81% van de leerlingen aangeeft dat samenwerking best belangrijk tot heel erg belangrijk te vinden. Aan spelletjes, leuke plaatjes en digibordmogelijkheden wordt minder waarde gehecht dan aan samenwerken en een eenvoudige uitleg. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 75

82 Figuur 20: Wensen nieuwe methode Als je een andere methode zou krijgen voor Engels, wat is dan belangrijk? 50% 40% 30% 20% 10% 0% Digibordmogelijkheden Samenwerken Spelletjes Makkelijke uitleg Helemaal niet belangrijk Niet zo belangrijk Best belangrijk Heel erg belangrijk Samenvatting leerlingen groep 7 en 8 Het algemene beeld wat heel duidelijk uit deze enquête naar voren komt is dat Engels door de meeste leerlingen wel leuk gevonden wordt, maar soms saai of juist moeilijk. Er zitten weinig extreem negatieve reacties tussen, maar een gemiddeld aantal zeer positieve reacties. Meer dan de helft van de leerlingen gaf aan dat Engels saai is terwijl bijna alle leerlingen Engels cool vinden om te kunnen. Veel leerlingen geven aan meer Engels te willen dan dat zij nu krijgen, voornamelijk omdat ze het zelf erg belangrijk vinden voor hun toekomst en omdat zij het leuk vinden om te kunnen. Leerlingen ondervinden wel problemen bij de uitleg van de opdrachten in de huidige methode en hebben soms moeite om de Engelse taal te volgen. Leerlingen zijn zeer positief over hun eigen vaardigheid op dit moment en hebben ook geen angst om hardop te spreken in het Engels. De leerlingen vinden het bij een eventuele nieuwe methode vooral belangrijk dat de uitleg eenvoudig is en dat er veel samengewerkt kan worden. Minder belangrijk is het uiterlijk van de methode (afbeeldingen en digibordtoepassingen) en ook spelletjes zijn iets minder belangrijk. De interesse is zeer zeker bij de leerlingen aanwezig, maar wordt nu niet optimaal benut gezien de negatieve keuzes over moeilijkheid of aantrekkelijkheid van de methode. De leerlingen vinden veel aandacht voor spreek- en luistervaardigheid belangrijk, mogelijk in samenwerkingsverband met andere leerlingen waarbij de uitleg heel duidelijk is. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 76

83 Leerkrachten 1 t/m 6 In totaal hebben 15 leerkrachten de enquête ingevuld. Drie leerkrachten groep 1, 4 leerkrachten groep 2/3, 6 leerkrachten groep 4/5 en drie leerkrachten groep 6. Scholing In figuur 21 Scholing, is te zien wanneer leerkrachten voor het laatst scholing hebben gehad in Engels. 47% van de leerkrachten geeft aan scholing gehad te hebben tijdens hoger beroepsonderwijs zoals de pabo, maar opvallend is dan ook 40% aangeeft voor het laatst op het voortgezet onderwijs scholing gehad te hebben in Engels. Ook heeft één leerkracht zelfs nooit scholing gehad in Engels. Eén leerkracht geeft aan dat zijn of haar slechte scholing in Engels nu nog merkbaar is. Ongeveer een kwart wil graag scholing in eigen Engelse vaardigheid wanneer dit in eigen klas gegeven moet gaan worden. Figuur 21: Scholing Wanneer heb je voor het laatst scholing gehad in Engels? Voortgezet onderwijs Hoger beroepsonderwijs (pabo o.i.d.) Vrije tijd (cursus o.i.d.) Nooit scholing gehad in Engels. Eigen vaardigheid Over eigen vaardigheid zijn meerdere vragen gesteld, omdat het niveau belangrijk is bij het geven van Engels (zie paragraaf 2.1). Het merendeel van de leerkrachten (73%) zegt dat zij redelijk geschikt zijn voor het geven van Vroeg Engels, 27% twijfelt hier een beetje aan. 40% vindt zijn niveau voldoende om Engels als instructietaal tijdens een les te gebruiken. 47% er van overtuigd dat zijn eigen niveau voldoende is om Engels als voertaal te gebruiken in de klas. Ook is er gekeken naar het niveau volgens de Taalprofielen van het Europees ReferentieKader (2004) (zie bijlage 2 Taalprofielen ). In tabel 1, Omschrijvingen luistervaardigheid volgens Taalprofielen en tabel 2, Omschrijvingen luistervaardigheid volgens Taalprofielen, is een omschrijving hiervan te vinden. Deze zijn gericht op twee vaardigheden die het meest voorkomen tijdens het geven van een Engelse les; gesprekken verstaan (luisteren) en een publiek toespreken (spreken). Tabel 1: Omschrijvingen luistervaardigheid volgens Taalprofielen Omschrijving luistervaardigheid Ik kan het onderwerp begrijpen wanneer er in een gesprek langzaam en duidelijk gesproken wordt. Ik begrijp de hoofdpunten in een gesprek dat ik interessant vind. Ik begrijp de meeste details en argumentatie van gesprekken die ik interessant vind. Ik begrijp gesprekken over complexe onderwerpen waarbij veel abstracte woorden of uitdrukkingen worden gebruikt. Europees taalniveau A1/A2 B1 B2 C1 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 77

84 Tabel 2: Omschrijvingen spreekvaardigheid volgens Taalprofielen Omschrijving spreekvaardigheid Ik kan een korte, vooraf geoefende mededeling voorlezen aan een groep. Ik kan met een korte voorbereiding een eenvoudige spreekbeurt of presentatie houden. Ik kan in de meeste situaties een persoon of groep iets spontaan meedelen en kort uitleggen. Ik kan vlot en zonder enige moeite aankondigingen en mededelingen doen in een groep. Ik kan hierbij reageren op complexe onderwerpen. Europees taalniveau A1/A2 B1 B2 C1 In figuur 22, Niveau luistervaardigheid, is te zien in welk niveau luistervaardigheid de leerkrachten menen te beheersen. 97% van de leerkrachten geeft aan niveau A1/A2 en B1 van luistervaardigheid te beheersen. Het gemiddelde niveau van luistervaardigheid van de leerkrachten zal rond B1 en B2 liggen; ongeveer 75% beheerst niveau B1 of B2. Figuur 22: Niveau luistervaardigheid Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (luisteren) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% A1/A2 B1 B2 C1 Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar niet helemaal. Ja, kan ik wel. In figuur 23, Niveau spreekvaardigheid, is te zien welk niveau spreekvaardigheid de leerkrachten menen te beheersen. Op het gebied van spreekvaardigheid ligt het niveau lager dan bij luistervaardigheid. Dit is logisch aangezien men vaak meer begrijpt (luisteren), maar dit niet direct zelf kan toepassen (spreken). Iedereen geeft aan niveau A1/A2 te beheersen. Opvallend is dat bij niveau B1 meer leerkrachten aangeven dit niet volledig te beheersen dan bij luistervaardigheid B1. Het gemiddelde niveau van spreekvaardigheid van de leerkrachten zal rond B1 en B2 liggen; 67% van de leerkrachten beheerst niveau B2. Figuur 23: Niveau spreekvaardigheid 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (spreken) A1/A2 B1 B2 C1 Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar niet helemaal. Ja, kan ik wel. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 78

85 Engels op de basisschool De mening over Engels op het basisonderwijs zijn redelijk positief; iedereen vindt dat Engels in het basisonderwijs belangrijk is en leerlingen aanspreekt. Wel geeft 33% aan dat het mogelijk niet net zo belangrijk is als op het voortgezet onderwijs. In figuur 24, Mening Vroeg Engels, is te zien hoe de leerkrachten denken over verschillende aspecten van Vroeg Engels. Van de leerkrachten vindt 74% het redelijk tot heel leuk voor leerlingen van alle leeftijden. De meesten geven aan dat Engels mogelijk is nuttig voor alle leeftijden. Er zijn veel leerkrachten (40%) die het een beetje of redelijk juist vinden dat eerder Engels geven een tijdverspilling is, 60% is het hier totaal niet mee eens. Daarnaast is er verdeeldheid over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving; 40% vindt het leren van Engels niet verwarrend wanneer dit tegelijk geleerd wordt met de Nederlandse taal en 40% denkt dat dit een beetje verwarrend kan zijn. Figuur 24: Mening Vroeg Engels 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Veel scholen beginnen tegenwoordig eerder met het geven van Engels dan wettelijk verplicht is (groep 7), bijvoorbeeld vanaf groep 1 of vanaf groep 5. Wat vind je hiervan? Engels leren is leuk voor leerlingen van alle leeftijden. Engels leren is nuttig voor leerlingen van alle leeftijden. Vroeg Engels geven veroorzaakt verwarring als het tegelijk aangeleerd wordt met de Nederlandse taal. Het vroeger geven van Engels is tijdverspilling. totaal niet mee eens beetje mee eens redelijk mee eens helemaal mee eens In figuur 25, Vroeg Engels op De Nijenoord, is te zien hoe er over verschillende aspecten van Vroeg Engels op De Nijenoord wordt gedacht. Niet iedereen vindt het een profilering voor De Nijenoord. Iedereen is het er mee eens dat de leerlingen op De Nijenoord geschikt zijn voor Vroeg Engels. 74% vindt de leerkrachten geschikt voor het geven van Vroeg Engels. De leerkrachten zijn verdeeld over of De Nijenoord niet al te druk is met andere dingen op dit moment, 80% geeft aan dat dit (een beetje) zo is. Figuur 25: Vroeg Engels op De Nijenoord 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Veel scholen beginnen tegenwoordig eerder met het geven van Engels dan wettelijk verplicht is (groep 7), bijvoorbeeld vanaf groep 1 of vanaf groep 5. Wat vind je hiervan? De leerlingen op De Nijenoord zijn geschikt voor Vroeg Engels. Vroeg Engels zou een verrijking voor De Nijenoord zijn om zich mee te profileren. Vroeg Engels is De Nijenoord nog niet aan toe; we hebben het al te druk. De leerkrachten op De Nijenoord zijn niet geschikt om Vroeg Engels te geven. totaal niet mee eens een beetje mee eens redelijk mee eens helemaal mee eens Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 79

86 In figuur 26, Wanneer starten met Engels, is te zien dat de meningen verdeeld zijn over wanneer er gestart moet worden met Engels; 13% geeft aan dat starten vanaf groep 7 het beste is en 87% is wel voor eerdere start met Engels op De Nijenoord. Wonderbaarlijk is echter dat op de vraag: Moet De Nijenoord eerder beginnen met Engels?, 60% ja antwoordt en 40% nee. Dit is tegenstrijdig gezien de eerdere antwoorden die naar hetzelfde onderwerp vragen. Figuur 26: Wanneer starten met Engels In welke groep zou De Nijenoord moeten starten met Engels? 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1 2/3 4/ groep Nieuwe methode of benadering Niemand heeft goed zicht op de mogelijkheden voor Vroeg Engels op de basisschool. Wel zou 47% het heel leuk vinden om Engels te geven in zijn of haar klas, maar 7% geeft aan dit totaal niet leuk te vinden. Niemand zegt dat hij/zij op geen enkele manier Engels wil geven in de toekomst. Figuur 27, Manier van Engels geven, is te zien op welke manier leerkrachten in de toekomst het Engels zouden willen geven. De leerkrachten vragen voornamelijk om een methode die geschikt is voor het digibord. Wat daarnaast opvallend is dat 54% aangeeft niet met een vaste methode te willen werken, maar Engels wil geven met liedjes en spelletjes tussendoor. 67% wil dan ook graag op een projectmatige manier werken aan Engels. Ook een computerprogramma voor leerlingen wat zelfstandig te maken is wordt door 40% als een mogelijk leermiddel gezien. Integratie tijdens andere vakken vindt 27% een goed idee. Figuur 27: Manier van Engels geven Op welke manier zou je Engels willen geven? Met methode voor het digibord. Op projectmatige manier. Zonder vaste methode, met liedjes/spelletjes tussendoor. Computerprogramma wat leerlingen zelfstandig kunnen gebruiken. Tijdens andere vakken Engelse integreren. Met een native speaker. Met methode los van het digibord. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 80

87 In figuur 28, Eisen nieuwe methode, is te zien in welke mate leerkrachten bepaalde eisen voor een Engelse methode belangrijk vinden. Wanneer er een nieuwe methode of benadering voor Engels komt vinden de leerkrachten van groep 1 t/m 6 eigen invulling, spelelementen en digibordtoepassingen belangrijk. De handleiding moet makkelijk zijn maar hoeft niet alles aan de verbeelding over te laten. Goede toetsmogelijkheden wordt door 40% niet belangrijk of maar een beetje belangrijk gevonden. Ook integratie met andere vakken vind 74% belangrijk tot ontzettend belangrijk. De nieuwe methode moet geschikt zijn voor coöperatief leren. 76 tot 80% wil ook graag dat de methode zelfstandig te maken is door de leerlingen en weinig instructie vergt. Figuur 28: Eisen nieuwe methode Hoe belangrijk zijn de volgende eisen voor een nieuwe methode? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ontzettend belangrijk belangrijk Extreem duidelijke handleiding. Genoeg mogelijkheden voor eigen invulling. Geschikt voor digibord. Heeft veel spelelementen. Vergt weinig instructie. Is zelfstandig te maken door leerlingen. Stimuleert coöperatief leren. Heeft goede toetsmogelijkheden. Weinig voorbereiding. Integreert met andere vakken/projecten. Veel eigen invulling voor leerkrachten. beetje belangrijk eigenlijk niet belangrijk Voordelen en nadelen In figuur 29, Mogelijke voordelen, is te zien dat het nut voor leerlingen het grootste voordeel van Vroeg Engels is volgens de leerkrachten. Ook noemt 46,7% vindt het een logische stap in schoolontwikkeling en een must gezien de maatschappelijke ontwikkelingen. Professionele ontwikkeling wordt niet zo als een voordeel gezien bij Vroeg Engels. Slechts 7% ziet geen voordelen aan Vroeg Engels. Figuur 29: Mogelijke voordelen Wat zijn mogelijke voordelen van Vroeg Engels? Nuttig voor leerlingen. Een verrijking voor De Nijenoord. Must om mee te kunnen met ontwikkelingen. Leerlingen De Nijenoord zijn erg geschikt. Leuk om te geven. Een verrijking voor De Nijenoord. Goed voor professionele ontwikkeling leerkrachten. Ik zie geen voordelen. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 81

88 Figuur 30, Mogelijke nadelen, toont de mogelijke nadelen volgens leerkrachten. Opvallend is dat 47% geen nadelen ziet aan Vroeg Engels. De overige 53% noemt het feit dat het tijd kost als groot nadeel. Verder zijn er nog zorgen over de verwarring met de Nederlandse taal (20%), over hoe dit voor leerkrachten concreet voor zich te zien in de klas (20%), de kosten (13%) en over het eigen niveau als belemmering (7%). Figuur 30: Mogelijke nadelen Wat vind je mogelijke nadelen van Vroeg Engels? Het kost tijd. Ik zie geen nadelen aan Vroeg Engels geven op De Nijenoord. Moeilijk concreet voor me te zien. Verwarrend met de Nederlandse taalverwerving. Het kost geld. Ik vind mijn eigen niveau van Engels een belemmering. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wensen en bezwaren Figuur 31, Hulp bij Engels, laat zien wat leerkrachten nodig hebben als ze Engels in hun eigen groep moeten gaan geven. 80% van de leerkrachten vindt het niet moeilijk om Engels te geven aan zijn of haar klas. Heel duidelijk komt naar voren dat leerkrachten vragen om informatie; 47% vraagt om informatie ervaringen van andere basisscholen en scholing in mogelijkheden voor Vroeg Engels. Niemand wil een native speaker die de lessen Engels komt verzorgen. Figuur 31: Hulp bij Engels Wat zou jij nodig hebben om goed Engels te geven in jouw groep? Ervaringen van andere scholen die al Engels geven. Informatie en scholing mogelijkheden van Engels op de basisschool. Scholing in mijn Engelse vaardigheid. Scholing voor een nieuwe methode. 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Samenvatting leerkrachten groep 1 t/m 6 De leerkrachten hebben verdeeld gereageerd op de enquête. De leerkrachten vinden zichzelf redelijk geschikt voor het geven van Vroeg Engels en ongeveer een kwart zegt scholing in eigen Engelse vaardigheid nodig te hebben. Het is duidelijk te zien dat een aantal leerkrachten nog twijfelt over de tijd die het kost, de verwarring met de Nederlandse taal en de concrete invulling in eigen klas. Er is grote vraag naar voorlichting over de mogelijkheden van Vroeg Engels en ervaringen van andere scholen, want hier hebben de leerkrachten slecht zicht op. Mocht er Vroeg Engels gegeven gaan worden, dan zeggen de meeste leerkrachten dat groep 4/5 het beste moment is om te starten. De leerlingen zijn volgens de leerkrachten geschikt voor Vroeg Engels. De leerkrachten zouden het liefst projectmatig werken met een methode die veel ruimte biedt voor eigen invulling en geschikt is voor het digibord. Daarnaast geven veel leerkrachten aan zelf de lessen te willen geven en het te willen aanbieden op een speelse manier met veel liedjes en spelletjes tussendoor. Alle leerkrachten zijn bereid iets te veranderen aan hun onderwijs, mits het nuttig is en dus geen tijdverspilling. Men noemt als mogelijke voordelen een logische stap in schoolontwikkeling en een must gezien de maatschappelijke veranderingen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 82

89 Leerkrachten 7 en 8 Vijf leerkrachten hebben de enquête ingevuld en daarom zijn de resultaten moeilijk te meten. Desondanks zijn bepaalde signalen, zeker op het gebied van meningen over huidige methode en wensen voor een nieuwe methode of benadering, wel toonaangevend. Deze groep leerkrachten geven elke week al Engels en zijn daarom ervaringsdeskundige op het gebied van het huidige Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. Eigen vaardigheid Over eigen vaardigheid zijn meerdere vragen gesteld. De leerkrachten zijn positief over hun eigen Engelse taalvaardigheid. Iedereen vind Engels leuk om te geven en niet heel moeilijk. Ook is er gekeken naar het vaardigheidsniveau volgens de Taalprofielen van het Europees ReferentieKader (2004). In tabel 1 en 2 (blz. 71 en 72), Omschrijvingen luistervaardigheid volgens Taalprofielen en Omschrijvingen spreekvaardigheid volgens Taalprofielen, is hiervan een beschrijving te vinden. In figuur 32, Niveau luistervaardigheid, is te zien in welk niveau luistervaardigheid de leerkrachten menen te beheersen. Iedereen geeft aan niveau A1/A2 en B1 te beheersen. Het gemiddelde niveau van de leerkrachten zal rond niveau B2 en C1 liggen; 60% geeft aan niveau C1 redelijk tot helemaal te beheersen. Figuur 32: Niveau luistervaardigheid Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (luisteren) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% A1/A2 B1 B2 C1 Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar nog niet helemaal. Ja, kan ik wel. In figuur 33, Niveau spreekvaardigheid, is te zien welk niveau spreekvaardigheid de leerkrachten menen te beheersen. Iedereen geeft aan niveau A1/A2 te beheersen. Het gemiddelde niveau van spreekvaardigheid van de leerkrachten zal rond C1 liggen; 80% geeft aan dit redelijk tot helemaal te beheersen. Figuur 33: Niveau spreekvaardigheid 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kun je aangeven of je de volgende dingen in het Engels kunt? (spreken) A1/A2 B1 B2 C1 Nee, kan ik niet. Kan ik een beetje. Kan ik grotendeels, maar nog niet helemaal. Ja, kan ik wel. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 83

90 De meeste leerkrachten (80%) hebben voor het laatst scholing gehad in Engels in het hoger beroepsonderwijs. 80% Van de leerkrachten geeft aan dat het stijgende niveau van Engels in de bovenbouw als gevolg van eerdere invoering geen probleem is voor hen. Toch geeft 60% van de leerkrachten aan wel scholing te willen in hun niveau van Engels wanneer er veranderingen voor Engels doorgevoerd worden. Scholing volgens 80% van de leerkrachten in het verleden onvoldoende geweest. Huidige manier van lesgeven In figuur 34, Huidige manier van lesgeven, is te zien hoe de leerkrachten op dit moment denken over hun eigen handelen en de tijdsbesteding bij Engels. Elke leerkracht zegt dat er nu op De Nijenoord niet genoeg aandacht aan wordt. 60% van de leerkrachten zegt dat de leerlingen nu niet genoeg leren van de manier waarop zij lesgeven. De leerkrachten besteden niet evenveel aandacht aan Engels op dit moment, maar niemand besteedt meer dan 2 uur per week aan Engels. Iedereen wil graag meer tijd en aandacht aan Engels besteden. Figuur 34: Huidige manier van lesgeven 70% 60% 50% 40% Kun je aangeven wat je van de volgende stellingen vindt? 30% 20% 10% 0% Ik zou graag meer tijd besteden aan Engels. De leerlingen leren genoeg door mijn manier van lesgeven. Er wordt nu genoeg aandacht besteed aan Engels op De Nijenoord. totaal niet mee eens beetje mee oneens redelijk mee eens helemaal mee eens In figuur 35, Integratie bij andere vakken, is te zien dat de leerkrachten Engels weinig gebruiken bij andere vakken; 40% van de leerkrachten gaf aan dit bij IPC te gebruiken. Degenen die aangeven het niet te gebruiken bij andere vakken gaven wel aan dat zij dit uiterst nuttig zouden vinden. Andere leermiddelen worden naast dan de methode niet veel gebruikt. Figuur 35: Integratie andere vakken Gebruik je Engels bij andere vakken? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ja, bij creatieve vakken. Ja, IPC. Ja, bij gym. Ja, bij taal/rekenen. Nee, vind het ook niet nodig. Nee, maar zou het wel nuttig vinden. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 84

91 Huidige methode In figuur 36, Huidige methode, is te zien hoe de leerkrachten over de huidige methode Hello world denken. De meningen over de methode zijn verdeeld in zeer negatief en gematigd positief. Elke leerkracht is het ermee eens dat er op dit moment niet genoeg geleerd wordt van de huidige methode en dat met een andere aanpak voor Engels er meer geleerd kan worden. 60% van de leerkrachten zegt dat de huidige methode niet voldoet en de overige 40% zegt dat de methode redelijk voldoet. De handleiding is voor 60% van de leerkrachten niet goed te hanteren. Daarnaast vindt 60% dat de huidige lesactiviteiten niet bij De Nijenoord passen. Leerkrachten noemen de lesactiviteiten niet bijzonder aansprekend voor de leerlingen, maar noemen wel dat de leerlingen plezier hebben in de lessen Engels. Daarnaast zegt 60% van de leerkrachten dat Engels redelijk moeilijk is voor de leerlingen. Mogelijkheden voor differentiatie zijn volgens 60% niet voldoende aanwezig. Het werkverslag is voor 80% van de leerkrachten moeilijk in te vullen. Figuur 36: Huidige methode Wat is je mening over de manier waarop er Engels gegeven wordt op De Nijenoord? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% helemaal mee eens 20% 10% redelijk mee eens 0% De leerlingen De leerlingen zouden beter leren genoeg Engels kunnen Engels door de leren met een huidige andere aanpak. methode. De huidige methode voldoet. De methode is effectief. De handleiding is goed te hanteren. De De lesactiviteiten lesactiviteiten uit de methode uit de methode passen bij De zijn Nijenoord. aansprekend. De leerlingen hebben plezier in de lessen Engels. Werkverslag is makkelijk in te vullen voor Engels. Genoeg mogelijkheid voor differentiatie. beetje mee oneens totaal niet mee eens Wensen nieuwe methode In figuur 37, Eisen voor goed Engels, is te zien wat leerkrachten nodig zouden hebben om goed Engels te kunnen geven in hun eigen groep. Niemand wil zijn Engelse lessen uitbesteden aan een native speaker, iedereen wil zelf scholing in de mogelijke nieuwe methode of eigen vaardigheid. Tevens wordt informatie over de mogelijkheden van Engels in het basisonderwijs en ervaringen van andere scholen worden door 60% als behoefte genoemd. Figuur 37: Eisen voor goed Engels Wat heb jij nodig om goed Engels te kunnen geven in jouw groep? Scholing voor een nieuwe methode. Ervaringen van andere scholen die al Engels geven. Informatie en scholing mogelijkheden van het geven van Engels op de basisschool. Scholing in mijn Engelse vaardigheid. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% In figuur 38, Wensen Engelse taalonderwijs, is te zien wat de leerkrachten graag willen veranderen aan het huidige Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. Niemand heeft geeft aan dat Engels op De Nijenoord niet veranderd moet worden. Elke leerkracht wil een nieuwe methode voor Engels. Tevens vindt 80% meer tijd voor Engels en scholing in het geven van Engels waardevol. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 85

92 Figuur 38: Wensen Engelse taalonderwijs Wat zou je willen veranderen aan het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord? Een nieuwe methode/materialen. Meer mogelijkheid voor scholing in het geven van goed Engels. Beter zicht op na te streven doelen. Meer tijd voor Engels in de bovenbouw. Engels invoeren in de onder- en middenbouw. Engels invoeren in de middenbouw. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figuur 39, Wensen nieuwe methode, laat zien wat leerkrachten belangrijk vinden bij een nieuwe methode voor Engels. Bij een nieuwe methode is het vooral belangrijk dat het te gebruiken is op het digibord; 60% noemt dit ontzettend belangrijk en 40% noemt dit belangrijk. Ook goede mogelijkheden tot differentiatie en goede toetsmogelijkheden zijn erg belangrijk. Het is geen bezwaar als de methode meer lestijd kost; 80% vindt dit maar een beetje belangrijk. De instructie dient wel kort te zijn en de oefeningen moeten zelfstandig te maken zijn door de leerlingen. Een makkelijk handleiding moet makkelijk te hanteren zijn, maar moet ook ruimte bieden voor eigen invulling. Ook de mogelijkheid tot coöperatief leren is (erg) belangrijk voor 80% de leerkrachten. Figuur 39: Wensen nieuwe methode 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Integreert met andere vakken/projecten waar we mee bezig zijn. Hoe belangrijk zijn de volgende dingen bij een nieuwe methode voor Engels? Kost weinig lestijd. Heeft een duidelijke handleiding die niks aan de verbeelding overlaat. Stimuleert coöperatief leren. Is zelfstandig te maken door leerlingen. Is geschikt voor het digibord. Veel mogelijkheid voor eigen invulling voor leerkrachten. ontzettend belangrijk belangrijk beetje belangrijk eigenlijk niet belangrijk vvto In figuur 40, Mening vvto, is te zien hoe de leerkrachten denken over Vroeg Engels. 80% heeft in meer of mindere mate slecht zicht op de mogelijkheden van het geven van Vroeg Engels. Alle leerkrachten bevestigen dat Engels leren leuk is voor leerlingen van alle leeftijden. Eerder beginnen met Engels is volgens 80% wel nuttig en 20% noemt dit niet heel nuttig. Niemand noemt eerder Engels geven tijdverspilling. Er is nog verdeeldheid over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving; 80% meent dat dit niet verwarrend is en 20% denkt dat dit juist wel tot verwarring kan leiden. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 86

93 Figuur 40: Mening vvto 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ik heb goed zicht op de mogelijkheden voor Vroeg Engels op de basisschool. Wat vind je van eerder beginnen met Engels dan groep 7? Engels leren is leuk voor leerlingen van alle leeftijden. Engels leren is nuttig voor leerlingen van alle leeftijden. Het vroeger geven van Engels is tijdverspilling. Vroeg Engels veroorzaakt verwarring als het tegelijk aangeleerd wordt met de Nederlandse taal. totaal niet mee eens beetje mee oneens redelijk mee eens helemaal mee eens In figuur 41, vvto op De Nijenoord, is te zien hoe de leerkrachten denken over vvto op De Nijenoord. Vroeg Engels voor de Nijenoord vindt elke leerkracht een goed idee, maar er zijn nog wel twijfels over de geschiktheid van De Nijenoord hiervoor. 40% twijfelt of de leerlingen op De Nijenoord wel geschikt zijn voor het eerder leren van Engels. Ook wordt er getwijfeld over de geschiktheid van de leerkrachten voor het geven van Vroeg Engels. 40% vindt dat De Nijenoord nog niet toe is aan Vroeg Engels omdat het nu al te druk is. Figuur 41: vvto op De Nijenoord Kun je aangeven wat je van de volgende stellingen over Vroeg Engels en De Nijenoord vindt? 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Vroeg Engels is een goed idee voor De Nijenoord. De leerlingen op De Nijenoord zijn geschikt voor Vroeg Engels. Vroeg Engels is De Nijenoord nog niet aan toe; we hebben het al te druk. De leerkrachten op De Nijenoord zijn niet geschikt om Vroeg Engels te geven. totaal niet mee eens een beetje mee eens redelijk mee eens helemaal mee eens In figuur 42, Wanneer starten met Engels, is te zien wanneer er volgens de leerkrachten van groep 7 en 8 gestart moet worden met Engels op De Nijenoord. Elke leerkracht vindt dat De Nijenoord eerder moet beginnen met Engels. Volgens 80% zou het een profilering kunnen zijn voor de school. Figuur 42: Wanneer starten met Engels In welke groep zou De Nijenoord moeten starten met Engels? 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1 2/3 4/ groep Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 87

94 Samenvatting leerkrachten groep 7 en 8 De leerkrachten van groep 7 en 8 zijn niet tevreden met de huidige manier waarop er Engels gegeven wordt. De huidige methode is soms moeilijk voor leerlingen en biedt weinig mogelijkheden voor differentiatie en toetsing. De leerkrachten willen meer tijd aan Engels besteden, omdat zij vinden dat er nu niet optimaal Engels geleerd wordt in groep 7 en 8. Alle leerkrachten willen een nieuwe methode. Bij deze nieuwe methode is vooral de digibordtoepassing en coöperatief leren belangrijk. Het is niet zo erg als de methode meer lestijd kost, als het maar een korte instructie vergt. De handleiding moet makkelijk te hanteren zijn, maar moet ook ruimte bieden voor eigen invulling. Integratie met andere vakken vinden de leerkrachten nuttig, ook al doen zij dit nu niet veel. Over het algemeen staan leerkrachten uiterst positief tegen Vroeg Engels en zien dit als meerwaarde voor De Nijenoord. Volgens alle leerkracht die nu Engels geeft moet er eerder begonnen worden met het geven van Engels op De Nijenoord. De meesten zeggen ook dat er al gestart moet worden met Engels in groep 1,2 of 3. Zij zien het stijgen van het niveau van de leerlingen niet als een probleem als er eerder gestart wordt. Wel willen zij scholing in de mogelijkheden en eigen vaardigheid. Algemeen beeld enquêtes Het algemene beeld wat uit alle enquêtes naar voren komt is dat veel van de ondervraagde personen een vervroegde invoering van Engels een goed idee zouden vinden. 94%van de leerkrachten en ouders zegt dat er eerder gestart moet worden met Engels op De Nijenoord (zie figuur 2 op pagina 14). Het is nuttig voor de algemene taalontwikkeling, past bij de leerlingen van De Nijenoord en vormt een nieuwe uitdaging voor leerlingen. Bijna alle leerlingen zijn bovendien erg enthousiast over het leren van Engels. Vooral de leerlingen die nog geen ervaring hebben met Engels zien alleen maar voordelen aan het leren van Engels. Wel is het opvallend dat veel leerlingen in groep 7 en 8 de huidige methode soms moeilijk of saai vinden. De leerlingen in groep 7 en 8 geven aan dat zij het niet erg vinden als er meer tijd aan Engels besteed wordt, want Engels is wel cool om te leren en ook belangrijk voor hun toekomst. Ook de leerlingen van groep 3 t/m 6 noemen Engels belangrijk voor hun toekomst. De leerkrachten bovenbouw zijn positiever over het eerder invoeren van Engels dan de leerkrachten in de onder- en middenbouw. Alle leerkrachten zijn erg positief over hun geschiktheid voor het geven van Engels. Ook de eigen vaardigheid wordt hoog ingeschat door alle leerkrachten. De bovenbouwleerkrachten vinden het bovendien niet heel moeilijk om Engels te geven aan hun groep. Naast de positieve antwoorden zijn er ook zorgpunten: er zijn twijfels over de mogelijke verwarring met de Nederlandse taalverwerving bij leerkrachten en ouders. Vooral ouders merkten op dat in groep 1 de focus op andere dingen moet liggen. Een ander zorgpunt bij leerkrachten is de concrete invulling van het Engelse taalonderwijs wanneer dit in de toekomst zal veranderen. Er is onder de leerkrachten geen zicht op de mogelijkheden voor Engels in het basisonderwijs. Daarnaast is er behoefte bij leerkrachten aan scholing in eigen vaardigheid en de mogelijkheden voor Engels. Leerkrachten noemen als belangrijke onderdelen bij een methode of benadering het digibord, integratie met andere vakken, zelfstandigheid en samenwerking. De leerlingen in groep 7 en 8 vinden een eenvoudige uitleg en samenwerken belangrijk. Dit komt erg overeen met de visie van de school, die coöperatief leren, vakoverstijgend werken (IPC) en zelfstandigheid als speerpunten heeft. Leerkrachten in groep 7 en 8 vragen ook om goede toetsmogelijkheden, mogelijk omdat zij moeite hebben met het invullen van het werkverslag. De leerkrachten van groep 1 t/m 6 vinden dit minder belangrijk. Engels moet vooral vrijblijvend zijn volgens hen. Wat duidelijk naar voren komt uit de enquêtes is dat er weinig kennis is over Vroeg Engels. Ouders denken dat het mogelijk verwarrend is met de Nederlandse taalverwerving en leerkrachten hebben geen idee welke mogelijkheden er zijn op de basisschool voor Vroeg Engels. Wel hebben ouders, leerlingen en leerkrachten een open houding tegenover Vroeg Engels en zijn over het algemeen bereid om veranderingen te ondergaan omtrent het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord. Er zijn nog een aantal onderwerpen uit de enquêtes niet duidelijk. De leerkrachten groep 1 t/m 6 gaven bijna allemaal aan dat De Nijenoord eerder zou moeten starten dan groep 7, maar toch stemt 40% tegen eerder starten met Engels bij de laatste vraag. Waarom deze vragen tegenstrijdig beantwoord zijn was slecht te achterhalen. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 88

95 Bijlage 7 Uitwerking lessen Naar aanleiding van de uitkomsten van de enquêtes onder de leerlingen en leerkrachten van groep 7 en 8 zijn een aantal verbeterpunten opgesteld. De verbeterpunten zijn opgenomen in drie lessen die een manier laten zien waarop het Engelse taalonderwijs op De Nijenoord ook vormgegeven kan worden. De mogelijkheden voor Engels taalonderwijs op De Nijenoord zijn eindeloos. Er is echter gekozen voor het uitproberen van de volgende drie lessen: Les volgens de didactiek van CLIL en TBL (combinatie met het huidige IPC-project 17 ): Volgens leerlingen is samenwerken erg belangrijk. Volgens leerkrachten mag er best meer lestijd aan de Engelse lessen besteed worden. Volgens leerkrachten is de integratie van Engels bij andere vakken nuttig. Volgens leerkrachten passen de lesactiviteiten van het huidige Engelse taalonderwijs niet bij De Nijenoord. Les met de methode Groove.me: Volgens leerlingen moeten de lessen minder saai. Volgens leerkrachten is een methode voor het digibord erg belangrijk. Les met de methode Take it Easy: Volgens leerlingen moet de uitleg eenvoudiger (bedoeling van de opdracht moet duidelijk zijn). Volgens leerkrachten is een methode voor het digibord erg belangrijk. 17 International Primary Curriculum (IPC). Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 89

96 Les volgens de didactiek van CLIL 18 en TBL 19 (i.c.m IPC-project 20 ) De Engelse taal wordt als medium gebruikt tijdens deze les. De leerlingen zoeken informatie in het Engels, verwerken dit in steekwoorden op een poster en presenteren dit aan de groep. Doelen De les is een vorm van CLIL en TBL; Engels wordt geïntegreerd met zaakvakken tijdens IPC. De doelen van de IPC-taak worden aangehouden en daarnaast worden er doelen voor Engels toegevoegd aan de les. De doelen voor de les zijn: - De leerlingen zijn in staat onderzoek te doen naar natuur- en milieurampen en de effecten daarvan op het leven van mensen (aardrijkskunde). - De leerlingen zijn in staat onderzoek te doen naar de aard van vluchtelingenorganisaties, hulporganisaties en sociale instituties en naar de manieren waarop deze organisaties het leven van mensen beïnvloeden (maatschappelijke vorming). - De leerlingen lezen Engelse stukken tekst en achterhalen wat het onderwerp is; dit schrijven ze in steekwoorden op. (Engels) - De leerlingen maken een poster over een natuurramp en betrokken hulporganisatie met steekwoorden en presenteren deze in het Engels (Engels). Materialen - Grote vellen papier - Stiften, potloden etc. - Minilaptops - Werkblad Pre-task De leerkracht geeft een introductie over de opdracht. Hierbij wordt de opdracht (werkblad) besproken en de bronnen bekeken. Daarnaast worden wat voorbeelden gegeven van wat op de poster zou kunnen komen zodat het doel van de opdracht duidelijk is. Task De groepjes gaan aan de slag met hun onderwerp (natuurramp en betrokken hulporganisatie). De leerlingen zoeken informatie op en verwerken dit op de poster. De onderwerpen zijn: 1 Orkaan Katrina( 2005) 2 Aardbeving Haïti (2010) 3 Zeebeving Indische Oceaan (2004) 4 Aardbeving Turkije (oktober 2011) 5 Tsunami Japan (2011) 6 Hongersnood en droogte Somalië (2011) De hulporganisatie zoeken de leerlingen hierbij zelf op in de geselecteerde bronnen. De leerkracht geeft begeleiding door hulp te bieden bij het zoeken/vertalen en aan te moedigen. Planning De leerlingen bereiden een korte presentatie voor met een poster. Hierbij is het belangrijk dat overgebracht wordt wat er gebeurde bij de ramp en wat de hulporganisatie doet. Ze oefenen met wat ze gaan zeggen binnen hun groepje. Ondertussen is de leerkracht beschikbaar voor advies over het Engelse taalgebruik voor de presentatie. Report De groepjes presenteren hun poster aan de groep. De leerkracht en leerlingen geven hierop feedback. Analysis De leerkracht vat de presentaties kort samen en noemt daarbij goede punten uit de presentaties. De leerlingen mogen hun stem uitbrengen op de beste presentatie. Deze presentatie zal doorgegeven worden aan de rijke Amerikaan en wint $ ,-. 18 Content Languege Integrated Learning (CLIL) is een benadering waarbij Engels geïntegreerd wordt met niet taalgerichte vakken. 19 Task-based learning (TBL) is een taakgerichte didactiek die ervan uitgaat dat taal leren gestimuleerd wordt door het uitvoeren van taken. 20 International Primary Curriculum (IPC) is een curriculum waarbij op een projectmatige en onderzoekende manier gewerkt wordt aan één onderwerp. Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 90

97 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 91

98 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 92

99 Les met de methode Groove.me Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 93

100 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 94

101 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 95

102 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 96

103 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 97

104 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 98

105 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 99

106 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 100

107 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 101

108 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 102

109 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 103

110 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 104

111 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 105

112 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 106

113 Dorien König Look before you leap! vvto op basisschool De Nijenoord 107