Inspiratieboek Duurzaam GWW

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inspiratieboek Duurzaam GWW"

Transcriptie

1 Inspiratieboek Duurzaam GWW

2 2 Duurzaam GWW is een samenwerkingsverband van marktpartijen, overheidsopdrachtgevers en kennisinstituten gericht op het duurzamer maken van de Spoor- en Grond-, Weg- en Waterbouw.

3 Inhoud inspiratieboek Inhoudsopgave 3 Voorwoord Staatssecretaris van Infrastructuur & Milieu 4 Interview met voorzitter van het Samenwerkingsverband Duurzaam GWW 6 De duurzame Utrechtse Veemarkt en de Aanpak 8 Duurzame Slibverwaarding en de Aanpak 10 Interview met gedeputeerde provincie Zuid-Holland 12 Traverse Dieren N348 en de Aanpak 14 Interview met Dienst Vastgoed Defensie 16 N61 Hoek Schoondijke en de Aanpak 18 Interview met gemeente Molenwaard en Megaborn 20 Herinrichting Venuslaan 1e fase Nieuw Lekkerland en de Aanpak 22 Interview Prorail 26 Vogelbuurt in Hellevoetsluis en de Aanpak 28 Interview met MKB Infra en gemeente Rotterdam 32 Duurzame Dijkbekleding en de Aanpak 34 3

4 VOORWOORD Ik neem u even mee op een reis naar de toekomst. We schrijven het jaar De Spoor-, Grond-, Weg- en Waterbouw-sector (GWW) heeft de afgelopen jaren haar verantwoordelijkheid genomen. De sector levert een forse bijdrage aan een duurzame samenleving. Door blijvend te investeren in duurzame innovaties, energiebesparing en door meer te doen met minder budget, heeft de sector haar groene ambities waargemaakt. Onze infrastructuur is robuust en toekomstbestendig. En tegelijkertijd is de leefbaarheid van ons land van hoge kwaliteit gebleven. Sterker nog, ondanks de groei van de mobiliteit is deze zelfs verbeterd. 4

5 De creativiteit en het innovatief vermogen van de markt wordt ten volle benut, de overheid geeft ruimte aan dynamisch ondernemerschap. Nederland is een internationaal voorbeeld van hoe infrastructuur duurzaam ingepast kan zijn in een dichtbevolkte samenleving en sterke economie. De fundamenten van dit succes werden gelegd door het samenwerkingsverband Duurzaam GWW en de Green Deal die zij sloten in de zomer van Is dit een onrealistisch droombeeld dat ik U schets? Nee, dat is het dus niet! Ik heb namelijk alle vertrouwen in het samenwerkingsverband Duurzaam GWW en de afgesloten Green Deal. Dat vertrouwen is vooral gebaseerd op de gezamenlijkheid van dit initiatief. De kracht van deze deal ligt hierin dat alle partijen mee doen; opdrachtgevers, opdrachtnemers en kennisinstellingen. Binnen het samenwerkingsverband bundelt de GWW-sector haar krachten om duurzaamheid in de sector naar een hoger plan te tillen. Het samenwerkingsverband Duurzaam GWW kiest met andere woorden voor groen ondernemerschap. Het samenwerkingsverband Duurzaam GWW heeft een gedeelde visie op duurzaamheid waaruit een nieuwe aanpak is ontwikkeld. Kern van deze aanpak is dat alle partijen afspreken in een zo vroeg mogelijk stadium van een project zaken als energiebesparing, leefbaarheid en beperking materialen en grondstoffen mee te nemen. Hiermee kan enorm veel winst worden geboekt in elke fase van een individueel project. En wordt duurzame innovatie de vanzelfsprekende rode draad binnen elk project. In de Green Deal is afgesproken dat de sector op basis van de opgedane ervaringen deze aanpak verder ontwikkelt en kennis en ervaring deelt met andere GWW partijen. Innovatie en kennis van de markt wordt benut om te komen tot duurzame oplossingen. GWWprojecten dragen op deze wijze bij aan het halen van hun eigen duurzame doelen en ambities. Aangezien ook het ministerie van Infrastructuur en Milieu en Rijkswaterstaat ondertekenaars van deze Green Deal zijn, gaan zij ook voor verbreding zorgen en ervaringen delen. Zo hoeven we niet steeds opnieuw het wiel uit te vinden. En creëren we zoveel massa dat Duurzaam GWW een beweging wordt waar je niet meer omheen kunt. Door samen onze schouders eronder te zetten maken we samen die omslag naar een duurzame sector in In dit boekje staan diverse verhalen en projecten om U te inspireren zelf aan de slag te gaan met de nieuwe aanpak en duurzaamheid mee te nemen binnen uw projecten. En uw ervaringen te delen met uw netwerk. Kortom, laat U inspireren! Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Wilma Mansveld 5

6 Arnoud van Vliet, secretarisdirecteur waterschap Hollandse Delta Voorzitter Directeurenoverleg Samenwerkingsverband Duurzaam GWW De Unie van Waterschappen tekende namens de waterschappen de Green Deal Duurzaam GWW op 10 juni

7 Niet alleen neemt zijn waterschap Hollandse Delta deel aan de Green Deal, sinds een half jaar is Arnoud van Vliet ook voorzitter van het directeurenoverleg. Op alle niveaus moeten we realiseren dat het aankomt op doen. Dat is immers het echte werk. Met directeuren en managers van alle deelnemende partijen geven we richting aan twee opdrachten voor 2015: zorgen dat de Green Deal wordt uitgevoerd, en dat partijen de Aanpak Duurzaam GWW echt gebruiken. In het overleg probeer ik weg te blijven van praten over beleid, koers en richting en stuur ik zoveel mogelijk aan op uitvoering. We moeten geen nieuwe dingen blijven bedenken, maar dóén. Elke partij heeft binnen de Green Deal weer een andere opgave, maar ze beloven allemaal om een stevige duurzame stap te zetten. Bij de waterschappen ligt de focus op energiebesparing, bij Rijkswaterstaat juist op duurzame keuzes in asfalt en verlichting van wegen. Dat elke partij binnen de Green Deal zijn eigen doelen heeft, zorgt voor meer commitment om ze te realiseren. Deelname is niet van bovenaf opgelegd, maar komt vanuit partijen zelf. Dat is een belangrijke succesfactor. We zijn soms geneigd om te denken dat duurzaamheid wel vanzelf gaat, dat het al ingeburgerd is in onze aanbestedingsprocessen. Dat is niet zo. Verduurzaming vergt nog steeds veel inspanning en er valt in de GWW-sector nog veel winst te behalen, ook aan de marktzijde. Deze Green Deal helpt daarbij. Bijzonder is dat er vanaf het begin sprake is van een gezamenlijke inspanning van opdrachtgevers en de markt. We spreken elkaars taal. Dat is Deelname is niet van bovenaf opgelegd, maar komt vanuit partijen zelf ook te danken aan sterke trekkers binnen Duurzaam GWW. We moeten ons vooral blijven realiseren dat implementatie in de praktijk niet makkelijk is. Instrumenten hebben alleen waarde als ze gebruikt worden in de dagelijkse praktijk. We gaan een transparante monitor opzetten om de implementatie van de aanpak bij alle partijen in kaart te brengen. Ja zeggen tegen de Green Deal is makkelijk, zorgen dat die tot uitvoering komt is een stuk moeilijker. Op alle niveaus moeten we realiseren dat het aankomt op doen. Dat is immers het echte werk. 7

8 De duurzame Utrechtse Veemarkt en de Aanpak Geerte van der Steen, ruimtelijk ontwerper verbonden aan IBU Stadsingenieur: Ik zie duurzaam bouwen dan ook als een inktvlek die langzaam over de organisatie uitvloeit. Tot die tijd is het zaak duurzame ambities goed te beargumenteren en die vooral ook in perspectief te plaatsen. Want wil je als gemeente of organisatie de stad écht duurzaam ontwikkelen, dan moet je elkaar meenemen en samen stappen zetten. En dan kunnen vier wat kleinere stappen op termijn wel eens veel effectiever en duurzamer zijn, dan één grote stap. 8

9 In 2008 besliste de gemeente Utrecht definitief tot de herontwikkeling van de Veemarkt. Daar waar vroeger vee werd verhandeld en tot voor kort auto s, verrijst nu een woonwijk met 550 huizen. Een van de uitgangspunten is dat het een duurzame woonwijk wordt. Ter illustratie, dat houdt concreet in dat de woningen een duurzaamheidsscore hebben van tenminste 7.5 en een energieprestatie van 0.3. De Aanpak Het Ambitieweb is bij deze herontwikkeling gebruikt om gezamenlijk de duurzaamheidsambities af te wegen en te onderzoeken op de diverse thema s. Daarnaast om de duurzaamheidsmaatregelen vast te stellen, in een juist perspectief te plaatsen en de meest kansrijke te selecteren. Voor een vertaalslag naar het ontwerp zijn de kansen in kaart gebracht; welke duurzame maatregelen zijn al onderdeel van het ontwerp? En wat zijn de grootste belasters in het gebied? In de vorm van een brainstormsessie leverde dit 53 maatregelen op. Deze maatregelen zijn tegen elkaar afgezet naar Effectiviteit (CO 2 -reductie, ecologie, leefomgeving) en Haalbaarheid (financieel, technisch, maatschappelijk) waaruit de meest kansrijke maatregelen naar voren kwamen. Uit deze maatregelen is een top 10 samengesteld, door de toekomstige bewoners zelf. Deze vindt u in het overzicht bij de Voordelen. Hulpmiddelen Ambitieweb Voordelen door De Aanpak Bewonersparticipatie in de vorm van CPO- Collectief Particulier Opdrachtgeverschap Het inspireren van de bewoners tot het vergroenen van hun (binnen) tuinen. Wat weer resulteert in; - Hogere kwaliteit semi-openbare ruimte - Meer diversiteit in bomen en planten - Gevelgroen voorkomt graffiti op muren - Gevelgroen reduceert fijnstof Cradle-to-cradle straatmeubilair / speelvoorzieningen, levert op: - Voorbeeldfunctie - Duurzame uitstraling wijk Aannemers selecteren op basis van duurzaamheid met bijvoorbeeld de CO 2 -prestatieladder - Meer bewustzijn bij aannemers - Schoner materieel - Minder belasting leefomgeving tijdens werkzaamheden Kiezen voor duurzame materialen en koppelen aan HIOR. - Goede isolatie - Inzet van zonnecellen Groene fietsvriendelijke onderdoorgang realiseren (groen beton). Maak ondergrondse opslag van HWA voor sproeien van de tuin. Promoten GreenWheels / Snappcar / OV-fiets. Groene daken en gevels promoten Laat beheer openbare ruimte door bewoners uitvoeren 9

10 Duurzame Slibverwaarding en de Aanpak Investeren in de toekomst vraagt lef om omgekeerd te denken. Niet inzetten op bestaande kennis met waarschijnlijk een lage score op effect, maar organiseren dat kansen worden gecreëerd. Toine van Dommel, procesmanager Onderhoud & Bouw 10

11 Normaal blijft bij het zuiveren van afvalwater verontreinigd zuiveringsslib achter. Waterschap de Dommel wilde de kringlopen in dit proces, zoveel mogelijk sluiten en dat is gelukt. In dit project zijn inzichten en instrumenten verworven in de mogelijkheden en kansen voor het verwaarden van zuiveringsslib. Het resultaat: de Energiefabriek bij Tilburg waar een innovatieprogramma gestart wordt. Hier maakt men straks biogas van het slib, dat weer wordt omgezet in groene stroom. Tegelijkertijd leidt dit programma tot nog veel meer slimme combinaties van producten, technieken, kosten en afzetgebieden. Met als hoofdresultaat; schoon water met een gesloten kringloop en hergebruik van materialen. De Aanpak Dit project heeft bijgedragen aan de vorming van de Aanpak. De ontwikkelingen binnen het project Duurzame slibverwerking Mierlo liepen min of meer parallel aan die van Duurzaam GWW. Eerst is uitgebreid onderzocht wat er zoal met het zuiveringsslib kan worden gedaan. Die exercitie was nodig om de goede focus te kunnen bepalen. En ja, dat proces kwam sterk overeen met wat er nu in het Ambitieweb staat beschreven. Daarna is de volledige bedrijfsketen en de stakeholders in kaart gebracht. En niet alleen dat, ook alle aan de zuiveringsinstallatie gelieerde systemen zijn onder de loep genomen. Inderdaad, precies zoals de Omgevingswijzer dat adviseert. Het Ambitieweb is van grote waarde gebleken bij het inbedden van duurzame aspecten in projecten. Bij aanvang van een project liggen de duurzame kansen voor het oprapen. Het is juist in die fase van groot belang de juiste keuze of keuzes te maken, want je kan niet alles tegelijk. Hulpmiddelen Voorlopers op de Omgevingswijzer en het Ambitieweb en daarnaast de kennis en kunde van Jack Crielaard. Voordelen door de Aanpak In kaart brengen wat er allemaal kan met het zuiveringsslib en vervolgens de focus bepalen Het inbedden van duurzame aspecten in een project kan duidelijk met het Ambitieweb Door bedrijfsketen, stakeholders en de aan de zuiveringsinstallatie gelieerde systemen te bekijken ontstaan inzichten, instrumenten, kansen en mogelijkheden Samen met de markt ruimte, waarden, kennis en innovatie creëren Deze co-creatie leidt tot de meest duurzame kansen Door beleid te vormen vanuit het gemeenschappelijke (ecologisch, sociaal en economisch) worden ondernemers geprikkeld hun ideeën in de praktijk te brengen Het slib wordt weer als biogas ingezet, dat als groene stroom wordt ingezet De Energiefabriek zal in eerste instantie voor 50% zelfvoorzienend zijn en vervolgens voor 100% met een surplus van 3,8 miljoen kubieke meter gas, genoeg voor een woonwijk De kringlopen zijn zoveel mogelijk gesloten; zowel de organische verbindingen als de anorganische mineralen en metalen in het slib zijn nu opnieuw bruikbaar Schoon water. 11

12 Zuid-Holland: toekomstvast en goed voor de portemonnee Ingrid de Bondt, gedeputeerde Zuid-Holland Op 10 februari 2014 tekende de provincie Zuid-Holland de Green Deal Duurzaam GWW 12

13 Op 10 februari 2014 ontvangt gedeputeerde Ingrid de Bondt op het provinciehuis van Zuid-Holland vijf collega provincies, TNO en de Vereniging van Waterbouwers voor de ondertekening van de Green Deal Duurzaam GWW. Grond-, weg- en waterbouw moet verduurzamen. Dat is beter voor het milieu, energievriendelijk en goed voor onze portemonnee, aldus De Bondt. Als gedeputeerde van Verkeer en Vervoer ziet Ingrid de Bondt veel interessante mogelijkheden. We zijn in Zuid-Holland bezig met de ontwikkeling van R-net, het Randstedelijk netwerk van hoogwaardig en hoogfrequent openbaar vervoer. Een uitgelezen kans om met moderne materialen openbaar vervoer van de 21e eeuw aan te leggen. Bijvoorbeeld een bushalte met zonnepanelen waarvan de energie wordt gebruikt voor verlichting en de reizigersinformatie. Een energieneutrale halte dus. Ten behoeve van de implementatieactiviteiten in de eigen organisatie zal duurzaamheid worden meegenomen vanaf de studiefase en planvorming. Onderzocht wordt op welke wijze delen uit de Aanpak geïntegreerd kunnen worden met de provinciale standaard voor projectmatig werken. Naast het openbaar vervoer liggen er ook kansen bij de aanleg van nieuwe wegen en bruggen en het onderhoud daarvan. We onderzoeken een aantal provinciale wegen voor mogelijke nominatie als Weg van de Toekomst. Vanzelfsprekend kijken we daarbij naar de life cycle costs. Ook treffen we in Delft voorbereidingen om de St. Sebastiaansbrug te vervangen. Uniek, want dit wordt de eerste composietbrug waar een tram overheen gaat rijden. Het mooie aan composiet is dat het licht materiaal is. Daarom is er minder energie nodig om de brug te openen en te sluiten en wordt ook het onderhoud goedkoper. In het inkoopbeleid van de provincie Zuid-Holland is duurzaamheid opgenomen als belangrijke voorwaarde. Ook bij de uitvraag van ingenieursdiensten ziet de provincie winstmogelijkheden. Ingenieursbureaus spelen vaak een belangrijke rol bij het ontwikkelen van de eerste ideeën in de verkennings- en planfase van een project. Zij kunnen zich dan al richten op winstgevende duurzaamheidskansen. Maar ook voor onze eigen medewerkers geldt dat ze zich moeten focussen op een duurzame aanpak, omdat je daarmee zorgt voor toekomstvastheid en daarmee voor een terugverdieneffect, licht De Bondt toe. Soms kan dat betekenen dat je duurder inkoopt, maar door voordelig onderhoud uiteindelijk toch goedkoper uit bent. 13

14 Traverse Dieren N348 en de Aanpak Duurzaamheid gaat verder dan ambities formuleren en die uitvoeren. Duurzaamheid is van alledag. Het betekent voortdurend je oren en ogen openhouden. Leren van wat er om je heen gebeurt, kijken naar andere projecten en daar verbinding mee zoeken. Op die manier kun je ook tijdens een project duurzaamheid inbrengen. Max Schurink, projectmanager bij de provincie Gelderland 14

15 Dit project behelst de ontwikkeling van de Traverse Dieren. Deze Traverse draagt zorg voor een verbeterde verkeersdoorstroming en afwikkeling op de N348/N786. De volgende aandachtspunten zijn in dit project meegenomen: goede aansluiting op de lokale verkeersstructuur, vermindering van de barrière die de weg en het spoor samen vormen, verbetering van de verkeersveiligheid, beperking van de milieubelasting en een verbeterde inpassing van het tracé in het dorp en de ontsnippering van Landgoed Hof te Dieren. De Aanpak Er is gestart met het inventariseren van de projectkansen en aandachtspunten voor alle duurzaamheidsthema s die voor dit project zouden kunnen meespelen. Daartoe is met diverse partijen en personen gesproken. De meegegeven uitdaging; duurzaamheid binnen het project maximaal en realistisch toe te passen. De duurzaamheidsvragen van de Traverse Dieren zijn vervolgens uitgewerkt met de Aanpak Duurzaam GWW. Met het ambitieweb is per (sub) thema het gewenste ambitieniveau vastgesteld en een doelstelling geformuleerd. Door het niveau per thema in een vroeg stadium met alle stakeholders te delen, is er draagvlak gecreëerd. Om de gestelde ambitie per thema te bereiken zijn concrete duurzaamheidsmaatregelen geformuleerd. Deze maatregelen zijn verzameld in een totaallijst en vervolgens in een werksessie een voor een doorlopen. De gekozen maatregelen samen vormen de overkoepelende ambitie. Voor een aantal maatregelen is de financiële haalbaarheid in beeld gebracht. Door de financiële situatie in zowel de bouwfase als de beheerfase te combineren, krijg je een goed beeld van de haalbaarheid van de betreffende maatregel. Hulpmiddelen Het Ambitieweb, de CO 2- prestatieladder en DuboCalc. Voordelen door De Aanpak Een structuur voor duurzaamheid neergezet, hiermee zijn doelstellingen en ambitieniveaus helder gemaakt; Ruimte gecreëerd om innovatief om te gaan met duurzaamheid; Ruimte gecreëerd voor nieuwe vormen van aanbesteding; Ruimte gecreëerd voor de inzet van diverse duurzame instrumenten zoals de CO 2-prestatieladder en Dubocalc; Ruimte gecreëerd voor het toepassen van duurzamere materialen en producten; Dankzij het ambitieweb is er een goede benadering van de Total Cost of Ownership op het thema grondstoffen en materialen gekomen; Marktpartijen zijn gestimuleerd tot een (innovatieve) duurzame invulling van hun werkproces; Een weg met een goede en veilige afwikkeling van het verkeer; Een goede en gezonde leefomgeving voor de omwonenden; Maatregelen die tevens aansluiten bij het provinciale beleid en de provinciale ambities; Maximale duurzaamheidswinst. 15

16 We geven de markt meer vrijheid om meer mogelijkheden aan te boren Adri van Dien, Adjunct Directeur vastgoedbeheer, Dienst Vastgoed Defensie Lid Directeurenoverleg Samenwerkingsverband Duurzaam GWW Ministerie van Defensie tekende de Green Deal Duurzaam GWW op 10 juni

17 Als hoofd afdeling vastgoedbeheer bij Dienst Vastgoed Defensie houdt Adri van Dien zich bezig met strategie, beheer en duurzame ontwikkeling van de vastgoedportefeuille van Defensie. De dienst neemt namens het ministerie deel aan de Green Deal Duurzaam GWW. Defensie bezit veel terreinen, gebouwen en infrastructuur, dus is er ook veel potentie voor duurzame ontwikkeling. Ik ben ervan overtuigd dat duurzame beslissingen uiteindelijk betere beslissingen zijn, voor zowel de omgeving als voor Defensie zelf. Daarom kiezen we in tijden van afnemende budgetten toch voor duurzaamheid, in materieel en in vastgoed. Zo gaan we in Vlissingen een nieuwe (bijna) energieneutrale kazerne bouwen. Het voordeel van een nieuw project is dat je duurzaamheid vanaf de eerste planfase helemaal kunt vormgeven, Dienst Vastgoed Defensie start in 2013 met de implementatie binnen de eigen organisatie, opdat in 2015 bij 30% van de nieuwe projecten de Aanpak Duurzaam GWW geheel of gedeeltelijk wordt toegepast. maar ook bij lopende projecten kun je ingrijpen. In aanbestedingen geven we duurzaamheid een prominente plek, en specificeren we in toenemende mate oplossingsvrij. We geven de markt dan meer vrijheid om ook meer mogelijkheden aan te boren. Dat ons duurzaamheidsbeleid op het hoogste niveau verankerd is de minister van Defensie heeft de Green Deal ondertekend zorgt intern voor veel draagvlak. Medio 2014 gaan de Dienst Vastgoed Defensie, de Rijksgebouwendienst en het Rijksvastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf samen in het Rijksvastgoedbedrijf. Dat biedt nog meer mogelijkheden voor de Aanpak Duurzaam GWW. De beleidsnota Defensie Energie & Milieu met onze duurzaamheidsdoelstellingen zorgt voor borging in de defensieorganisatie, niet in het minst omdat er ook mensen rondlopen die dit met veel enthousiasme uitdragen. Dat we samen met andere partijen in de Green Deal zitten geeft veel energie: we doen het samen. We bundelen de krachten om samen iets te bereiken. Ik merk dat anderen daar enthousiast van worden en ook willen aansluiten, zonder dat we daar actief op inspelen. Belangrijk is om ook al na te denken over stappen na deze Green Deal. Ook daarna moeten we verder met duurzaamheid. 17

18 N61 Hoek Schoondijke en de Aanpak Voor de aannemers ligt er een grote uitdaging om de vrijheid in het ontwerpproces zo optimaal mogelijk te benutten. Daarbij is het de kunst duurzame doelstellingen zo meetbaar mogelijk te maken. DuboCalc en de CO 2 -Prestatieladder zijn daarbij uitermate betrouwbare hulpmiddelen. John Duijsens, senior adviseur Milieutechnologie en Duurzaam Inkopen Rijkswaterstaat 18

19 In dit project wordt de onveilige N61 aangepakt, de belangrijkste verbinding tussen het oosten en westen van Zeeuws-Vlaanderen. Dit resulteert niet alleen in een veel veiliger weg, ook de doorstroming van het verkeer en de leefbaarheid voor omwonenden verbetert sterk. Er komt een geheel nieuwe hoofdrijbaan, zes rotondes, vijf fietstunnels, een nieuw viaduct, een nieuwe brug, parallelwegen en een vrijliggend fietspad. Een geleiderail voorkomt frontale botsingen. Alle maatregelen bij elkaar zorgen ervoor dat de doorstroming vlotter wordt. Dit alles optimaal ingepast in het Zeeuwse landschap. De nieuwe N61 betekent dus voor iedereen een vooruitgang. De Aanpak In de aanbesteding is ruimte gegeven aan de opdrachtgever om met innovatieve oplossingen te komen met een oplossingsvrije uitvraag via functionele specificaties. Daarnaast is ingezet op een aanbieding met een energiezuinige bedrijfsvoering en een milieuvriendelijk product. Dit is gedaan door in de aanbesteding de CO 2-prestatieladder en de DuboCalc-methodiek toe te passen als EMVI. Met DuboCalc kon de opdrachtnemer de milieuwaarde berekenen van de innovatie die hij wil inbrengen in dit project. Naast de milieuwaarde moest het innovatieve materiaal ook voldoen aan de juiste civieltechnische-, constructieve- en veiligheidseigenschappen voldoen. Dit project is een koplopersproject van Rijkswaterstaat in de uniformering van de Aanpak Duurzaam Inkopen in GWW-projecten. Hulpmiddelen DuboCalc, CO 2-Prestatieladder Voordelen door De Aanpak Ruimte voor innovatieve oplossingen in de aanbieding; Duurzaamheid als EMVI-criterium prikkelt tot creatieve oplossingen; Oplossingsvrije uitvraag middels functionele specificaties; Minder milieubelasting bij de uitvoering van de werkzaamheden; Minder hinder voor de omwonenden tijdens de uitvoering van de werkzaamheden; Minder hinder voor de gebruikers van de weg tijdens de werkzaamheden; Materiaalbesparing (hergebruik) en in het verlengde daarvan, kostenbesparing; Een verbeterde en veiligere N61 met een vlottere doorstroming; Minder onderhoud door het gebruik van duurzame materialen; Verbeterde leefbaarheid in Schoondijke door de vermindering van geluid- en trillinghinder; Een CO 2-emissiereductie van 15,8 kiloton op basis van de 4 objecten (bouw, gebruik, onderhoud en einde levensduur) in de MKIwaardeberekeningen over 50 jaar. 19

20 Het betrekken van de omgeving was een echte eyeopener Gemeente Molenwaard en brancheorganisatie NLingenieurs zijn sinds 2013 partners in de Green Deal. Tony Tessers, Afdelingshoofd Buitenruimte, Gemeente Molenwaard Niels van Amstel, regiomanager Megaborn Vertegenwoordiger NLIngenieurs in het Centraal Team Samenwerkingsverband Duurzaam GWW 20

21 Met ingenieursbureau Megaborn werkt Molenwaard aan de herinrichting van een jaren-80-wijk in Nieuw-Lekkerland volgens de Aanpak Duurzaam GWW. We doen nu onze eerste ervaringen met de aanpak op, die we weer gebruiken in komende projecten. Gemeente Molenwaard heeft duurzaamheid hoog in het vaandel, vertelt afdelingshoofd openbare ruimte Tony Tessers. De gemeente heeft drie speerpunten: meer duurzaamheid, meer participatie en meer mogelijkheden van de markt benutten. Dat sluit naadloos aan op de doelstellingen van de Green Deal. We hadden echter geen idee hoe we duurzaamheid in de openbare ruimte goed konden vormgeven. Toetreden tot de Green Deal en gaan werken met de Aanpak Duurzaam GWW is voor ons dan ook echt een leertraject. Het zetje kwam van Niels van Amstel: Vanaf de start zijn we met de bewoners en alle gemeenteafdelingen om de tafel gegaan om hun wensen voor de ruimtelijke invulling te bepalen. Parkeren, nieuwe riolering, ophogen van de verzakte straat, betere kwaliteit van het groen en maximale bewonerbetrokkenheid bleken bovenaan het lijstje te staan. Vervolgens brengen we daar als ingenieursbureau samenhang in, aan de hand van de Aanpak. Over meedoen aan de Green Deal hoefde gemeente Molenwaard niet lang na te denken; binnen enkele weken was de deelname rond. Het vergroten van de toepasbaarheid van de Aanpak voor een kleine gemeente als Molenwaard is een uitdaging, zegt Tessers. Wij zijn direct aan de slag gegaan met de instrumenten, zonder echt kennis te hebben van de achterliggende principes. Dat heb je wel nodig voor een goede implementatie en verinnerlijking bij de mensen. Als je niet begrijpt waar het allemaal toe dient, blijft het lastig om volgens de aanpak te werken. Aan die concretisering wordt momenteel hard gewerkt, vertelt Van Amstel. Achteraf zijn we in Molenwaard wel heel snel grote stappen gemaakt. We gaan nu eerst de gemeentedoelstellingen vertalen naar de regisseurs. We laten bijvoorbeeld zien hoe werkzaamheden voor riolering, bestrating of groen met elkaar en met energiebesparing samenhangen. En hoe men direct zelf kan bijdragen aan energiebewust werken. Nu hebben mensen daar soms geen beeld bij. Sommigen zijn meteen enthousiast, anderen zijn wat huiveriger. We proberen iedereen daarin te faciliteren. Werken met de Aanpak heeft al wel mooie nieuwe inzichten opgeleverd, vertelt Tessers. Onze afdeling is vrij technisch en niet zo bezig met omgeving. De Aanpak stimuleert om júíst de omgeving en andere aspecten mee te nemen, zodat er ook meer draagvlak voor duurzaamheid komt. Dat was voor mij wel een eyeopener: minder focussen op techniek en meer op de mensen. De tevreden bewoners in de wijk in Nieuw-Lekkerland zijn een mooie bevestiging dat die Aanpak werkt, zegt Tessers. We bieden veel mogelijkheden voor eigen inbreng en betrekken ook scholen uit de buurt. De reacties van bewoners zijn erg positief: ze voelen zich betrokken en hebben echt invloed. Die geluiden zijn weer waardevol richting de lokale politiek. Als we straks ook intern iedereen helemaal mee hebben en we meetbare duurzame effecten realiseren, ben ik meer dan tevreden. 21

22 Herinrichting Venuslaan 1e fase Nieuw Lekkerland en de Aanpak Al met al was de reconstructie complex. Dat vergde een aanpak waarbij het beleid en de behoeften per system met elkaar in lijn gebracht moesten worden voor een integrale aanpak. Het fijne aan Duurzaam GWW is dat die al die behoeftes combineert en het dus complex maakt, maar aan de andere kant weer de handvaten geeft voor inzichtelijke en bewuste afwegingen en stappen voor het vervolg. Niels van Amstel, regiomanager bij Megaborn 22

23 In de Venuslaan en aanliggende straten in Nieuw-Lekkerland was het rioolstelsel nodig toe aan vervanging. Door zettingen was de woonwijk maar liefst ca. 80 cm gezakt ten opzichte van het aanlegniveau. Die zettingen hadden tevens negatieve effecten op de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de wijk. Maar er speelde meer. Zo was de inrichting van het woongebied niet Duurzaam Veilig, aan het einde van zijn levensduur en waren er parkeerproblemen. Verder paste de staat van het groen niet meer bij de beeldkwaliteit en de onderhoudsintensiteit die de gemeente voor ogen heeft. Het vervangen van het riool was een prima mogelijkheid om het gebied grondig te reconstrueren en te optimaliseren. De Aanpak De gemeente Molenwaard, waartoe Nieuw-Lekkerland behoort, heeft burgerparticipatie hoog in het vaandel staan. Aangezien dit project een zeer grote impact heeft op de leefomgeving, zijn de bewoners en andere belanghebbenden direct betrokken bij het bepalen van de ambities en het maken van het ontwerp. De methode Duurzaam GWW combineerde de verschillende behoeftes en gaf handvatten voor de inzichtelijke en bewuste afwegingen. Duurzaam GWW begon daarom met het hoogste abstractieniveau, namelijk de visie op de wijk. Wat verwacht men van de verkeersaanpak en het leven in de wijk? Een niveau lager is dan de beschouwing van de riolering, de weginrichting en de groeninrichting. Op die manier zijn alle betrokkenen meegenomen in het stramien van beleid, uitgangspunten, randvoorwaarden, behoeften, oplossingsruimte en keuzes. Een klankbordgroep, bestaande uit bewoners, vertegenwoordigers van Huurdersvereniging Nieuw-Lekkerland en Woningbouwvereniging Nieuw-Lekkerland, fungeerde daarbij als luisterend oor, gaf aan wat er leefde in de wijk en hield hierbij goed de samenlevingsverbanden in de gaten. Hulpmiddelen De Omgevingswijzer en het Ambitieweb Voordelen door de Aanpak De Omgevingswijzer geeft een goed overzicht van het beleid over alle relevante beleidsthema s heen; Het Ambitieweb ondersteunt de betrokkenen om een beeld te vormen wat als belangrijk wordt ervaren en focus aan te brengen. Bewoners kunnen daardoor gerichter meepraten en aangeven waar zij de ambitie naar boven wilden bijstellen; Door de integrale benadering van de Aanpak en de ruimtelijke begrenzing van het project zijn de min of meer losstaande problemen met elkaar verbonden; Verbeterde leefomgeving voor de bewoners; Optimale balans tussen parkeergelegenheid, groen en veiligheid; Een onderhoudsvrij, hygiënisch en duurzaam system; Bewonersparticipatie waardoor zij tevreden zijn over de herinrichting en hun inspraak hierin. 23

24 Johan van Dalen, Adviseur Duurzaam Aanbesteden, ProRail Lid Centraal Team Samenwerkingsverband Duurzaam GWW Van anderen leren en successen delen zit in ons DNA Jeroen ter Meer, projectleider acht pilotprojecten van de Aanpak, ProRail Deelnemer werkgroep implementatie van het Samenwerkingsverband Duurzaam GWW Stefan Jak, teamleider milieu en duurzaamheid, ProRail ProRail tekende de Green Deal Duurzaam GWW op 10 juni

25 Binnen de Green Deal Duurzaam GWW vertegenwoordigt ProRail met brancheorganisatie Railforum het spoor. De spoorbeheerder wil efficiënter en effectiever omgaan met duurzaamheid, aldus adviseur duurzaam aanbesteden Johan van Dalen We waren al bezig met het implementeren van de Aanpak Duurzaam GWW, dus was meedoen aan de Green Deal een logische keuze. Van anderen leren en successen met elkaar delen zit in ProRail s DNA, vertelt Van Dalen. Wat betreft de toepassing van DuboCalc hebben we bijvoorbeeld veel gehad aan de ervaringen van Rijkswaterstaat. Jeroen ter Meer is projectleider van acht pilotprojecten waarin ProRail de aanpak test. De onderdoorgang Bunnik is al succesvol gegund met DuboCalc. Daar zal onder andere groen beton worden toegepast. De projecten lopen heel erg uiteen, qua complexiteit maar ook qua projectfase. Door de aanpak in verschillende soorten projecten en fasen te testen doen we veel kennis en ervaring op die we ook weer delen met partners. In sommige projecten werkt de aanpak één op één, in andere gevallen lopen we nog tegen dingen aan. Op de spoorsector zijn sommige instrumenten bijvoorbeeld nog minder goed van toepassing. Het enthousiasme over de aanpak bij de projecten en mensen binnen ProRail is groot, volgens teamleider milieu en duurzaamheid Stefan Jak. People, planet, profit spreekt aan. De aanpak geeft richting, en dat is prettig in een uitvoerende organisatie als ProRail. We willen aanpakken, niet verzanden in allerlei instrumenten en methodes. We zien steeds vaker dat bedrijven duurzaamheid gebruiken als een manier om uit de crisis te komen. De aanpak helpt daarbij. Milieu stond bij ProRail sowieso al hoog op de agenda, vertelt Jak. Binnen de organisatie bestond al een overlegstructuur waarin belangrijke spelers regelmatig over duurzaamheid praten. Er is een brede intrinsieke motivatie om duurzaamheid binnen ProRailprojecten verder te brengen. Ook doordat de directie duurzaamheid in de topdoelstellingen van ProRail opnam, is het gedachtegoed van Duurzaam GWW in een warm bedje beland. Goed aan de Green Deal is dat andere partijen de aanpak ook zichtbaar omarmen, vindt Jak. Aannemers, ingenieursbureaus, stakeholders, ze doen allemaal mee. Voor ProRail is de omgeving een belangrijke factor in alle projecten. Als iedereen de aanpak onderschrijft, dan hoeven we het ook niet steeds uit te leggen. Dat helpt om verduurzaming te versnellen en concreter te maken. ProRail laat in aanbestedingen voortaan meer open voor invulling door marktpartijen, vertelt Van Dalen. Kwaliteit in duurzaamheid is een belangrijke factor voor de gunning. 25

26 26 ProRail start de implementatie binnen de eigen organisatie met pilots voor alle andere onderdelen van de Aanpak Duurzaam GWW, opdat begin 2014 een plan kan worden vastgesteld voor de uitrol van de Aanpak Duurzaam GWW over de hele portefeuille;

27 Voorheen werkten we wel met de CO 2-prestatieladder, maar was er nog nauwelijks sprake van projectspecifieke duurzaamheidsprestaties als gunningscriterium. We onderzoeken nu manieren om dat in onze aanbestedingen te verwerken. Zodra we een hiervoor een goede formule hebben gevonden, gaan we over tot standaardisering. Dat ProRail structureel iemand vrijmaakt voor implementatie van de aanpak is volgens Van Dalen een belangrijke succesfactor. Duurzaamheid kun je er niet even bij doen. Jeroen ter Meer is fulltime kartrekker en dat werpt vruchten af. Uiteindelijk levert duurzaamheid oplossingen op die ook voor toekomstige generaties het beste zijn, en dat kan hij als geen ander overbrengen. Aan de hand van de resultaten uit de pilots gaat ProRail de werkwijze waar nodig aanvullen met spoorelementen en breed implementeren. Jak: Als we de aanpak straks in ons kernproces hebben verwerkt, in projecten toepassen en samen met de betrokken partijen milieuwinst bereiken, dan is het geslaagd! Als we de aanpak straks in ons kernproces hebben verwerkt, in projecten toepassen en samen met de betrokken partijen milieuwinst bereiken, dan is het geslaagd! 27

28 Vogelbuurt in Hellevoetsluis en de Aanpak Bewoners hebben gezamenlijk de beslissing genomen over dilemma s als parkeerplaatsen, groeninrichting en lantaarnpalen. De gemeente is niet langer de boze bovenmeester die oplegt wat er moet gebeuren. Henk Joosten, Wethouder Wonen Gemeente Hellevoetsluis 28

29 In dit project is de bewonerswijk Vogelbuurt in Hellevoetsluis gezamenlijk aangepakt. Al vanaf het begin zijn de bewoners bij het project betrokken, naast gemeente, aannemersconsortium, deskundigen, en gebruikers. Zo is het project optimaal ingericht naar de wensen en behoeften van zowel gemeente als bewoners. Dit heeft geresulteerd in een wijk waarin dilemma s als groenvoorziening, parkeerplaatsen en lantaarnpalen, gezamenlijk zijn opgelost en naar een ieder zijn zin is. Na afronding van het project is het beheer aan de bewoners overgedragen. De Aanpak Door in eerste instantie stil te staan bij wat nu eigenlijk de wensen en behoeften zijn, wordt het project heel anders aangepakt. De diverse ambities zijn in kaart gebracht en tegen elkaar afgezet. De meest opportune kansen zijn zo naar voren gekomen en er is maximaal ingezet op duurzaamheid, in de brede zin van het woord. Tijdens bewonersbijeenkomsten en vergaderingen vonden er brainstormsessies plaats en kwamen de wensen van de bewoners aan bod. Technisch experts hebben de bewoners bijgeschoold over de diverse technische (on) mogelijkheden binnen het project. Alle partijen zijn erg enthousiast over de herinrichting van de wijk en de integrale wijze waarop dit is project is aangepakt. Hulpmiddelen LCA, het Ambitieweb, de Omgevingswijzer, DuboCalc, de CO 2- prestatieladder, bewonersparticipatie, Total Cost of Ownership. Voordelen Een optimaal ingerichte wijk naar alle drie de P s, people, planet en profit; Als design en construct project uitgevoerd door de aannemer; Financiering voor de totale levenscyclus van het project; De bewoners ervaren door de inspraak het nu nog meer als hun wijk en zorgen er extra goed voor; Sociale innovatie: er is geïnnoveerd op basis van maatschappelijke behoeften; Door de integrale projectaanpak is er met minder budget meer waarde gecreëerd; Gaandeweg het project werd de ambitie omhoog bijgesteld: problemen werden als kansen aangepakt en de successen zorgden ervoor dat de lat almaar hoger werd gelegd; Er is een ecologische zone gecreëerd; Een groot gevoel van trots bij de projectpartners; Zeer tevreden bewoners met een hernieuwd vertrouwen in hun gemeente. 29

30 30 René de Kwaadsteniet, beleidssecretaris MKB Infra Lid Centraal Team Samenwerkingsverband Duurzaam GWW MKB Infra tekende de Green Deal Duurzaam GWW op 10 juni 2013

31 Ondernemersorganisatie MKB Infra en gemeente Rotterdam werken al jaren samen om duurzame vooruitgang te realiseren. Sinds 2013 maken ze allebei onderdeel uit van de Green Deal Duurzaam GWW. Het is tijd dat we de mouwen opstropen en duurzaamheid in beweging brengen. Stilstand in de bouw is terug te leiden naar de bouwfraude, aldus innovatiemanager bij de gemeente Rotterdam Richard Ruijtenbeek: Door de bouwfraude werd praten met andere partijen en elkaar helpen ineens taboe. Dat levert veel inefficiëntie op. Stadsontwikkelaar Cees Buijs en directeur Ron Voskuilen van de gemeente Rotterdam vonden dit belachelijk; we moeten open met elkaar kunnen communiceren zonder de schijn van vriendjespolitiek. Dat heeft geleid tot een convenant om met partijen uit de keten waaronder vertegenwoordiger MKB Infra te zorgen voor verbetering. Die openheid werkt, vindt beleidssecretaris van MKB Infra René de Kwaadsteniet: Transparantie staat voorop. We gaan onafhankelijk met elkaar om tafel om vorm te geven aan sociaalmaatschappelijke verbetering. Door het proces centraal te stellen is alles bespreekbaar: nieuwe contractvormen en aanbestedingscriteria, maar ook rol- en taakverdeling. Oplossingen moeten persoons- en organisatieonafhankelijk zijn; wie iets het beste kan, gaat het ook doen. Ruijtenbeek vult aan: In projecten met meerdere partijen moet je vooral open en eerlijk zijn over ieders Als je niet samenwerkt, blijf je een roepende in de woestijn belang. Bij bedrijven draait het om omzet halen, kennisinstellingen willen publiceren en gemeenten moeten doelstellingen verzilveren. In plaats van daar geheimzinnig over te doen kun je beter open kaart spelen en begrip opbrengen voor wat een ander moet verdienen. 31

32 32 Richard Ruitenbeek, innovatiemanager, Gemeente Rotterdam Gemeente Rotterdam de Green Deal Duurzaam GWW op 10 juni 2013

33 Samen delen is ook samen vermenigvuldigen. De traditionele verhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer is niet meer van deze tijd, aldus De Kwaadsteniet. Ketens maken plaats voor horizontale en integrale samenwerking. Partijen vormen coalities en zijn samen verantwoordelijk voor het eindresultaat. Ook binnen de gemeente is de werkcultuur veranderd, zegt Ruijtenbeek. De helft van onze ingenieurs is weg: we moeten meer doen met minder mensen. Dat betekent dat we slimmer moeten werken. Dat geldt ook voor duurzaamheid: we willen betere producten en processen, een beter milieu en tevreden gebruikers, voor minder of hetzelfde geld. Na vijf jaar samenwerken zijn Ruijtenbeek en hijzelf goed op elkaar ingespeeld, vertelt De Kwaadsteniet. We hebben een klik met elkaar, dat zorgt ervoor dat we meters kunnen maken. Duurzame ontwikkeling is voor een groot deel afhankelijk van de persoonlijke drive van de betrokken mensen. Samenwerking is dan ook cruciaal om de Green Deal Duurzaam GWW tot een succes te maken. Anders blijf je een roepende in de woestijn. Voor Ruijtenbeek is de Green Deal essentieel om de aanpak binnen zijn organisatie te verantwoorden. Met de Green Deal kan ik laten zien dat we er als gemeente op afgerekend worden als we doelstellingen niet halen. Anders blijven mensen het zien als mijn duurzame hobby. In de gemeente Rotterdam is duurzaamheid verankerd in de lijn. Dat is bij lang niet alle overheden zo, omdat niemand op de werkvloer erop afgerekend wordt. De overheid heeft zoveel inkoopkracht dat het landschap er morgen al heel anders uit zou kunnen zien. De nieuwe aanbestedingswet met de EMVI biedt veel mogelijkheden om nú te veranderen. We moeten eens stoppen met praten, maar doen. Ten behoeve van de implementatie en activiteiten in de eigen organisatie zal duurzaamheid worden meegenomen vanaf de planvorming en zullen delen uit de Aanpak geïntegreerd worden met de Rotterdamse standaard voor projectmatig werken. 33

34 Duurzame Dijkbekleding en de Aanpak 34

35 Aan de Zeelandse dijken wordt sinds 1997 gewerkt. Projectbureau Zeeweringen (een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen) versterkt de steenbekleding die niet aan de huidige eisen voldoet. Vaak wordt daarbij afgekeurd natuursteen vervangen door moderne betonzuilen. Elk jaar pakt het projectbureau zo n zeven dijktrajecten aan. In 2011 besloot projectbureau Zeeweringen om, in eerste instantie als pilot, duurzaamheid te gaan waarderen in haar werken op basis van EMVI. De Aanpak Om duurzaamheid te waarderen is er eerst gekeken naar de meest onderscheidende onderdelen, waar valt de meeste winst te behalen. Daarbij kwam al snel beton naar voren. Beton wordt veel gebruikt en het heeft een hoge belasting voor het milieu. Met behulp van DuboCalc is vervolgens de duurzaamheid van het product beoordeeld. Daarna is de MKI (MilieuKostenIndicatorwaarde) berekend. Hoe lager de MKI, hoe beter het product scoort in de EMVI-methode. Om te kunnen bepalen bij welke MKI-waarde een gunningvoordeel te behalen is, heeft het projectbureau een marktscan uitgevoerd. Tegelijkertijd is gekeken met welke innovaties de markt bezig is. De uitdaging voor de markt was dus minder beton of beton met een duurzamere samenstelling toepassen, daarbij rekening houdend met het feit dat het beton bestand moet zijn tegen extreme condities. De uitdaging die het projectbureau, producenten en marktpartijen zijn aangegaan heeft geresulteerd in duurzame producten en oplossingen. Zo is er beton gebruikt met een zeer duurzame samenstelling (Hydroblocks) en betonblokken met veel minder beton (Hillblock) Hulpmiddelen die zijn ingezet: EMVI, DuboCalc (LCA, MKI ) Voordelen bereikt door met de Aanpak te werken De gerealiseerde CO 2 -besparing die door de inzet van de duurzame Hydroblocks behaald wordt is 51% ten opzichte van conventioneel product. Deze besparing staat bij twee van de dijkvakken gelijk aan 3100 ton CO 2- uitstoot, goed voor de jaarlijkse CO 2- uitstoot van 360 huishoudens; Optimalisatie van het productieproces en het transport, minder beton betekent minder gewicht en meer blokken op één transport; De optimale vorm van het Hillblock zorgt voor 30% minder beton; Door zijn vormgeving ontstaan holle ruimten die leefruimte bieden aan flora en fauna, zowel boven als onder water; Voor riviergebieden en bovendijken is het mogelijk om de holle ruimten van het Hillblock op te vullen met grond, zand en beplanting om zodoende een Natuurvriendelijke Oever te creëren. Zo is het mogelijk om een groene dijk te realiseren met de voordelen van een harde oeverbekleding; Door vanaf het begin met alle partijen samen te werken zijn innovatieve producten en oplossingen geïntegreerd voor een duurzaam resultaat; Verbeterde leefomgeving door de voorzieningen voor het recreëren op de dijk; Verstevigde duurzame dijken die aan de huidige eisen voldoen. 35

36 Werk mee aan Duurzaam GWW Deel jouw favoriete tip of ervaring, schrijf hem op en lever in! E: 36

37 Wat is uw inspiratie? 37

38 ? Ondertekening Green Deal 10 juni 2013

39

40 Deze publicatie is opgesteld door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl), in opdracht van het samenwerkingsverband Duurzaam GWW.

Inspiratieboek Duurzaam GWW

Inspiratieboek Duurzaam GWW Inspiratieboek Duurzaam GWW Inhoud inspiratieboek Inhoudsopgave 3 Voorwoord Staatssecretaris van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu 4 Interview met voorzitter van het Samenwerkingsverband Duurzaam

Nadere informatie

info@duurzaamgww.nl www.duurzaamgww.nl Dag van Duurzaam GWW Inspiratieschrift

info@duurzaamgww.nl www.duurzaamgww.nl Dag van Duurzaam GWW Inspiratieschrift info@duurzaamgww.nl www.duurzaamgww.nl Dag van Duurzaam GWW Inspiratieschrift Welkom op de tweede Dag van Duurzaam GWW Een feestelijke dag! Er worden namelijk al vele stappen met Duurzaam GWW gezet, grote

Nadere informatie

Meer duurzaamheid in de GWW: Laat je inspireren en leer van elkaar!

Meer duurzaamheid in de GWW: Laat je inspireren en leer van elkaar! Meer duurzaamheid in de GWW: Laat je inspireren en leer van elkaar! Lie Chahboun 14 april 2015 Programmabureau Duurzaam GWW RVO.nl Wie heeft (nog) Duurzaam Inkopen beleid? Wie koopt 100% duurzaam in? Wie

Nadere informatie

Aanpak Duurzaam GWW- Aan de slag!

Aanpak Duurzaam GWW- Aan de slag! Aanpak Duurzaam GWW- Aan de slag! Johan van Dalen, ProRail, Cindy de Groot, Provincie Zuid-Holland Esther Veendendaal, RVO 5 juni 2014 Ontstaan van Duurzaam GWW Het begon met Duurzaam Inkopen Nu verder

Nadere informatie

Initiatief Duurzaam GWW

Initiatief Duurzaam GWW Status Definitief Versie/revisie 1.0 Datum Opdrachtnemer Opgesteld door Gecontroleerd door Jeroen Winkelmolen John Liebrecht Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 1.1 Visie op samenwerken aan Duurzaamheid met

Nadere informatie

Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Duurzaamheid. Ervaringen van een Rijkswaterstaat medewerker. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam

Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Duurzaamheid. Ervaringen van een Rijkswaterstaat medewerker. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam Duurzaamheid Ervaringen van een Rijkswaterstaat medewerker Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam Duurzaamheid maatschapelijke meerwaarde leveren PPP samenhang (met alle maatschappelijke doelen)

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven

Sector- en keteninitiatieven Sector- en keteninitiatieven Conform 1.D.1, 1.D.2 en 3.D.1 Onderzoek naar initiatieven en toelichting op de actieve deelname aan het initiatief van A van Ooijen Woerden B.V. Auteur(s): Mevr. G.A.W. Mielke-van

Nadere informatie

Duurzaamheid in Baggerwerkzaamheden

Duurzaamheid in Baggerwerkzaamheden Duurzaamheid in Baggerwerkzaamheden Aanpak Duurzaam GWW en Ambitieweb 10 oktober 2017 Baggernetdag Dirk van Hout Sjoerd Schellevis PAGINA 0 Klimaatverandering PAGINA 1 Green Deal Duurzaam GWW 2.0 Samenwerken

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie Titel: CO2-Prestatieladder Participatieplan Rapport: CO2-2014/R-05; rev. 0; d.d. 07-04-2015 Auteur: J.A.C. van Dijk Verificateur: A.L.J. Timmermans Vervolgblad : 1 van 4 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2

Nadere informatie

Aanpak duurzaam GWW in de praktijk Meerwaarde door een integrale aanpak. Imagine the result

Aanpak duurzaam GWW in de praktijk Meerwaarde door een integrale aanpak. Imagine the result Aanpak duurzaam GWW in de praktijk Meerwaarde door een integrale aanpak Even voorstellen: Esther Heijink Sr. adviseur veiligheid en duurzaamheid bij ARCADIS Programmamanager Duurzaamheid divisie Mobiliteit

Nadere informatie

ACTIEPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN EN DUURZAAM GWW

ACTIEPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN EN DUURZAAM GWW ACTIEPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN EN DUURZAAM GWW Opbouw van ons actieplan Speerpunten: Acties: Samenwerking voortzetten en uitbouwen Iedereen bewust maken Verder vooruit kijken Wat blijven

Nadere informatie

Aanpak Duurzaam GWW in de praktijk

Aanpak Duurzaam GWW in de praktijk Aanpak Duurzaam GWW in de praktijk Datum: 31 oktober 2016 Spreker: Meinke Schouten Inhoudsopgave Oorsprong Aanpak Duurzaam GWW Wat is de Aanpak Duurzaam GWW? Aanpak Duurzaam GWW in de praktijk Samenvatting

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie Titel: CO2-Prestatieladder Participatieplan Rapport: CO2-2012/R-05;rev. 1;d.d. 12-05-2014 Auteur: R. Louis - CK Bedrijfsadvisering Verificateur: J.A.C. van Dijk A.L.J. Timmermans Bredaseweg 43, 4844 CK

Nadere informatie

Aanpak duurzaam GWW. Workshop Duurzame leveranciers

Aanpak duurzaam GWW. Workshop Duurzame leveranciers Workshop Duurzame leveranciers Luuk Gunnink Aanpak duurzaam GWW Hoe nu concreet duurzame initiatieven in projecten ontplooien? Met een beproefde hands-on aanpak -> Ambitieweb Introductie Aanpak Duurzaam

Nadere informatie

Duurzaam GWW vraagt om Duurzaam Omgevingsmanagement en vice versa

Duurzaam GWW vraagt om Duurzaam Omgevingsmanagement en vice versa Duurzaam GWW vraagt om Duurzaam Omgevingsmanagement en vice versa Niels van Amstel, Megaborn/NLingenieurs Projectmanager en vz. Expertnetwerk Duurzaam GWW Duurzaamheid vraagt D-SOM of SOM+ Wat je ook wil,

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie Titel: CO2-Prestatieladder Participatieplan Rapport: CO2-2014/R-05;rev. 1;d.d. 27-07-2015 Auteur: J.A.C. van Dijk Verificateur: A.L.J. Timmermans Bredaseweg 43, 4844 CK Terheijden Postbus 110, 4844 ZJ

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep. 3.D.1. Actieve deelname initiatieven ( ) Pagina 1 van 13

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep. 3.D.1. Actieve deelname initiatieven ( ) Pagina 1 van 13 CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep 3.D.1. Actieve deelname initiatieven (2018.001) Pagina 1 van 13 Inhoudsopgave Inleiding en verantwoording... 3 1 Inventarisatie sector-

Nadere informatie

Duurzaamheid bij RWS. Van visie naar praktijk. Annette Augustijn. Symposium Duurzame Infrastructuur 28 april 2011, Woerden

Duurzaamheid bij RWS. Van visie naar praktijk. Annette Augustijn. Symposium Duurzame Infrastructuur 28 april 2011, Woerden Ministerie van Infrastructuur en Milieu Duurzaamheid bij RWS Van visie naar praktijk Symposium Duurzame Infrastructuur 28 april 2011, Woerden Annette Augustijn Programmadirecteur Duurzaam RWS 28 april

Nadere informatie

Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat

Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat Duurzaam inkopen bij Duurzaamheid bij aanleg en onderhoud van wegen, vaarwegen en waterwerken Edwin van der Wel, Sr. Adviseur Duurzaamheid en Energie, GPO Inhoud Programma duurzaam inkopen GWW Doelstellingen

Nadere informatie

Duurzaamheid in overheidsopdrachten met de Aanpak Duurzaam GWW

Duurzaamheid in overheidsopdrachten met de Aanpak Duurzaam GWW Duurzaamheid in overheidsopdrachten met de Hoe werkt het en wat betekent dat voor U? Johan van Dalen, ProRail Seminar Duurzaamheid in Funderingen 10 april 2013 Inhoud - - Instrumenten en aanbesteden -

Nadere informatie

Convenant Rotterdam. Half Time Tribune. MKB-Rijnmond

Convenant Rotterdam. Half Time Tribune. MKB-Rijnmond Convenant Rotterdam Half Time Tribune MKB-Rijnmond De Convenant markt, dat zijn Rotterdam we samen! Samenwerken aan hetzelfde doel: Praktijkgerichte implementatie de sleutel tot succes Open convenant Convenant

Nadere informatie

DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013

DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013 Heereweg 1a 2161 AB Lisse 0252-417788 DEELNAME AAN INITIATIEVEN VERSIE: 01 21/05/2013 Conform niveau 3 op de CO 2-prestatieladder 2.0 Status Versie/ Datum Opgesteld Geautoriseerd Akkoord (werkvoorbereider)

Nadere informatie

: Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww Versie : 2.0

: Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww Versie : 2.0 Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en duurzaam GWW 2.0 2017-2020 Waterschap Rijn en IJssel Onderwerp : Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam gww 2.0 2017-2020 Versie : 2.0 Status Opgesteld

Nadere informatie

Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat. Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018

Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat. Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018 Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018 1 Inhoud De wereld van Rijkswaterstaat De opgave en strategische prioriteiten van Rijkswaterstaat Realisatie via het gedachtegoed

Nadere informatie

CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015

CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015 CO2 prestatieladder Actieve Deelname Initiatief 2015 Projectgegevens Opsteller TAJ van Deijzen Versie 2015-1 Status Definitief Datum CO2 verantwoordelijke TAJ van Deijzen 6-8-2015 Directievertegenwoordiger

Nadere informatie

AANPAK DUURZAAM GWW. Vanuit het perspectief van de waterschappen Zaal: SILO Tijd: uur

AANPAK DUURZAAM GWW. Vanuit het perspectief van de waterschappen Zaal: SILO Tijd: uur AANPAK DUURZAAM GWW Vanuit het perspectief van de waterschappen Zaal: SILO Tijd: 14.35-15.35 uur Opbouw presentatie Even voorstellen D-GWW bij waterschappen Scheldestromen en Inkoop Aanpak Duurzaam GWW

Nadere informatie

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN ONS DNA Op een plek die duizenden jaar terug werd gedomineerd door een ruige delta van wind, duinen en zee bevindt zich nu ons welvarende Nederland. De ontwikkeling van ons land

Nadere informatie

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen De Meeuw Nederland Industrieweg 8 Postbus 18 5688 ZG Oirschot T +31 (0)499 57 20 24 F +31 (0)499 57 46 05 info@demeeuw.com www.demeeuw.com De Meeuw en MVO Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie

CO2-Prestatieladder Participatieplan Invalshoek D: Participatie Titel: CO2-Prestatieladder Participatieplan Datum: 07-03-2016 Auteur: J.A.C. van Dijk Verificateur: A.L.J. Timmermans Bredaseweg 43, 4844 CK Terheijden Postbus 110, 4844 ZJ Terheijden Telefoon: 076 5933450

Nadere informatie

rapportage CO₂-footprint initiatieven 2013 Gebroeders van der Poel B.V.

rapportage CO₂-footprint initiatieven 2013 Gebroeders van der Poel B.V. Gebroeders van der Poel B.V. 1 Inhoud: 1 Inleiding 3 1.1 Algemeen 3 1.2 Betrokkenen 3 1.3 Doelstelling 3 2 Inventarisatie sector- en keteninitiatieven 4 3 Rapportage management overleg 5 3.1. Algemeen

Nadere informatie

Hendriks Infra B.V. is lid van het SKAO en houdt zich daardoor op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van CO 2.

Hendriks Infra B.V. is lid van het SKAO en houdt zich daardoor op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van CO 2. Deelname keteninitiatieven 2018 Dit document beschrijft de inventarisatie en deelname van Hendriks Infra B.V. aan initiatieven. Deze deelname is conform eisen van de CO 2-Prestatieladder Inventarisatie

Nadere informatie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie

Samen aan de slag met CO 2 -reductie Samen aan de slag met CO 2 -reductie CO 2 CO 2 CO 2 Versie 1 mrt 2018 Inleiding De Koninklijke Ginkel Groep is een allround groenbedrijf en is actief met het duurzaam vergroenen van de leefomgeving en

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam. Wat doen we zelf. Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat. Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam. Wat doen we zelf. Ministerie van Infrastructuur en Milieu Duurzaam inkopen bij Rijkswaterstaat Harald Versteeg Programmamanager RWS Duurzaam Wat doen we zelf 2 1 Doel Duurzaam Inkopen: Gebruik maken van inkoopproces om opdrachtnemers aan te zetten tot leveren

Nadere informatie

Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V.

Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V. Inventarisatie en bijdrage aan Sectorinitiatieven Verkade Vlaardingen B.V. 1. INVALSHOEK D: PARTICIPATIE Stichting SKAO vraagt middels de CO 2 -Prestatieladder om deelname aan een sector- of keteninitiatief.

Nadere informatie

Ambitieweb. grip en zicht op duurzaamheid. rps.nl Laboratoria Gebieden Gebouwen Infrastructuur

Ambitieweb. grip en zicht op duurzaamheid. rps.nl Laboratoria Gebieden Gebouwen Infrastructuur Ambitieweb grip en zicht op duurzaamheid rps.nl Laboratoria Gebieden Gebouwen Infrastructuur Grip en zicht op duurzaamheid met ambitiewebtool Heeft uw organisatie duurzaamheidsambities? Welke zijn dat

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen RWS. PIANOo congres Den Haag, 7 juni 2012. Leendert van Geldermalsen Projectmanager Duurzaam Inkopen RWS

Duurzaam Inkopen RWS. PIANOo congres Den Haag, 7 juni 2012. Leendert van Geldermalsen Projectmanager Duurzaam Inkopen RWS Duurzaam Inkopen RWS PIANOo congres Den Haag, 7 juni 2012 Leendert van Geldermalsen Projectmanager Duurzaam Inkopen RWS Wat vooraf ging Rijkswaterstaat wil in 2012 dé toonaangevende, publieksgerichte en

Nadere informatie

XiBE IdeaCouncil. Met XiBE kun jij: alle ideeën volgen, aanvullen en administreren realisatiebesluiten nemen realisatieteams formeren en stimuleren

XiBE IdeaCouncil. Met XiBE kun jij: alle ideeën volgen, aanvullen en administreren realisatiebesluiten nemen realisatieteams formeren en stimuleren Get started instructie XiBE IdeaCouncil Zet twee mensen bij elkaar en er ontstaan ideeën: "we moeten eigenlijk eens een keer..." En in de praktijk blijft het vaak bij dat idee en het voornemen. En dat

Nadere informatie

HOE GEVEN WE GEZAMENLIJK INHOUD AAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE

HOE GEVEN WE GEZAMENLIJK INHOUD AAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE HOE GEVEN WE GEZAMENLIJK INHOUD AAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE 1. Duurzaamheid en circulariteit 2. Aanpak Rijk 3. Ons voorstel 4. In de praktijk van alledag 5. Duurzaam GWW en circulair inkopen 6. Discussie

Nadere informatie

Hoe krijgen innovaties een kans?...

Hoe krijgen innovaties een kans?... Hoe krijgen innovaties een kans?... Inkoop Innovatie Urgent Meer doen met minder geld. De prestatiedruk van de Nederlandse overheid is groot en de verwachtingen zijn hoog. Het kabinet spant zich in om

Nadere informatie

Doorontwikkeling Duurzaam Inkopen GWW. Paula Kuijpers Rijkswaterstaat, SDG M&I. 27 september 2010

Doorontwikkeling Duurzaam Inkopen GWW. Paula Kuijpers Rijkswaterstaat, SDG M&I. 27 september 2010 Doorontwikkeling Duurzaam Inkopen GWW Paula Kuijpers Rijkswaterstaat, SDG M&I 27 september 2010 Aanleiding Behoefte aan focus Aansluiting op aanbestedingspraktijk Functionele en prestatiegerichte specificaties

Nadere informatie

Aanbesteding van Toerit Someren

Aanbesteding van Toerit Someren Aanbesteding van Toerit Someren Rijkswaterstaat, Nederland De nieuwe aanbestedingsmethode gericht op vermindering van milieueffecten en CO2 uitstoot werd succesvol toegepast bij een aanbesteding voor een

Nadere informatie

PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND

PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND PROCESPLAN MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD INKOPEN 2017-2020 HOOGHEEMRAADSCHAP VAN RIJNLAND Archimedesweg 1 postadres: postbus 156 2300 AD Leiden telefoon (071) 3 063 063 telefax (071) 5 123 916 CORSA nummer:

Nadere informatie

Leerervaringen excursie Nijmegen

Leerervaringen excursie Nijmegen Leerervaringen excursie Nijmegen In het kader van het project Watercoalitie van het Ministerie van I&M vond op 10 september 2012 een excursie plaats. Medewerkers van het ministerie, de gemeenten Delft

Nadere informatie

DUURZAME INITIATIEVEN

DUURZAME INITIATIEVEN DUURZAME INITIATIEVEN Onder duurzame initiatieven verstaat Arcadis technische innovaties die direct of indirect leiden tot energiebesparende oplossingen. Daarnaast initiatieven die de maatschappelijke

Nadere informatie

VOORSTEL AB AGENDAPUNT :

VOORSTEL AB AGENDAPUNT : VOORSTEL AB AGENDAPUNT : PORTEFEUILLEHOUDER : F.K.L. Spijkervet AB CATEGORIE : B-STUK (Beleidsstuk) VERGADERING D.D. : 26 november 2013 NUMMER : WM/MIW/RGo/7977 OPSTELLER : R. Gort, 0522-276805 FUNCTIE

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. Auteurs: De heer R.J.M. de Boer (Schilderwerken De Boer Obdam B.V.) De heer R.J. van Stralen (Schilderwerken De Boer

Nadere informatie

Green Deal Duurzaam GWW. Voortgangsrapportage 2013/2014

Green Deal Duurzaam GWW. Voortgangsrapportage 2013/2014 Green Deal Duurzaam GWW Voortgangsrapportage 2013/2014 Periode 10 juni 2013 30 september 2014 2014 1 Duurzaam GWW is een samenwerkingsverband van marktpartijen, overheidsopdrachtgevers en kennisinstituten

Nadere informatie

Van idee naar subsidiabel projectplan

Van idee naar subsidiabel projectplan FINALEDAG 3-2-1-CO! ZORGT VOOR VERRIJKTE INNOVATIEVE IDEEËN Van idee naar subsidiabel projectplan Door: Martine van Dijk A+O fonds Gemeenten / Fotografie: Kees Winkelman Op 26 maart 2015 vond voor de tweede

Nadere informatie

CIRCULAIRE AMBITIES VAN DE GEMEENTE UTRECHT KOMEN TOT RECHT BIJ DE AANLEG NIEUWE BUSBAAN JULI 2019

CIRCULAIRE AMBITIES VAN DE GEMEENTE UTRECHT KOMEN TOT RECHT BIJ DE AANLEG NIEUWE BUSBAAN JULI 2019 CIRCULAIRE AMBITIES VAN DE GEMEENTE UTRECHT KOMEN TOT RECHT BIJ DE AANLEG NIEUWE BUSBAAN JULI 2019 2 De gemeente Utrecht heeft grote ambities op gebied van duurzaam en circulair inkopen. De openbare ruimte

Nadere informatie

Innovatie, Duurzame leefomgeving en Kennis

Innovatie, Duurzame leefomgeving en Kennis Innovatie, Duurzame leefomgeving en Kennis Innovatie Rijkswaterstaat innoveert niet voor niets. Innovatie moet bijdragen aan het in stand houden van de netwerken, zoals het hoofdwegennet, het hoofdvaarwegennet,

Nadere informatie

B-85 Green Deal verduurzamen dierenbeschermingcentra

B-85 Green Deal verduurzamen dierenbeschermingcentra B-85 Green Deal verduurzamen dierenbeschermingcentra Partijen: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. Verhagen en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu,

Nadere informatie

Dutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017

Dutch Coastline Challenge. Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Dutch Coastline Challenge Op weg naar 2 e Bijeenkomst 22 juni 2017 Bevindingen 1 e bijeenkomst: Ons gezamenlijk verhaal Klimaatverandering beheerst het nieuws en de eerste zichtbare effecten staan bij

Nadere informatie

Voorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer. 1. Inleiding

Voorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer. 1. Inleiding Voorstel ontwikkeling duurzaamheidsparagraaf Zoetermeer 1. Inleiding Zoetermeer wil zich de komende jaren ontwikkelen tot een top tien gemeente qua duurzaam leefmilieu. In het programma duurzaam Zoetermeer

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. 3.D. Actieve deelname initiatieven (2016.001)website.docx Pagina 1 van 9 Inhoudsopgave 1 Actieve deelname initiatief...

Nadere informatie

MANIFEST Duurzaam Den Haag

MANIFEST Duurzaam Den Haag MANIFEST 2018-2028 Duurzaam Den Haag Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017 December 2016 Dagelijks ervaart het verkeer problemen met de doorstroming op de N629 tussen Oosterhout en Dongen. Ook de leefbaarheid en veiligheid op en rond de N629 en Westerlaan vragen aandacht. De

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Auteurs: Bettina Blok, Frieda den Heyer Goedgekeurd door: Karin Cornet Datum: 14.06.2017 Versie: 0.2 Actieplan: MVI - MVS Pagina 1 Aanleiding Meerdere gemeenten,

Nadere informatie

Asset management en Duurzaam GWW

Asset management en Duurzaam GWW Asset management en Duurzaam GWW Alex Roovers Consultant Asset Management CMS Introductie Aanleiding Doelstelling Werkvorm Werkvorm en afspraken Dialoog en discussie op basis van stellingen Van mening

Nadere informatie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie KETENINITIATIEVEN Contactpersoon Edith Sweep RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie 1800161A00-R18-477 Heike Gaasbeek/Anouk Voorn 9 maart 2018 Definitief Pagina: 2 van

Nadere informatie

Movares Duurzaamheidsscan

Movares Duurzaamheidsscan Movares Duurzaamheidsscan Innovatief procesinstrument Grip op duurzaamheid in elke projectfase Grip op duurzaamheid van A tot Z. Dat is de ambitie van Movares. Voor veel mensen en partijen is duurzaamheid

Nadere informatie

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen

eflectietool Reflectietool Reflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool eflectietool Reflectietool Test jezelf op professioneel ondersteunen Redactie: Marieke Haitsma en Corrie van Dam Eindredactie: afdeling communicatie

Nadere informatie

Workshop: Bouwen aan Duurzaamheid Sectie Duurzaam Ondernemen, VVM. Nationale Milieudag 11 juni

Workshop: Bouwen aan Duurzaamheid Sectie Duurzaam Ondernemen, VVM. Nationale Milieudag 11 juni Workshop: Bouwen aan Duurzaamheid Sectie Duurzaam Ondernemen, VVM Nationale Milieudag 11 juni PAGINA 0 Workshop Bouwen aan Duurzaamheid, Nationale Milieudag 11 JUNI 2015 Sectie Duurzaam Ondernemen, VVM

Nadere informatie

Open Convenant 12 november 2015

Open Convenant 12 november 2015 12 november 2015 Cees Buijs Albert Martinus Geert Jan Verkade René de Kwaadsteniet 1 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 13-11-15 Duurzaam GWW begint bij ambitie en focus Winst in integrale gebiedsontwikkeling; Focus

Nadere informatie

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam

Nadere informatie

Nieuwe aanpak voor planstudie Hoevelaken

Nieuwe aanpak voor planstudie Hoevelaken Nieuwe aanpak voor planstudie Hoevelaken Vervroegd betrekken van de markt December 2011 Nieuwe aanpak voor planstudie Hoevelaken Aanleiding Knooppunt Hoevelaken heeft een vaste plaats in de file top-25.

Nadere informatie

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen?

Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen? Collectief Particulier Opdrachtgeverschap en Energiezuinig Wonen waar liggen verbindingen? DNA in de bouw De Nieuwe Aanpak in de bouw DNA in de bouw staat voor: transitie in de bouw vanuit de basis, de

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen

Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Actieplan september 2017 Actieplan gemeente Alkmaar 1 Inleiding De overheid koopt per jaar voor ongeveer 73,3 miljard euro in en heeft daarmee een belangrijke invloed

Nadere informatie

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat

Meer waarde creëren. Assetmanagement op maat Meer waarde creëren Assetmanagement op maat Zo maken wij assetmanagement toepasbaar Met de toolbox Zeven bouwstenen van professioneel assetmanagement maken we de ISO55000 toepasbaar voor u. Belanghebbenden

Nadere informatie

3.1 Samen naar een Duurzaam (GWW) resultaat

3.1 Samen naar een Duurzaam (GWW) resultaat 3.1 Samen naar een Duurzaam (GWW) resultaat Henkjan van Meer, Unie van Waterschappen Meinke Schouten, Unie van Waterschappen Madeleine Schenk, Martens en Van Oord O.l.v. Roy Voorend, CROW Samen naar een

Nadere informatie

Startbijeenkomst keten innovatieprogramma. Kunststof & Rubber in de Ondergrondse Infrastructuur

Startbijeenkomst keten innovatieprogramma. Kunststof & Rubber in de Ondergrondse Infrastructuur Startbijeenkomst keten innovatieprogramma Kunststof & Rubber in de Ondergrondse Infrastructuur Utrecht, 21 oktober 2015 Inhoud Introductie 3 Zij waren er bij! 4 Circulaire economie 5 RACE programma 6 Sectoranalyse

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven

Sector- en keteninitiatieven Sector- en keteninitiatieven Conform 1.D.1, 1.D.2 en 3.D.1 Onderzoek naar initiatieven en toelichting op de actieve deelname aan het initiatief van Zwatra B.V. Auteur(s): R. Egas, directie & CO 2-functionaris,

Nadere informatie

De kracht van een goede opdracht

De kracht van een goede opdracht PREVIEW De kracht van een goede opdracht Het moment is nu Als er íets zeker is, dan is het wel dat dit een bijzonder interessante tijd is om bij een woningcorporatie te werken. Naast de sociale opgave

Nadere informatie

DATUM ONS KENMERK BEHANDELD DOOR 22 januari 2015 1400334664 B.J. van Oosten - Bronsgeest

DATUM ONS KENMERK BEHANDELD DOOR 22 januari 2015 1400334664 B.J. van Oosten - Bronsgeest POSTADRES Postbus 20 7500 AA Enschede BEZOEKADRES Hengelosestraat 51 Aan de Gemeenteraad TELEFOON 14 0 53 DATUM ONS KENMERK BEHANDELD DOOR 22 januari 2015 1400334664 B.J. van Oosten - Bronsgeest UW BRIEF

Nadere informatie

Circulair inkopen. Wow dag 1 oktober Take Padding PIANOo Jeroen van der Waal- Gemeente Amsterdam

Circulair inkopen. Wow dag 1 oktober Take Padding PIANOo Jeroen van der Waal- Gemeente Amsterdam Circulair inkopen Wow dag 1 oktober 2015 Take Padding PIANOo Jeroen van der Waal- Gemeente Amsterdam De circulaire economie Waarom circulair? De circulaire economie in praktijk Belang verdienmodellen

Nadere informatie

Bent u. duurzaamheid. al de baas?

Bent u. duurzaamheid. al de baas? Bent u al de baas? Wat levert het je op? Inzicht in hoe u het sbereik binnen een leefgebied kunt vergroten door slimme inrichting van uw sbeleid en duurzame aanpak van infrastructurele (her)inrichtingsprojecten.

Nadere informatie

B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio

B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio Partijen: De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. Verhagen,

Nadere informatie

Duurzaam inkopen, gewoon doen!

Duurzaam inkopen, gewoon doen! Duurzaam inkopen, gewoon doen! Duurzaam Inkopen, 27 januari 2010 ir. Mark Hoogbergen Adviseur Agenda 1 Introductie 4 Criteria 2 Waarom 5 Aan de slag 3 Doelstelling > Menu extra s Agentschap NL Als het

Nadere informatie

Samen geven we richting aan de koers van de NKC

Samen geven we richting aan de koers van de NKC Samen geven we richting aan de koers van de NKC ₀ ₀ ₀ In de aanloop naar de klimaattop in Parijs is eind 2014 de Nederlandse Klimaatcoalitie van start gegaan om CO2 reductie bij bedrijven en andere organisaties

Nadere informatie

Circulair aanbesteden. 24 januari 2017 Sarah Naipal

Circulair aanbesteden. 24 januari 2017 Sarah Naipal Circulair aanbesteden 24 januari 2017 Sarah Naipal Waar gaan we het over hebben? Kort de noodzaak voor de transitie naar een circulaire economie Onze uitgangspunten De verschillende fasen van een circulair

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen 2.0. Logischer en effectiever naar ambitieuze en beheersbare doelen. Van abstract naar zeer concreet.

Duurzaam Inkopen 2.0. Logischer en effectiever naar ambitieuze en beheersbare doelen. Van abstract naar zeer concreet. Duurzaam Inkopen 2.0 Logischer en effectiever naar ambitieuze en beheersbare doelen Van abstract naar zeer concreet Niels van Amstel Mede-trekker Centraal Team Duurzaam GWW namens NL-Ingenieurs Voormalig

Nadere informatie

Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein

Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein Zijn we allemaal aangesloten? Zijn alle gemeenten

Nadere informatie

MANIFEST Stichting Duurzaam Den Haag

MANIFEST Stichting Duurzaam Den Haag MANIFEST 2018 2028 Stichting Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21 ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering zorgt

Nadere informatie

Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen

Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen Speech commissaris van de koningin/voorzitter Noordelijke Regieraad Bouw Max van den Berg, bijeenkomst over BrigID op 11 april 2011, Groningen [Inleiding] MKB gebukt onder zware administratieve lasten.

Nadere informatie

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven

Nadere informatie

Duurzaamheidsdialoog. Strategisch richten en inrichten van duurzaamheid

Duurzaamheidsdialoog. Strategisch richten en inrichten van duurzaamheid Duurzaamheidsdialoog Strategisch richten en inrichten van duurzaamheid Duurzaamheid U kunt waarschijnlijk bijna alle woorden relateren aan uw organisatie. Maar welke zijn echt relevant en significant?

Nadere informatie

Green Deal Duurzaam GWW

Green Deal Duurzaam GWW Green Deal Duurzaam GWW In de sheets hierna volgt de tekst uit de Green Deal Duurzaam GWW Specifieke overwegingen: Maatschappelijke organisaties (Vereniging VNO-NCW, MKB-Nederland, MVO Nederland, NEVI,

Nadere informatie

Naar een circulaire buitenruimte Wouter Schik, stimulator duurzaamheid gemeente Amersfoort

Naar een circulaire buitenruimte Wouter Schik, stimulator duurzaamheid gemeente Amersfoort Naar een circulaire buitenruimte Wouter Schik, stimulator duurzaamheid gemeente Amersfoort 16 januari 2019 Belang circulaire buitenruimte gemeenten Ca. 90% voetafdruk gemeenten door projecten en beheer

Nadere informatie

Samen zorgen voor minder CO2. Johan van Dalen, ProRail Symposium Duurzame Infrastructuur, RWS 28 april 2011

Samen zorgen voor minder CO2. Johan van Dalen, ProRail Symposium Duurzame Infrastructuur, RWS 28 april 2011 Samen zorgen voor minder CO2 Johan van Dalen, ProRail Symposium Duurzame Infrastructuur, RWS 28 april 2011 5 Agenda Waarom de CO2 Prestatieladder Kernpunten van de ladder Praktijkervaringen Prestatieladder

Nadere informatie

Raadsvoorstel Plan van Aanpak Circulaire Economie

Raadsvoorstel Plan van Aanpak Circulaire Economie gemeente Eindhoven Inboeknummer 17bst01739 Dossiernummer 17.51.351 Beslisdatum B&W 19 december 2017 Raadsvoorstel Plan van Aanpak Circulaire Economie Inleiding In het Klimaatplan 2016-2020 is vastgelegd

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

De route naar circulaire afspraken. Evert Schut, Rijkswaterstaat

De route naar circulaire afspraken. Evert Schut, Rijkswaterstaat De route naar circulaire afspraken Evert Schut, Rijkswaterstaat Asfalt Impuls Initiatieven lopen soms vast in een doolhof van regels Komen er achter dat iedereen circulaire economie anders interpreteert

Nadere informatie

Het maken van een duurzaamheidsbeleid

Het maken van een duurzaamheidsbeleid Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:

Nadere informatie

Samen werken aan een duurzaam Hellendoorn. Collegebesluit 14 mei 2013. Raadsbesluit 29 oktober 2013.

Samen werken aan een duurzaam Hellendoorn. Collegebesluit 14 mei 2013. Raadsbesluit 29 oktober 2013. Samen werken aan een duurzaam Hellendoorn Collegebesluit 14 mei 2013. Raadsbesluit 29 oktober 2013. 1 Samenvatting Definitie duurzaamheid volgens Brundtland Aanmelden als Millenniumgemeente Speerpunten:

Nadere informatie

Duurzaamheid, Energie en Milieu

Duurzaamheid, Energie en Milieu Duurzaamheid, Energie en Milieu In de uitvoeringsagenda duurzaamheid van de gemeente staat: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van huidige generaties zonder de mogelijkheden

Nadere informatie

Apeldoorn, de meest vernieuwende opdrachtgever

Apeldoorn, de meest vernieuwende opdrachtgever Apeldoorn, de meest vernieuwende opdrachtgever Sander Lubberhuizen Jos van Nuenen Teamleiders afdeling Ingenieursbureau Keuze voor nieuwe contractvormen Projectspecifieke omstandigheden Geen systematische

Nadere informatie