.---- door. drs. M. Loenen sectie Landschapsoecologie. augustus Bbw

Transcriptie

1 W E R K D O C U M E N T WEGBERMONDERZOEK OP HET BEZANDINGS PROEFVELD OP KAVEL R 45 (PROEFVOORSTEL) door drs M Loenen sectie Landschapsoecologie Bbw augustus \ V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S

2 Inhoud 1 Inleiding 2: Uitgangssituatie proefveld R 45 3 Methoden 4 Proefopzet 5 Werkschema 6 Totale proefduur 7 Literatuur 8 Bijlagen

3 I Inleiding Het probleem, waarmee beheerders van wegen te' maken hebben bij aanleg,, en onderhoud van wegbermen, is:hoe vkrkrijgen we een wegberm; die'zo min mogelijk onderhoud vergt? In de tweede plaats wordt dan'nog als eis gesteld,, dat de wegberm ook aantrekkelijk moet zijn om te zien Verschil in wegbermen is niet alleen van belang voorde verkeersveilig heid (niets is zo slaapverwekkend als een monotone weg) (HUIZINGA, 1971), maar ook vormen wegbermen een reservaat voor plant en diersoorten, die in cultuurgebieden steeds meer bedreigd worden (ZONDERWIJK, 1971): Vroegerwas het probleem van het onderhoud niet zo groot als'tegen woordig Veel wegbermen werden verpacht aan veehouders, die het gras ', oogstten en als veevoeder gebruikten Tegenwoordig heeft de landbouw om verschillende redenen (niet rendabel, teruglopende kwaliteit) steeds minder belangstelling voor het bermgras, terwijl met de toenemende verkeersdrukte ook de verkeersveiligheid steeds meer een rol gaat spelen Het gevolg van dit alles is, dat het onderhoud van de bermen steeds ' meer bij de beheerder komt te berusten, De twee meest gebruikte oplossingen zijn thans het toe dienen van groei remmers en het frequent maaien, waarbij het gemaaide gras niet wordt ' ' afgevoerd Beide methoden hebben tot gevolg, dat de flora van'de weg' bermen sterk verarmt, zodat alleen de grassen nog een kans hebben : om te groeien Daarmee gepaard gaat een verarming van de fauna, vooral van de insektenfauna Gezocht wordt naar nieuwe mogelijkheden ~aarbij wordt vooral gedacht aan hetinzaaien van traaggroeiende, laagblijvende soorten op schrale grond Voedselarme, droge grond vergrootnog het effect van'de inzaai ' ' van traaggroeiende soorten De produktie wordt gereduceerd, de opbrengst ', dientengevolge kleiner en er hoeft: minder te worden gernaaid, Bij de : aanleg van wegbermen wordt een schrale toplaag aangebracht en hierin, wordt een mengsel van laagblijvende grassen ingezaaid, die de bodem,: we1 snel vastleggen (erosiebestrijding), maar niet hoog opschiet,en ' (HOOGERKAMP & PAULUSSEN, 1971) Kruiden worden nog nauwelijks in ', gezaaid, aangezien er geen grote hoeveelheden zaad beschikbaar zijn om op grote schaal in te zaaien in wegbermen, In de IJsselmeerpolders ontstaat in nieuw aangelegde wegbermen een :, begroeiing,,die behalve uit de ingezaaide grassoorten ook bestaat uit,, Riet, Klein hoefbladen Akkerdistel Om het'verdwijnen van deze onge ' ': wenste'soorten uit de wegbermvegetatie te bewerkstelligenis een be heer nodig, dat strijdig is met het hierboven opgemerkte, nl frequent' maaien Het gevolg is, dat de beheerskosten niet minimaal zijn en ook ' de vestiging en uitbreiding van andere soorten dan de ingezaaide gras ' sen niet optimaal verloopt Een andere mogelijkheid is het inzaaien van wegbermen (a1 of niet met : een schrale toplaag) met een sneller groeiend graszaadmengbe1,ge, volgd door enigejaren intensief beheer ter bestrijding'van Riet, Klein hoefblad en Akkerdistel Na een aantal jaren zou dan moeten word ', en getracht in de ontstane dichte grasvegetatie kruiden in te zaaien e n door een ander beheer vestiging en uitbreiding van dez'e kruiden te, stimuleren Een mogelijkheid om op praktijkschaal te onderzoeken op welke wijze' :': dit zou moeten plaatsvinden wordt geboden op kavel R 45' Op deze kavel is een bezandingsproefveld gelegen, waar de subafdeling Water : huishouding onderzoek heeft verricht naar aanleg en beheer van sport, velden Dit onderzoek is in 1975 afgesloten, zodat het bezandings /TR

4 2 +;,Y L ',,i j, : 2 proefveld beschikbaar is voor ander onderzoek :, 2: Uitgangssituatie proefveld R 45 Gegevens omtrent de uitgangstoestand van het bezandingsproifveld' R '45' zijn verkregen van de subafdeling Waterhuishouding en staan gedeelte i' lijk weergegeven in figuur I Een aantal aspecten is hieronder apart vermeld Bodem en ontwatering,, Zware, geed gerijpte zavel Draindiepte ca 1 m Drainafstind,,, 24 m, drie drains bnder het proifveld, waarvan de middelste ter hoog ": ', tevan de lengteas De zavelondergrond is gedeeltelijk afgegraven en ', vervangen dooreen zandlaag van wisselende dikte en samenstelling (zie fig I), ' Beheer a Bemesting Afhankelijk van de zandsoort en zanddikte giften in, ' keer vanaf eind maart t/m september: KAS; :I kglha jaar,, Superfosfaat : 50 & 125 kglha jaar', Patent kali : kg/ha jaar ' NB 1: Gedeelte I11 (fig I) is met een halve hoeveelheid bemest': ~ NB 2: Het kampeergedeelte (fig]) is minimaal bemest b Maaien Vanaf een half jaar na inzaai (sept 1970) ismet'eenkooi ', ' maaier met een maaifrequentie van ca lx per week gemaaid, wat, resulteerde in een maximale graslengte van ca 3 cm De kampeer' ' stroken zijn de laatste jaren gemaaidtot eind mei enin september, eenmalig met een messenbalk i Hieraan is de bemesting aangepast, dw2 minimale bemesting heef t :' plaatsgevonden c Bespeling Gedurende de periodeaugustuseind mei is het sportveldgedeelte met drie intensiteiten bespeeld met behulp van een voetbalsimulator tw intensief (= 6x per week) : de veldjes 1 en 4 normaal (= 4x per week) : de peldjes 2 en 5, extensief (= 2x per week) : de veldjes 3 en 6 : ' ~ovenstaand beheer is uitgevoerd tot 1975 In 1976 is niet meer be :,, speeld en bemest en is pas in augustus eenmalig gemaaid meteen messenbalk Verdere gegevens, zoals zanddikte en soorten, ingezaaide hoeveel ' heden enmengsels, staan weergegeven in figuur 1 3 Methoden, '1IG~enenllsrasmat,, Om kieming, vestiging en uitbreiding van kruiden in een dichte gras ', ':'$ : mat mogelijk te maken, is het noodzakelijk degrasmat minder dicht te' maken Uit een gesprek met ir M Hoogerkamp van het CABO (voor ; : I malig IBS) te Wageningen is gebleken, dat er twee goede methoden ' ;, zijn om een grasmat op een zodanige manier te "openen", dat storings planten als Klein hoefblad en Akkerdistel weinig kans krijgen zich te ', vestigen Deze methoden zijn: a Na de bloei en vruchtzetting het gras kort afmaaien en ditin het, naj aar herhalen, b Het maairegiem, genoemd onder a, combinerenmet een lichte, niet,:',

5 r dodelijke bespuiting met Dalapon ( kglha) Inzaaien kruiden De inzaai van kruiden kan op drie verschillende manieren plaatsvi~iden: a Inzaaien in de "geopende" grasmat zonderverdere maatregelen te tref f en b Inzaaien en licht inharken (cq ineggen) c Een zaaibed maken mbv compost Dit kan door het zaad te mengen door een compostwatermengsel (verhoudingcompost:water = I : 2) ~ en dit mengsel uit te gieten 4 Proefopzet 1 Het gehele proefveld bestaat uit een kampeergedeelte en een sport ~ veldgedeelte, welke van elkaar verschillen in grassensamenstelling en voorbehandeling (fig 1 en par 2) 2 Door het gehele proefveld in delengte in twee gedeelten te verde len ontstaan twee indentieke proefvelden De ene helft wordt gemaaid volgens maairegiem a, de andere helft wordt gemaaiden be :: i spoten 3 Om het effect van bezanden zo duidelijk mogelijk te constateren worden alleen de veldjes met maximale en minimale (= zanddikte 0 cm) zanddikte ingezaaid Voor het sportveldgedeelte betekent dit, dat de veldjes met een zanddikte 0 cm en cm ingezaaid worden " Voor het kampeergedeelte zijn dit de veldjes met zanddikte 0 cm en 30 cm, aangezien de zanddikte 40 cm niet voorkomt in gedeelte I11 van het proefveld,, In de genoemde veldjes worden in dertig proefvakken van 1 m2 volgeis de drie genoemde zaaimethoden tien soorten kruiden ingezaaid De resterende twee proefvakken worden volgens zaaimethoden a en c ingezaaid met eenmengsel van kruiden, dat soorten bevat, die niet afzonderlijk worden ingezaaid, maar we1 zijn ingezaaid in de proefvakken in de berm van Rijksweg 6 (zie fig 2 en tabel 1 en 2) 4 Gedurende een aantal jaren wordt zowel in de proefvakken als in het overige deel van het proefveld nagegaan hoe de vestiging van de ingezaaide soorten verloopt 5 In de gedeelten I en I1 wordt hit maaisel niet afgevoerd, in gedeelte : I11 we1 (zie fig 1) 5 Werkschema Najaar 1976 : A en B maaien, B bespuiten met Dalapon (5 kg I ha), maaisel afvoeren Augustus 1972 : idem a 9 7 : idem Deze werkzaamheden zouden kunnen worden uitgevoerd door personeel van : de proefboerderij "De Schreef" en kosten pe; keer ca I iandag najaar 1977 : Inzaai van de kruiden in de proefveldjes Dit zal kun nen gebeuren door medewerkers van de sectie Landschapsoecologie en "De Schreef" In totaal zal dit ca 25 mandagen vergen,, _ Vanaf 1978 jaarlijks a In het najaar het gehele proefveld maaien Alleen van gedeelte 111 ' het maaisel afvoeren Dit zou moeten gebeuren door personeel van' "De ~chreef" b Gedurende de zomermaanden waarnemingen naar vestiging en uitbreiding ' ' van de ingezaaide kruiden door medewerkers van de sectie Landschaps oecologie

6 6; Totale proefduur De totale proefduur moet minstens vijf jaar bedragen, gerekend vanaf najaar 1977 Dit betekent, dat de proef minstenstot najaar 1982 moet lopen 7 Literatuur Hoogerkamp, M & FLM Paulussen, 1971 Zijn we met de aanleg en het onderhoud van onze grasbermen op de goede weg? Groen 27 (5):121122, Huizinga, KE, 1971 De schoonheid van de weg Groen 27(3) :6263 Zonderwijk P 1971 Verantwoord gebruik van onkruidbetrijdingsldiddelen in berm, sloot en beek Natuur en landschap 25(l): 116,,, 8 Bijlagen a Figuur I: Overzicht proefveld R 45, ' ~ Figuur I: Ligging van de proefveldjes in de in te zaaien vakken ' : Tabel 1 : In te zaaien soorten; Tabel 2 : In te zaaien mengsel Tabel 3 : Werkzaamheden (in mandagen)

7 ' Tabel 1 Afzonderlijk in te zaaien soorten L Wetensch naam Hypericum perforatum Chrysanthemum leucanthmum Linaria vulgaris Salvia pratensis Pastinaca sativa Tragopogon pratensis Echium vulgare Geranium dissectum Centaurea cyaneus Papaver rhoeas Nederlandse naam St Janskruid Margriet *) VIasbekj e *) Veldsalie Past inaak *) Gele morgenster Slangekruid Slipooievaarsbek Korenbloem Gewone klaproos Levensduur Egnj arige plant Egnjarige plant Ecnjarige plant *) Komt ook voor in de proefvakken in de berm van Rijksweg 6 NB Het zaad van de genoemde soorten is te verkrijgen bij de kwekerij van de afdeling Beplantingen

8 Tabel 2 In te zaaien mengsel Wetenschappelijke naam I Nederlandse naam I Levensduur ' Daucus carota Centaurea pratensis Senecio erucifolius Tanacetum vulgare Agrimonia eupatoria Cichorium intyhus Picris hieracioides Achillea millefolium Wilde peen Gewoon knoopkruid Smalbladig kruiskruid Boerenwormkruid Gewone agrimonie Wilde cichorei Echt bitterkruid Gewoon duidendblad

9 Tabel 3 Werkzaamheden (in mandagen) Tijdstip Najaar 1976 Augustus 1977 Najaar 1977 Zomer 1978 Najaar 1978 Zomer 1979 Najaar 1979 Zomer 1980 Najaar 1980 Zomer Najaar 1981 Zomer 1982 "De Schreef" 1 1 I 1 1 I I Landschapsoecologie 25