Gemotoriseerd recreatieverkeer in het Posbank-gebied

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Gemotoriseerd recreatieverkeer in het Posbank-gebied"

Transcriptie

1 Gemotoriseerd recreatieverkeer in het Posbank-gebied Onderzoek naar kansrijke sturingsmaatregelen voor het gemotoriseerde recreatieverkeer in Nationaal Park Veluwezoom H.D. Regnerus 2005 Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp #002

2 2

3 Gemotoriseerd recreatieverkeer in het Posbank-gebied Onderzoek naar kansrijke sturingsmaatregelen voor het gemotoriseerde recreatieverkeer in Nationaal Park Veluwezoom Hielke Regnerus Student Landscape Architecture and Planning Reg. Nr Examinatoren: ir. R. Beunen dr. ir. C.F. Jaarsma LUP-80436: Thesis Land Use Planning Wageningen Universiteit Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp nr. 2, maart

4 REFERAAT Regnerus, H.D., Gemotoriseerd recreatieverkeer in het Posbank-gebied: onderzoek naar kansrijke sturingsmaatregelen voor het gemotoriseerde recreatieverkeer in Nationaal Park Veluwezoom. Wageningen Universiteit, Leerstoelgroep Landgebruiksplanning, Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp nr. 2, Wageningen. In opdracht van de Provincie Gelderland is in oktober 2004 in het kader van de ontwikkeling van een Veluwetransferium bij de Posbank een onderzoek uitgevoerd naar sturingsmaatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer in Nationaal Park Veluwezoom. In dit onderzoeksrapport wordt op basis van een inventarisatie van onder meer de wensen en behoeften van de recreanten, een overzicht gegeven van naar verwachting kansrijke sturingsmaatregelen die er voor kunnen zorgen dat de verkeersdruk op het binnengebied van het Posbank-gebied afneemt. Trefwoorden: belevingsonderzoek, gemotoriseerd recreatieverkeer, monitoringsonderzoek, Nationaal Park Veluwezoom, natuurtransferium, Posbank, recreatie, recreatiegedrag, sturingsmaatregelen, Veluwetransferium. ISBN X 2005 Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Landgebruiksplanning Gen. Foulkesweg 13, 6703 BJ Wageningen Tel.: ; telefax Wageningen Universiteit aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning. Project

5 Inhoudsopgave Overzicht van figuren en tabellen... 7 Ten geleide... 9 Voorwoord Samenvatting Inleiding Aanleiding Probleemverkenning Doel van het onderzoek Probleemstelling en onderzoeksvragen Leeswijzer Sturingsmaatregelen: theoretische achtergronden Inleiding Motivatie en beslissing tot inzet van sturingsmaatregelen Indelingen van sturingsmaatregelen Principes ten behoeve van sturingsmaatregelen Beschouwing Recreatiegedrag: theoretische achtergronden Inleiding Recreatieve gebruikspatronen Motivatie van natuurbezoek: bezoekerstype Keuze van vervoerswijze Beschouwing Onderzoeksmethodiek Inleiding Methodiek in relatie tot onderzoeksopzet Beschouwing Concrete sturingsmaatregelen voor gemotoriseerd recreatieverkeer Inleiding Sturingsmaatregelen op regionaal niveau Sturingsmaatregelen op lokaal niveau Praktijkervaringen met sturingsmaatregelen Beschouwing Recreatiegedrag in het Posbank-gebied Inleiding Karakteristieken van de recreanten Recreatiemotieven Recreatief gebruik Gemiste voorzieningen Druktebeleving Parkeergedrag Beschouwing

6 7 Kansrijke sturingsmaatregelen in het Posbank-gebied Inleiding Beïnvloeding van het recreatiegedrag Kansrijke sturingsmaatregelen Beschouwing Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies ten aanzien van de onderzoeksvragen Conclusies ten aanzien van de probleemstelling Discussie en aanbevelingen Literatuurlijst Bijlage 1: Enquêteformulier Bijlage 2: Inventarisatie parkeergedrag

7 Overzicht van figuren en tabellen Figuren 1.1 Situering Nationaal Park Veluwezoom Schematische weergave van de invalshoeken rond de probleemstelling Het recreation management proces -model Directe versus indirecte sturingsmaatregelen Hiërarchie in sturingsmaatregelen Schematische weergave van de categorisatie van de carrot and stick measures Relaties tussen het profiel van de recreant, het recreatiegedrag, de waardering en het tijd-ruimte patroon Conceptueel model voor onderzoek naar recreatief gebruik van bos- en natuurgebieden Schematische weergave van de onderzoeksmethodiek in relatie tot de invalshoeken van de onderzoeksvragen Situering enquêtelocaties in het studiegebied Overzicht van de weersomstandigheden en de drukte op de verschillende enquêtedagen Gemiddelde verdeling van de geparkeerde voertuigen over de parkeerterreinen Gemiddeld dagverloop van de geparkeerde voertuigen op de parkeerterreinen 73 Tabellen 3.1 Persoonsspecifieke eigenschappen Rolspecifieke eigenschappen Hoofdkenmerken van ervaringswerelden Bepalende factoren op de vervoermiddelkeuze Overzicht naar locatie en dag van aantal afgenomen enquêtes en het aantal weigeraars Overzicht van sturingsmaatregelen ten behoeve van beïnvloeding gemotoriseerd recreatieverkeer Groepskarakteristieken en groepsgrootte Leeftijdscategorisering recreanten Herkomst recreanten Afstand tot vertrekpunt recreanten Reistijd tot bestemming Frequentie van bezoek aan gebied Informatiebron voorafgaand aan bezoek Bezoek op welk dagtype Doel van het bezoek Waardering van de aanwezigheid van voorzieningen en aspecten Verwachte verblijftijd recreanten Te verrichten activiteiten Te gebruiken voorzieningen Te bezoeken locaties Zijn recreanten ook elders in gebied geweest, of gaan zij nog naar elders Niet (of beperkt) aanwezige voorzieningen Waarom bezoek op bepaald dagtype Ervaring algemene verkeersdrukte Waardering algemene verkeersdrukte 70 7

8 6.20 Motieven om auto op bepaald parkeerterrein te parkeren Bezoekfrequentie in relatie tot parkeermotief Sturingsmaatregelen met betrekking tot (vervangende) recreatievoorzieningen Sturingsmaatregelen met betrekking tot de toegankelijkheid Sturingsmaatregelen met betrekking tot geleiding Sturingsmaatregelen met betrekking tot beheer, onderhoud en reglementering Sturingsmaatregelen met betrekking tot voorlichting en educatie Overzicht van kansrijke sturingsmaatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer in het Posbank-gebied, en de fasering ervan 86 8

9 Ten geleide In 2004 is de nieuwe reeks Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp gelanceerd. Deze reeks is onder meer opgezet om het onderzoek dat wordt uitgevoerd bij de Leerstoelgroepen Landgebruiksplanning, Sociaal-Ruimtelijke Analyse en Landschapsarchitectuur van de Wageningen Universiteit voor een breed publiek toegankelijk te maken. Het onderzoek naar recreatie- en natuurtransferia is daar een voorbeeld van. Het afstudeerproject dat ten grondslag heeft gelegen aan deze publicatie is onderdeel van dit langlopend onderzoek naar natuurtransferia. Het begrip wordt steeds vaker genoemd als middel om het gemotoriseerde recreatieverkeer in natuurgebieden te sturen. Het doel van natuurtransferia is het concentreren van het gemotoriseerde recreatieverkeer om zo de negatieve effecten (voor zowel de natuur als de recreanten) van dit verkeer te beperken. Daarnaast wordt vaak geprobeerd om met de combinatie van voorzieningen de recreatieve sector een impuls te geven. Het afstudeerproject gaat in op mogelijke effecten van natuurtransferia op het gemotoriseerde recreatieverkeer en laat zien hoe recreatieonderzoek bruikbaar kan zijn wanneer sturing van dit verkeer gewenst is. Het biedt daarmee interessante informatie voor diegenen die met het onderwerp natuur en recreatie bezig zijn. Vandaar dat deze publicatie dan ook een wijde verspreiding wordt toegewenst. Raoul Beunen Projectleider Natuurtransferia 9

10 10

11 Voorwoord Dit rapport bevat de resultaten van een onderzoek naar kansrijke sturingsmaatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer in Nationaal Park Veluwezoom. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Provincie Gelderland in het kader van de ontwikkeling van een Veluwetransferium bij de Posbank en kan worden betiteld als een vervolgonderzoek op de verkeersmonitoring die tussen november 2002 en oktober 2003 in het Posbank-gebied is verricht (zie Beunen & Jaarsma, 2004a). De verkeersmonitoring heeft uitgewezen dat er op een aantal dagen per jaar sprake is van een zodanige omvang van het gemotoriseerde recreatieverkeer dat het opvangen van dit verkeer aan de rand van het natuurgebied wenselijk is. In dit onderzoek wordt op basis van theoretische achtergronden van sturingsmaatregelen en recreatiegedrag, praktijkervaringen met toegepaste sturingsmaatregelen en een inventarisatie van de achtergronden en de wensen en behoeften van de recreanten, een overzicht gegeven van naar verwachting kansrijke sturingsmaatregelen die het gemotoriseerde recreatieverkeer aan de randen van het Posbank-gebied zouden kunnen opvangen en waarbij de recreanten zich zo weinig mogelijk beperkt voelen bij het uitvoeren van hun gewenste recreatieve activiteiten. Tijdens dit onderzoek ben ik begeleid door Raoul Beunen en Rinus Jaarsma van de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit. Ik wil hen hartelijk bedanken voor de kritische op- en aanmerkingen met betrekking tot de onderzoeksmethodiek en uitwerking van de onderzoeksresultaten. Het veldwerk ten behoeve van dit onderzoek is uitgevoerd door een groep van enquêteurs. Ik wil hen bedanken voor hun inzet en enthousiasme waarmee zij de enquêtes onder de autobezoekers hebben afgenomen. Mijn dank gaat uiteraard ook uit naar alle recreanten in het Posbank-gebied die bij aankomst zijn benaderd voor het invullen van een enquête en hun vrijwillige medewerking aan het onderzoek hebben verleend. Het onderzoek schetst een beeld van kansrijke sturingsmaatregelen waarbij de wensen en behoeften van de recreanten in het Posbank-gebied het uitgangspunt vormen. Hopelijk kan dit onderzoeksrapport daarmee een bijdrage leveren aan de discussie rond de ontwikkeling van het Veluwetransferium. Hielke Regnerus Wageningen, maart

12 12

13 Samenvatting Kader van het onderzoek Natuurgebieden worden door recreanten veel bezocht. De toename van het aantal recreanten in natuurgebieden kan er echter toe leiden dat deze gebieden onder druk komen te staan. Doordat een groot deel van de recreanten zich met de auto naar de plaats van bestemming begeeft en daarnaast in een groot aantal gevallen dóór het natuurgebied rijdt, vormt het gemotoriseerde verkeer meer en meer een probleem (Beunen & Jaarsma, 2002; Cullinane, 1997; Eaton & Holding, 1996; Van Keken et al., 1995). Met name op mooie zomerse dagen en in vakantieperioden hebben natuurgebieden in toenemende mate te kampen met verkeersdrukte en parkeerproblematiek. Aangezien kwaliteitsbehoud van natuurgebieden van groot belang is voor zowel de natuur als de recreatie, is een goede balans tussen natuur en milieu enerzijds en recreatie en toerisme anderzijds essentieel (Jaarsma & Baltjes, 2001; Kerkvliet & Nowell, 2000; Cope et al., 1999; Elands et al., 1992). Het sturen van het gemotoriseerde recreatieverkeer lijkt de beste mogelijkheden te bieden om de verkeersproblematiek te beperken en te voorkomen (Cullinane, 1997). Deze zogenaamde sturingsmaatregelen zijn maatregelen op het gebied van bestemming, inrichting of beheer met het doel de recreanten in een bepaalde richting te geleiden (Stroband et al., 1990). De ontwikkeling van toenemend gemotoriseerd recreatieverkeer in een kwetsbare omgeving laat zich ook op de Veluwe zien. De realisatie van een zestal natuurtransferia moet een afname van het gemotoriseerde recreatieverkeer in het binnengebied bewerkstelligen door dit verkeer zoveel mogelijk aan de randen van de Veluwe op te vangen (A+T Veluwe, 2000; Vreugdenhil, 2000). Dit onderzoek heeft zich gericht op het Posbank-gebied (onderdeel van het Nationaal Park Veluwezoom), één van de locaties voor een mogelijk te realiseren natuurtransferium. Dit onderzoek kan worden betiteld als aanvullend onderzoek op de verkeersmonitoring die tussen november 2002 en oktober 2003 in het Posbank-gebied is gehouden. Naast kennis over de verkeerskarakteristieken, is het voor een succesvolle toepassing van sturingsmaatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer namelijk eveneens van belang om de achtergronden van de recreanten in ogenschouw te nemen. De volgende doelstelling is voor het onderzoek geformuleerd: Inzicht verkrijgen in de wijze waarop de gemotoriseerde recreatieverkeerstromen in het Posbank-gebied kunnen afnemen, zonder dat recreanten zich sterk beperkt voelen in de toegankelijkheid van het gebied en het uitvoeren van hun activiteiten. De doelstelling dient tweeledig te worden benaderd. Enerzijds moeten mogelijkheden worden bestudeerd waarmee gemotoriseerd recreatieverkeer kan worden gestuurd. Anderzijds dienen de achtergronden van de recreanten in beeld te worden gebracht. Met de gegevens is het mogelijk om recreatieve alternatieven te bieden die beter aansluiten bij de wensen en behoeften van de recreanten, waardoor een (positieve) verandering in het recreatiegedrag kan optreden. Sturingsmaatregelen: theoretische achtergronden Aan het denken over de toepassing van sturingsmaatregelen ligt een bepaalde motivatie ten grondslag. Dit kan natuur-, recreant-, of organisatorisch gericht zijn. Nadat de motieven zijn erkend, zal moeten worden besloten welke maatregelen worden toegepast. Het recreation management proces -model van Brown (in: Pigram & Jenkins, 1999) geeft inzicht in het beslissingsproces dat zich afspeelt bij de keuze voor een bepaalde sturingsmaatregel. Het model laat bijvoorbeeld zien dat de wensen van de recreanten van belang zijn: er dient voor de maatregelen een zeker draagvlak bij de recreanten te bestaan. Indien dit niet het geval is, zullen er negatieve gevoelens onder de recreanten ontstaan en zal weerstand worden opgeroepen. Kennis over de recreant en zijn of haar wensen en gedrag, kan weerstand voorkomen. Een ander belangrijk aspect dat in het model wordt beschreven is het belang om na de implementatie van een maatregel een evaluatie toe te passen. Wanneer daaruit naar voren komt dat het beoogde effect niet is gerealiseerd, zullen opnieuw over bepaalde factoren beslissingen moeten worden genomen om het beheer aan te passen. 13

14 De toepasbare sturingsmaatregelen zijn legio. Daarom is een indeling in de maatregelen noodzakelijk om de inzichtelijkheid te behouden. In het onderzoek worden een aantal mogelijke indelingen behandeld, waarvan het onderscheid naar hiërarchie als uitgangspunt is gekozen voor een ordening van de in het Posbank-gebied toepasbare sturingsmaatregelen. De hiërarchie ontstaat door afzonderlijke maar coherente maatregelen samen te voegen tot stelsels van sturingsmaatregelen, zoals stelsels met betrekking tot inrichting, beheer en onderhoud of voorlichting en educatie. De overige beschreven indelingen zijn als toevoeging gebruikt. Het onderscheid naar schaalniveau biedt bijvoorbeeld een leidraad om niet-relevante sturingsmaatregelen buiten beschouwing te laten. Voor dit onderzoek zijn de sturingsmaatregelen op landelijk niveau namelijk (vrijwel) niet van toepassing. Het onderscheid naar attractie van de recreant (uitnodigende en afwerende maatregelen) en het onderscheid naar directe en indirecte maatregelen vormen ook een belangrijke toevoeging. Uitnodigende maatregelen (veelal indirect van aard) spelen in op de wensen en behoeften van de recreant. De afwerende maatregelen (veelal direct van aard) leggen beperkingen op aan de recreanten, waardoor bijvoorbeeld bepaalde activiteiten niet meer kunnen worden uitgevoerd. Holding (2001) stelt echter dat het aanwenden van enkel uitnodigende maatregelen slechts in beperkte mate effectief kan zijn, terwijl afwerende maatregelen publieke en politieke weerstand kunnen oproepen. Een combinatie van uitnodigende en afwerende maatregelen lijkt de beste kansen te bieden om het gemotoriseerde recreatieverkeer te beïnvloeden (Dickinson et al., 2004; Steiner & Bristow, 2000; Cullinane et al., 1996). Recreatiegedrag: theoretische achtergronden Kennis over (de totstandkoming van) het recreatiegedrag is vereist, omdat voor een succesvolle toepassing van sturingsmaatregelen er een sterke relatie met de wensen en behoeften van de recreanten dient te bestaan (Beunen & Jaarsma, 2002; Eaton & Holding, 1996). Een helder beeld van de achtergronden van de recreanten in een bepaald gebied kan namelijk bijdragen aan de ontwikkeling van een gerichter beleid: door in te spelen op de wensen en behoeften van de recreanten kunnen alternatieven worden geboden voor de recreatieve activiteiten. Op die manier kan een verandering in het recreatiegedrag optreden en kunnen de meest kwetsbare delen van een natuurgebied worden ontzien. Er bestaan verschillende modellen die ingaan op de relaties tussen de recreanten en hun gedrag. In dit onderzoek worden een tweetal modellen beschreven. Het model van Lengkeek en Caalders (in: Beunen & Jaarsma, 2002) gaat in op de relaties tussen het profiel van de recreant, het recreatiegedrag, de waardering en het tijd-ruimtepatroon. Hoogendam (1996) heeft een conceptueel model ontwikkeld waarin naast deze relaties ook de verschillende fasen in het beslissingsproces van de recreant zijn opgenomen. Daarmee kent het model van Hoogendam een duidelijke meerwaarde ten opzichte van het schema van Lengkeek en Caalders. De totstandkoming van een recreatief wensbeeld, de verwerkingen van de verschillende alternatieven en de omgang met beperkingen ten aanzien van de uitvoerbaarheid van het wensbeeld, komen in het conceptueel model aan bod. Ook wordt ingegaan op de evaluatie die het individu na afloop van de uitgevoerde activiteit maakt en die van invloed is op de vorming van een nieuw recreatief wensbeeld. Inzicht in het beslissingsproces dat een individu doorloopt bij de vorming van een recreatief wensbeeld maken het voor beheerders en beleidsmakers mogelijk om daar bij het te voeren beleid op in te spelen door te trachten om een aantal keuzes te beïnvloeden. Een aspect dat in het model van Hoogendam is verwerkt, maar dat gezien de veelheid aan typologieën om een nadere uitwerking vraagt, is de motivatie die aan een recreatieve activiteit ten grondslag ligt. In dit onderzoek zijn de indeling naar natuurgerichtheid, de theorie van de modaliteiten en de typologie zoals die door Van Keken et al. (1995) is toegepast, uiteengezet. In het vervolg van het onderzoek zijn de bezoekerstypen echter niet volgens een bepaalde typologie ingedeeld. Bezoekerstypen kunnen namelijk afhankelijk van de interpretatie verschillend worden opgevat. Samen met de waarde die aan een dergelijk model wordt gehecht, schuilt daarin het gevaar dat de uitkomsten als exacte karakterisering van de aanwezige recreanten worden gezien. Een indeling in slechts een vijftal groepen is echter een sterke simplificatie. De vraag is daarom hoe nuttig het maken van een dergelijke indeling is en wat er daadwerkelijk met de indeling kan worden gedaan. Concrete sturingsmaatregelen voor gemotoriseerd recreatieverkeer In het onderzoek zijn mogelijke sturingsmaatregelen uiteengezet aan de hand van het onderscheid naar schaalniveau en het onderscheid naar hiërarchie. Deze sturingsmaatregelen zouden kunnen worden aangewend om het gemotoriseerde recreatieverkeer te beïnvloeden en het centrum van een natuurgebied te ontlasten. Voorbeelden van mogelijke 14

15 sturingsmaatregelen zijn het centraliseren van de parkeerplaatsen, het afsluiten van bepaalde (deel)gebieden en het aanleggen van recreatievoorzieningen. De uiteenzetting van mogelijke sturingsmaatregelen is echter niet compleet; een aantal genoemde maatregelen kunnen nader worden ingevuld en er kunnen nieuwe maatregelen worden ontwikkeld. Een natuurtransferium kan bijvoorbeeld een horecagelegenheid omvatten, maar ook fietsverhuur, gemarkeerde wandelroutes, een VVV of een bezoekerscentrum. Naast een uiteenzetting van concrete sturingsmaatregelen is tevens globaal ingegaan op de praktijkervaringen met de verschillende maatregelen. Daaruit blijkt dat vaak wordt getracht om het gemotoriseerde recreatieverkeer op een indirecte manier te beïnvloeden. Bovendien worden veelal stelsels van sturingsmaatregelen gehanteerd, welke zijn opgebouwd uit uitnodigende en afwerende maatregelen. Dit lijkt een bevestiging van het veronderstelling dat een combinatie van uitnodigende en afwerende maatregelen het meest effectief het recreatiegedrag kunnen sturen. Er kunnen echter weinig harde uitspraken over de effectiviteit van een sturingsmaatregel worden gedaan, omdat veelal combinaties van maatregelen worden gebruikt, een goede monitoring van de situatie voor en na de toepassing van de maatregel ontbreekt en bovendien niet kan worden voorbijgegaan aan het feit dat ook andere factoren van invloed zijn op het recreatiegedrag. Veranderingen kunnen daarom niet zondermeer worden toegeschreven aan een bepaalde sturingsmaatregel. Zoals is aangegeven worden veelal stelsels van sturingsmaatregelen toegepast, waarbij uitnodigende en afwerende sturingsmaatregelen worden gecombineerd. Een natuurtransferium kan bijvoorbeeld in combinatie met de sanering van voorzieningen in het binnengebied worden toegepast. Ook kan bij de overige parkeerterreinen het onderhoud achterwege worden gelaten, waardoor de betreffende locaties hun aantrekkelijkheid verliezen. Voor het voorkomen van weerstand dienen er wel goede alternatieven te worden geboden. Daarmee wordt het sturen van recreanten echter maatwerk: elk natuurgebied trekt verschillende recreanten. Er dient inzichtelijk te worden maken welke wensen en behoeften in een gebied aanwezig zijn en door daar op in te spelen de recreanten te verleiden om van een beter alternatief gebruik te gaan maken. Recreatiegedrag in het Posbank-gebied Om een indruk te krijgen van de wensen en behoeften van de recreanten in het Posbank-gebied, zijn op vijf dagen enquêtes onder de autobezoekers afgenomen. Op deze dagen is op de drie grootste en meest gebruikte parkeerterreinen geënquêteerd, namelijk op de aan de rand van het gebied gesitueerde parkeerterreinen bij Lappendeken (De Steeg) en Heuven (bezoekerscentrum) en het in het centrum gelegen parkeerterrein bij Paviljoen De Posbank. Uit de enquête is gebleken dat bijna de helft van de recreanten in tweetallen naar het gebied komt; het grootste deel komt met de partner. Het Posbank-gebied trekt recreanten uit alle delen van Nederland. Echter, bijna tweederde van de recreanten hoeft minder dan 50 kilometer af te leggen en is binnen een half uur op de plaats van bestemming. Daarvan komt 97% vanuit de eigen woonplaats. Gemiddeld 64% van de recreanten komt meerdere malen per jaar naar het Posbank-gebied; slechts 11% komt voor het eerst. Het zijn voornamelijk de eigen ervaringen die daarbij als informatiebron worden gebruikt. Opvallende uitkomsten van de enquête zijn dat de recreanten die meerdere malen per maand het gebied bezoeken de voorkeur laten vallen op Lappendeken en recreanten die een paar keer per jaar komen, met name bij het Paviljoen te vinden zijn. Recreanten die voor de eerste keer in het gebied zijn, parkeren over het algemeen de auto bij Heuven. Aan een bezoek aan het gebied liggen verschillende motieven ten grondslag. Het merendeel van de recreanten geeft echter aan dat het genieten van de natuur het doel van het bezoek is. Wandelen blijkt de meest uitgevoerde activiteit te zijn; bijna 70% van die recreanten volgt de gemarkeerde wandelroutes. Daarbij bestaan geen verbanden met de bezoekfrequentie. Kijkende naar de wensen en behoeften van de recreanten, dan blijkt dat voldoende rust en ruimte en geen hinder van het gemotoriseerde verkeer erg belangrijk worden gevonden. Er is betrekkelijk weinig vraag naar voorzieningen; ook worden tijdens het uitvoeren van de recreatieve activiteiten weinig voorzieningen gemist. Een opvallende uitkomst is dat er weinig belang wordt gehecht aan de mogelijkheid om een rondje te kunnen rijden over de Posbank en om overal in het gebied met de auto te kunnen komen. De meningen over de algemene verkeersdrukte blijken zeer verdeeld te zijn. Gemiddeld zegt 44% van de recreanten het (behoorlijk) druk te vinden, terwijl 40% van de recreanten het verkeersbeeld (redelijk) rustig vindt. De recreanten die de 15

16 verkeersdrukte als negatief ervaren, blijken dat veelal te nuanceren met de opmerking dat iedereen van het natuurgebied moet kunnen genieten. Bovendien wil 99% van de recreanten anderen aanraden om het gebied te bezoeken. Er mag daarom worden gesteld dat de recreanten een bezoek zeer waarderen en de verkeersdrukte niet als een probleem zien. Recreanten hebben verschillende motieven om op een bepaald parkeerterrein de auto achter te laten. Ondanks dat er niet uitzonderlijk veel waarde wordt gehecht aan voorzieningen, blijken dit in het Posbank-gebied toch voornamelijk de parkeermotieven te zijn (41%). Alhoewel gemiddeld een kwart van de recreanten zegt het bezoekerscentrum te bezoeken (op werk- en zondagen is dit percentage lager), vormt deze voorziening echter voor weinigen een parkeermotief. Het blijken met name de horecagelegenheden te zijn die de recreanten aantrekken. Bij het Paviljoen parkeert 25% van de recreanten de auto vanwege de horecagelegenheid. Het Paviljoen De Posbank vormt dus bovendien een belangrijk motief om het gebied in te rijden in plaats van de auto aan de rand van het gebied te parkeren. Een ander motief (27%) om door te rijden naar het centrum van het gebied vormt de mooie, centrale ligging. De bovenstaande bevindingen blijken min of meer voor alle dagtypen en verschillende locaties te gelden. Desondanks zijn er enkele verschillen. Op werkdagen blijkt de gemiddelde leeftijd bijvoorbeeld beduidend hoger te liggen dan op de andere dagtypen. Ook komen er relatief meer recreanten uit de nabije omgeving en is de verblijftijd in het gebied korter. In de vakantieperiode komen juist meer gezinnen en is de verblijftijd langer. Op zondagen komen de recreanten voornamelijk vanuit een straal van 50 kilometer rond het gebied. Bij een vergelijking tussen de locaties valt op dat Lappendeken meer recreanten uit de nabije omgeving trekt terwijl het aandeel recreanten dat meer dan 50 kilometer moet rijden, kleiner is. Daarnaast blijkt Lappendeken de meest rustige locatie in het Posbank-gebied te zijn en wordt er door de recreanten over het algemeen de minste waarde gehecht aan de aanwezigheid van voorzieningen. Kansrijke sturingsmaatregelen in het Posbank-gebied Aan de hand van het conceptueel model van Hoogendam (1996) kan worden bepaald dat recreanten op een drietal momenten kunnen worden beïnvloed bij (de keuze voor) een recreatieve activiteit: tijdens de beeldvorming van een mogelijke recreatieve bestemming of activiteit, tijdens de fase van prioritering waarin beperkingen er voor kunnen zorgen dat een recreatief wensbeeld (nog) niet kan worden uitgevoerd en tijdens de uitvoering van de recreatieve activiteit waarbij nogmaals op kleinere schaal beslissingen omtrent de recreatieve activiteit worden genomen. Het willen beïnvloeden van het gemotoriseerde recreatieverkeer in het Posbank-gebied lijkt echter een gevoelige kwestie te zijn. De recreanten hebben veelal hoge bezoekfrequenties waardoor er territoriumgedrag kan bestaan. Bovendien wordt door het merendeel van de recreanten het verkeersbeeld niet als (behoorlijk) druk ervaren of niet als een probleem gezien. Door het ontbreken van begrip voor het nut van de toepassing van sturingsmaatregelen kan in het Posbank-gebied weerstand onder de recreanten ontstaan. Het verleiden van de recreanten middels uitnodigende maatregelen die inspelen op de wensen en behoeften lijkt daarom de meest kansrijke methode te zijn om het gemotoriseerde recreatieverkeer te sturen. De afwerende sturingsmaatregelen dienen zo beperkt mogelijk te worden toegepast. De realisatie van een natuurtransferium lijkt een goede mogelijkheid te zijn om recreanten te verleiden. Doordat de wensen en behoeften van de recreanten op de verschillende dagtypen weinig van elkaar afwijken, kan een natuurtransferium op alle dagtypen het gemotoriseerde recreatieverkeer beïnvloeden. Voor gemiddeld 41% van de recreanten blijkt een voorziening een parkeermotief te vormen. Met name een horecagelegenheid is een veelgenoemd motief; een bezoekerscentrum is dat veel minder, maar wordt wel door een kwart van de recreanten bezocht. Beide voorzieningen kunnen daarom een belangrijke rol spelen bij het natuurtransferium. Bovendien kan een bezoekerscentrum er voor zorgen dat het natuurbewustzijn van de recreanten wordt vergroot. Verder kunnen voldoende (gratis) parkeerplaatsen de recreanten verleiden. Een ander belangrijk aspect is de aanwezigheid van gemarkeerde wandelroutes. Het merendeel van de recreanten (83%) maakt namelijk een korte of lange wandeling, waarvan 70% de gemarkeerde wandelroutes volgt. Om de recreanten bekend te maken met het natuurtransferium zal naast een goede communicatie en voorlichting (in de vorm van promotie) een goede bebording en bewegwijzering aanwezig moeten zijn. Gemiddeld blijkt bijna 20% van de recreanten toevallig op een bepaald parkeerterrein te belanden. Bebording en bewegwijzering vormen een geleiding naar de 16

17 voorzieningen en kunnen bovendien een verleidende werking op de recreanten hebben. Aanpassing van de verkeerssituatie op de splitsing van de Heuvenseweg en de Schietbergseweg zal er eveneens aan bijdragen dat meer recreanten bij het natuurtransferium terechtkomen. Voor de recreanten die naar het binnengebied willen, dient dit in de nieuwe verkeerssituatie een bewuste keuze te worden. De bovenstaande sturingsmaatregelen zijn uitnodigend van aard en beïnvloeden de beeldvorming van de recreanten. Voor 25% van de recreanten die naar het binnengebied gaan, vormt het Paviljoen De Posbank het motief. Deze groep recreanten zal moeilijk te verleiden zijn om van het natuurtransferium gebruik te maken, aangezien in de huidige situatie zich ook horecagelegenheden bij Heuven en Lappendeken bevinden. Bovendien wordt door 20% van de bij het Paviljoen geënquêteerde recreanten aangegeven dat men naar het betreffende plaats gaat omdat het de mooiste locatie betreft. Een natuurtransferium zal ook van deze recreanten maar een beperkt deel kunnen verleiden. Om die reden zullen er eveneens afwerende maatregelen moeten worden genomen. Aangezien door de recreanten de verkeersdrukte veelal niet als probleem wordt gezien, moet echter beperkt met dergelijke maatregelen worden omgegaan. De mogelijke afwerende maatregelen verschillen in de mate van directheid en daarmee in de te verwachten weerstand onder de recreanten. Het afsluiten van de doorgaande wegen in het Posbank-gebied is een zeer directe, afwerende maatregel die op veel weerstand onder de recreanten zal kunnen rekenen. Het is daarentegen wel een zeer effectieve maatregel. Een andere afwerende maatregel is het saneren van de voorzieningen in het binnengebied. Het verwijderen van bijvoorbeeld Paviljoen De Posbank zal er voor zorgen dat de recreanten waarvoor deze horecagelegenheid het motief vormt om het gebied in te rijden eerder geneigd zullen zijn om de auto aan de rand van het Posbank-gebied achter te laten. Het centraliseren van de parkeerplaatsen bij het natuurtransferium lijkt één van de meest reële afwerende maatregelen te zijn om in eerste instantie toe te passen. Door deze maatregel is het voor de recreanten niet meer mogelijk om vanuit het binnengebied een (wandel)activiteit te starten. Er zal daarbij een vorm van gratis natransport moeten worden aangewend om het de recreanten alsnog mogelijk te maken om in het binnengebied te recreëren. De rondje Posbank -rijders zullen echter door het gebied blijven rijden en ook de overige recreanten kunnen voor of na afloop van hun bezoek via de Posbank rijden. Die laatste groep is echter in de gelegenheid om met natransport het gebied in te trekken, waardoor de behoefte om zelf door het gebied te rijden wellicht minder groot is. De effectiviteit van het centraliseren van de parkeerplaatsen is daarmee weliswaar niet optimaal, maar de sturingsmaatregel kan wel degelijk tot minder gemotoriseerd recreatieverkeer in het binnengebied leiden terwijl de weerstand minder groot zal zijn dan wanneer bijvoorbeeld de doorgaande wegen worden afgesloten voor het gemotoriseerde verkeer. Een combinatie met eenrichtingsverkeer of het knippen van de wegen bij de Posbank zal de effectiviteit kunnen vergroten. Een belangrijke aanvulling bij het centraliseren van de parkeerplaatsen is het controletoezicht. Het centraliseren van de parkeerplaatsen kan namelijk wildparkeren in het binnengebied tot gevolg hebben. Alleen met het controleren op de naleving van de geldende reglementen kan dat worden voorkomen. Of bij de toepassing van sturingsmaatregelen een fasering nodig is, hangt af van de maatregelen die bij de eerste ingreep worden getroffen. Indien er wordt gekozen voor het toepassen van enkel uitnodigende maatregelen is de kans aanwezig dat er in een later stadium afwerende maatregelen moeten worden getroffen om de uitnodigende maatregelen te ondersteunen. Het ligt voor de hand om in eerste instantie de minst directe afwerende maatregelen toe te passen, waardoor de weerstand naar verwachting beperkt zal blijven. Indien de effecten van die maatregelen achterblijven bij de verwachtingen of doelstellingen, kan er worden gekozen voor de meer directe afwerende maatregelen. Echter, zoals eerder is gesteld liggen dergelijke maatregelen gevoelig, aangezien de recreanten over het algemeen geen problemen ervaren met betrekking tot het verkeersbeeld in het Posbank-gebied, de verkeersdrukte niet negatief vinden of van mening zijn dat iedereen van de natuur moet kunnen genieten. Er zal daarom een goede beoordeling moeten worden gemaakt van de noodzaak tot sturing van het gemotoriseerde recreatieverkeer en hetgeen daarmee dient te worden bereikt. 17

18 18

19 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Natuurgebieden zijn door recreanten veelbezochte bestemmingen voor bijvoorbeeld wandelen en fietsen. Het CBS (2003) heeft berekend dat in Nederland tussen 1996 en 2001 beide vrijetijdsactiviteiten met 11% zijn toegenomen. Een toename van het aantal recreanten in een natuurgebied kan er toe leiden dat deze gebieden onder druk komen te staan. Doordat een groot deel van de recreanten zich met de auto naar de plaats van bestemming begeeft en daarnaast in een groot aantal gevallen dóór het natuurgebied rijdt, vormt het gemotoriseerde verkeer meer en meer een probleem (Beunen & Jaarsma, 2002; Cullinane, 1997; Eaton & Holding, 1996; Van Keken et al., 1995). Met name op mooie zomerse dagen en in vakantieperioden hebben natuurgebieden in toenemende mate te kampen met verkeersdrukte en parkeerproblematiek. Deze ontwikkeling kan knelpunten met zich meebrengen op het gebied van bereikbaarheid en leefbaarheid. Motorvoertuigen verstoren bijvoorbeeld de rust, die zowel van belang is voor het wild als voor de recreanten die van de natuur willen genieten. Daarnaast zorgen motorvoertuigen voor lucht- en bodemverontreiniging, hetgeen niet in overeenstemming is met de doelstellingen van de natuurgebieden (Stroband et al., 1990). Aangezien kwaliteitsbehoud van natuurgebieden van groot belang is voor zowel de natuur als de recreatie, is een goede balans tussen natuur en milieu enerzijds en recreatie en toerisme anderzijds essentieel (Jaarsma & Baltjes, 2001; Kerkvliet & Nowell, 2000; Cope et al., 1999; Reynolds & Elson, 1996; Elands et al., 1992). De reden voor het gebruik van de auto als vervoermiddel bij het bezoeken van een natuurgebied hangt onder meer samen met het gebrek aan goede vervoersalternatieven. De bereikbaarheid van de gebieden met een vorm van openbaar vervoer is namelijk beperkt of de gebieden zijn slechts enkel bereikbaar en toegankelijk met de auto. Daarnaast wordt het gemak, de flexibiliteit en de onafhankelijkheid van de auto zeer gewaardeerd (Holding & Kreutner, 1998; Van Keken et al., 1995). Het is daarom moeilijk om recreanten van andere vormen van vervoer te overtuigen. Het sturen van het gemotoriseerde recreatieverkeer lijkt de beste mogelijkheden te bieden om de verkeersproblematiek te beperken en te voorkomen (Cullinane, 1997). Deze zogenaamde sturingsmaatregelen zijn maatregelen op het gebied van bestemming, inrichting of beheer met het doel de recreanten in een bepaalde richting te geleiden (Stroband et al., 1990). Ook het overheidsbeleid in Nederland is niet zozeer gericht op een afname van het gemotoriseerde recreatieverkeer, maar op het sturen van het verkeer naar minder kwetsbare gebieden en een verschuiving naar minder overlast veroorzakende vormen van vervoer (Beunen & Jaarsma, 2002; Ministerie van V&W, 2000; Ministerie van LNV, 2000). 1.2 Probleemverkenning De ontwikkeling van toenemend gemotoriseerd verkeer in een kwetsbare omgeving en het daarmee samenhangende spanningsveld tussen bereikbaarheid en leefbaarheid laat zich ook op de Veluwe zien. De provincie Gelderland heeft zich daarom in de beleidsnota Veluwe 2010 onder meer tot doel gesteld het gemotoriseerde recreatieverkeer op de Veluwe te doen afnemen. Het realiseren van een zestal natuurtransferia dient te resulteren in een afname van het gemotoriseerde recreatieverkeer in het binnengebied door dit verkeer zoveel mogelijk aan de randen van de Veluwe op te vangen (A+T Veluwe, 2000; Vreugdenhil, 2000). Dit onderzoek zal zich richten op de Posbank in Nationaal Park Veluwezoom, één van de locaties voor een mogelijk te realiseren natuurtransferium. Jaarlijks worden er rond de 1 miljoen autobezoeken aan het Nationaal Park gebracht (Beunen & Jaarsma, 2004a). De Posbank (gemeente Rheden) vormt één van de bekendste en drukst bezochte punten binnen Nationaal Park Veluwezoom (Zwart, 1996). Alhoewel de Posbank uitsluitend een heuvel in het gebied is, wordt in de volksmond het gehele zuidelijke deel van het Nationaal Park zo genoemd. Om die reden wordt in onderzoeken veelal gesproken over het Posbank-gebied. Het Posbank-gebied wordt voor het gemotoriseerde verkeer ontsloten door drie toegangswegen die allen leiden naar de Posbank: de Beekhuizenseweg-West, de Beekhuizenseweg-Oost en de Schietbergseweg (zie figuur 1.1). Het zijn de enige doorgaande wegen in Nationaal Park Veluwezoom. 19

20 Figuur 1.1 Situering Nationaal Park Veluwezoom Het plaatselijke beleid van de provincie Gelderland, de gemeente Rheden, de ANWB en Vereniging Natuurmonumenten is gericht op het toepassen van een (recreatieve) zonering, waardoor het gemotoriseerde verkeer in het binnengebied wordt teruggedrongen en de leefgebieden voor de fauna worden vergroot (Jaarsma & Baltjes, 2001; Van der Heijden & Kromhout, 1996). De oprichting van de Stichting Overkoepelend Comité Posbank (OCP) bewijst dat dit beleid niet onomstreden is (zie OCP, 1999; OCP, 1993). Het OCP heeft als doel de belangen van de recreanten in het natuurgebied te behartigen, onder meer door het toegankelijk houden van de doorgaande wegen voor het gemotoriseerde verkeer (OCP, 1999). In het Posbank-gebied spelen dus verschillende belangen, wat de besluitvorming over het al dan niet toepassen van sturingsmaatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer bemoeilijkt. Voor een afgewogen besluitvorming is het noodzakelijk dat er voldoende en betrouwbaar cijfermateriaal over bijvoorbeeld de verkeersintensiteit en de bezoekersdruk aanwezig is (Jaarsma & Baltjes, 2001; Curry & Pack, 1993). Van november 2002 tot en met oktober 2003 is daartoe door de Leerstoelgroep Landgebruiksplanning van Wageningen Universiteit een verkeersmonitoring in het gebied uitgevoerd. De verrichte verkeerstellingen hebben inzicht gegeven in de omvang van de verkeersstromen, het autobezoek en de fluctuaties daarvan (Beunen & Jaarsma, 2004a). Op een aantal dagen per jaar (met name op zondagen in het vooren najaar) blijken de verkeersstromen een duidelijk grotere omvang te hebben dan op een gemiddelde dag. Er kan worden getracht om dit verkeer aan de randen van het gebied op te vangen, bijvoorbeeld door middel van een natuurtransferium. 1.3 Doel van het onderzoek Dit onderzoek kan worden betiteld als aanvullend onderzoek op de verkeersmonitoring in het Posbank-gebied. Naast kennis over de verkeerskarakteristieken is het voor een succesvolle toepassing van sturende maatregelen ten behoeve van het gemotoriseerde recreatieverkeer namelijk eveneens van belang om de achtergronden van de recreanten in ogenschouw te nemen. Daarbij moet worden gedacht aan de wensen en behoeften van de recreant en het doel, de frequentie en de waardering van een bezoek (zie bijvoorbeeld Beunen & Jaarsma, 2004b; Van Konijnenburg et al., 1995). De volgende doelstelling kan voor dit onderzoek worden geformuleerd: Inzicht verkrijgen in de wijze waarop de gemotoriseerde recreatieverkeerstromen in het Posbank-gebied kunnen afnemen, zonder dat recreanten zich sterk beperkt voelen in de toegankelijkheid van het gebied en het uitvoeren van hun activiteiten. 20

21 De doelstelling dient tweeledig te worden benaderd. Enerzijds moeten mogelijkheden worden bestudeerd waarmee gemotoriseerd recreatieverkeer kan worden gestuurd. Anderzijds dienen de achtergronden van de recreanten in beeld te worden gebracht. Met de gegevens is het bijvoorbeeld mogelijk om recreatieve alternatieven te bieden die beter aansluiten bij de wensen en behoeften van de recreanten. De bovenstaande doelstelling leidt ertoe dat het onderzoek een praktische relevantie kent: door het verkregen beeld van de toepasbare sturingsmaatregelen en de achtergronden van de recreanten wordt het naar verwachting mogelijk om het gemotoriseerde recreatieverkeer in het Posbank-gebied beter te sturen. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de uitkomsten van het onderzoek uitsluitend gelden voor de specifieke situatie in het Posbank-gebied. Afhankelijk van bijvoorbeeld de ligging ten opzichte van stedelijke agglomeraties of andere recreatieve attracties, verschillen namelijk de wensen en behoeften van de recreanten (Beunen & Jaarsma, 2002). Voor mogelijke oplossingen voor soortgelijke problematiek elders, kan dit onderzoek worden aangewend voor een hanteerbare onderzoeksmethodiek en een overzicht van theoretische achtergronden. 1.4 Probleemstelling en onderzoeksvragen De beschreven doelstelling zal in dit onderzoek in de volgende probleemstelling worden vertaald: Op welke manier kan het gemotoriseerde recreatieverkeer in het Posbank-gebied meer effectief aan de randen van het natuurgebied worden opgevangen, waarbij rekening wordt gehouden met de wensen en behoeften van de recreanten? Voor het concretiseren van de probleemstelling zijn een aantal onderzoeksvragen opgesteld. Deze vragen kunnen worden ondergebracht in de twee invalshoeken van het onderzoek, namelijk 1) het sturen van het gemotoriseerde recreatieverkeer naar de randen van het Posbank-gebied en 2) het recreatiegedrag (zie figuur 1.2). Het recreatiegedrag kan inzichtelijk worden gemaakt en worden verklaard door enerzijds onderzoek te doen naar de achtergronden en wensen van de recreanten en anderzijds door het in beeld brengen van het parkeergedrag. Het samenbrengen van de twee invalshoeken resulteert in een antwoord op de probleemstelling; er kunnen aanbevelingen worden gedaan voor kansrijke sturingsmaatregelen om het gemotoriseerde recreatieverkeer aan de randen van het Posbank-gebied op te vangen. Achtergronden en wensen van recreanten Kwantitatieve gegevens parkeergedrag Invalshoeken onderzoeksvragen Sturingsmaatregelen voor gemotoriseerd recreatieverkeer Recreatiegedrag Probleemstelling Aanbevelingen voor kansrijke sturingsmaatregelen in het Posbank-gebied Figuur 1.2 Schematische weergave van de invalshoeken rond de probleemstelling De eerste invalshoek bevat de onderzoeksvragen die zijn gericht op de sturingsmaatregelen die het gemotoriseerde recreatieverkeer in het Posbank-gebied in goede banen dienen te leiden. Er zal worden gezocht naar mogelijk effectieve sturingsmaatregelen door praktijkervaringen met een vergelijkbare problematiek te bestuderen. Ook zullen ideeën van de recreanten over mogelijke oplossingen voor de verkeersdrukte worden geïnventariseerd. 21

22 De concrete onderzoeksvragen vanuit de eerste invalshoek: Welke maatregelen worden in de literatuur genoemd voor het sturen van het gemotoriseerde recreatieverkeer in een natuurgebied? Wat zijn de praktijkervaringen met sturingsmaatregelen? Welke maatregelen worden door de recreanten zelf aangedragen voor het sturen van het gemotoriseerde recreatieverkeer in het binnengebied? Bij het onderzoeken van het recreatiegedrag de tweede invalshoek zal onder meer het recreatiegedrag in een breder perspectief worden geplaatst door onderzoek te doen naar de manier waarop het recreatieve wensbeeld totstandkomt en hoe het recreatiegedrag kan worden beïnvloed. Daarnaast zal worden ingegaan op de wensen en behoeften die de recreanten in het Posbank-gebied hebben en de reden en waardering van het bezoek. Er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de aanwezigheid van horecavoorzieningen en wandelroutes. Inzicht daarin maakt het mogelijk om het (huidige) gedrag van de recreanten te verklaren. Bij het nemen van maatregelen kan daar vervolgens op worden ingespeeld door bijvoorbeeld een bundeling van de gewenste voorzieningen. Ook zal worden onderzocht welke motieven ten grondslag liggen aan de beslissing om door te rijden naar het binnengebied. Dit hangt bovendien samen met de vraag waarom de recreant diens auto op een bepaald parkeerterrein achterlaat. Daarnaast zullen eventuele verschillen en overeenkomsten in wensen, behoeften en motieven (en het daarmee samenhangende recreatiegedrag) van recreanten op werkdagen, zaterdagen, zondagen en in de vakantieperiode inzichtelijk worden gemaakt. Datzelfde zal worden gedaan voor recreanten uit de nabije omgeving (omwonenden) en uit andere regio s, waarin wellicht eveneens verschillen en overeenkomsten in wensen, behoeften en motieven zichtbaar zijn. Een ander belangrijk aspect bij het recreatiegedrag is het parkeergedrag van de recreanten. Om dit in beeld te brengen zullen enkele kwantitatieve gegevens over het parkeergedrag worden verzameld. Het gaat daarbij om de verdeling van de voertuigen over de parkeerterreinen aan de rand (Heuven en Lappendeken) en in het centrum (Paviljoen De Posbank) van het gebied (zie ook figuur 1.1) en het dagverloop van het aantal geparkeerde voertuigen op deze parkeerterreinen. Het bovenstaande resulteert in de volgende onderzoeksvragen vanuit de tweede invalshoek: Algemeen Wat is er in de literatuur bekend over de vorming van een recreatief wensbeeld? Op welke manier kan het recreatiegedrag worden beïnvloed? Achtergronden recreanten Wat zijn de motieven voor een bezoek aan het Posbank-gebied? Welke wensen en behoeften hebben de recreanten? Wat zijn de motieven van de recreanten om het Posbank-gebied in te rijden? Wat zijn de motieven van de recreanten om op een bepaalde parkeerplaats de auto achter te laten? Zijn er verschillen zichtbaar in wensen, behoeften en motieven van recreanten tussen de verschillende dagtypen? Zijn er verschillen zichtbaar in wensen, behoeften en motieven van recreanten uit de nabije omgeving en uit andere regio s? Hoe wordt het bezoek door de recreanten gewaardeerd? Hoe wordt de algemene verkeersdrukte door de recreanten ervaren? Parkeergedrag Hoe zijn de geparkeerde voertuigen over de parkeerterreinen aan de rand (Heuven en Lappendeken) en in het centrum (Paviljoen De Posbank) van het gebied verdeeld? Hoe is het dagverloop van het aantal geparkeerde voertuigen op de parkeerterreinen aan de rand (Heuven en Lappendeken) en in het centrum (Paviljoen De Posbank) van het gebied? 22

23 1.5 Leeswijzer Deze onderzoeksrapportage zal worden gestart met een uiteenzetting van de theoretische achtergronden, welke de kaders vormen waarbinnen het onderzoek is uitgevoerd en uitgewerkt. Daarbij zal worden uitgegaan van de twee te onderscheiden invalshoeken van dit onderzoek: in hoofdstuk 2 zullen de theoretische achtergronden met betrekking tot sturingsmaatregelen worden beschreven en in hoofdstuk 3 zal datzelfde worden gedaan voor (de totstandkoming van) het recreatiegedrag. In hoofdstuk 4 zal worden ingegaan op de onderzoeksmethodiek. Naast een uiteenzetting van de gehanteerde methoden, zullen deze bovendien kritisch worden gereflecteerd. Ook de hoofdstukken 5 en 6 zijn opgebouwd volgens de twee invalshoeken van dit onderzoek. Hoofdstuk 5 wordt gevormd door de resultaten van een uitgevoerde literatuurstudie naar beschreven sturingsmaatregelen ten behoeve van het beïnvloeden van het gemotoriseerde recreatieverkeer. Tevens zullen de praktijkervaringen met de betreffende maatregelen worden uiteengezet. Daarmee wordt een beeld geschetst van mogelijke sturingsmaatregelen die wellicht ook in het studiegebied kunnen worden toegepast. Hoofdstuk 6 komt voort uit de tweede invalshoek (recreatiegedrag). In het hoofdstuk zullen de uitkomsten van een bezoekersenquête in het Posbank-gebied worden beschreven. In de enquête wordt onder meer ingegaan op de wensen en behoeften van de recreanten, de waardering van bepaalde voorzieningen, de druktebeleving en het huidige parkeer- en verplaatsingsgedrag. In hoofdstuk 7 zullen de beide invalshoeken samenkomen. Op basis van de bevindingen uit de in hoofdstuk 5 beschreven literatuurstudie naar mogelijke sturingsmaatregelen en de in hoofdstuk 6 beschreven uitkomsten van de bezoekersenquête, zullen kansrijke sturingsmaatregelen voor het beïnvloeden van het gemotoriseerde recreatieverkeer worden bepaald. In het afsluitende hoofdstuk 8 zullen de bevindingen op een rij worden gezet, waarmee het mogelijk wordt om de probleemstelling en de onderzoeksvragen te beantwoorden. Ook zal worden ingegaan op de betekenis en bruikbaarheid van het onderzoek. 23

KENTEKENONDERZOEK BOSGEBIED HEERDE

KENTEKENONDERZOEK BOSGEBIED HEERDE KENTEKENONDERZOEK BOSGEBIED HEERDE een analyse van het doorgaand verkeer en het recreatief bestemmingsverkeer R. Beunen KENTEKENONDERZOEK BOSGEBIED HEERDE Een analyse van het doorgaand verkeer en het

Nadere informatie

Toetsing verkeer BIJLAGE 3

Toetsing verkeer BIJLAGE 3 BIJLAGE 3 Toetsing verkeer Binnen het project Veluwetransferium Heerde is het voornemen om een sterkere scheiding aan te brengen tussen doorgaand verkeer en recreatief verkeer. Daarnaast is er gezocht

Nadere informatie

Het Recreatief Gebruik. van P-Veluwe Poolseweg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven

Het Recreatief Gebruik. van P-Veluwe Poolseweg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het Recreatief Gebruik van P-Veluwe Poolseweg L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P Veluwe Poolseweg Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud Oosterhaven Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Het recreatief gebruik. van de Sysselt en de Ginkelse Heide. R. Beunen

Het recreatief gebruik. van de Sysselt en de Ginkelse Heide. R. Beunen Het recreatief gebruik van de Sysselt en de Ginkelse Heide R. Beunen Het recreatief gebruik van de Sysselt en de Ginkelse Heide Raoul Beunen WAGENINGEN UNIVERSITEIT Departement Omgevingswetenschappen

Nadere informatie

Het recreatief gebruik

Het recreatief gebruik Het recreatief gebruik van het Veluwetransferium Posbank L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van het Veluwetransferium Posbank Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud Oosterhaven

Nadere informatie

Het recreatief gebruik. van P-Veluwe Drieseberg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven

Het recreatief gebruik. van P-Veluwe Drieseberg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P-Veluwe Drieseberg L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P Veluwe Drieseberg Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud Oosterhaven Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Het Leesten Een analyse van het recreatief gebruik

Het Leesten Een analyse van het recreatief gebruik Het Leesten Een analyse van het recreatief gebruik Raoul Beunen & Rinus Jaarsma 2007 Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp # 009. Het Leesten Een analyse van het recreatief gebruik R. Beunen

Nadere informatie

HET VERLEIDEN VAN AUTOMOBILISTEN OM NAAR NATUURTRANSFERIA TE KOMEN: DE ROL VAN RECREATIEONDERZOEK EN VERKEERSMONITORING

HET VERLEIDEN VAN AUTOMOBILISTEN OM NAAR NATUURTRANSFERIA TE KOMEN: DE ROL VAN RECREATIEONDERZOEK EN VERKEERSMONITORING HET VERLEIDEN VAN AUTOMOBILISTEN OM NAAR NATUURTRANSFERIA TE KOMEN: DE ROL VAN RECREATIEONDERZOEK EN VERKEERSMONITORING ir. R. Beunen & dr. ir. C.F. Jaarsma Wageningen Universiteit, Leerstoelgroep Landgebruiksplanning

Nadere informatie

Het Recreatief Gebruik. van P-Veluwe Lappendeken. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven

Het Recreatief Gebruik. van P-Veluwe Lappendeken. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het Recreatief Gebruik van P-Veluwe Lappendeken L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P Veluwe Lappendeken Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud Oosterhaven Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Het recreatief gebruik van Veluwetransferia en P Veluwe

Het recreatief gebruik van Veluwetransferia en P Veluwe HetrecreatiefgebruikvanVeluwetransferiaenPVeluwe 1 VELUWETRANSFERIA&PVELUWE 2 HetindezenotabeschrevenonderzoekisuitgevoerdinopdrachtvandeprovincieGelderland. HetrecreatiefgebruikvanVeluwetransferiaenPVeluwe

Nadere informatie

Bereikbaarheid en recreatie: dilemma s in het landelijk gebied

Bereikbaarheid en recreatie: dilemma s in het landelijk gebied Bereikbaarheid en recreatie: dilemma s in het landelijk gebied Bijdrage Rinus Jaarsma 9 november 2006 Recreatief toegankelijk landelijk gebied Dilemma s nader beschouwd 1 Bereikbaarheid Behoefte Bedreigingen

Nadere informatie

Het Recrea ef Gebruik. Van Veluwetransferia & P-Veluwe. R. Beunen, L. de Schu er & C.F. Jaarsma

Het Recrea ef Gebruik. Van Veluwetransferia & P-Veluwe. R. Beunen, L. de Schu er & C.F. Jaarsma Het Recreaef Gebruik Van Veluwetransferia & P-Veluwe R. Beunen, L. de Schuer & C.F. Jaarsma Het recreatief gebruik van Veluwetransferia en P-Veluwe 1 VELUWETRANSFERIA & P-VELUWE Het in deze nota beschreven

Nadere informatie

Van Veluwetransferia & P-Veluwe

Van Veluwetransferia & P-Veluwe Het Recreatief Gebruik Van Veluwetransferia & P-Veluwe R. Beunen, L. de Schutter & C.F. Jaarsma Het recreatief gebruik van Veluwetransferia en P Veluwe 1 VELUWETRANSFERIA & P VELUWE Het in deze nota beschreven

Nadere informatie

VERKEERSKUNDIGE TOETS NIEUW GEMEENTEHUIS LEIDERDORP VERKEERSGENERATIE, VERKEERSAFWIKKELING EN PARKEREN

VERKEERSKUNDIGE TOETS NIEUW GEMEENTEHUIS LEIDERDORP VERKEERSGENERATIE, VERKEERSAFWIKKELING EN PARKEREN VERKEERSKUNDIGE TOETS NIEUW GEMEENTEHUIS LEIDERDORP VERKEERSGENERATIE, VERKEERSAFWIKKELING EN PARKEREN VERKEERSKUNDIGE TOETS NIEUW GEMEENTEHUIS LEIDERDORP VERKEERSGENERATIE, VERKEERSAFWIKKELING EN PARKEREN

Nadere informatie

Bedrijfsbelangenvereniging. Landsmeer. Parkeren centrum. Landsmeer

Bedrijfsbelangenvereniging. Landsmeer. Parkeren centrum. Landsmeer Bedrijfsbelangenvereniging Landsmeer Parkeren centrum Landsmeer Bedrijfsbelangenvereniging Landsmeer Parkeren centrum Landsmeer Datum 26 oktober 2013 Kenmerk BLM002/Mdm/0007 Eerste versie 24 september

Nadere informatie

Gemeente Losser. Parkeeronderzoek. Gemeente Losser

Gemeente Losser. Parkeeronderzoek. Gemeente Losser Gemeente Losser Parkeeronderzoek Gemeente Losser Gemeente Losser Parkeeronderzoek Gemeente Losser Datum 4 maart 2016 LSR018/Grd/0450.01 Kenmerk Eerste versie www.goudappel.nl goudappel@goudappel.nl Documentatiepagina

Nadere informatie

Het recreatief gebruik

Het recreatief gebruik Het recreatief gebruik van het Veluwetransferium Nunspeet L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van het Veluwetransferium Nunspeet Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud Oosterhaven

Nadere informatie

Ammerzoden en Hedel. Evaluatie verkeersaanpassingen. Peter Nijhout November 2017

Ammerzoden en Hedel. Evaluatie verkeersaanpassingen. Peter Nijhout November 2017 Ammerzoden en Hedel Evaluatie verkeersaanpassingen Peter Nijhout November 2017 Inhoud Doelstelling projecten Hedel en Ammerzoden Doel evaluatie Zijn modelverwachtingen gerealiseerd? Evaluatie Huidige verkeersproblematiek

Nadere informatie

Gemeente Mill en St. Hubert. Parkeeronderzoek centrum Mill

Gemeente Mill en St. Hubert. Parkeeronderzoek centrum Mill Gemeente Mill en St. Hubert Parkeeronderzoek centrum Mill Gemeente Mill en St. Hubert Parkeeronderzoek centrum Mill Datum 28 oktober 2009 MSH005/Hdt/0067 Kenmerk Eerste versie Documentatiepagina Opdrachtgever(s)

Nadere informatie

1 Achtergrond en vraagstelling

1 Achtergrond en vraagstelling Deventer Den Haag Eindhoven Snipperlingsdijk 4 Casuariestraat 9a Flight Forum 92-94 7417 BJ Deventer 2511 VB Den Haag 5657 DC Eindhoven T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Leeuwarden Amsterdam Postbus

Nadere informatie

Parkeeronderzoek. Tiel Centrum. Concept versie. Onderzoeksperiode: April Rapportnummer:

Parkeeronderzoek. Tiel Centrum. Concept versie. Onderzoeksperiode: April Rapportnummer: Parkeeronderzoek Tiel Centrum Concept versie Onderzoeksperiode: April 2017 Opdrachtgever: gemeente Tiel Rapportnummer: 171016-01 Documentatiepagina Opdrachtgever(s) : Gemeente Tiel Titel rapport : Parkeeronderzoek

Nadere informatie

Kentekenonderzoek Nunspeet. - gebied Stakenberg - Gemeente Nunspeet

Kentekenonderzoek Nunspeet. - gebied Stakenberg - Gemeente Nunspeet Kentekenonderzoek Nunspeet - gebied Stakenberg - Gemeente Nunspeet Projectnummer K-036 Mei 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Werkwijze 2 2.1. Algemeen 2 2.2. Kordon 2 2.3. Opzet onderzoek 3 2.4. Weersomstandigheden

Nadere informatie

Verkeersonderzoek Schutterspark

Verkeersonderzoek Schutterspark Verkeersonderzoek Schutterspark projectnr. 197280 revisie 01 11 augustus 2009 Opdrachtgever Gemeente Brunssum Postbus 250 6440 AG BRUNSSUM datum vrijgave beschrijving revisie goedkeuring vrijgave 11 augustus

Nadere informatie

RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP SPAARNWOUDE Recreatie Noord-Holland NV

RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP SPAARNWOUDE Recreatie Noord-Holland NV RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP SPAARNWOUDE 2011 22 juni 2012 SAMENVATTING Het totaal aantal bezoeken aan Spaarnwoude was in 2011 iets hoger dan in 2010. Gedeeltelijk heeft die toename

Nadere informatie

Relatie recreatie en natuur Veluwe

Relatie recreatie en natuur Veluwe Relatie recreatie en natuur Veluwe Kwaliteitsverbetering voor natuur 3 september, Martin Goossen Inleiding State of the art recreatie en toerisme Wat bepaalt kwaliteit van natuur vanuit recreatie en toerisme

Nadere informatie

Onderwerp Zaaknummer Uw kenmerk Datum Verkeerskundige analyse Torenlaan

Onderwerp Zaaknummer Uw kenmerk Datum Verkeerskundige analyse Torenlaan *1024661* Gemeenteraad Gemeente Hengelo Postbus 18 7550 AA Hengelo Onderwerp Zaaknummer Uw kenmerk Datum Verkeerskundige analyse Torenlaan 1010707 Geachte gemeenteraad, In de commissie Fysiek zijn vragen

Nadere informatie

Verkeerseffecten KPNlocatie

Verkeerseffecten KPNlocatie HBB Ontwikkeling Verkeerseffecten KPNlocatie IJmuiden Definitief Utrecht, 1 juli 2016 Inhoudsopgave 1. Gewijzigde bouwplannen vragen om update verkeersonderzoek 4 1.1 Bouwplannen 4 1.2 Update verkeersonderzoek

Nadere informatie

RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP HET TWISKE 2011

RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP HET TWISKE 2011 Recreatieschap het Twiske AB 05-12-2012 Agendapunt 3b mededeling recreatiemonitor, aantal bezoeken 2011 BIJLAGE RECREATIEMONITOR: AANTAL BEZOEKEN RECREATIESCHAP HET TWISKE 2011 Recreatie Noord-Holland

Nadere informatie

Evaluatie Markt Plan van aanpak

Evaluatie Markt Plan van aanpak Evaluatie Markt Plan van aanpak 1 Inleiding 1.1 De vraag van de gemeente Asten De gemeente Asten heeft in 2013 en 2014 het centrum rondom de Markt opnieuw ingericht. Doel was een plein midden op de Markt

Nadere informatie

Evaluatie wekelijkse markt aan het Dirk IV plein te Hoornaar

Evaluatie wekelijkse markt aan het Dirk IV plein te Hoornaar Evaluatie wekelijkse markt aan het Dirk IV plein te Hoornaar februari 2009. Evaluatie weekmarkt aan Het Dirk IV-plein te Hoornaar Aan de Gemeenteraad van Giessenlanden is toegezegd dat een evaluatie zou

Nadere informatie

1 Inleiding. Verkeers- en parkeeranalyse Botsholsedijk 30a. Aanleiding. Vraagstelling. Leeswijzer. Museum De Ronde Venen

1 Inleiding. Verkeers- en parkeeranalyse Botsholsedijk 30a. Aanleiding. Vraagstelling. Leeswijzer. Museum De Ronde Venen Deventer Den Haag Eindhoven Snipperlingsdijk 4 Verheeskade 197 Flight Forum 92-94 7417 BJ Deventer 2521 DD Den Haag 5657 DC Eindhoven T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Leeuwarden Amsterdam Postbus

Nadere informatie

Gemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017

Gemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 20 juni 2017 DATUM 20 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

HOLLAND OUTLET MALL De verkeersstudies kritisch beschouwd 8 DECEMBER 2016

HOLLAND OUTLET MALL De verkeersstudies kritisch beschouwd 8 DECEMBER 2016 De verkeersstudies kritisch beschouwd 8 DECEMBER 2016 BESTUURLIJKE SAMENVATTING De komst van een Factory Outlet Centre (Holland Outlet Mall) naar Zoetermeer heeft grote gevolgen voor de bereikbaarheid

Nadere informatie

Hoofdstuk 22. Parkeren

Hoofdstuk 22. Parkeren Hoofdstuk 22. Parkeren Samenvatting Van alle Leidse huishoudens heeft circa acht op de tien een auto. Vergelijkbaar met eerdere jaren geeft 14% van de autobezitters aan een parkeervergunning te hebben.

Nadere informatie

Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies

Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies Maatschappelijke kosten-batenanalyse N343 Rondweg Weerselo: Samenvatting en conclusies Achtergrond en aanleiding De N343 Oldenzaal Slagharen gaat door de bebouwde kom van Weerselo en leidt hier tot hinder

Nadere informatie

Internetpanel over de proef met de gratis bus

Internetpanel over de proef met de gratis bus Internetpanel over de proef met de gratis bus Internetpanel over de proef met de gratis bus In opdracht van: Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Rapportage door: Team Beleidsonderzoek & Informatiemanagement

Nadere informatie

Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden

Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden Coffeeshop in de buurt Ervaringen van direct omwonenden De gemeente Dordrecht zet zich in om overlast in het algemeen, en van coffeeshops in het bijzonder, te verminderen. Dordrecht telt in totaal acht

Nadere informatie

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid

Factsheet Verkeer. 1. Inleiding. 2. Ambities. Definities, bestaande wetgeving en beleid Factsheet Verkeer 1. Inleiding In deze factsheet Verkeer staan de voertuigen en personen centraal die de openbare weg gebruiken. Het gaat hier dus niet om de fysiek aanwezige infrastructuur (die komt aan

Nadere informatie

2 Beschrijving huidige situatie

2 Beschrijving huidige situatie Gemeente Haarlemmerliede-Spaarnwoude Onderbouwing verkeer bestemmingsplan Liedeweg 32/38 c.a. Datum 19 januari 2011 Kenmerk VRP013/Anf/0056 Eerste versie 7 januari 2011 1 Inleiding De gemeente Haarlemmerliede-Spaarnwoude

Nadere informatie

Veluwetransferium Nunspeet

Veluwetransferium Nunspeet Veluwetransferium Nunspeet Een analyse van het recreatief gebruik Raoul Beunen & Rinus Jaarsma 2004 Wageningen Studies in planning, analyse en ontwerp # 001. i Het recreatief gebruik van het Veluwetransferium

Nadere informatie

Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen. Rapportage derde meting juni 2016

Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen. Rapportage derde meting juni 2016 Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen Rapportage derde meting juni 2016 Introductie Waarom dit onderzoek? Zijn Nederlanders de afgelopen maanden anders gaan denken over de opvang van vluchtelingen

Nadere informatie

1 Inleiding. Bestemmingsplan Wimbledon te Overveen. 1.1 Aanleiding. Figuur 1.1: Bestemmingsplankaart gemeente Bloemendaal (1982) Hallvard

1 Inleiding. Bestemmingsplan Wimbledon te Overveen. 1.1 Aanleiding. Figuur 1.1: Bestemmingsplankaart gemeente Bloemendaal (1982) Hallvard Deventer Den Haag Eindhoven Snipperlingsdijk 4 Verheeskade 197 Flight Forum 92-94 7417 BJ Deventer 2521 DD Den Haag 5657 DC Eindhoven T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Leeuwarden Amsterdam Postbus

Nadere informatie

Bataviastad. Parkeeronderzoek Parkeerdrukmeting en inzittenden telling

Bataviastad. Parkeeronderzoek Parkeerdrukmeting en inzittenden telling Bataviastad Parkeeronderzoek 21 Parkeerdrukmeting en inzittenden telling Bataviastad, Parkeeronderzoek 21 Parkeerdrukmeting en inzittenden telling Datum 7 juli 21 LLS12/Glw/817 Kenmerk Documentatiepagina

Nadere informatie

Rapportage relatieve effectbepaling SALTO 2

Rapportage relatieve effectbepaling SALTO 2 TNO-rapport TNO 2015 R10073 Rapportage relatieve effectbepaling SALTO 2 Earth, Life & Social Sciences Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus 80015 3508 TA Utrecht www.tno.nl T +31 88 866 42 56 Datum 14

Nadere informatie

Verkeersanalyse nieuwbouw Brede School Molenhoek

Verkeersanalyse nieuwbouw Brede School Molenhoek Verkeersanalyse nieuwbouw Brede School Molenhoek 2010-03-23 Inleiding Ten behoeve van de nieuwbouw van de Brede School te Molenhoek, is een verkeersanalyse gemaakt. Het doel van de verkeersanalyse is om

Nadere informatie

We doen zeven aanbevelingen om de aanpak van drukte en de leefbaarheid te

We doen zeven aanbevelingen om de aanpak van drukte en de leefbaarheid te Aanbevelingen Rekenkamer t.a.v. Drukte Amsterdam december 2016 Aanbevelingen We doen zeven aanbevelingen om de aanpak van drukte en de leefbaarheid te verbeteren. Vier aanbevelingen hebben betrekking op

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Chris M. Jager Inleiding In juni en juli 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) bijna 360 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om

Nadere informatie

Stadsstrand Hoorn. Parkeerstudie

Stadsstrand Hoorn. Parkeerstudie Stadsstrand Hoorn Parkeerstudie Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Uitgangspunten en onderzoeksvragen... 3 2.1 Uitgangspunten... 3 2.2 Onderzoeksvragen... 3 3. Varianten... 4 3.1 Variant 1a... 4 3.2 Variant

Nadere informatie

Raadsvoorstel AGENDAPUNT NO. 9. Voorstel tot het vaststellen van de fietsbeleidsnota Fiets, een natuurlijke concurrent.

Raadsvoorstel AGENDAPUNT NO. 9. Voorstel tot het vaststellen van de fietsbeleidsnota Fiets, een natuurlijke concurrent. Raadsvoorstel Voorstel tot het vaststellen van de fietsbeleidsnota Fiets, een natuurlijke concurrent. AGENDAPUNT NO. 9. AAN DE RAAD Samenvatting Vanuit het ministerie van Infrastructuur en Milieu is met

Nadere informatie

De invloed van de residentiële mismatch op het verplaatsingsgedrag in Vlaanderen

De invloed van de residentiële mismatch op het verplaatsingsgedrag in Vlaanderen De invloed van de residentiële mismatch op het verplaatsingsgedrag in Vlaanderen De laatste decennia is het autogebruik sterk toegenomen. Het toenemende gebruik van de wagen brengt echter negatieve gevolgen

Nadere informatie

DEEL F FIETSBALANS IN DRENTHE

DEEL F FIETSBALANS IN DRENTHE DEEL F FIETSBALANS IN DRENTHE 54 21 Inleiding De Fietsbalans is een onderzoek naar het fietsklimaat in de verschillende gemeentes in Nederland. Vanaf 2000 is de Fietsbalans in 123 gemeenten uitgevoerd,

Nadere informatie

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel

Nadere informatie

V e r k e e r s g e n e r a t i e s u p e r m a r k t e n i n Z u i d w o l d e. 1. V a r i a n t e n

V e r k e e r s g e n e r a t i e s u p e r m a r k t e n i n Z u i d w o l d e. 1. V a r i a n t e n V e r k e e r s g e n e r a t i e s u p e r m a r k t e n i n Z u i d w o l d e 1. V a r i a n t e n Om inzicht te verkrijgen in de verkeersintensiteiten op het parkeerterrein is de verkeersgeneratie bepaald

Nadere informatie

Fietsparkeren in het centrum van Hengelo

Fietsparkeren in het centrum van Hengelo Resultaten van een onderzoek naar het fietsparkeergedrag van binnenstadbezoekers op een zaterdagmiddag in augustus 2014 november 2014 Uitgave van afdeling Hengelo van de Fietsersbond Beursstraat 10-6 7551

Nadere informatie

Routeanalyse Rijksstraatweg-N57. Gemeente Hellevoetsluis

Routeanalyse Rijksstraatweg-N57. Gemeente Hellevoetsluis Routeanalyse Rijksstraatweg-N57 Gemeente Hellevoetsluis Routeanalyse Rijksstraatweg-N57 Gemeente Hellevoetsluis Delft, 10 april 2007 Versie 2.0 ir. V.F. Harte ir. R. Michels Delft Infra Advies B.V. Rotterdamseweg

Nadere informatie

s t r u c t u u r v i s i e G o o r Goor 202

s t r u c t u u r v i s i e G o o r Goor 202 VISIEKAART 8 9 s t r u c t u u r v i s i e G o o r 2 0 2 5 structuu Goor 202 rvisie 5 1. Structuurvisie Goor 2025 2. Analyse 3. Visie en ambitie: Goor in 2025 4. Ruimtelijke kwaliteit 5. Wonen 6. Economie

Nadere informatie

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

Verkeer en vervoer. Omnibus 2011

Verkeer en vervoer. Omnibus 2011 Verkeer en vervoer Omnibus Afdeling Onderzoek & Statistiek Januari 2012 2 Samenvatting In het najaar van is door de afdeling Onderzoek & Statistiek van de gemeente s-hertogenbosch een omnibusonderzoek

Nadere informatie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie

Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Samen naar een toekomstbestendige vrijetijdseconomie Zuid-Limburg Position Paper van de 16 Zuid-Limburgse gemeenten, aangeboden door de voorzitters van het Bestuurlijk Overleg Ruimtelijke Economie en Nationaal

Nadere informatie

Bijlage 2: foto s verkeerssituatie Dorpsstraat te Otterlo

Bijlage 2: foto s verkeerssituatie Dorpsstraat te Otterlo Bijlage 2: foto s verkeerssituatie Dorpsstraat te Otterlo Memo Aan : Aan de fracties van de politieke partijen Ede Van : College van burgemeester en wethouders Datum : 11 juni 2013 Onderwerp : Verlegging

Nadere informatie

De spoorlijn werkt als een barrière; gevoelsmatig en feitelijk.

De spoorlijn werkt als een barrière; gevoelsmatig en feitelijk. Verkeer (groep) Verkeer algemeen (30) De Beekhuizenseweg geeft stank en geluid in het bos, dat is jammer. De bermen van de wegen worden niet altijd goed genoeg onderhouden. Als er grote gaten naast de

Nadere informatie

Een effectieve donormailing: vooral personen tussen de 45 en 49 jaar Zomer 2006

Een effectieve donormailing: vooral personen tussen de 45 en 49 jaar Zomer 2006 Deze factsheet is geschreven door RD Friele en R Coppen van het NIVEL in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt. Versie

Nadere informatie

Bijlage 8. Enquête. Analyse- en Oplossingsrichtingenfase MIRT-onderzoek Bereikbaarheid Rotterdam Den Haag

Bijlage 8. Enquête. Analyse- en Oplossingsrichtingenfase MIRT-onderzoek Bereikbaarheid Rotterdam Den Haag Bijlage 8 Enquête Analyse- en Oplossingsrichtingenfase MIRT-onderzoek Bereikbaarheid Rotterdam Den Haag documenttitel: BIJLAGE 8 ENQUÊTE ANALYSE- EN OPLOSSINGSRICHTINGENFASE MIRT-ONDERZOEK BEREIKBAARHEID

Nadere informatie

Klanttevredenheidsonderzoek. Dienstverlening team Werk en Inkomen, gemeente Olst-Wijhe

Klanttevredenheidsonderzoek. Dienstverlening team Werk en Inkomen, gemeente Olst-Wijhe Klanttevredenheidsonderzoek Dienstverlening team Werk en Inkomen, gemeente Olst-Wijhe Aanleiding, methode en respons Aanleiding Gedurende de afgelopen jaren heeft de gemeente Olst-Wijhe meerdere onderzoeken

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding

Nadere informatie

De Groene Peiler Nationaal Park Hollandse Duinen

De Groene Peiler Nationaal Park Hollandse Duinen De Groene Peiler Nationaal Park Hollandse Duinen Rapportage resultaten December 2017 1 Dit is een publicatie van Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland in opdracht van Stichting Duinbehoud. Delen uit deze

Nadere informatie

Onderzoek gebruik fietsenstallingen rondom station Zwolle

Onderzoek gebruik fietsenstallingen rondom station Zwolle fietsen Advies en Faciliteiten AF Stadskantoor Lübeckplein Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2008 www.zwolle.nl Onderzoek gebruik fietsenstallingen rondom station Zwolle Opdrachtgever Opdrachtnemer

Nadere informatie

Nota van zienswijzen ambtshalve wijzigingen Bestemmingsplan MFA Zuid

Nota van zienswijzen ambtshalve wijzigingen Bestemmingsplan MFA Zuid Nota van zienswijzen ambtshalve wijzigingen Bestemmingsplan MFA Zuid Januari 2012 1. Inleiding Conform het gestelde in artikel 3.8 van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) dient het bestemmingsplan gedurende

Nadere informatie

Hoofdstuk 25. Parkeren

Hoofdstuk 25. Parkeren Hoofdstuk 25. Parkeren Samenvatting Van alle Leidse huishoudens heeft circa acht op de tien een auto. Jongeren, inwoners uit de Binnenstad, alleenstaanden en huishoudens met een lager inkomen hebben relatief

Nadere informatie

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel

Onderzoeksplan. Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Onderzoeksplan Onderbesteding in de provincies Gelderland en Overijssel Rekenkamer Oost-Nederland, Juni 2007 Inhoudsopgave 1. Inleiding...

Nadere informatie

trntrtrtr V td L O\'ERLASTMETINGEN IN DE GRAVII\TNESTEEG EN OMGEVING

trntrtrtr V td L O\'ERLASTMETINGEN IN DE GRAVII\TNESTEEG EN OMGEVING trntrtrtr V td L O\'ERLASTMETINGEN IN DE GRAVII\TNESTEEG EN OMGEVING : COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus 1781 9701 BT Groningen E-mail info@intraval.nl Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam: St. Jansstraat

Nadere informatie

VRIJETIJDSONDERZOEK ZUIDOOST BRABANT

VRIJETIJDSONDERZOEK ZUIDOOST BRABANT VRIJETIJDSONDERZOEK ZUIDOOST BRABANT Rapport BUR^.AUBUITEN econo nie Si omgeving SAMENVATTING Opzet onderzoek en respons SRE en ANWB zijn gezamenlijk opdrachtgever voor dit onderzoek naar het gebruik

Nadere informatie

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld.

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld. rriercoj Gemeenteraad Barneveld Postbus 63 3770 AB BARNEVELD Barneveld, 27 augustus 2015 f Ons kenmerk: Ö^OOJcfc Behandelend ambtenaar: I.M.T. Spoor Doorkiesnummer: 0342-495 830 Uw brief van: Bijlage(n):

Nadere informatie

Het recreatief gebruik. van P-Veluwe Van t Hoffweg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven

Het recreatief gebruik. van P-Veluwe Van t Hoffweg. L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P-Veluwe Van t Hoffweg L. de Schutter, R. Beunen & R. Oosterhaven Het recreatief gebruik van P Veluwe Van t Hoffweg en het Kootwijkerzand Lauran de Schutter Raoul Beunen Ruud

Nadere informatie

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Een analyse van de huisartsenregistratie over de

Nadere informatie

Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement

Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement Inventarisatie evaluaties stedelijk verkeersmanagement Een overzicht van de beschikbare kennis Florence Bloemkolk, Henk Taale 21 juni 2018 Stedelijk verkeersmanagement: wat is het? CROW: Verkeersmanagement

Nadere informatie

Afstudeeronderzoek van E. van Bunningen BSc (Het volledige Engelstalige onderzoeksrapport kunt downloaden via deze link)

Afstudeeronderzoek van E. van Bunningen BSc (Het volledige Engelstalige onderzoeksrapport kunt downloaden via deze link) CONCENTRATIE VAN MAATSCHAPPELIJKE DIENSTEN IN GEMEENTELIJK VASTGOED NAAR AANLEIDING VAN DEMOGRAFISCHE TRANSITIE Een casestudie in landelijke gemeenten in Noord-Brabant, Nederland Afstudeeronderzoek van

Nadere informatie

Beleidskader Parkeren. Gemeente Oude IJsselstreek

Beleidskader Parkeren. Gemeente Oude IJsselstreek Beleidskader Parkeren Gemeente Oude IJsselstreek Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Achtergronden 4 3. Visie 5 3.1 Visie 5 3.2 Hoofdvarianten 5 3.3 Meetbaar 5 4. Beleidskader 6 2 1. Inleiding De afgelopen

Nadere informatie

Evenwichtig woningaanbod

Evenwichtig woningaanbod ONDERZOEKSOPZET Evenwichtig woningaanbod 24 maart 2017 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Leeswijzer 6 2 Doel en probleemstelling van het onderzoek 7 2.1 Doelstelling 7 2.2 Probleemstelling

Nadere informatie

Adviescommissie 16 november 2009 Dagelijks bestuur 26 november 2009 Algemeen bestuur 17 december 2009. Aantal bijlagen: - Agendapunt: 10

Adviescommissie 16 november 2009 Dagelijks bestuur 26 november 2009 Algemeen bestuur 17 december 2009. Aantal bijlagen: - Agendapunt: 10 Adviescommissie 16 november 2009 Dagelijks bestuur 26 november 2009 Algemeen bestuur 17 december 2009 Aantal bijlagen: - Agendapunt: 10 Onderwerp Vervolg recreatiemonitor Het algemeen bestuur besluit:

Nadere informatie

Bijlage: verkeersonderzoek Engweg e.o. (concept) 04 februari 2011

Bijlage: verkeersonderzoek Engweg e.o. (concept) 04 februari 2011 VERKEERSONDERZOEK ENGWEG E.O. (concept)_ Inleiding De totstandkoming van dit verslag vindt zijn herkomst in het op 4 januari genomen besluit van het college van Burgemeester en wethouders om de afsluiting

Nadere informatie

Colofon. Tilburg, 18 juli Parkeren rondom Duinoord. Parkeer- & belevingsonderzoek en mogelijke maatregelen

Colofon. Tilburg, 18 juli Parkeren rondom Duinoord. Parkeer- & belevingsonderzoek en mogelijke maatregelen Colofon Opdrachtgever Contactpersoon : gemeente Haaren : Peter Bezema Opgesteld door Gecontroleerd door : Hans van Rijen : Roel Koenraad Projectnummer Status : 14.0107-R04 : definitief Tilburg, 18 juli

Nadere informatie

Parkeeronderzoek winkelcentrum de Donk

Parkeeronderzoek winkelcentrum de Donk Parkeeronderzoek winkelcentrum de Donk april 2012 Gemeente Breda Opdrachtgever: Contactpersoon: Rapporttype: Auteur(s): Gemeente Breda dhr. J.A. Claereboets Eindrapport dhr. R. Pasveer Plaats/datum: Tilburg,

Nadere informatie

MEMORANDUM. B 5.1 Inleiding. Datum : 2 mei 2013. Aan : - Kopie aan : - Van : Dhr. M. Koops, doorkiesnummer: (0572) 347 861

MEMORANDUM. B 5.1 Inleiding. Datum : 2 mei 2013. Aan : - Kopie aan : - Van : Dhr. M. Koops, doorkiesnummer: (0572) 347 861 Bijlage 5 Verkeer en Parkeren MEMORANDUM Datum : 2 mei 2013 Aan : - Kopie aan : - Van : Dhr. M. Koops, doorkiesnummer: (0572) 347 861 Onderwerp : Verkeerskundige consequenties van evenementen landgoed

Nadere informatie

memo INLEIDING WETTELIJK KADER aan: Johan van der Burg datum: 26 maart 2013 Luchtkwaliteit parkeerterrein Fort Pannerden project: 110189.

memo INLEIDING WETTELIJK KADER aan: Johan van der Burg datum: 26 maart 2013 Luchtkwaliteit parkeerterrein Fort Pannerden project: 110189. memo aan: van: Johan van der Burg datum: 26 maart 2013 betreft: Luchtkwaliteit parkeerterrein Fort Pannerden project: 110189.01 INLEIDING De ministeriële regeling NIBM bevat geen kwantitatieve uitwerking

Nadere informatie

Resultaten kentekenonderzoek Stadshart. Technische sessie 10 november 2015

Resultaten kentekenonderzoek Stadshart. Technische sessie 10 november 2015 Resultaten kentekenonderzoek Stadshart Technische sessie 10 november 2015 1 Agenda Doelstelling kentekenonderzoek Opzet kentekenonderzoek Beschrijving huidig verkeersbeeld Kansen voor stadshart Maatregelen

Nadere informatie

ANWB M&S/Klantkennis/Onderzoek contactpersoon Sylvia van Ewijk telefoon 088 269 87 46 mobiel 06 128 20 153

ANWB M&S/Klantkennis/Onderzoek contactpersoon Sylvia van Ewijk telefoon 088 269 87 46 mobiel 06 128 20 153 n ANWB BV, Den Haag. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze,

Nadere informatie

RAADSIN FORMATIE BRIE F 12R.00433

RAADSIN FORMATIE BRIE F 12R.00433 RAADSIN FORMATIE BRIE F 12R.00433 gemeente WOERDEN Van: wethouder C.J. van Tuijl Gemeente Woerden 12R.00433 Contactpersoon: B. Beving Tel.nr.: 428362 E-mailadres: beving.b@woerden.nl Onderwerp: Overweging

Nadere informatie

LANDELIJKE FACTSHEET. 1. Hoofdpunten en kansen voor beleid. Beter Benutten. Gedragsmeting 2016

LANDELIJKE FACTSHEET. 1. Hoofdpunten en kansen voor beleid. Beter Benutten. Gedragsmeting 2016 LANDELIJKE FACTSHEET Beter Benutten Gedragsmeting 2016 1. Hoofdpunten en kansen voor beleid De tabel op de volgende pagina toont de belangrijkste uitkomsten van de Gedragsmeting 2016, een landelijk mobiliteitsonderzoek

Nadere informatie

Aantal bijlagen: 2 Agendapunt: 11

Aantal bijlagen: 2 Agendapunt: 11 Adviescommissie 3 november 2011 Dagelijks bestuur 9 november 2011 Algemeen bestuur 1 december 2011 Aantal bijlagen: 2 Agendapunt: 11 Onderwerp Toeristische Overstappunten Laag Holland Het algemeen bestuur

Nadere informatie

Rapportage Oudertevredenheidsonderzoek PO

Rapportage Oudertevredenheidsonderzoek PO Rapportage Soort rapportage: School: Schoolrapportage De Torenuil Datum: maart 2018 Opdrachtgever: Schng Robijn Dit rapport is opgesteld door DUO Onderwijsonderzoek & Advies in opdracht van Stichting Robijn.

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

Fietsrecreatiemonitor Cijfers Fietsdagtochten

Fietsrecreatiemonitor Cijfers Fietsdagtochten Stichting Landelijk Fietsplatform Postbus 846 3800 AV Amersfoort 033-4653656 info@fietsplatform.nl Fietsrecreatiemonitor Cijfers Fietsdagtochten Kerncijfers fietsdagtochten 2012/2013 Aantal fietsdagtochten

Nadere informatie

Waarom een evenementenvervoerplan?

Waarom een evenementenvervoerplan? Waarom een evenementenvervoerplan? VSV Mobiliteitsacademie 17 november 2014 Scelta Mobility Mobiliteitsbureau Oplossingen op maat voor: Evenementen Recreatieve locaties: toerisme, cultuurhuizen, Tijdelijke

Nadere informatie

Vergadering van 17 december 2013 bestemd voor de gemeenteraad

Vergadering van 17 december 2013 bestemd voor de gemeenteraad BESLUIT OPSCHRIFT Vergadering van 17 december 2013 bestemd voor de gemeenteraad nummer: 2013_BW_00791 Onderwerp Uitbreiden parkeren Station Sassenheim - vormend Beknopte samenvatting Voorgesteld wordt

Nadere informatie

Verkeer en vervoer. Op weg naar de toekomst

Verkeer en vervoer. Op weg naar de toekomst Verkeer en vervoer Op weg naar de toekomst Aanleiding en doel Veel projecten in voorbereiding en uitvoering Regionale ontwikkelingen Informeren over lopende projecten Ophalen input over enkele vraagstukken

Nadere informatie

Verdieping Fietsdagtochten

Verdieping Fietsdagtochten Verdieping Fietsdagtochten (2013) Het Fietsplatform presenteert met de Fietsrecreatiemonitor cijfers en trends rondom het recreatieve fietsen in Nederland. Deze verdieping is een aanvulling op de cijfers

Nadere informatie

Parkeeronderzoek. (woon)straten Weiver en Middel, Westzaan. Onderzoeksperiode: 13 februari en 15 februari Rapportnummer:

Parkeeronderzoek. (woon)straten Weiver en Middel, Westzaan. Onderzoeksperiode: 13 februari en 15 februari Rapportnummer: Parkeeronderzoek (woon)straten Weiver en Middel, Westzaan Onderzoeksperiode: 13 februari en 15 februari 2018 Opdrachtgever: gemeente Zaanstad Rapportnummer: 181179-01 Documentatiepagina Opdrachtgever(s)

Nadere informatie

Fiets in de metro. Martijn Epskamp. Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) maart In opdracht van de Stadsregio

Fiets in de metro. Martijn Epskamp. Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) maart In opdracht van de Stadsregio Fiets in de metro Fiets in de metro Martijn Epskamp Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) maart 2008 In opdracht van de Stadsregio Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteur: Martijn Epskamp

Nadere informatie