Editie 1/2009 DE DAKBEGROENER. Het actuele dakbegroeningsmagazine

Transcriptie

1 Editie 1/2009 DE DAKBEGROENER Het actuele dakbegroeningsmagazine

2 Pagina 2. Editie 1/2009 DE DAKBEGROENER Het actuele dakbegroeningsmagazine Uitgegeven door THEMA: Omslagfoto De Vouw / Hoofdkantoor Afvalzorg NV Adres: Nauerna 1 in Assendelft Jaar van aanleg: 2005 Bouwkundig architect: Kerste - Meijer architecten BNA AVB, Amsterdam ( Landschapsarchitect: Annemieke Diekman landschapsarchitecten, Amsterdam ( Bouwbedrijf: J.P. van Eesteren b.v., Rotterdam ( Uitvoering dakbegroeiing: Koninklijke Ginkel Groep, Leiderdorp ( Begroeiing: m 2 sedum-graskruidendak op dakhelling 15 graden, opbouwhoogte: 100 mm Introductie project: Pagina 4 7 Extra oppervlaktebelasting door dakbegroening Pagina 8 11 Architectuur & dakbegroening Impressum RECHT EN RICHTLIJN: DE DAKBEGROENER Het actuele dakbegroeningsmagazine Uitgever: DUITSLAND Optigrün international AG Am Birkenstock Krauchenwies Telefoon +49 (0) 7576 / Fax +49 (0) 7576 / info@optigruen.de NEDERLAND Optigroen Dak- en Gevelbegroeiing Nijverheidsweg Noord PM AMERSFOORT Telefoon +31 (0) 33 / Fax +31 (0) 33 / info@optigroen.nl Oplage: 5.500; 1e jaargang Verschijning: Tweemaal per jaar Redactie: Dr. Gunter Mann Optigrün international AG Samenstelling: einmaleins - Büro für Gestaltung SCHADEGEVAL DEEL 1: Pagina Test voor wortelvastheid - FLL vs. DIN EN Pagina Wie steil omhoog wil, kan heel diep vallen In het kort: Pagina 18 19

3 Pagina 3. Editie 1/2009 EDITORIAL: We gaan van start! Beste lezers, Ik was de afgelopen weken in de gelegenheid om diverse groene daken te bezichtigen en ze te fotograferen. Veel van deze referentiedaken zorgden voor een onvergetelijke ervaring: om op het dak te mogen staan en deze veelzijdigheid aan verschillende toepassingsvormen te mogen aanschouwen. Het is nauwelijks in te denken wat er voor mogelijkheden zijn. Natuurdak met de meest fraaie bloemenpracht, Verblijfsdak met gezellige zithoekjes, vijvers en bloembedden, hellend dak met rechte en gebogen vormen, dakpark met zandbakken en speeltoestellen, verkeersdak met looppaden en rijbanen en dakbegroening die voor moderne architectuur het beroemde puntje op de i is. Drie van deze objecten zullen wij in deze editie aan u voorstellen. En daarboven, omgeven door groen, in alle rust en kalmte vergeet men al snel dat men zich op een dak bevindt... maar het blikveld van bovenaf geeft ook een andere, contrasterende en minder fraaie aanblik vele onbegroeide en ongebruikte dakoppervlakken... en daarmee dus ook vele mogelijkheden voor ons allemaal om richtinggevend te zijn. Met het nieuwe vakmagazine DE DAKBEGROENER zullen wij u vanaf nu regelmatig op de hoogte houden over nieuws in de dakbegroeningsbranche. Deze eerste editie is de opvolger van het bedrijfsmagazine OPTIGROEN MAGAZINE van Optigrün international AG. Wij zijn ervan overtuigd, dat er veel interessante zaken worden geboden en wensen u veel leesplezier! Met vriendelijke groet, Dr. Gunter Mann

4 Pagina 4. Editie 1/2009 THEMA: Extra oppervlaktebelasting door dakbegroening Dr. Gunter Mann Met welke extra belasting moet rekening worden gehouden bij groene (extensieve- en intensieve begroeiing) en bij gebruikte (voetgangers en voertuigen) daken? Waar moet op worden gelet bij de vaststelling van de belasting? Zijn de lichtste varianten ook de beste varianten? Deze en andere vragen worden in het hoofdthema van vandaag behandeld. De bijdrage dient als werk- en oriëntatiehulpmiddel. In cruciale gevallen dient er per object een nauwkeurige berekening te worden uitgevoerd. Naast de dakbegroeningsopbouw dient ook rekening te worden gehouden met verkeers- en sneeuwbelasting. Belasting bij extensieve en intensieve dakbegroeiing Bij gewichtsaanduidingen dient er fundamenteel op te worden gelet of dit het gewicht in droge of natte toestand betreft (gewicht bij maximale watercapaciteit MWK) ofwel in het lichtste en het zwaarste geval en of de vegetatie ook reeds is meegerekend. De waarden van diverse extensieve en intensieve begroeiingen in tabel 1 tonen de droog- en MWK-gewichten inclusief vegetatie. Bovendien moet er rekening worden gehouden met de extra puntbelastingen (bijv. voorwerpen voor inrichting, pergola s, bomen). De lichtste extensieve begroeiing weegt met water verzadigd slechts ongeveer 50 kg (0,5 KN)/m², de meest gebruikelijke en gunstigste extensieve begroeiing weegt ongeveer kg (0,8-1,4 KN)/m² en zodoende altijd nog net zo weinig als een dak met een grindlaag van 5 cm. Bij intensieve verblijfstuinen moet worden gerekend op ongeveer 270 kg (2,7 KN)/m² waarbij dakbegroeningsopbouwen met kunststof drainage iets lichter zijn dan de varianten met stortgoeddrainages. Door toepassing van lichte substraten kan het gewicht verder omlaag worden gebracht. De volgende vuistregel dient om snelle vaststelling van de richtwaarde voor het gewicht van een dakbegroening aan te geven: 1 cm groen dak = 13 kg (0,13 KN)/m² Aandachtspunten bij lichtgewichtdakbegroening Licht en dun betekent niet direct ook gunstig! Dakbegroeningen die in het bijzonder dunner (5 cm) zijn en daarmee een lichtere opbouw hebben met een gewicht van ongeveer kg (0,5-0,6 KN)/m² (in met water verzadigde toestand), zijn zowel in aanleg als in onderhoud duurder dan eenvoudige extensieve begroeiingen van ongeveer 8 cm hoog met een gewicht van kg (0,9-1,4 KN)/m² (zie ook tabel 1). De redenen hiervoor zijn het gebruik van vooraf gecultiveerde vegetatiematten en de toepassing van speciale lichte substraten. Vanwege de opbouw met een dunne laag is de beregening en bemesting arbeidsintensiever. Vegetatiematten zijn absoluut noodzakelijk om bescherming tegen wegwaaien, in het bijzonder van het lichte substraat, te voorkomen.

5 Pagina 5. Editie 1/2009 Afb. 1 Systeemoplossing lichtgewicht dak Zeer lichte extensieve begroeiing met bescherming tegen wegwaaien. Weegt verzadigd met water slechts 50 kg/m². Fotos Optigroen Afb. 2 Systeemoplossing natuurdak Ecologisch hoogwaardige extensieve begroeiing die verzadigd met water ca kg/m² weegt. Gewichtsvermindering is mogelijk door toepassing van lichte substraten en en een kunststof drainagelaag.

6 Pagina 6. Editie 1/2009 Vanwege de geringe verzwaring is deze begroeningsvorm niet geschikt voor omgekeerde daken (de isolatie zou kunnen gaan drijven). Belasting van begaanbare en berijdbare verkeersdaken Begaanbare en/of berijdbare verkeersdaken wegen bij een standaardopbouw (met splitdraaglaag) van 30 cm ongeveer 500 (5 KN)/m² en zijn vanwege het materiaal (splitdraaglagen, splitbed, bestrating met beton) zwaarder dan bijvoorbeeld even hoge intensieve begroeiingen. Maar ook hier zijn er optimaliseringsmogelijkheden door toepassing van lichte schuimglasschotten als draaglaag die voor een duidelijke gewichtsvermindering zorgt. Let ook op de minimum belasting! Niet alleen licht is belangrijk! Ook als op grond van de strak berekende statica voornamelijk het maximale gewicht de hoofdrol speelt, mag bij bepaalde, niet per se zelden voorkomende toepassingen het droge gewicht niet worden onderschreden: omgekeerde daken en daken met los gelegde dakafdichting. In beide situaties is er voldoende verzwaring nodig die dient te worden berekend. Maar let op: voldoende verzwaring betekent niet automatisch, dat de dakbegroeningsopbouw ook beschermt tegen wegwaaien! Dit dient eventueel afzonderlijk te worden aangetoond. Samenvatting Daken met een eenvoudige extensieve begroeiing zijn niet zwaarder dan grinddaken (afb. 4). De lichtste, duurzaam functionerende dakbegroeningen wegen ongeveer 50 kg (0,5 KN)/m². Maar deze lichtgewicht daken zijn duurder dan extensieve begroeiing met iets hogere opbouw, zodat de ontwerper moet afwegen of de kosten van de statica of van de begroening zwaarder wegen. Ook bij intensieve begroeiing en verkeersdaken kunnen zeer lichte varianten worden aangelegd. De minimum belasting bij omgekeerde daken en los gelegde dakafdichting moet in acht worden genomen. Afb. 3 Puntbelastingen zoals bomen, moeten afzonderlijk in acht worden genomen.

7 Pagina 7. Editie 1/2009 Tabel 1 Overzicht systeemoplossingen. Hoogte opbouw Vegetatievorm Systeemoplossing Begroeningssoort Gewicht bij maximale watercapaciteit* Gewicht in droge toestand* economisch dak 8 cm sedum-kruidengrassoorten extensief ca. 100 kg/m² (1,0 KN/m²) ca. 65 kg/m² (0,65 KN/m²) lichtgewicht dak 5 cm sedum-mos extensief ca. 50 kg/m² (0,5 KN/m²) ca. 30 kg/m² (0,3 KN/m²) natuurdak 10 cm kruiden-grassoorten-sedum extensief ca. 120 kg/m² (1,2 KN/m²) ca. 90 kg/m² (0,9 KN/m²) retentiedak 12 cm kruiden-grassoorten-sedum extensief ca. 180 kg/m² (1,8 KN/m²) ca. 60 kg/m² (0,6 KN/m²) hellend dak 8 cm sedum-kruidengrassoorten extensief ca. 100 kg/m² (1,0 KN/m²) ca. 70 kg/m² (0,7 KN/m²) verblijfsdak 30 cm vaste plantenheesters-gazon intensief ca. 380 kg/m² (3,8 KN/m²) ca. 270 kg/m² (2,7 KN/m²) dakpark 70 cm vaste plantenheesters-bomen intensief ca. 850 kg/m² (8,5 KN/m²) ca. 550 kg/m² (5,5 KN/m²) verkeersdak 30 cm ca. 500 kg/m² (5,0 KN/m²) ca. 500 kg/m² (5,0 KN/m²) * Richtwaarden die per object kunnen afwijken. Aanbevolen literatuur Richtlijn: Richtlinien für die Planung, Ausführung und Pflege von Dachbegrünungen (Dachbegrünungsrichtlinie) Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.v. Bonn, Hrsg., 2008 Praktijk/systeemaanbieder: Ontwerp- & technische handleiding dakbegroening. Optigroen, Amersfoort, Uitgever Afb. 4 Weegschaal Het extensieve groene dak weegt niet meer dan een grinddak

8 Pagina 8. Editie 1/2009 Introductie project 1 Architectuur & dakbegroening Hogeschool Van Amsterdam, Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Amsterdam-Osdorp Afb. 1

9 Pagina 9. Editie 1/2009 Met de nieuwe Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Amsterdam-Osdorp heeft Oever - Zaaijer & Partners architecten weer een bijzonder visitekaartje afgegeven. Het sportcomplex is geheel bedekt met een groene dakvegetatie. Dit groen vloeit langs beide hellende daken naar beneden, waarmee de aansluiting gevonden is op de omringende sportvelden. Daarmee is het gebouw op succesvolle wijze zeer natuurlijk ingepast in de omgeving. De Hogeschool van Amsterdam is met recht trots op dit geslaagde voorbeeld van groener bouwen in de praktijk. Dat ook de studenten de ontstane ongedwongen sfeer weten te waarderen, blijkt uit het feit dat de studenten aantallen sterk zijn toegenomen. Inmiddels is het gebouw al weer te klein en hoopt men medio 2009 de uitbreiding te opnemen. Het Optigroen partnerbedrijf dat ook bij de 1 e fase was betrokken, zal ook op dit nieuwe bouwdeel m 2 vegetatiedak aanbrengen. Bijzonderheden: Het vegetatiepakket op de platte bovendaken is gebruikt als contra-gewicht, waaraan de antiafschuifconstructie van de hellende vegetatiedaken 45 graden is opgehangen. Het anti-afschuifsysteem steunt dus niet af onder aan de dakhelling en is ook niet rechtstreeks gekoppeld aan de staalconstructie van het gebouw. Over het gehele dak is een volautomatisch watergeefsysteem aangebracht. Het onderhoud (maaien) van de hellende dakvlakken gebeurt vanuit een hoogwerker. Jaar van aanleg: 2005 Bouwkundig architect: Van den Oever Zaaijer & Partners architecten ( Uitvoering dakbegroeiing: Koninklijke Ginkel Groep, Veenendaal ( Begroeiing: m 2 sedum-gras-kruidenvegetatie, waarvan m 2 onder 45 graden; uitbreiding in 2009 met nog m 2, waarvan 600 m 2 onder 45 graden Dakopbouw: - staaldak - Foamglas-isolatie - 2-laagse volledig verkleefde wortelondoordringbare dakbedekking - dakbegroeiing Groendakopbouw: Platte dakvlakken: - Optigroen beschermdoek 300 gr/m 2 - Optigroen drainagesysteem van triangelprofielen 50 mm hoog - Optigroen extensief-substraat type M-licht, 80 mm - Optigroen sedumpluggen 25 st/m 2 + grassen/kruiden ingezaaid - Volautomatisch watergeefsysteem Hellende dakvlakken: - Optigroen drainagemat FKD-10 - Maatwerk anti-afschuifsysteem 35 mm dik - Optigroen extensief-substraat type E-licht 35 mm - Optigroen vegetatiemat met on verrotbare kunststof-inlage - Volautomatisch watergeefsysteem Afb. 2 Fotos Optigroen

10 Pagina 10. Editie 1/2009 Introductie project 2 Architectuur & dakbegroening Slot Velden, a Capella Hotel, Oostenrijk Afb. 1 Bouwjaar: 2006 Bouwheer: Kärtner Holding Beteiligungs-AG, Klagenfurt, dochteronderneming van de Hypo Alpe-Adria-Bank International AG Ontwerper: Jabornegg & Palffy Architekten, Wenen, Oostenrijk Uitvoering dakbegroening: Optigrün-partneronderneming ISS Facility Services Grünraum GmbH, St. Veit an der Glan, Oostenrijk Afmeting dakoppervlak: m² intensief en Het legendarische Slot Velden aan de oever van de Karinthische Wörthersee heeft na de heropening in de zomer van 2007 een fantastische transformatie ondergaan. Luisterrijk en onbekommerd, omgeven door een stijlvolle ambiance waarin traditioneel en modern kunstzinnig zijn samengesmolten, ontvangt Slot Velden, a Capella Hotel zijn gasten in een indrukwekkende omgeving niet in de laatste plaats door zijn veelzijdige groenvoorzieningen, o.a. ook op de daken en parkeergarages. In het park van Slot Velden is een premium resort ontstaan, met het naastgelegen Capella-Residences Slot Velden in de vorm van luxe koopwoningen met in totaal 50 ruime residenties, een luxe hotel met 105 suites en moderne vergaderruimten en evenementenzalen. Bijzonderheden: Begroeningen dak- en ondergrondse parkeergarages (o.a. toegangsweg brandweer). Door verzwaring bevestigd val-beveiligingssysteem (OPTISAFE type P) voor verzorging en onderhoud.dichtheidstest door middel van elektrische lekopsporing m² extensief Dakafdichting: extensief: PVC-afdichting intensief: bitumineuze afdichting Opbouw dakbegroening: Extensief: Optigrün-systeemoplossing natuurdak ; Beschermvlies, 5 cm stortlaagdrainage, filtervlies, 10 cm extensief substraat typ E, zaaigoed. Intensief: Optigrün-systeemoplossing verblijfsdak en dakpark ; Beschermmat bouwconstructie, 10 cm stortgoeddrainage, filtervlies, cm intensief substraat type i c.q. 15 cm gazonsubstraat type i, evt. extra ondersubstraat type U, graszaad, grasmatten c.q. aanplant vaste planten en struikgewas Berijdbaar intensief: Optigrünsysteemoplossing verkeersdak type groen ; schuiffolie, vastestofdrainage type FKD 12, 0-60 cm splitdraaglaag, 25 cm splitgazonsubstraat type SR, grasmatten

11 Pagina 11. Editie 1/2009 Afb. 2 Fotos Optigroen/Hammerschlag Afb. 3

12 Pagina 12. Editie 1/2009 RECHT EN RICHTLIJN: Test voor wortelvastheid - FLL vs. DIN EN Martin Jauch, Onderzoeksinstituut voor de tuinbouw en Hogeschool Weihenstephan Om bij dakbegroeningen schade aan het bouwwerk door vegetatie te kunnen uitsluiten, wordt er een duurzame hoge bestendigheid tegen in- en doordringen van plantenwortels en wortelstokken (ondergrondse uitlopers) geëist van wortelwerende inrichtingen. Producten die voor dit doeleinde zijn vervaardigd, kunnen al langer dan 20 jaar worden getest met behulp van een biomechanische testmethode. Methode voor onderzoek van wortelvastheid van banen en lagen voor dakbegroeningen (FLL) De methode bestaat uit het testen van producten inclusief de hierbij behorende voegtechnieken. Er zijn per bak 5 grote delen van een te testen baan nodig die op de onderzoekslocatie voor verantwoording van de opdrachtgever van het onderzoek in 8 bakken (minimale afmeting: 80 x 80 x 25 cm) worden ingebouwd en op elkaar bevestigd. Hierbij worden per bak naast langsnaden ook 4 wandhoeknaden, 2 bodemhoeknaden en 2 T-naden gemaakt. Een te testen laag moet in twee arbeidsfasen worden gemaakt, waarbij in het midden van de bak een doorlopende arbeidsonderbrekingsvoeg moet worden aangebracht. Met een dunne vegetatielaag, een dichte beplanting (per bak 4 vuurdoorns en 2 g zaaigoed van wortelstokvormend kweekgras), een gematigde bemesting en gematigde beregening wordt de gewenste hoge worteldruk op de te testen baan tot stand gebracht. Aan het einde van de test, na 2 jaar (in een kas), wordt de vegetatiedraaglaag eruit gehaald en de baan/laag ten aanzien van in- en doorgedrongen wortels en wortelstokken onderzocht. Een baan/ laag geldt als wortelvast als er in alle proefbakken geen wortelindringingen en geen worteldoordringingen kunnen worden vastgesteld. Als er geen wortelstokindringingen en wortelstokdoordringingen worden gevonden, geldt de geteste baan/laag tevens als wortelstokvast tegen kweekgras. De FLL-methode die in 1984 door de Forschungsanstalt für Gartenbau Weihenstephan (FGW) (onderzoeksinstituut voor tuinbouw) is ontwikkeld en geactualiseerd, legt strenge maatstaven op voor het testen van de weerstand van banen/lagen tegen wortels en wortelstokken. De methode geldt als erkende norm der techniek en is van grote betekenis. Tot dusverre hebben alleen al bij de FGW meer dan 100 producten van verschillende producenten de FLL-test doorlopen c.q. worden op dit moment getest, waaronder banen uit Duitsland, Groot- Brittannië, Tsjechië, Italië, Oostenrijk, Zwitserland, Turkije en Nederland. In het kader van de harmonisatie van de technische normen in de EU zou het daarom voor de hand liggen om de FLL-methode zonder wezenlijke vaktechnische wijzigingen als Europese testnorm over te nemen. Bepaling van weerstand tegen doorworteling van bitumineuze, kunststof- en elastomeerbanen voor dakafdichtingen (DIN EN 13948, 2007) De Europese norm is weliswaar op de FLL-methode gebaseerd, maar wijkt hier in fundamentele punten van af, hetgeen een aanzienlijk kwaliteitsverlies van de methode tot gevolg heeft: Het aantal proefbakken werd verminderd. Door wortelstokvormend kweekgras niet als testplanten te gebruiken, kunnen de effecten van wortelscheuten op de baan niet worden onderzocht. De beoordeling is beperkt tot worteldoordringingen, terwijl bij de FLL-methode ook indringingen worden meegeteld.

13 Pagina 13. Editie 1/2009 DIN EN vs. FLL Voor CE-markering van banen voor dakafdichtingen is een test volgens de Europese norm noodzakelijk. Een alternatieve test volgens de FLL-methode is niet toegestaan. Als evenwel zoals in de praktijk in meerderheid gewenst volgens de strenge maatstaven van de FLL wordt getest, dan zou een getest, wortelvast product nogmaals een test volgens DIN EN moeten ondergaan die lagere eisen kent, maar soortgelijk grootschalig is. A f b. 1 : Proefopstelling met Vuurdoorn Hier biedt niet alleen de FLL weerstand tegen. De FLL-methode behelst alle relevante elementen van de Europese norm DIN EN 13948, en overtreft zelfs haar eisen en dient daarom als hoogwaardig te worden beschouwd. Vanuit professioneel oogpunt kan een wortelvaste baan die volgens de FLL-methode is getest met zekerheid dan ook als wortelvast volgens DIN EN worden aangemerkt. A f b. 2 : Dakbedekking binnenzijde proefbak Een actuele lijst van wortelwerende dakbedekking en lagen die door de FLL zijn getest, wordt kostenloos door de Fachvereinigung Bauwerksbegrüning e.v. (FBB) als download beschikbaar gesteld ( Fundamentele verschillen tussen beide testmethodes FLL DIN EN Omvang van de test Testplanten 8 grote bakken (80 x 80 x 25 cm) Vuurdoorn + kweekgras 6 grote bakken (80 x 80 x 25 cm) Vuurdoorn A f b. 3 : Door de dakbedekking gegroeide wortel Beoordelingscriteria Wortelindringingen en -doordringingen evenals wortelstokindringingen en -doordringingen Worteldoordringingen Fotos: Martin Jauch

14 Pagina 14. Editie 1/2009 SCHADEGEVAL DEEL 1: Wie steil omhoog wil, kan heel diep vallen Dr. Gunter Mann Ook als tot dusverre het percentage groene steile daken* in vergelijking tot de begroening van platte daken eerder laag kan worden genoemd, is de tendens en trend naar begroening van schuine daken onmiskenbaar. Steeds meer opdrachtgevers en architecten willen met onconventionele dakvormen een bijzondere en karakteristieke architectuur creëren. Bovendien is er in de particuliere woningbouw een enorm groot potentieel aan begroenbare steile daken. Niet iedere ontwerper en uitvoerder zal zich aan begroening van een steil dak wagen. Dit heeft zeker zijn redenen, omdat er in het verleden steeds weer verschillende schadezaken voorkwamen. Wat een potentieel risico kan vormen en hoe dit tegengegaan zou kunnen worden, wordt hieronder beschreven. Er wordt hier niet ingegaan op eventuele fouten in de dakafdichting, met uitzondering van twee instructies: Dakafdichting moet wortelvast volgens FLL of DIN EN zijn. Vanaf een dakhelling van 3º moeten dakafdichtingen mechanisch zijn bevestigd. Schuifbeveiliging 1 Beeldvorming schade/oorzaken: De volledige dakbegroeningsopbouw glijdt langzaam maar zeker naar beneden. Eerst zijn er groeven in het substraat zichtbaar, na hevige regenval glijden dan delen of de gehele opbouw richting dakafvoer. Er zijn geen beveiligingsmaatregelen tegen het schuiven genomen of de schuifbeveiligingen waren ongeschikt (afb. 1) of van rottend materiaal (bijv. hout, afb. 2) en zodoende niet duurzaam functioneel. Een probleemloze afwatering was niet gegarandeerd (afb. 2). Oplossingsvoorstellen: Vanaf een dakhelling van 15º dienen er duurzaam functionele ofwel onverteerbare schuifbeveiligingen te worden gebruikt. Drempelafstanden en soort bevestiging worden aangepast aan de dakhelling en de bouwkundige omstandigheden (belastingoverdracht tegen dakafvoer, over de nok of over het oppervlak). De gebruikte product- en systeemoplossingen moeten ten aanzien van de schuifkrachtabsorptie en stabiliteit goed zijn berekend. Oplossingen die niet in de dakafdichting doordringen (zie afb. 4) verdienen de voorkeur, zodat potentiële lekken worden geminimaliseerd. * Het begrip steil dak is niet gedefinieerd. In deze bijdrage vallen alle daken met een dakhelling van 15º of meer onder de aanduiding steile daken. In de dakbegroeningsrichtlijn van de FLL (2008) worden bij daken met een dakhelling van meer dan 15º bijzondere constructieve maatregelen als schuifbeveiliging geadviseerd.

15 Pagina 15. Editie 1/2009 A f b. 1 : D a k m e t o m l a a g g e g l e d e n b e g r o e i i n g. Oorzaak hiervan waren ongeschikte schuifbeveiligingen en niet ingegroeide vegetatiematten. A f b. 2 : Eveneens omlaag gegleden. Schuifdrempels van hout en afwateringsproblemen. A f b. 3 : B e g r o e i i n g m e t g a t e n. Oorzaak: ongeschikt substraat, beplanting met vaste planten in plaats van vegetatiematten, gebrekkige verzorging

16 Pagina 16. Editie 1/2009 A f b. 4 e n 5 : Duurzaam functionele systeemoplossing bij aanleg... en een jaar later Fotos Optigroen A f b. 6 : Begroeiing steil dak als blikvanger

17 Pagina 17. Editie 1/ Substraat Beeldvorming schade/oorzaken: De planten groeien niet of zeer slecht: gaten in de begroeiing. Fijne deeltjes worden naar de dakafvoer afgewaterd: de grove, minerale substraatelementen liggen zichtbaar bloot. Het gebruikte substraat heeft te grove korrels (afb. 3) met slecht aflopende korrellijn. De parameters van de FLL (2008) werden niet nageleefd. Oplossingsvoorstellen: Er dient een substraat te worden gebruikt, dat voldoet aan de parameters van de FLL (2008) voor extensieve substraten in meerlaagsopbouwen (bijv. Optigroen-extensief substraat type E). Op alle oppervlakken met een helling van meer dan 15º verdienen vegetatiematten de voorkeur. Verzorging Beeldvorming schade/oorzaken: De vegetatie kwijnt weg, bloeit nauwelijks en vertoont gaten (afb. 3). Het substraat ligt zichtbaar bloot en biedt vooral op de nok en de windveer aangrijpingspunten voor winderosie. Er werd niet of niet regelmatig vakkundige verzorging gepleegd. Oplossingsvoorstellen: Aanbesteding en strikte uitvoering van vakkundig en vooral regelmatige verzorging tijdens oplevering, ontwikkeling en onderhoud. Deze dient o.a. te omvatten, dat er indien nodig wordt bemest en beregend en dat slechte plekken en erosie worden hersteld. Bescherm delen op de nok en hoeken die aan winderosie worden blootgesteld eventueel met vegetatiematten. 3 Aanleg vegetatie Beeldvorming schade/oorzaken: De vegetatie is na een jaar nog niet voor % dicht en vertoont gaten. Dit kan aan het substraat of aan gebrekkige verzorging liggen, maar ook aan het feit, dat bij steilere daken en/of de opbouw van dunne lagen alleen werd ingezaaid of werd beplant met vaste planten met compacte kluit (afb. 3). Conclusie Ook steile daken kunnen duurzaam en veilig van begroeiing worden voorzien als alle betrokkenen bepaalde principes in het oog houden en ondersteuning vragen aan ervaren vakmensen. Oplossingsvoorstellen: Bij daken van meer dan 15º dienen doorgaans vooraf gecultiveerde vegetatiematten te worden gebruikt, die vanaf 20º zijn voorzien van trekvaste en rotbestendige dragende laag. Het is belangrijk, dat de vegetatiematten direct na aanleg volledig met water verzadigd worden en tot worteling in het substraat vochtig worden gehouden. Gebruik geen vegetatiematten op trekvaste en slecht doorwortelbare draagvliezen (afb. 1), omdat ze hierdoor geen worteling in het substraat en zodoende geen vaste ligging verkrijgen. Aanbevolen literatuur Richtlinie: Richtlinien für die Planung, Ausführung und Pflege von Dachbegrünungen (Dachbegrünungsrichtlinie) Forschungsgesellschaft Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.v. Bonn Hrsg., 2008 Praktijk/systeemaanbieder: Ontwerp- & technische handleiding dakbegroening. Optigroen, Amersfoort, Uitgever

18 Pagina 18. Editie 1/2009 In het kort: Drainage-element vermindert topafvoer met meer dan 80 % Het Optigroen-meandersysteem is speciaal ontwikkeld voor de gecombineerde toepassingsgebieden afvoervertraging en drainage. Overtollig water uit de systeemopbouw wordt in de kamers van het Optigroen-meandersysteem verzameld en van de ene kamer naar de andere geleid. Omdat deze doorvoer in de systeemelementen in slangvormige lijnen plaatsvindt, wordt de stromingslengte tienvoudig verlengd en de afvoerduur in extreme mate vertraagd. Bij een dak met een afschot van 2% heeft deze opbouw een afvoerkengetal C van slechts 0,17. Door een bewezen gunstige afvoercoëfficiënt kunnen recentelijk in Nederland in veel gemeenten stimuleringsbijdragen worden verkregen. Meer informatie: info@optigroen.nl De Optigroen Lunchpresentatie! Tijd is geld U kent het wel, vertegenwoordigers die uw kostbare tijd opslokken, seminars die een hele dag duren, beursen in overvloed. U kunt informatie inwinnen via technische handleidingen, internet of telefonisch maar vaak heeft u gerichte vragen die net wat verder gaan dan zelfstudie of een antwoord via de telefoon. Misschien hebben uw collega s ook wel dezelfde vragen of zijn die ook benieuwd naar de toepassing van dat product. Lunchen tijdens presentatie Optigroen heeft nu de oplossing voor uw tijdsgebrek, de Optigroen Lunchpresen-tatie! Op uw verzoek komen wij tijdens de lunch met uw collega s, langs en houden in deze korte tijd een alles omvattende presentatie over dakbegroeiingen en daktuinen. Voordelen hiervan zijn o.a. dat het gehele bureau bij elkaar is en er veel overlappende vraagstukken in één keer behandeld kunnen worden, daarnaast kost het u geen extra tijd en is het een zinvolle invulling van uw pauze! - goede invulling van uw lunchtijd - geen kostbare tijd verlies - gehele bureau bij elkaar - directe uitwerking van vraagstukken - tijdsduur c.a. 1 uur - gratis monstermateriaal en handleidingen - geheel kosteloos en vrijblijvend Meer informatie: info@optigroen.nl

19 Pagina 19. Editie 1/2009 In de nieuwe lay-out Over enkele weken verschijnen ook de internetpagina s van Optigroen Nederland in een nieuwe lay-out en met verbeterd en uitgebreid dienstverleningsaanbod. Zoals voorheen kunnen via systeemoplossingen dakbegroening de negen betrouwbare systeemloplossingen worden gevonden die tevens zijn voorzien van afbeeldingen van opbouw, productinformatiebladen, plantenlijsten en volledige bestekteksten. Zoals bij productassortiment wordt de gebruiker via productgroepen naar het product met foto, gegevensblad en bestek geleid. Nieuw zijn de afbeeldingen van de referentieobjecten met korte informatie die bij de systeemoplossingen behoren en een databank van foto s waar niet alleen de pers maar ook architecten gebruik van mogen maken om hun dakbegroeningspresentatie te kunnen aanvullen met uitvoeringsvoorbeelden. Nieuwe ontwerp- en technische handleiding voor dakbegroening Over enkele weken verschijnt de nieuwe herziene ontwerpen technische handleiding over dakbegroening. De 100 pagina s tellende, kosteloze informatiebrochure vertaalt de stand der techniek volgens de actuele dakbegroeningsrichtlijn naar 9 systeemoplossingen en nog eens 12 productoplossingen en verschaft snel en eenvoudig betrouwbare deskundigheid. Opdrachtgevers, hoofdaannemers, ontwerpers en uitvoeringsfirma s verkrijgen hiermee een ideale tool voor keuze, ontwerp en uitvoering van groene daken. Kosteloos aanvragen bij: info@optigroen.nl Interne opleiding van 250 dakbegroeningsprofessionals In het Optigrün-/Optigroensamenwerkingsverband vonden zoals ieder jaar weer de bijscholingen voor Optigrünpartnerondernemers uit heel Europa en medewerkers van het Optigrün-hoofdkantoor plaats. Interne en externe sprekers gaven lezingen over de actuele stand der techniek, wijzigingen in de richtlijnen en nieuwe producten. Er namen in totaal meer dan 250 personen deel aan de interne seminars. De permanente scholing vormt het fundament voor de goede kwaliteit in ontwerp, uitvoering en onderhoud van dakbegroening en vormt een belangrijk bestanddeel van de kwaliteitsfilosofie van het Optigroensamenwerkingsverband.

20 Optigroen Dak- en Gevelbegroeiing Henk Vlijm Nijverheidsweg Noord PM AMERSFOORT De Vouw / Hoofdkantoor Afvalzorg NV in Assendelft