Macht-verschillen Daderschap en slachtofferschap: de inwisselbaarheid van rollen

Transcriptie

1 Thesis: Mediator in strafzaken Paul van der Wal Najaar 2017 Macht-verschillen Daderschap en slachtofferschap: de inwisselbaarheid van rollen Macht maakt meer kapot dan je lief is Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 1 van! 27

2 Voorwoord Voor u ligt de schrijfopdracht in het kader van de specialisatieopleiding Mediator in strafzaken aan het geaccrediteerd opleidingsinstituut Merlijn. Deze schrijfopdracht is beperkt tot; Macht-verschillen Daderschap en slachtofferschap: de inwisselbaarheid van rollen. De veranderende visie over ons rechtsbestel, heeft na flink duwen van uit het ERHM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens ) het herstelrecht op de kaart gezet. De stichting RJN (Restorative Justice Nederland) is het innovatie- en kenniscentrum voor herstelrecht en herstelgericht werken. Zij richt zich op het strafrecht en op andere gebieden waar herstelgericht werken meerwaarde heeft. Wat is eigenlijk herstelrecht? Herstelrecht of restorative justice, beoogt de betrokkenen zelf te laten (mee)beslissen over wat er moet gebeuren na een delict of conflict. Daarbij staan de volgende vragen centraal: Wie is er getroffen? Wie neemt daarvoor verantwoordelijkheid? Wat heeft de getroffene nodig om te kunnen herstellen? Wat heeft de veroorzaker te doen om er weer bij te horen? En is dat dan ook voor alle betrokkenen voldoende of moet er nog meer gebeuren? Het doel van dit herstelrecht is om het veroorzaakte leed en de aangerichte schade zoveel mogelijk te herstellen. Het doel is ook ervoor te zorgen dat het niet opnieuw gebeurt en dat de toekomst weer tegemoet kan worden getreden met zo min mogelijk emotionele ballast. Nu de positieve afronding van de 6 pilots mediation in strafrecht achter ons ligt en het besluit is gevallen, mediation in Strafrecht, landelijk uit te rollen, zijn ook de kwaliteitseisen aan de mediators gedefinieerd. Het met goed gevolg afronden van de Specialisatie opleiding mediator in strafrecht is een van die eisen. Door de implementatie van het Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 2 van! 27

3 herstelrecht is er een stijgende behoefte is aan opgeleide en gespecialiseerde mediators. In het kader van de specialisatie opleiding heb ik enkele strafzaken bijgewoond en er de benodigde literatuur op nageslagen. Een beknopt verslag van mijn bevindingen met betrekking tot de strafrecht zittingen en een lijst met namen van schrijvers en stukken die ik heb gebruikt voor dit schrijfstuk staan in de bijlage. Ik heb met veel plezier aan dit schrijfstuk gewerkt. Ik heb onder andere ontdekt dat een mediator in strafrecht een andere mediator is dan de faciliterende mediator waar ik bij wijlen Douwe Mulder, waar ik veel aan te danken heb, ben opgeleid. Ook heb ik het gevoel dat er nog veel ontdekt moet worden. De gedraaide pilots zijn m.i. een zeer goede opstap geweest en slechts het begin van de ontdekkingsreis waar we als mediators in strafrecht mee aan de slag gaan. Ik voel me nu staan aan het begin van een nieuwe uitdaging waar ik met veel plezier aan zal gaan beginnen. St. Maartensdijk Sept 2017 Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 3 van! 27

4 Inhoudsopgave: Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 4 van! 27

5 Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 5 van! 27

6 Inleiding Op het gebied van herstelrecht zijn zowel op Europees als internationaal niveau verschillende regelingen tot stand gekomen die tot doel hebben mediation in strafzaken toe te passen. Belangrijke regelingen zijn vooral het Kaderbesluit 2001 en de Richtlijn uit Deze regelingen hebben een grote invloed gehad op het invoeren van artikel 51h in het Nederlandse Wetboek van Strafvordering. Op basis daarvan zijn op 13 november 2013 zes rechtbanken in Nederland gestart met een proef om mediation voor, tijdens en na het strafproces toe te passen. Wat is mediation in strafrecht? Mediation is een vorm van bemiddeling. Een onafhankelijke mediator gaat samen met betrokkenen op zoek naar een oplossing voor een conflict. De mediator in strafrecht, gaat op aangeven van het OM of de rechtbank, kijken of herstelbemiddeling een plaats kan vinden in de afhandeling van criminaliteit, dit zowel voor of tijdens het strafproces. Beide partijen bepalen na afloop van de mediation of ze een overeenkomst over het verloop van de mediation en/of afspraken die zijn gemaakt op willen stellen. Met deze eventuele vaststellingsovereenkomst kan vervolgens rekening worden gehouden in het verdere strafproces. Het is wel aan de Officier van Justitie, voor het strafproces, dan wel aan de rechter om daarover te besluiten. Indien mediation wordt toegepast in strafzaken, moet er aan een aantal rechtswaarborgen voldaan worden. Zo bevat artikel 6 EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ) belangrijke rechten die de verdachte een eerlijk proces garanderen. Enkele rechten zijn; het recht op een onafhankelijke en onpartijdige rechter, het recht op berechting binnen een redelijke termijn, de onschuldpresumptie (een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan), het recht op rechtsbijstand, het recht op een tolk en vertaling van processtukken. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 6 van! 27

7 De schrijfopdracht: Vanuit de opleiding ligt er de schrijfopdracht over: Macht-verschillen en de inwisselbaarheid van de rollen De onderliggende vragen zijn: Maak een beknopte probleemanalyse, Geef een beschrijving van de stand van zaken m.b.v. literatuuronderzoek/interview(s), beschrijf de verbinding met de mediationpraktijk Conclusie en aanbevelingen voor de mediator in strafzaken. Ik kies ervoor om deze opdracht eerst wat te ontleden. 1. Wat is macht en waar bestaan deze verschillen uit? 2. De vrijwilligheid in relatie tot de macht en in relatie tot mediation. 3. Dader of slachtoffer rol en in welke verhouding staat macht in relatie tot deze rol en op welke wijze is deze uitwisselbaar? Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 7 van! 27

8 Is macht de bron van alle kwaad? Waar je ook in de geschiedenisboeken zoekt je kan alleen maar vinden dat alle oorlogen, genocides, vervolgingen en crisissen etc. het gevolg zijn van macht en de hang naar meer macht. Wat mij betreft is dit misbruik van macht. Misbruik van macht is dus werkelijk de bron van alle ellende die er over alle onderdrukten van alle tijden is neergedaald. Je kunt zoeken naar een uitzondering, ik heb ze niet kunnen vinden. Mijn conclusie is dat misbruik van macht het enige is waar we echt bang voor moeten zijn. Mij lijkt het zinvol om, in het kader van deze schrijfopdracht, het begrip macht te definiëren: Macht is het vermogen om anderen te kunnen laten doen (of laten) wat jij wil. Of anders gezegd, Macht uitoefenen is een ander belemmeren te doen of te laten wat ze zelf willen, je ontneemt de vrijheid! Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 8 van! 27

9 Wat is macht en waar bestaan deze verschillen uit? Volgens Wikipedia; Macht is de invloed die een persoon, bedrijf of organisatie heeft op anderen. Als iemand macht heeft, doen andere mensen datgene wat hen wordt opgedragen. Macht verwijst dus naar het vermogen van de mens om zijn wil op te leggen aan andere mensen ook al zijn deze andere mensen daar niet van gediend. Wordt macht daadwerkelijk uitgeoefend, dan al dan niet gedwongen is er ongelijkheid in de relatie. Wordt de macht aanvaard door de ander dan spreken we van gezag of autoriteit. Gezag is een specifieke uiting van macht. Gezag is dus gebaseerd op de erkenning of rechtmatigheid om macht uit te oefenen. Ook dan is er sprake van ongelijkheid in de relatie, maar die wordt door beide partijen geaccepteerd of zelfs gewenst. Macht speelt dus altijd op ieder moment in elke relatie. Als macht geen issue is dan hebben de deelnemers aan die relatie kennelijk een bevredigend evenwicht voor het machtsvraagstuk gevonden. Macht in de sociaal cultureel context De rol die macht speelt wordt mede bepaald door sociaal-culturele en maatschappelijke normen en waarden. De macht, in de man vrouw relatie, zal in de ene cultuur verder gaan dan in de andere, zo ook de machtsverhouding tussen burgers en politie en politiek. Zo is te onderscheiden een; Hiërarchische macht, Kennismacht Inspanningsmacht Macht van de sociale omgeving Misbruik van macht. Het spreekt voor zich dat de invloed van de macht op de ondergeschikte partij mede afhankelijk is van de aard en omvang van de dwangmiddelen die de bovenliggende partij gebruikt. Ik wil hiermee zeggen dat er een Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 9 van! 27

10 keuze is, van de machthebber, die macht, in meer of mindere mate, in te zetten. Machtsmisbruik. Er is sprake van machtsmisbruik indien een dader zijn (lichamelijke en of psychologische) macht aanwendt om zijn slachtoffer te manipuleren en of te terroriseren. Van machtsmisbruik kun je stellen dat hier het gebruik van de macht, gelet op de cultuur, over de grenzen heen gaat van het sociaal aanvaardbare van de relatie. We zien dit o.a. terug bij het terroristische geweld waarmee de verschillende groeperingen of individuen de macht naar zich willen toe trekken. We zien dit machtsmisbruik ook terug bij een dader ten opzichte van een slachtoffer waar wij als, mediator in strafzaken, mee te maken krijgen. Lichamelijk macht. Hier bedoel ik het terroriseren door het daadwerkelijk toepassen van fysiek geweld. Psychologische macht. Het dreigen met geweld, bijvoorbeeld met het ontnemen van je leven, of zoals in het sociale netwerk het buitensluiten van de groep of familie. Chantage dus, inspelende op de angst! Hiërarchische macht Bij hiërarchische macht is er per definitie spraken van ongelijkheid in posities. Zo zijn in het onderwijs de posities van leraar en leerling ongelijk. Binnen organisaties zijn de posities van manager en medewerker ongelijk. De aard van de relatie en de hiërarchie daarin, zorgt ervoor dat de bovenliggende laag macht kan uit oefenen over de laag onder hen. Zo ook ouders over kinderen en onderwijzers over leerlingen. Macht in de politiek Macht in de politiek is de invloed die een persoon of organisatie heeft op andere personen of organisaties. Macht over anderen houdt in dat de machthebber hen kan opdragen of dwingen om zijn wensen uit te voeren. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 10 van! 27

11 Verschillende gradaties van macht. In een dictatuur is alle macht in de handen van één of een kleine groep mensen; Bij tirannie zal die persoon of die groep proberen alle macht in handen te houden, met middelen als geheime politie, terreur en andere geweldsinstrumenten. In een democratie wordt macht of invloed vergroot met overleg, lobbyen, overreding en via de stembus. Macht is verslavend. Dit is goed zichtbaar in de politiek waar veel mensen er naar streven hun macht te vergroten met alle mogelijke middelen. Je ziet het terug in alle allerlei vormen en omstandigheden. Volgens 'insiders' is macht over anderen verslavend en als men eenmaal macht heeft is de verleiding groot om die macht steeds verder uit te bouwen. Ook is het moeilijk om eenmaal verworven macht weer af te staan. Macht heeft een statusverhogend effect met de extra (financiële en allerlei andere) voordelen. Macht corrumpeert Een bekend adagium (bedacht door de Engelse historicus Lord Acton) is: (Power corrupts and absolute power corrupts absolutely) Macht maakt corrupt en absolute macht maakt absoluut corrupt. Hij zegt: dat dit te maken heeft met het feit dat de verleiding aanwezig is het machtsinstrumenten te misbruiken om zodoende de gewenste voordelen te behalen. Dit kunnen materiële en financiële voordelen zijn, maar ook immateriële voordelen, zoals seksuele gunsten. Ze kunnen al dan niet direct behaald worden door toepassing van de macht (bijvoorbeeld een dictator die zelf de kiescommissie benoemt die hem prompt met 99.99% van de stemmen tot winnaar van de verkiezingen uitroept) of door anderen tegen betaling of verstrekking van giften met behulp van deze macht voordelen te verschaffen. Of bijvoorbeeld een onderwijzer die een leerling een goed rapport geeft na een royale gift van diens vader. In dit geval is de machthebber corrupt geworden en worden zijn beslissingen niet meer ingegeven door het algemeen belang maar door het eigen voordeel. Uiteindelijk is dit schadelijk voor de economie en de Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 11 van! 27

12 rechtszekerheid en het veiligheidsgevoel. Macht kan ook corrumperen in de zin dat de machthebber zo veel macht naar zich toe trekt dat men hem niet meer durft tegen te spreken uit angst voor consequenties voor de eigen positie. Hierdoor ontstaat onder andere een situatie zoals in het sprookje De nieuwe kleren van de keizer, waarin een verkeerde beslissing wordt genomen en wordt uitgevoerd door een gebrek aan controle en overleg. Ook kun je dan zien dat een onwenselijke situatie niet wordt opgelost omdat niemand er iets van durft te zeggen. Ook daar waar dmv geweld of geweld dreiging de macht over de ander wordt afgedwongen. De angst voor de consequentie staat de machthebber toe te doen wat er beoogd wordt. De macht van de dader bij seksueel misbruik. Voor de tweede feministische golf in de jaren zeventig, waren daders nog gewoon daders; slachtoffers waren gewoon slachtoffers. Een dader was in die tijd geestesziek. Iemand die seksueel misbruik pleegde, moest wel een onderliggende persoonlijkheidsstoornis hebben. Anders doe je zoiets toch niet? Na deze tweede feministische golf was deze overzichtelijke etiologie met betrekking tot seksuele delinquenten bedorven. In die jaren werd er in het geval van een dader van seksueel misbruik niet meer gewoon gesproken van een seksueel geperverteerde, gestoorde persoon, maar deed het concept macht zijn intrede. Het seksuele aspect van daderschap verdween naar de achtergrond en behoefte aan controle bij de dader werd het leidende principe dat seksueel misbruik van meisjes/vrouwen door jongens/mannen moest verklaren. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 12 van! 27

13 Wijlen Annelien Kappeyne van de Copello, destijds staatssecretaris van Emancipatiezaken, definieerde seksueel misbruik als het resultaat van ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen (Kappeyne van de Capello, 1984). Niet seks, maar macht was de motor achter daderschap. Uit bovenstaand mag blijken dat macht en angst tegen over elkaar staan en dat er verschillende soorten macht zijn en dat deze ook nog eens plaats en situatie en tijd gebonden is. Macht dader / slachtoffer Soms is het nog niet zo duidelijk wie er dader en wie er slachtoffer is. De gene die de aangifte komt doen staat te boek als het slachtoffer. Maar of dat altijd zo is? Vaak hangt het ook maar net af wie nu het eerste de melding, de aangifte, komt doen. Een voorbeeld; Een langlopende burenruzie waarbij een van de bewoners, echt voortdurend overlast bezorgd in de buurt. Hier al heel vaak op is aangesproken en de buren ook al eens flink tegenover elkaar hebben gestaan. Op een zwoele warme zomeravond is het weer zo ver. Een van de getergde buren besluit om aan te bellen om weer eens z n beklag te doen, deur gaat open, de gemoederen raken verhit, er wordt over en weer wat geduwd en de klager schiet uit z n slof en deelt een klap uit. De ontvanger van de klap, de overlast bezorger, maakt de melding van dit incident en doet aangifte van mishandeling. Duidelijk mag zijn dat hij door het langdurig pesten de aanleiding is van het incident Ondanks dat is hij op papier nu toch het slachtoffer. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 13 van! 27

14 Justitiële macht Mediation als complementair aan het strafproces en hierop dus geen invloed heeft. Mediation in de politiefase, waarbij de bemiddeling een alternatief kan zijn voor een strafproces; Mediation als onderdeel van het strafproces. Er heeft ook een pilot gedraaid waarbij mediation plaats vond in de officiers- en rechtersfase (i.e. de OM/ZM pilot), waarbij de mediation onderdeel werd van het strafproces; In de politie fase Na een aangifte is het aan de politie om te besluiten dat de verdachte en het slachtoffer onder leiding van een mediator met elkaar kunnen gaan praten. Mediation wordt hier dan ingezet omdat het strafrecht een te zwaar middel zou zijn voor deze lichtere delicten. Het betekent echter niet dat er geen verdere vervolging kan plaatsvindt. De officier van justitie kan na een succesvolle mediation, bijvoorbeeld van verdere strafvervolging af zien. Een sepot onder voorwaarden is ook een van de optie s. De officier van justitie kan ook besluiten de strafzaak, ondanks de mediation, voort te zetten. Bij voortzetting van de strafzaak kan dan wel rekening worden gehouden met de uitkomst van de mediation. De Officier van Justitie De Officier van Justitie kan dus afhankelijk van de resultaten, van de mediation, beslissen verder te vervolgen. Voor de dader en het slachtoffer is er onzekerheid over wel of geen vervolging. Verwijzing van der Rechter Ook kan de rechter, lopende de zaak, verwijzen naar een mediator of kan de rechter mediation als bijzondere voorwaarde opnemen in het vonnis. Wat wel speelt is dat bij van een strafrechtelijke mediation het bewijsmateriaal, niet altijd nog door de rechter wordt getoetst, waardoor het moeilijk valt te zeggen of een verdachte zich geheel, gedeeltelijk of geheel niet, schuldig heeft gemaakt aan het desbetreffende strafbare feit. Met instemming van de officier van justitie kan na een succesvolle mediation, bijvoorbeeld van verdere strafvervolging worden afgezien, een sepot onder voorwaarden is ook dan één van de optie s. De officier van Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 14 van! 27

15 justitie kan ook besluiten de strafzaak toch voort te zetten. Bij voortzetting van de strafzaak kan dan wel rekening worden gehouden met de uitkomst van de mediation. Onschuldpresumptie bij mediation. De onschuldpresumptie is een grondbeginsel van het strafrecht, dat bepaalt dat eenieder voor onschuldig dient te worden gehouden tot het tegendeel is bewezen. Als onderdeel van het strafrecht Onschuldpresumptie bij mediation als onderdeel van het strafrecht Wanneer de rechter de zaak doorverwijst naar mediation kan de indruk worden gewekt dat de rechter al een oordeel over de betrokkenheid en de schuld van verdachte bij het strafbare feit heeft gevormd. In de literatuur wordt verschillend gedacht over de vraag of de rechter dan handelt in strijd met de onschuldpresumptie. In de politie fase Onschuldpresumptie bij mediation in de politie fase Wil een slachtoffer niet blootgesteld worden aan secundaire victimisatie zal er vanuit de dader minimaal de verantwoording over, en erkenning van het gebeuren moeten zijn. Het in gang zetten van de mediation impliceert toch deze erkenning. De vraag is hoe een officier bij het omslagpunt in zijn denken, van verdachte naar dader, vandaan kan blijven. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 15 van! 27

16 Vrijwilligheid Van uit het dader perspectief Mediation in strafzaken, herstelbemiddeling, staat of valt met vrijwilligheid en de bereidheid van de verdachte het feit te erkennen. Na de voorlichting, over de mediation mogelijkheid, weet de dader, dat meedoen aan de mediation een ontsnapping aan het strafproces kan betekenen. De officier kan na een succesvolle mediation afzien van een strafproces. Als het toch tot een strafproces komt kan de rechter de mediation laten meewegen in zijn oordeelsvorming. Van uit het perspectief van het slachtoffer We zien slachtoffers die wel zeggen behoefte te hebben aan een herstelbemiddeling maar bewust eerst het strafproces willen afwachten. Zij kiezen ervoor niet de kans te willen lopen dat de dader aan een strafvervolging kan ontsnappen of dat een mediation strafverlichting tot gevolg zou kunnen hebben. Die maken dan de keus om het strafproces niet te verstoren door een mediation. In relatie met Mediation Uitoefenen van de legitieme macht beïnvloedt de vrije keuze. In hoeverre is er sprake van een vrije keuze voor de verdachte om mee te werken aan een bemiddeling? Kiezen mee te werken aan mediation zou zomaar een strategische keuze kunnen zijn, het biedt de immers een kans van ontsnapping aan het strafproces. Naast de afweging van mogelijke winst, te ontsnappen aan het strafproces, is er ook nog sprake van een zekere druk van justitie om mee te werken aan de mediation. De vraag alleen, mee te werken aan een mediation, zal de verdachte direct in een afwegings-situatie brengen. Wat betekent een néé op de vraag van de officier? De strategische keuzes Kan de afweging binnen deze machtsvelden en de dreiging van een justitiële reactie, ervoor zorgen dat een dader instemt zonder werkelijk empathie te hebben met zijn slachtoffer? Een strategische keuze dus, waardoor aan de vrijwillige bereidheid om de aangerichte de schade te herstellen, of anderszins aan de belangen van het slachtoffer tegemoet te komen, niet wordt toegekomen? Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 16 van! 27

17 Eerst het strafproces afwachten Dat de uitkomsten van een mediation door Justitie gebruikt kan worden, legt ook weer een druk op de afweging van de verdachten, maar ook op de afweging van het slachtoffer. We zien ook slachtoffers die bewust eerst het strafproces afwachten, die maken de keus om het strafproces niet te verstoren door een mediation. Waarmee de macht van de verdachte verlegd is naar het slachtoffer. Het slachtoffer heeft de sleutel in handen om, wel of niet, vóór de feitelijke strafvervolging en schuldig verklaring, met een mediation in te stemmen. Lopende de gerechtelijke procedure En hoe het dan gesteld is met de vrijwilligheid als, lopende de gerechtelijke procedure, de rechter besluit om mediation voor te stellen. Is instemmen met mediation niet gelijk als schuld bekennen. In stemmen met mediation betekent toch verantwoording nemen en feiten erkennen? Dat staat weliswaar formeel niet gelijk aan een bekentenis, maar ligt daar niet ver van af. Note Vanuit de invloed die macht heeft op het doen en laten van mensen en dat dit handelen ons mede bepaalt, zou ik er haast aan voorbij gaan dat er ook mensen zijn die van uit hun intrinsieke waarden en normen gemotiveerd zijn, mensen die juist doordat ze de druk van buiten ervaren extra motieven vinden om hun waarden en normen uit te dragen en daar voor op te komen. De macht heeft slechts invloed in de mate dat jij hem toestaat die te hebben. Er is altijd een keus! Maar hoe waarde vrij is die? Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 17 van! 27

18 Probleem analyse We zullen als mediator te maken hebben met de hiërarchische macht van politie, officier van justitie en rechter, ten opzichte van de verdachte en de sociale context van de verdachte. Deze macht zal direct het gedrag van de verdachte beïnvloeden. In welke mate deze macht de vrijwillige keus, om wel of niet aan een mediation deel te nemen, beïnvloed of dat het een strategische keus is geworden zal moeten blijken. Ook kun je stellen dat je als mediators, in relatie met de dader en slachtoffer in strafzaken, geconfronteerd wordt met de gevolgen van machtsmisbruik. Dit terwijl er in het geheel nog niet duidelijk is wat de ware reden is van het ontstaan van het incident en de moverende redenen om voor herstelbemiddeling te kiezen. Hierdoor ligt de secundaire victimisatie op de loer. Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 18 van! 27

19 Conclusie We weten dat er krachten vanuit machtposities inspelen op mensen en dit hun denken en gedrag beïnvloed. Dat dit het geval is, moeten ons terdege realiseren. Daar tegenover staat dat we slechts kunnen vermoeden in welke mate dit voor onze verdachte en het slachtoffer speelt. Van verdachte wordt een actieve houding verwacht tijdens het mediationproces, waarbij het nemen van verantwoordelijkheid en het betuigen van spijt als belangrijk worden ervaren. Op dit moment stelt men nog dat de verantwoordelijkheid nemen en de feiten erkennen niet gelijkstaat aan schuld bekennen. Echter Kris Vanhoeck zegt in het Werkboek daderhulp dat verantwoordelijkheid nemen, ook is de consequenties aanvaarden voor de feiten die je hebt gepleegd. Het bewustzijn van wat je acties hebben aangericht en empathie opbrengen voor je slachtoffer. Bewust maken aan de dader dat zijn acties het gevolg zijn van de keuzes die hij zelf gemaakt heeft en niet zijn ingegeven door de omstandigheden. Wat mij betreft wordt hier de dader echt bij gebracht dat verantwoording nemen betekent dat je de feiten erkent en de gevolgen en consequenties wil aanvaarden van zijn eigen handelen. Natuurlijk is de verdachte niet verplicht om belastend materiaal tegen zichzelf te leveren. Met name omdat er tijdens het mediationgesprek ook over andere zaken kan worden gesproken. De vertrouwelijkheid van de mediation zou het juist mogelijk moeten maken dat, het spreken over de ware toedracht, geen enkele belemmering is. Het mediation gesprek kan niet als verklaring dienen in het strafproces. De vaststellingsovereenkomst kan wel als bewijs dienen in de rechtszaak, als de partijen hiermee akkoord gaan. Het afwijzen van mediation: Als mediator zijn wij aan de vertrouwelijkheid gehouden. Dit geldt niet voor het mediation bureau. Zou deze dan ook onder de vertrouwelijkheid moeten vallen? Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 19 van! 27

20 Eerder hadden we al gesproken over de strategische afweging van een verdachte. Wetende dat deze notities van het mediation bureau openbaar zijn, wat zou dat voor z n gedachten en strategie kunnen betekenen. De kans dat je met een verdachte en slachtoffer een mediation traject in gaat waarin deze niet volledig de schuld erkent en de verantwoording wilt nemen of dat deze ten tijde van de rechtzetting schuld ontkent, is iets wat niet zou mogen gebeuren. Voor het slachtoffer is dat desastreus, deze secundaire victimisatie moet ten alle tijden worden voorkomen. Voor de mediation in strafrecht staan, wat mij betreft, een aantal kernwaarden van mediation op gespannen voet. Vrijwilligheid: Door de beïnvloeding van alle machtsfactoren op verdachte en slachtoffer zien we dat keuzes onder druk kunnen komen te staan. Het zal een opgave blijken te zijn om de vrijwilligheid als mediator te waarborgen Moeten we maar van de integriteit van de verdachte en slachtoffer uit gaan? Wat mij betreft zal het intake gesprek met de verdachte van wezenlijk belang zijn om helder te krijgen of, en in welke mate, we te maken hebben met een strategische keuze of werkelijk berouw. Vertrouwelijkheid / geheimhouding en het ontbreken van het verschoningsrecht. Zonder dat het verschoningsrecht voor ons, als mediators, is geregeld, blijft de vertrouwelijkheid onder druk staan. Het is door ons niet te borgen dat, indien de rechter ons vraagt te getuigen, geen inzage te geven in het mediation gesprek. Aanbeveling: In feite wil je als mediator uitsluiten dat meedoen aan de mediation voort komt uit een strategische keuze. Van belang is hierin het moment van het intake gesprek waarin we met de juiste mediation technieken de ware aard van de keuze naar boven kunnen krijgen. Is er werkelijk sprake van berouw? Een permanente educatie met als inhoud deze specifieke mediation technieken lijkt mij passen bij de kwaliteitsborging van de mediator in strafrecht! Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 20 van! 27

21 Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 21 van! 27

22 Bijlagen Referentielijst: 2001/220/JBZ: Kaderbesluit van de Raad van 15 maart 2001 inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure Watzlawick e.a. (1970) Oorzaak gevolg; circulair perspectief ligt de focus op de relatie. In dit geval wordt de focus gelegd op de relatie tussen de persoon die macht uitoefent en de persoon over wie macht uitgeoefend wordt. impliceert dat mensen binnen een relatie elkaars gedrag altijd wederkerig beïnvloeden. Choy (2011) Oorzaak gevolg, lineair causaal perspectief. In dit geval wordt het machtsgedrag van de ene persoon als de oorzaak beschouwd van het volgzaam gedrag van de andere persoon. Jay Haley (1974) Een van de grondleggers van de gezinstherapie; menselijk drang naar beheersing, naar een maakbaar leven en een maakbare wereld Brenters (1999) zo beeldend omschreef: bazen kunnen niet (alleen) de baas spelen omdat zij de baas zijn, maar ook omdat de medewerkers ervoor gekozen hebben dat zij de baas over hen mogen spelen. Mulder, (2004). onderscheidt in soorten macht; de hiërarchische macht, de kennismacht en de inspanningsmacht. Piet Stuurman (2004); Macht is de bron van alle kwaad. Lord Dalberg-Acton; Engelse historicus Lord Acton) (1834)-1902: Macht maakt corrupt en absolute macht maakt absoluut corrupt (Power corrupts and absolute power corrupts absolutely). Artikelen 1 WvSr en 1 WvSv Kiela (2001): Bemiddeling tussen dader en slachtoffer in de strafrechtelijke context, waarborgen en beginselen, Rotterdam: Erasmus Universiteit Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 22 van! 27

23 Marshall & Barbaree, (99) Seksueel misbruik is volgens dit biopsychosociale model in ieder geval multicausaal gedetermineerd. Raad van de Europese Unie : Aanbeveling nr. R (99) 19 van de Raad van de Europese Unie van 15 september 1999 inzake mediation in strafzaken, nr. III, punt 12c Dierx en Van Hoek (2012) ontschuldredumptie Wat is Mediation in Strafzaken, Kamerstukken I 2011/12, , nr. A, p Staatssecretaris Teeven opent pilots herstelbemiddeling, op de site Zes rechtbanken testen mediation naast strafrecht, op de site Sinds maart 2000 zijn er vijf projecten gestart: in Amsterdam (rechtbank), Arnhem (kantonge- recht, rechtbank en hof ), Assen (kantongerecht en rechtbank), Utrecht (rechtbank), en Zwolle (rechtbank Maastricht I. Cleven K.M.E., Lens A., Pemberton (2015) De rol van herstelbemiddeling in het strafrecht, Eindrapportage Onderzoek pilots Herstelbemiddeling Theorie van Lochs onschuldpresumptie In hoeverre kan de rechter er voor zorgen dat de verdachte tijdens de zitting niet als schuldige wordt aangemerkt terwijl duidelijk is dat verdachte het strafbare feit heeft begaan? Dit probleem zou kunnen worden opgelost door de theorie van Lochs toe te passen; Lochs stelt zich op het standpunt dat het strafproces moet worden opgesplitst in twee delen. De rechter zal eerst een oordeel geven over de schuldvraag waarna de zaak wordt doorverwezen naar mediation. Het voordeel hiervan is dat de schuld van verdachte al vaststaat en er niet in strijd wordt gehandeld Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 23 van! 27

24 met de onschuldpresumptie. Er is dan geen sprake van strijd met de onschuldpresumptie in de zin van artikel 6 EVRM. Dierx en Van Hoek Een wettelijke bepaling dat deelname aan mediation niet mag worden gebruikt als een schuldbekentenis zou volgens Dierx en Van Hoek (2012) een uitkomst moeten bieden om de rechten van de verdachte te beschermen bij mediation. Het gaat het bij mediation niet om de waarheidsvinding maar om herstel tussen slachtoffer en verdachte. Volgens Dierx en Van Hoek valt het in de praktijk aan verdachte wel uit te leggen dat daarvan geen sprake is. maar is verdachte niet verplicht om belastend materiaal tegen zichzelf te leveren. Juist omdat er tijdens het mediationgesprek over andere zaken kan worden gesproken en verdachte geen verklaring aflegt in het kader van het strafproces, zal de inhoud van het mediationgesprek niet als bewijs dienen in de rechtszaak, tenzij partijen hiermee akkoord gaan. In principe krijgt de rechter enkel een verslag van de mediator met de uitkomst, maar blijft de inhoud van de gesprekken vertrouwelijk. De inhoud van de gesprekken mag dan ook niet dienen als bewijsmateriaal om een zaak te starten. Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof heeft daarin erkend dat het recht op een fair trial (van art. 6 EVRM) niet alleen inhoudt dat er rekening moet worden gehouden met het verdedigingsbelang van de verdachte, maar ook met de belangen van derden, zoals de getuige en het slachtoffer. Dat kan bijvoorbeeld consequenties hebben voor de verdedigingsrechten. Zo kan het belang om secundaire victimisatie te voorkomen (extra leed als gevolg van bijvoorbeeld een rechtstreekse confrontatie tussen verdachte en slachtoffer) onder omstandigheden zwaarder wegen dan het recht van de verdachte om het slachtoffer op de zitting aan de tand te kunnen voelen Bewust kiezen zonder echt te doorleven. Ook bij het slachtoffer kan er druk bestaan om mee te werken aan een mediationprocedure. Druk door bijvoorbeeld de dader, of door de sociale Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 24 van! 27

25 omgeving. Ook de het mediationbureau of de mediator kunnen zorgen voor pressie. Die druk om deel te nemen mag volgens de Raad van Europa niet bestaan. Wat op zich weer op zeer gespannen voet staat met het legaliteitsbeginsel. EVRM stelt De burger hoort vooraf te weten welk gedrag strafbaar is en wat de maximale straf is per delict en door welke instantie(s) dit gehandhaafd wordt. De uitkomst van een mediationprocedure kan vooraf niet kenbaar worden gemaakt, maar wel wat er met de uitkomsten van de bemiddeling wordt gedaan. Volgens Hudson zou de strafrechtspleging daar waar nodig met behulp van dwang partijen bij elkaar moeten brengen om hun geschillen op te lossen Dwang zou echter ten koste zijn van de vrijwilligheid die partijen hebben om een herstelrechtelijke methode van conflictoplossing te beproeven. omdat door middel van mediation het geschil ook daadwerkelijk wordt opgelost door beide partijen, in plaats van dat het conflict uit de wereld wordt geholpen door een rechter die een knoop doorhakt Lijst met gebruikte afkortingen AMvB EHRM EVRM HR MvT OM Sv RJN Algemene Maatregel van Bestuur Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Hoge Raad Memorie van Toelichting Openbaar Ministerie Wetboek van Strafvordering Restorative Justice Nederland Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 25 van! 27

26 Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 26 van! 27

27 De 10 minuten Ingetogen tolerantie. Breek teugel Zouden we moeten stellen we doen geen mediation zolang het verschoningsrecht niet is geregeld of bezwijken we aan de druk van de macht en spelen we het spel als het nu wordt opgelegd. Waar ligt dan volgens u de macht en aan welke druk geven wij toe? Zouden we niet meer kennis over het civiel recht en strafrecht, als Schrijfopdracht PvdW Mediator in strafzaken Pagina! 27 van! 27