Inbreng NOvA aan Commissie Van der Meer 14 februari 2017

Transcriptie

1 Inbreng NOvA aan Commissie Van der Meer 14 februari 2017 Het gesprek tussen de NOvA en de Commissie Van der Meer (hierna: commissie) heeft op maandag 16 januari jl. plaatsgevonden. Deze schriftelijke inbreng betreft een aanvulling hierop, waarin tevens op een aantal vragen van de commissie nader wordt ingegaan. Toegang tot het recht Het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand heeft al vanaf 2007 te maken met taakstellingen. Dit heeft zijn uitwerking gekregen in verschillende maatregelen, zoals verhoging van het financiële belang dat een zaak moet vertegenwoordigen wil deze toevoegwaardig zijn, verhoging eigen bijdragen, verlaging van de vergoedingen voor advocaten, afschaffing anticumulatieregeling, verlagen puntaantallen van een aantal zaakscodes en bevriezing indexering. 1 Hierdoor is het stelsel gaan wankelen en staat de toegang tot het recht voor de meest kwetsbare groep rechtzoekenden ernstig onder druk. Voor gespecialiseerde en bevlogen advocaten in het stelsel wordt het onmogelijk op een kwalitatief volwaardige wijze hun werkzaamheden te verrichten. Het stelsel is als zodanig niet langer duurzaam en daarmee is het risico groot dat laagdrempelige en hoogwaardige rechtsbijstand tot het verleden gaat behoren. Deze conclusies worden gestaafd door de bevindingen van de commissie Duurzaam stelsel, die tien knelpunten in het huidige stelsel van gefinancierde rechtsbijstand heeft benoemd 2 : 1. Het niet meebewegen van het stelsel met veranderingen in wet- en regelgeving, overheidsbeleid, jurisprudentie en maatschappelijke ontwikkelingen; 2. Achterstallig onderhoud van het huidige forfaitaire puntensysteem; 3. Veelal geen sluitende urenregistratie door de toevoegingsadvocaat; 4. Toevoegingsadvocaat dient alle werkzaamheden zelf te verrichten; 5. Problematiek bij extra uren (nagenoeg alleen in strafzaken toegekend); 6. Beperkte beschikbaarheid/toegang tot rechtsbijstand in personen- en familierecht; 7. Incassorisico van inning eigen bijdrage bij de advocaat; 8. Negatief gebruik van diagnose- en triagefunctie Juridisch Loket; 9. Aanbod van rechtsbijstandverleners blijft achter bij het beroep op het stelsel; 10. Onvoldoende intensief toezicht op inhoudelijke kwaliteit van de toevoegingszaken. Vanwege de complexere wet- en regelgeving behandelen toevoegingsadvocaten tegenwoordig meer omvangrijke en gecompliceerde juridische zaken. Bagatelzaken zijn er in de afgelopen jaren uitgefilterd en worden behandeld door het Juridisch Loket of andere eerstelijnsrechtsbijstandverleners. De toegekende puntenaantallen en vergoedingen zijn daarbij niet aangepast aan de complexiteit van de zaken waardoor het forfaitaire karakter (uitmiddelen tussen complexe en eenvoudige zaken) onder druk is komen te staan. Van advocaten wordt - terecht - meer specialisatie en kennis verwacht. Als daarbij tevens aan een adequate vergoeding wordt getornd, wordt de rekening uiteindelijk neergelegd bij het stelsel zelf: het is niet langer werkbaar. De instelling van uw commissie was hard nodig gezien het achterstallig onderhoud van de forfaitaire puntentoekenning in het stelsel. Met belangstelling wordt dan ook uitgekeken naar uw bevindingen waarbij het niet eenvoudig zal zijn om recht te doen aan de vereisten van een 1 Zie overzicht in Eindrapport Commissie Duurzaam stelsel, pag en Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2015, pag Eindrapport Commissie Duurzaam stelsel, pag. 8.

2 duurzaam stelsel en tegelijkertijd invulling te geven aan de onderzoeksopdracht die op voorhand de beperking oplegt dat de voorstellen niet mogen leiden tot een verhoging van de uitgaven. Dit uitgangspunt is voor de NOvA onacceptabel. Juist vanwege het feit dat de huidige puntenaantallen gebaseerd zijn op een situatie van 20 jaar geleden en sindsdien nooit zijn aangepast, is het niet onaannemelijk dat er budget moet worden vrij gemaakt om deze puntenaantallen te herijken naar het vereiste niveau waardoor de kwaliteit voor de komende jaren kan worden geborgd. Ontwikkelingen in de advocatuur De NOvA constateert onderstaande ontwikkelingen binnen de beroepsgroep: Toename van het aantal advocaten, evenals een toename van het aantal eenmanskantoren. 3 Vergrijzing in het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand en onvoldoende instroom van jonge advocaten. 4 In 2015 is de instroom van nieuwe advocaten voor het eerst kleiner dan de uitstroom. 5 Toevoegingsadvocaten staan onder druk vanwege de opeenstapeling van bezuinigingen in het stelsel van de afgelopen 10 jaar. Invoering van kwaliteitstoetsen (zie toelichting hieronder); Toegenomen interesse en bereidheid om mee te werken aan innovatie en digitalisering. De NOvA organiseert 'Het Innovatieplatform bestaande uit een serie bijeenkomsten waarbij advocaten en inhoudelijke experts discussiëren over innovatieve ontwikkelingen die de advocatuur raken. De NOvA biedt advocaten hiermee de mogelijkheid om op de hoogte te blijven van veranderingen die impact hebben op de invulling van het beroep van advocaat. De NOvA is voorstander van innovatie, mits de kwaliteit van de rechtsbijstandverlening is gewaarborgd en geen strijd met de gedragsregels oplevert. De NOvA heeft de commissie Gedragsregels 2017 ingesteld. Onder leiding van oud algemeen deken Jan Loorbach zal de commissie zich buigen over de vraag welke gedragsregels uit 1992 aan herziening toe zijn. Ontwikkelingen binnen en buiten de advocatuur vormen de aanleiding voor een update. Vaststaat dat kantoren die hoofdzakelijk een toevoegingspraktijk hebben en hierin gespecialiseerd zijn al jarenlang niet of nauwelijks stagiaires aannemen. De reden daarvoor is dat het te kostbaar is om stagiaires op te leiden. Dat heeft te maken met het beslag dat de opleiding legt op de tijd van de stagiaire en het ontbreken van een garantie dat de stagiaire zich voor langere tijd aan een kantoor bindt. Een voorziening waarbij een deel van de kosten van de opleiding worden betaald door de Raad voor Rechtsbijstand zou kantoren er toe kunnen overhalen om stagiaires aan te nemen. Kwaliteit Toetsing op de inhoudelijke kwaliteit van de werkzaamheden van de advocaat wordt geregeld in het nieuwe artikel 26 van de Advocatenwet. 6 Dit artikel verplicht de algemene raad van de NOvA kwaliteitstoetsen uit te laten voeren bij advocaten. De algemene raad heeft ervoor gekozen, in overleg met het College van Afgevaardigden, om advocaten te verplichten jaarlijks aan een vorm van gestructureerde feedback te doen. 3 NOvA Jaarverslag 2015, te raadplegen op 4 Eindrapport Commissie Duurzaam stelsel, pag Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2015, p Dit artikel dient nog in werking te treden. Pagina 2 van 5

3 Hiervoor zijn drie vormen aangewezen, te weten: - Intervisie; - Peer review; - Gestructureerd intercollegiaal overleg; In 2017 wordt de invoering van kwaliteitstoetsen verder ontwikkeld. Taakdifferentiatie De commissie Duurzaam stelsel heeft geconcludeerd dat niet alle werkzaamheden die in een zaak nodig zijn de inzet van een ervaren advocaat vergen. Bij het toewijzen van punten kan worden gedifferentieerd naar de mate van benodigde specialisatie/aantal jaren beëdigd. Hiermee wordt een prikkel gegeven aan de uitvoeringspraktijk om ook te differentiëren. 7 In deze opzet kan een team van advocaten in een zaak werkzaamheden verrichten onder één toevoeging. De NOvA onderschrijft deze bevinding. Perverse prikkels Procederen wordt in sommige rechtsgebieden eerder beloond dan adviseren. Onderhandelen over een mogelijke oplossing kan gemakkelijk even lang duren als een procedure zelf. Bovendien kunnen onderhandelingen mislukken en dient er alsnog geprocedeerd te worden. Die vergoeding voor procederen is even hoog als wanneer er eerder niet is onderhandeld over een schikking. Dit stimuleert het niet om te investeren in schikken, maar om snel door te procederen. Met de toenemende problematiek van complexe echtscheidingen is van belang dat overleg tussen partijen en advocaten, dat ertoe kan leiden dat overeenstemming wordt bereikt over de gevolgen van een scheiding, wordt gestimuleerd. In het huidige systeem worden pogingen van partijen om in goed overleg tot oplossingen te komen door middel van bijvoorbeeld het voeren van zogenoemde viergesprekken (gesprekken tussen partijen en beide advocaten) afgestraft. Wanneer de gesprekken leiden tot overeenstemming/een convenant en geen zitting meer nodig is, krijgt de advocaat een korting op de punten terwijl de advocaat over het algemeen juist meer tijd kwijt is aan viergesprekken en pogingen om tot oplossingen te komen. Van belang is dat de eerste fase van een zaak beter wordt beloond. Dit creëert een positieve prikkel om het systeem effectiever te laten werken, hetgeen mogelijk leidt tot minder vervolgprocedures. De juiste aanpak aan het begin van een zaak is essentieel voor het verdere verloop. Dit vergt kwalitatief hoogstaande bijstand die een specialistische advocaat kan verlenen. Hier dient een adequate vergoeding tegenover te staan. Van advocaten wordt de afgelopen jaren ook steeds meer verwacht in het voortraject. 8 De nieuw voorgestelde trajecttoevoeging zal in de toekomst naar verwachting tot een negatieve prikkel in het stelsel leiden. Het is aannemelijk dat een trajecttoevoeging meer procedures in de hand zal werken, omdat alles onder één paraplu komt te vallen. Een rechtzoekende zal er vanuit gaan dat hij in het kader van de trajecttoevoeging het recht heeft om meerdere procedures aanhangig te maken. Voor rechtzoekenden is er geen incentive om bijvoorbeeld geen hoger beroep in te stellen. 7 Eindrapport Commissie Duurzaam stelsel, pag. 9 en Voorbeeld: bijstand van een advocaat bij het politieverhoor. Zie ook gedragscode personen- en familierecht bij inschrijvingsvoorwaarden Raad voor Rechtsbijstand d.d. 1 juli Pagina 3 van 5

4 Daarnaast is het gevaar dat advocatenkantoren aan een zaak beginnen, maar halverwege moeten overdragen in verband met een (dreigend) faillissement van het eigen kantoor. Op basis van het huidige systeem is het namelijk niet mogelijk om een toevoeging tussentijds te declareren als de zaak niet volledig is afgewikkeld. De vraagstelling van de commissie omtrent het vergroten van kostenbewust gedrag binnen het stelsel lijkt te impliceren dat er binnen de advocatuur onvoldoende of geen besef is dat er met overheidsmiddelen rechtsbijstand wordt verleend. Dat besef is er wel degelijk. De advocaat is zich er altijd van bewust dat er niet onnodige juridische bijstand wordt aangevraagd. Tevens ziet de regelgeving voor de advocaat op het voorkomen van onnodig procederen en ook het toezicht vanuit de dekens is hierop georganiseerd. Aan rechtsbedeling hangt nu eenmaal een prijskaartje; dit kan niet vanuit het oogpunt van bezuinigingen ingevuld worden. Rechtspleging is een investering, geen kostenpost. Toekomstige (technologische) ontwikkelingen Ten aanzien van de vraag hoe het stelsel beter zou zijn toegerust op wijzigingen in wet- en regelgeving verwijst de NOvA naar een viertal aanbevelingen van de commissie Duurzaam stelsel 9 : 1. Het stelsel van gefinancierde rechtsbijstand moet een dusdanige financiering hebben dat terechte verzoeken om rechtsbijstand kunnen worden gehonoreerd op basis van objectieve criteria die niet fluctueren afhankelijk van het nog resterende budget. Het is van belang dat het budget mee-ademt met rechtsontwikkelingen buiten het stelsel en ontwikkelingen in overheidsbeleid, jurisprudentie, wet- en regelgeving en maatschappelijke ontwikkelingen. De financiering dient daadwerkelijk een open einde-regeling te bewerkstelligen. 2. Om zicht te houden op de financieringsbehoefte van het stelsel moet er steeds bij wijziging van wet- en regelgeving en beleid een rechtsbijstandseffectenrapportage (RER) plaatsvinden. Dit betekent dat per beoogde wijziging steeds moet worden voorspeld en aangegeven wat het effect daarvan is op de behoefte aan gefinancierde rechtsbijstand. Daarmee kan dit gegeven als factor worden meegewogen bij het al of niet doorzetten van de wijziging. Verder kan het gegeven worden gebruikt bij het bepalen van de financieringsbehoefte van het stelsel. 3. De financieringssystematiek van het stelsel moet in een (bijlage bij een) formele wet worden neergelegd teneinde meer financiële stabiliteit te garanderen en het stelsel minder gevoelig te maken voor dagkoersen in de politiek. Dit geldt in ieder geval voor het aantal punten per zaak, de hoogte van de puntvergoeding, de indexeringsregeling en de hoogte van de eigen bijdragen. 4. Een periodieke herijking van de puntentoekenning en de hoogte van de puntvergoeding dient wettelijk te worden voorgeschreven. Daarvoor geldt als nadere procedurele waarborg het verplicht instellen van een onafhankelijk en breed samengestelde adviescommissie die alle betrokkenen hoort. 9 Eindrapport Commissie Duurzaam stelsel, pag. 9 en 126. Pagina 4 van 5

5 Ten aanzien van de digitalisering is de NOvA de mening toegedaan dat een digitale (werk)omgeving behulpzaam kan zijn en bepaalde processen efficiënter kan maken. Voor de meest kwetsbare rechtzoekende is echter een menselijke benadering juist van groot belang. Deze groep dient letterlijk bij de hand te worden genomen, omdat de zelfredzaamheid zeer beperkt is. Vanuit deze kwetsbare rechtzoekende bezien levert het persoonlijk contact met de advocaat een grote meerwaarde op bij het oplossen van het geschil en het wegwijs worden in de juridische wereld. Tot slot Graag geeft de NOvA uw commissie met betrekking tot de budgetneutraliteit nog een overdenking mee. De vraag is van welk budget wordt uitgegaan, nu namelijk in de instellingsregeling van de commissie geen jaar of bedrag wordt genoemd bij de zinsnede zonder verhoging van de uitgaven. Een herijkingscommissie had eigenlijk al vóórdat de bezuinigingsslagen van de afgelopen jaren zijn gemaakt het werk moeten doen. Het forfaitaire karakter is juist door de opeenstapeling van bezuinigingen alleen maar verder onder druk komen te staan. De ontwikkelingen in het stelsel sinds 2007 kunnen niet los worden gezien in het huidige onderzoek naar de herijking van de puntenaantallen. Tot slot wil de NOvA de commissie nog wijzen op het feit dat de overheid een taak en verantwoordelijkheid heeft voor de invulling van de toegang tot het recht die ook daadwerkelijk effectief moet zijn. Dit is te realiseren binnen een duurzaam stelsel van gefinancierde rechtsbijstand met een adequate puntverdeling en passende vergoeding. Uw commissie kan hieraan bijdragen door deze uitgangspunten mee te nemen in de voorstellen. Een duurzaam stelsel voor die groep rechtzoekenden waarvoor rechtsbijstand van een advocaat van essentieel belang is, is immers ons aller gedeeld belang! Pagina 5 van 5