Nummer Toegang: E06. Kanselarij Huisorden

Transcriptie

1 Nummer Toegang: E06 Kanselarij Huisorden Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000

2

3 E06 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Aanvraaginstructie...6 Citeerinstructie...6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van het archiefbeheer...7 Inhoud en structuur van het archief...10 Bereik en inhoud...10

4

5 E06 5 Beschrijving van het archief Beschrijving van het archief Naam archiefblok: Kanselarij Huisorden Periode: Archiefbloknummer: E06 Omvang: 4 m. Archiefbewaarplaats: Koninklijk Huisarchief, Den Haag

6 6 E06 Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Voor de raadpleging van de archieven in het beheer van de Koninklijke Verzamelingen dient u toestemming te vragen. U kunt uw onderzoeksaanvraag schriftelijk indienen bij de Directeur van het Koninklijk Huisarchief. Gebruik hiervoor dit formulier. Nadat aan u toestemming voor onderzoek is verleend kunt u een afspraak maken voor een bezoek aan het Koninklijk Huisarchief. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, Archief: Kanselarij Huisorden, inventarisnummer E06... VERKORT: KV Archief: Kanselarij Huisorden, inv.nr. E06...

7 E06 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER GESCHIEDENIS De Kanselarij van de Huisorden dankt zijn ontstaan aan de instelling van de Huisorde van Oranje op 19 maart Door het overlijden van koning Willem III in 1890 was er een einde gekomen aan de personele unie tussen het Koninkrijk der Nederlanden en het Groothertogdom Luxemburg. In zijn regeringsperiode had de koning daardoor de mogelijkheid om voor persoonlijk aan hem verleende verdiensten uit de, van oorsprong Luxemburgse, Orde van de Eikenkroon onderscheidingen te verlenen. Om aan het gemis van een eigen Huisorde tegemoet te komen stelde koningin Wilhelmina bij Koninklijke Beschikking van 19 maart 1905 de Huisorde van Oranje in. Deze onderscheiding kon verleend worden aan personen die zich verdienstelijk hadden gemaakt voor het staatshoofd of het Koninklijk Huis. De verlening behoefde niet beperkt te blijven tot de hofkringen maar ook zij die adviezen gegeven of steun verleend hadden aan de vorst of zijn/haar familie kwamen in aanmerking voor een onderscheiding in de Huisorde. Bij de instelling waren er vijf klassen: Grootkruis, Grootofficier, Commandeur, Officier en Ridder. Verder nog de Kruizen van Trouw en Verdienste in goud en zilver en de eremedailles in goud, zilver en brons. Deze laatsten werden, naar gelang hun functie binnen de dienst van het Koninklijk Huis, met name verleend aan jubilerende personeelsleden en bij staatsbezoeken aan meereizende lagere hoffunctionarissen. Als basisuitvoering gold voor de onderscheidingen een glimmend gouden kruis, rood geëmailleerd met in het hart een gouden medaillon. Op de voorzijde daarvan in het wapen van Oranje met rondom op rood de zinspreuk Je Maintiendrai in gouden letters. De keerzijde toonde in goudreliëf een gekroonde W. Tussen de armen van het kruis was een gouden krans van oranjebladeren aangebracht. Alle eretekenen hangen aan een oranje moirézijden lint. Naast deze onderscheidingen/medailles waren er nog Eremedailles voor Kunst en Wetenschap en Voortvarendheid en Vernuft in goud en zilver en de Medaille voor Redding uit Levensgevaar. De vorm van dit eremetaal was beduidend anders dan die van de Huisorde. De ronde eremedailles droegen aan de voorzijde, naar ontwerp van Pier Pander, de beeldenaar van koningin Wilhelmina naar links gewend. De keerzijde droeg het wapenschild van Oranje, de zinspreuk Je Maintiendrai en het opschrift Voor Kunst en Wetenschap of Voor Voortvarendheid en Vernuft. Ook deze medaille werd aan een oranje moirézijden lint om de nek gedragen. De versierselen werden in eerste instantie ontworpen door August Witte, een Haagse juwelier die zich baseerde op het Latijnse kruis met breed uitlopende uiteinden. Na zijn overlijden in 1908 werden alle onderscheidingstekenen geleverd door de Koninklijke Utrechtse Fabriek voor Zilverwerken C.J. Begeer. Deze firma bracht enkele kleine

8 8 E06 wijzigingen in de uitvoering aan, maar tot op heden is de basis van de versierselen hetzelfde gebleven. De statuten van de Orde werden in de loop der jaren diverse keren gewijzigd en aangevuld. In 1908 voor de aanpassing van het juweel en de splitsing van de riddergraad in 1e en 2e klasse, in 1910 voor de uitbreiding met de reddingsmedaille en in 1917 voor de uitbreiding van de orde met de eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft. Een grote statutenwijziging vond plaats in De orde werd toen drastisch vereenvoudigd en viel uiteen in vier groepen; de Huisorde, de Orde van Trouw en Verdienste, de Eremedailles en de Kroonorde. Binnen de Huisorde onderscheiden zich de volgende graden: Grootkruis, Groot Erekruis en Erekruis, te verlenen aan Nederlanders en Rijksgenoten. Het ereteken bestaat uit een rood geëmailleerd kruis aan een oranje lint. De Orde van Trouw en Verdienste kent twee verschillende verschijningsvormen, een blauw geëmailleerd kruis in goud en zilver aan een oranje lint, en wordt verleend aan het personeel dat zich door langdurige (40 of 25 jaar) trouwe dienst in heeft gezet voor het Koninklijk Huis. De Eremedailles kennen ook twee afdelingen, die voor Kunst en Wetenschap en voor Voortvarendheid en Vernuft en worden uitsluitend in goud verleend. De verschijningsvorm is nog steeds die uit de instellingsperiode van de Huisorde. De Kroonorde heeft nog steeds het grootst aantal graden: Grootkruis, Groot Erekruis met Plaque, Groot Erekruis, Erekruis met rozet en Erekruis. Daarnaast bestaan er nog de eremedailles in goud, zilver en brons. Het ereteken bestaat uit een wit geëmailleerd kruis met op de achterzijde een koninklijke kroon en hangt aan een oranje moirézijden lint met twee banen van de nationale driekleur. Deze onderscheiding wordt uitsluitend uitgereikt aan buitenlanders, met name tijdens Staatsbezoeken. Tussen 1905 en de grote herziening van 1969, werd de Huisorde ca keer verleend. Vanaf 1969 worden er gemiddeld 25 onderscheidingen per jaar uitgereikt. Bij staatsbezoeken werden de eremedailles in de Kroonorde veelvuldig uitgereikt. De laatste jaren echter is hierin een terughoudend beleid gevoerd. De verlening van de Huisorde geschiedt door de Grootmeester van de Orde, H.M. de Koningin. Zij benoemt de kanselier, de vice-kanselier en de griffier. Voordrachten voor de verlening worden bij de kanselier ingediend. Nadat advies is ingewonnen bij de vicekanselier en de griffier worden die voordrachten voorgelegd aan de Grootmeester. Zij bekrachtigt het voorstel en de griffier draagt zorg voor de uitvoering van het besluit. Naast de Huisorde van Oranje bestaat er nog een tweede Huisorde: de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau. Dit is een orde die gezamenlijk verleend wordt met de Vorst van Luxemburg. In 1858 werd deze orde, op initiatief van hertog Adolf van Nassau- Weilburg, samen met koning-groothertog Willem III in het leven geroepen. Er bestaat maar één klasse, Ridder. In de periode tussen 1890 en 1905 werd de onderscheiding uitsluitend door de Luxemburgse groothertog verleend. In 1905 werden de statuten veranderd en

9 E06 9 werd de orde weer een gezamenlijke orde. Voorwaarden om in aanmerking te komen voor opname in deze orde zijn dat men prins moet zijn van het eigen huis of een persoon die recht heeft op de titel excellentie. Koningin Wilhelmina heeft in haar regeringsperiode slechts één keer de onderscheiding verleend (Generaal Snijders), koningin Juliana geen enkele keer en koningin Beatrix heeft tot heden slechts twee keer de onderscheiding verleend (Nelson Mandela en Max van der Stoel). ARCHIEF EN INVENTARISATIE Tot en met 1976 vonden de werkzaamheden van de griffier, bijgestaan door een administrateur, bij het Koninklijk Huisarchief plaats. Het archief van de kanselarij is zodoende tot die tijd altijd op het Huisarchief bewaard gebleven. De latere administrateurs vonden hun werkplek buiten het Huisarchief en hielden het archief onder hun eigen beheer. Enige jaren geleden zijn alle stukken t/m 1996 overgedragen aan het Huisarchief. Dat de resterende archivalia nog onder beheer van de administrateur zijn gebleven berust uitsluitend op praktische gronden. Met grote tussenpozen is de inventarisatie ter hand genomen en vindt nu zijn resultaat in deze inventaris. RICHTLIJNEN VOOR ONDERZOEK Het archief is gevormd rondom de bij de administratie gebruikelijke brievenboeken en stamboeken van de verleningen. Voor het traceren van een persoon aan wie een Huisorde is verleend kan men het beste de alfabetische kaartenbak raadplegen. Handicap hierbij is dat dit onderdeel van het archief nog bij de huidige administrateur is. Wanneer men de bij de naam vermelde gegevens gevonden heeft, is duidelijk in welk jaar de onderscheiding verleend is. De gegevens verwijzen naar het nummer van de Koninklijke Beschikking van het betreffende jaar. Via de klappers op de brievenboeken is dan de aanwezige correspondentie op te zoeken. Andere onderwerpen betreffende de Huisorde zijn via het inventarisnummer rechtstreeks op te vragen. GERAADPLEEGDE LITERATUUR Evers, Mr. C.H. Onderscheidingen, leidraad voor de decoraties van het konink-rijk der Nederlanden. De Bataafsche Leeuw, Amsterdam, Sanders, Drs. G.P. Voor Ons en Ons Huis, honderd jaar Huisorde van Oranje, Apeldoorn, Steenkamp, Nick. Doe wel en zie niet om, Ridderorden en onderscheidingen in de Nederlanden. SDU Uitgevers, Den Haag, Zelm van Eldik, J.A. van. Moed en Deugd, ridderorden in Nederland. De ontwik-keling van een eigen wereld binnen de Nederlandse samenleving. Walburg Pers, Zutphen, DEN HAAG, MEI 2006 L.J.A. Pennings

10 10 E06 Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Bereik en inhoud BEREIK EN INHOUD De Kanselarij is belast met de uitvoering van de aanvragen tot verlening van onderscheidingen in de Huisorde van Oranje en de Gouden Leeuw van Nassau. Het archief bevat de correspondentie, reglementen en registratie betreffende de verlening van de onderscheidingen.