Timing van ondersteuningsbeleid The sooner we start, the further they go

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Timing van ondersteuningsbeleid The sooner we start, the further they go"

Transcriptie

1 Timing van ondersteuningsbeleid The sooner we start, the further they go Colloquium Tien jaar GOK-decreet Brussel

2 Probleemstelling Persistente sociale ongelijkheid Kinderarmoede stijgt en intergenerationele kansarmoede blijft hoog Maatschappelijke hoop: opwaartse sociale mobiliteit dmv onderwijs Onderwijs slaagt er evenwel niet in om cirkel van kansarmoede te doorbreken Leidt vaak tot discussie over WAT en HOEVEEL we doen. Waarom: (sociaal) beleid te sterke nadruk op curatieve aanpak Extra investeringen gebeuren vaak ná indicatie van ontwikkelingsproblemen Twee redenen waarom dit weinig effectief is 1. Verschillen in cognitieve, taal- en sociaal-emotionele ontwikkeling ontstaan op vroege leeftijd, met name vóór de toegangspoort van het onderwijs 2. Remediëren in het onderwijs, en de menselijke ontwikkeling in het algemeen, is moeilijk: eens kinderen een onderwijsachterstand hebben, is het moeilijk om die nog in te lopen

3 Waarom de voorschoolse periode? If the race is already halfway run even before children begin school, then we clearly need to examine what happens in the earliest years. (Esping-Andersen, 2005) Like it or not, the most important mental and behavioural patterns, once established, are difficult to change once children enter school. (James Heckman, 2004)

4 Als samenleving investeren we veel in mensen, maar heel onevenwichtig over de levenscyclus Rendement van investeringen in menselijke ontwikkeling Investeringen in gezondheid, onderwijs, vervangingsinkomens Mismatch: Verschuiving van curatieve naar preventieve aanpak nodig 0 Leeftijd E. Melhuish (2010) Scottish Parliament s Finance Committee s inquiry into preventative spending

5 Ongelijkheid in de vroege cognitieve ontwikkeling (2-10 jr) 1970 British Cohort study naar socio-economische status Feinstein (2000)

6 Ongelijkheid in de vroege cognitieve ontwikkeling (2-10 jr) 1970 British Cohort study naar socio-economische status Hoge Q op 22 m Feinstein (2003)

7 Testscore woordenschat naar leeftijd (3 en 5 jaar) en socio-economische status (2000 Millenium Cohort study) Blanden & Machin (2010)

8 Waarom de voorschoolse periode? Menselijke vaardigheidsontwikkeling is dynamisch proces (Heckman) Op elk moment van de menselijke ontwikkeling vormen de reeds verworven vaardigheden niet alleen het startkapitaal voor de volgende periode, ze beïnvloeden ook de productiviteit van het leren in de volgende periode skill multiplier effect of ontwikkelingssneeuwbal (best te vergelijken met schuld/spaardynamiek (rentesneeuwbal) Cruciaal om op jonge leeftijd voldoende ontwikkelingskansen te krijgen om de vaardigheidsverwerving op gang te brengen: jongeren die jong kunnen starten met een grotere set van vaardigheden, zijn ook meer efficiënt in de latere verwerving van vaardigheden Onderbouwing vanuit neurologisch onderzoek - specifieke ontwikkelingsfasen in de hersenen (sensitieve én kritische periodes) - vooral vroeg in de levenscyclus met cruciale rol van taalontwikkeling - worden vroege kansen gemist, langdurige effecten die later moeilijker te compenseren zijn - Voorkomen is beter dan genezen (vroege investeringen voorkomen schoolmoeheid, afhaken) Voorkomen is makkelijker dan genezen (vroege investeringen zijn effectiever) Voorkomen is goedkoper dan genezen (vroege investeringen zijn kostenefficiënter)

9 Theorie van dynamische vaardigheidsontwikkeling Carneiro en Heckman (2003) & Cunha e. a. (2005) Vaardigheden zijn het resultaat van investeringen in vaardigheidsontwikkeling gedurende de levenscyclus (familie, scholen, bedrijven) Vaardigheden bouwen voort op elkaar: skill begets skill, motivation begets motivation : I 1 I 2 I t S 0 S 1 S 2 Vaardigheden zijn zelf-produktief: vaardigheden ontwikkelen zich deels automatisch, investeringen blijven doorwerken kruisbestuivingen: binnen én tussen cognitieve en socio-emotionele vaardigheden vroege investeringen vergroten de stock waarop verder gebouwd wordt. Vaardigheden zijn dynamisch complementair: hogere vaardigheidsniveaus maken de investeringen in de volgende periode meer productief. investeringen renderen meer naarmate vaardigheidsniveau hoger is vruchtbare akker vroege investeringen vergroten het rendement van latere investeringen Trekken hogere vaardigheden ook hogere investeringen aan? S t-1 S t

10 Belang technologie van vaardigheidsontwikkeling (voorbeeld: investering I=1 in elke periode) investeringen S' = S +0,2I zelfproductiviteit S' = 1,05S investeringen & zelfproduktiviteit S' = 1,05S + 0,2I invest & zelfprod & dynam complementariteit S' = 1,05S + 0,2I + 0,025SxI

11 Lineaire technologie: verschillen in vroege omgevingen (periode 1-5) en effect van vroege investeringen (periode 6-10) versus late (periode 12-16) low start low start, high early ses low start, low early ses, early compensation high start high start, high early ses low start, low early ses, late compensation Vaardigheidskloof groeit niet Timing van investeringen maakt geen verschil

12 Niet lineaire technologie: verschillen in vroege omgevingen (periode 0-5) en effect van vroege investeringen (periode 6-10) versus late (periode 12-16) low start low start, high early ses low start, low early ses, early compensation high start high start, high early ses low start, low early ses, late compensation Vaardigheidskloof neemt toe onder gelijke behandeling Timing van investeringen: vroege investeringen renderen meer dan late

13 Empirische vaststellingen VS: Cunha & Heckman (2008 & 2010): cohortestude 0-14 jarigen sterke zelfproduktiviteit voor cognitieve en socio-emotionele vaardigheden sterkere complementariteit bij cognitieve dan bij socio-emotionele vaardigheden Cunha & Heckman (2010) naarmate kinderen ouder worden Wordt de complementariteit in produktie van cognitieve vaardigheden nog sterker: het wordt steeds moeilijker om de compenseren voor lage vroegtijdige investeringen Wordt de complementariteit in produktie van socio-emotionele vaardigheden zwakker: ook op latere leeftijd is het makkelijker om te compenseren voor lage vroegtijdige investeringen Wordt ook ondersteund door neuro-biologische evidentie over kritische en sensitieve periodes in de hersenontwikkeling: ernstige deprivatie in vroege ontwikkelingsfase kan langdurige gevolgen hebben op ontwikkeling

14 Vroege sensitiviteit: intensiteit van hersenontwikkeling Nelson (2000) From Neurons to Neighborhoods Hoog Sociale omgangsvormen (piek lft 3 jaar) Taal (piek lft 2 jaar) Emotiecontrole (piek lft 1 jaar) Laag Leeftijd

15 Rendement van investeringen gedurende de levenscyclus Cunha & Heckman (2005), Interpreting the evidence on life cycle skill formation

16 Rendement van investeringen gedurende de levenscyclus Cunha & Heckman (2006) Rendement Kinderen van lagere sociaal-economische groepen Kinderen hogere sociaal-economische groepen Leeftijd Voorschools Leerplicht onderwijs Hoger onderwijs Arbeidsmarkt

17 Voorspelde toename in testscore woordenschat tussen 5-7 jr naar SES en deelname aan voorschoolse voorzieningen (Millenium Cohort study) Becker (2009)

18 Deze technologie verklaart waarom gebeurtenissen in moederschoot of net na de geboorte een voorspellende kracht hebben voor uitkomsten op volwassen leeftijd, vaardigheidskloof kan toenemen zonder dat de school leerlingen ongelijk behandelt toenemende vaardigheidskloof tussen SES-groepen met dezelfde onderwijsinputs niet alleen als resultaat van verschillen in thuis omgeving in de schooljaren maar ook als lange termijn gevolgen van verschillen in thuisomgeving tijdens voorschoolse periode een zelfde onderwijsinvestering een verschillende opbrengst kan teweeg brengen: een zelfde investering zal meer renderen voor kinderen die verder staan in hun ontwikkeling remediëren in onderwijs niet makkelijk is en hoe later dit gebeurt, hoe meer kosten- en tijdsintensief Investeringen bij jonge kinderen een hoog rendement hebben Investeringen bij kinderen tijdens de adolescentie een veel lager rendement hebben zaaien op een minder vruchtbare akker. Indien vroege investeringen bij achtergestelde kinderen niet opgevolgd worden door latere investeringen, het effect afgezwakt wordt

19 Timing van investeringen (vroeg, laat, gebalanceerd) en uitkomsten op volwassen leeftijd Stel: overheid wil de ontwikkeling van kinderen in kwetsbare gezinnen positief beïnvloeden. Hoe kunnen de beschikbare middelen optimaal ingezet worden? Eerste beleidsoptie: Voorschoolse investering die kinderen van de laagste 10% in de vaardigheidsverdeling op de leeftijd van 6 jaar naar het 4 deciel brengt. Om dit te bereiken dienen de investeringen van het laagste deciel naar het 7 deciel gebracht te worden. Dit is een tijdelijke investering die geen opvolging kent. Tweede beleidsoptie: investeringen worden uitgesteld tot de vroege adolescentie (lft jr). De compenserende investeringen zijn van die orde dat ze het gekwalificeerd schoolverlaten tot hetzelfde niveau brengen als in de eerste beleidsoptie. Om dit te bereiken dienen de investeringen tot het hoogste deciel (90-100%) gebracht te worden. De netto verdisconteerde kost van deze investeringen zijn 35% groter dan in de eerste beleidsoptie Late remediëring is mogelijk maar duur. Derde beleidsoptie: optie 1 en 2 worden gecombineerd Vierde beleidsoptie: middelen die nodig zijn in de derde beleidsoptie worden optimaal ingezet over de volledige periode (2-16jr)

20 Timing van investeringen (vroeg, laat, gebalanceerd) en uitkomsten op volwassen leeftijd Cunha & Heckman (2006) Kinderen in kwetsbare gezinnen: Eerste deciel (onderste 10%) in de verdeling van cognitieve en socio-emotionele vaardigheden op leeftijd van 6 jaar Scenario 1 Scenario 2 Scenario 3 Scenario 4 Gekwalificeerd schoolverlaten Deelname aan HO Criminele veroordeling Baseline Voorschoolse interventie: kinderen naar 4 deciel in vaardigheidsverdeling op 6 jaar Interventie tijdens adolescentie: investeringen van 1 naar 9 deciel op leeftijd van jaar Interventie voorschools en tijdens adolescentie Bijstand Verander de initiële condities en gebalanceerde interventie

21 Vergelijking van de effecten van investeringsstrategieën Bron: Cunha and Heckman naar timing van de investering (2006) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gekwalificeerd schoolverlaten geen ingrijpen (kost=0) enkel voorschools (kost=optie1) enkel adolescentie (kost=optie1 +35%) voorschools en tijdens adolescentie (kost=optie1+ optie 2) gebalanceerde investering (kost=optie 1+ optie 2) Deelname aan HO Criminele veroordeling Bijstand

22 Kernidee: paradigmaverschuiving nodig van curatieve naar preventieve acties. Deze paradigmawissel wordt onderbouwd niet alleen vanuit sociale rechtvaardigheid maar ook vanuit efficiëntieoverwegingen. Voorkomen is niet alleen beter dan genezen, het is ook goedkoper. The sooner we start, the further they go

Nood aan een paradigmawissel

Nood aan een paradigmawissel Bestrijding van (kinder)armoede: Nood aan een paradigmawissel 31 mei 2012 ames - Hang it all Vitra Design Charles & Ray Ea Steven Groenez HIVA-KULEUVEN Promotor onderzoekslijn kinderarmoede Vlaams armoedesteunpunt

Nadere informatie

Onderwijs: tussen efficiëntie en sociale rechtvaardigheid

Onderwijs: tussen efficiëntie en sociale rechtvaardigheid Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Onderwijs: tussen efficiëntie en sociale rechtvaardigheid Steven Groenez HIVA-KULEUVEN Steunpunt studie-en schoolloopbanen Vlaams armoedesteunpunt Probleemstelling

Nadere informatie

Kinderarmoedebestrijding. Senaat, 22 juni 2015. Frederic Vanhauwaert, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede

Kinderarmoedebestrijding. Senaat, 22 juni 2015. Frederic Vanhauwaert, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede Kinderarmoedebestrijding Senaat, 22 juni 2015 Frederic Vanhauwaert, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede Kinderarmoedebestrijding 1. Voorstelling 2. Algemeen 3. Welke maatregelen zijn er nodig? 4.

Nadere informatie

Wat is meertaligheid. Wat is meertaligheid. Enkele begrippen. Meertaligheid in cijfers

Wat is meertaligheid. Wat is meertaligheid. Enkele begrippen. Meertaligheid in cijfers Kinderen en hun ouders ondersteunen in het proces van meertalige taalontwikkeling Focus op de thuistaal Hilde De Smedt Wat is meertaligheid Individuen worden MEERTALIG genoemd als ze de competentie hebben

Nadere informatie

Situering van het onderzoek

Situering van het onderzoek Opgroeien in een kansarm gezin. Kansarme ouders bevraagd over de opvoeding en ontwikkeling van hun kind Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Goedroen Juchtmans & Steven Groenez 29 april 2016

Nadere informatie

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel Behandeleffecten in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel Treatment effects in Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel S. Daamen-Raes Eerste begeleider: Dr. W. Waterink Tweede begeleider:

Nadere informatie

V O O R L I C H T I N G. Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist

V O O R L I C H T I N G. Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist V O O R L I C H T I N G Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist w w w. c hild -suppor t -euro pe.c om 1 Zorgen voor

Nadere informatie

Kwetsbare jongeren versterken door onderwijs. Christiane Timmerman CeMIS USAB 22 februari 2016

Kwetsbare jongeren versterken door onderwijs. Christiane Timmerman CeMIS USAB 22 februari 2016 Kwetsbare jongeren versterken door onderwijs Christiane Timmerman CeMIS USAB 22 februari 2016 SES Onderwijs Socio economische situatie beïnvloedt onderwijskansen Vroegtijdig schoolverlatenbeïnvloedt socioeconomische

Nadere informatie

Opgave 2 Religie en integratie

Opgave 2 Religie en integratie Opgave 2 Religie en integratie Bij deze opgave horen tekst 3 en figuur 1 en 2 uit het bronnenboekje. Inleiding Zijn Islamieten die geïntegreerd zijn minder religieus? Is integreren moeilijker als iemand

Nadere informatie

PIAAC Studiedag. Workshop 4: Maakt ons secundair onderwijs de leerlingen vaardig genoeg voor de 21ste eeuw? Brussel, 20 maart 2014

PIAAC Studiedag. Workshop 4: Maakt ons secundair onderwijs de leerlingen vaardig genoeg voor de 21ste eeuw? Brussel, 20 maart 2014 PIAAC Studiedag Workshop 4: Maakt ons secundair onderwijs de leerlingen vaardig genoeg voor de 21ste eeuw? Brussel, 20 maart 2014 PIAAC: Programme for the International Assessment of Adult Competencies

Nadere informatie

De invloed van de zomervakantie op het leren van jonge kinderen. Pieter Verachtert, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Pol Ghesquière

De invloed van de zomervakantie op het leren van jonge kinderen. Pieter Verachtert, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Pol Ghesquière De invloed van de zomervakantie op het leren van jonge kinderen Pieter Verachtert, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Pol Ghesquière 1 Inhoud presentatie 1. Probleemstelling 2. Literatuur 3. Onderzoeksvragen

Nadere informatie

Hersenen. Gevoelens, gedachten en gedrag.

Hersenen. Gevoelens, gedachten en gedrag. CHILD SUPPORT Developmental and Community Based Mental Health P s y c h o d i a g n o s t i s c h e n B e h a n d e l c e n t r u m K i n d e r e n A d o l e s c e n t e n V o l w a s s e n e n W e t e

Nadere informatie

Duurzame Inzetbaarheid. Frank Brinkmans Rccm RCMC RCDI, 26 oktober 2018 Senior Consultant Duurzame Inzetbaarheid

Duurzame Inzetbaarheid. Frank Brinkmans Rccm RCMC RCDI, 26 oktober 2018 Senior Consultant Duurzame Inzetbaarheid Duurzame Inzetbaarheid Frank Brinkmans Rccm RCMC RCDI, 26 oktober 2018 Senior Consultant Duurzame Inzetbaarheid Dank voor jullie aanwezigheid! Tip 1 Zorg voor een duidelijk kader Definitie van Duurzame

Nadere informatie

WELBEVINDEN, ACADEMISCH ZELFCONCEPT EN MOTIVATIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS

WELBEVINDEN, ACADEMISCH ZELFCONCEPT EN MOTIVATIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS WELBEVINDEN, ACADEMISCH ZELFCONCEPT EN MOTIVATIE IN HET SECUNDAIR ONDERWIJS Het effect van een jaar naar school gaan op niet-cognitieve uitkomsten van leerlingen Naomi Van den Branden naomi.vandenbranden@kuleuven.be

Nadere informatie

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa NCVGZ April 2013 Andrea de Winter EU-FP7-IROHLA Jaap Koot & Menno Reijneveld Omvang en aard van problemen met gezondheidsvaardigheden Doelen

Nadere informatie

Vroegtijdig schoolverlaten in Vlaams onderwijs

Vroegtijdig schoolverlaten in Vlaams onderwijs Vroegtijdig schoolverlaten in Vlaams onderwijs Inhoudstafel Wat is vroegtijdig schoolverlaten? Voorgeschiedenis - Europa - Vlaanderen Vroegtijdig schoolverlaten Monitoring in Vlaanderen Cijferrapport VSV

Nadere informatie

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) In dit proefschrift onderzoeken we de volwassen sociaal-economische uitkomsten van jongeren die een deel van hun jeugd in een justitiële jeugdinrichting hebben doorgebracht.

Nadere informatie

Intergenerationele overdracht van criminaliteit. Steve van de Weijer

Intergenerationele overdracht van criminaliteit. Steve van de Weijer Intergenerationele overdracht van criminaliteit Steve van de Weijer s.vande.weijer@vu.nl GODDARD (1912): THE KALLIKAK FAMILY: A STUDY IN THE HEREDITY OF FEEBLE-MINDEDNESS 2 KRITIEK OP GODDARD EN DUGDALE

Nadere informatie

HOOGBEGAAFD? Verschillende theorieën en modellen; verschil in nadruk

HOOGBEGAAFD? Verschillende theorieën en modellen; verschil in nadruk Enschede, 21 oktober 2014 Hoogbegaafd en. Lianne Hoogeveen HOOGBEGAAFD? Verschillende theorieën en modellen; verschil in nadruk Meest gangbaar op dit moment in Nederland (en daarbuiten): een multidimensionaal,

Nadere informatie

Kinderarmoede. Katrien Verhegge Administrateur-generaal

Kinderarmoede. Katrien Verhegge Administrateur-generaal Kinderarmoede Katrien Verhegge Administrateur-generaal Inleiding Decretale opdracht Kinderarmoede wicked problem Benaderen vanuit transitiedenken Kinder- en mensenrechten belangrijke toetsstenen Monitoring

Nadere informatie

Pedagogisch ondersteuningsaanbod op maat voor 20 kleuterscholen in 2012-2013

Pedagogisch ondersteuningsaanbod op maat voor 20 kleuterscholen in 2012-2013 PROJECTOPROEP Hoe omgaan met kinderarmoede op school? Toerusten van leerkrachten in het kleuteronderwijs om beter steun te verlenen aan kansarme kinderen Diego Cervo Pedagogisch ondersteuningsaanbod op

Nadere informatie

Gok is overal Gelijke onderwijskansen realiseren op alle niveaus

Gok is overal Gelijke onderwijskansen realiseren op alle niveaus Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Gok is overal Gelijke onderwijskansen realiseren op alle niveaus Prof. Dr. I. Nicaise KU Leuven (HIVA / PPW) Deel 1 INLEIDING 17-2-2017 2 Armoederisico (%)

Nadere informatie

RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie. Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16.

RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie. Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16. RTI: een prachtig instrument om zicht te krijgen op het effect van je instructie Beurs Beter begeleiden, 17 april 2012, 15.15-16.00 uur Vragen die beantwoord worden: Wat is RTI, wat zijn het doel en de

Nadere informatie

Onlinelerenleren.nl. Online studievaardigheidstrainingen voor groep 8 t/m examenjaar VO

Onlinelerenleren.nl. Online studievaardigheidstrainingen voor groep 8 t/m examenjaar VO Onlinelerenleren.nl Leren studeren voor nu én later Online studievaardigheidstrainingen voor groep 8 t/m examenjaar VO De Maltha groep Al meer dan 34 jaar een voorloper op het gebied van leerlingbegeleiding

Nadere informatie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie 1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011

Nadere informatie

Visie Taalstimulering en meertaligheid Kind en Gezin

Visie Taalstimulering en meertaligheid Kind en Gezin Visie Taalstimulering en meertaligheid Kind en Gezin VLOR studiedag 3 februari 2012 Taal = hot item Arme peuters ook taalarm (16/03/2009) Steeds minder baby s met Nederlands als thuistaal geboren (4/12/2010)

Nadere informatie

Stay In Or Drop Out (SIODO)

Stay In Or Drop Out (SIODO) Stay In Or Drop Out (SIODO) 22 oktober 2013 Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Promotie onderzoek 2010-2014 The early identification of risk factors on the pathway to school dropout Prof dr. Frans

Nadere informatie

Argumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken?

Argumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken

Nadere informatie

«WELZIJNSBAROMETER 2010» SAMENVATTING EN CONCLUSIES

«WELZIJNSBAROMETER 2010» SAMENVATTING EN CONCLUSIES «WELZIJNSBAROMETER 2010» SAMENVATTING EN CONCLUSIES Brussel wordt gekenmerkt door een grote concentratie van armoede in de dichtbevolkte buurten van de arme sikkel in het centrum van de stad, met name

Nadere informatie

Samenwerkingskansen ter versterking van de optimale ontwikkeling en gezondheid van kleuters

Samenwerkingskansen ter versterking van de optimale ontwikkeling en gezondheid van kleuters Samenwerkingskansen ter versterking van de optimale ontwikkeling en gezondheid van kleuters Myriam Vanoudenhove VWVJ/VCLB Melissa Peeters VCLB Monica Bulcke VWVJ Zorg om de jeugd in Vlaanderen Departement

Nadere informatie

Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker

Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker Oudere patiënt met chronisch nierfalen: wel of geen start dialyse? Wouter Verberne, arts-onderzoeker Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Sociaaleconomische verschillen in gezondheidsgedrag: recente resultaten uit de GLOBE-studie

Sociaaleconomische verschillen in gezondheidsgedrag: recente resultaten uit de GLOBE-studie Sociaaleconomische verschillen in gezondheidsgedrag: recente resultaten uit de GLOBE-studie Joost Oude Groeniger Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg GLOBE-symposium 10 maart 2017 De rol van gezondheidsgedrag

Nadere informatie

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013

Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension. Final GIFTED Model May 2013 Groundbreaking Innovative Financing of Training in a European Dimension Final GIFTED Model May 2013 Project Reference no. 517624-LLP-1-2011-1-AT-GRUNDTVIG-GMP Workpackage no. WP 3 Test and Validation Deliverable

Nadere informatie

Controller waar gaat gij heen?

Controller waar gaat gij heen? Controller waar gaat gij heen? Business partner? Of ook politieagent? Concerncontrol binnen de Gemeente Seminar de Reehorst Ede 15 maart 2018 rob@schapink.nl Achtergrond / aanleiding seminar Seminar concern

Nadere informatie

Doorbreken van de cirkel van intergenerationele overdracht van geweld

Doorbreken van de cirkel van intergenerationele overdracht van geweld Onderzoek naar maatschappelijke vraagstukken Doorbreken van de cirkel van intergenerationele overdracht van geweld VoorZorg doorbreekt de cirkel Onderzoeksprogramma Hoe effectief zijn we in het beschermen

Nadere informatie

Excellence for productivity?

Excellence for productivity? Seminar, directie Kennis, Aanleiding Belang human capital voor productiviteit is onomstreden Maar hoe werkt het: via brede basis van goed opgeleide werknemers of juist door toppers? Recente economische

Nadere informatie

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6

Nadere informatie

BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting

BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting BRUSSELS ARMOEDERAPPORT 2015 Welzijnsbarometer: samenvatting De Welzijnsbarometer verzamelt jaarlijks een reeks indicatoren die verschillende aspecten van armoede in het Brussels Gewest belichten. De sociaaleconomische

Nadere informatie

Preventie van gedragsproblemen Maatschappelijke relevantie en beleid

Preventie van gedragsproblemen Maatschappelijke relevantie en beleid Preventie van gedragsproblemen Maatschappelijke relevantie en beleid Hans Koot Vrije Universiteit Relevantie en beleid 1. Voor preventie van gedragsproblemen is de vroege levensfase erg belangrijk 2. In

Nadere informatie

Kinderopvang = instrument in strijd tegen kinderarmoede

Kinderopvang = instrument in strijd tegen kinderarmoede Kinderopvang = instrument in strijd tegen kinderarmoede Kinderopvang heeft verschillende functies: een economische functie, een pedagogische en een sociale functie. Kwalitatieve kinderopvang weet deze

Nadere informatie

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Improving Mental Health by Sharing Knowledge Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Alcohol en opvoeding 15 Ouders rond 2008 onderschatten alcoholgebruik van hun kinderen

Nadere informatie

VROEGTIJDIGE INTERVENTIE BELEIDSAANBEVELINGEN

VROEGTIJDIGE INTERVENTIE BELEIDSAANBEVELINGEN VROEGTIJDIGE INTERVENTIE BELEIDSAANBEVELINGEN Inleiding Het doel van dit document is het bieden van een overzicht van de belangrijkste conclusies en aanbevelingen die de analyse, die het European Agency

Nadere informatie

University of Groningen. Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin

University of Groningen. Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin University of Groningen Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

21 e -eeuwse vaardigheden

21 e -eeuwse vaardigheden Scholen maken werk van 21 e -eeuwse vaardigheden NOT 2019, 22 januari Kirsten Krebbekx, Yvonne van Ravenstein, Nick Leeuwenburg, Maaike Rodenboog, Sigrid Loenen, Stéfanie van Tuinen Opzet bijeenkomst 21

Nadere informatie

Een goed begin Over de ontwikkeling van de hersenen bij baby s

Een goed begin Over de ontwikkeling van de hersenen bij baby s 7 november 2019 Een goed begin Over de ontwikkeling van de hersenen bij baby s Sabine Hunnius De wereld door de ogen van een baby De wereld door de ogen van een baby 1918 1918 "When the baby is just born,

Nadere informatie

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning

Preventie van Alcoholgebruik. Ina Koning Van wetenschap naar praktijk: Preventie van Alcoholgebruik Ina Koning Drinkt onze jeugd? Een impressie... i.koning@uu.nl We weten dat De feiten... Vroegtijdig drinken (Verdurmen et al., 2012): 13 jaar

Nadere informatie

2. Op welke manier verloopt de samenwerking tussen VDAB en school in de gezamenlijke aanpak van NEET-jongeren/vroegtijdige schoolverlaters?

2. Op welke manier verloopt de samenwerking tussen VDAB en school in de gezamenlijke aanpak van NEET-jongeren/vroegtijdige schoolverlaters? SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 312 van ROBRECHT BOTHUYNE datum: 3 februari 2017 aan PHILIPPE MUYTERS VLAAMS MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT NEET-jongeren - Actieplan samen tegen schooluitval Het

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. (Dutch Summary)

Nederlandse Samenvatting. (Dutch Summary) Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) Het aantal oudere mensen in onze maatschappij groeit en de komende jaren zal dit alleen nog maar meer toenemen. De verwachting is dat het aantal mensen dat 65 jaar

Nadere informatie

Uitdagingen bij de vermaatschappelijking van de zorg

Uitdagingen bij de vermaatschappelijking van de zorg Uitdagingen bij de vermaatschappelijking van de zorg Koen Hermans LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy Centrum voor sociologisch onderzoek Professionele zorg in Vlaanderen is succesverhaal

Nadere informatie

De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs

De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs De effecten van demografische ontwikkelingen op het onderwijs Modus Inleiding Carlien de Witt Hamer In dit artikel worden de effecten beschreven die de demografische ontwikkelingen van de periode 1997-2001

Nadere informatie

online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. Iedereen

online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. Iedereen Iedereen online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. 96 Telenet Jaarverslag 2012 Duurzaamheid Telenet Foundation Telenet Foundation

Nadere informatie

Indicatoren m.b.t. het recht op onderwijs

Indicatoren m.b.t. het recht op onderwijs Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Indicatoren m.b.t. het recht op onderwijs Ides Nicaise KU Leuven (HIVA / PPW) WELK RECHT? VISIES OP DEMOCRATISCH ONDERWIJS 2 Welk recht? Twee opvattingen

Nadere informatie

Bouwstenen van numerieke vaardigheden: Associaties tussen hoeveelheid en ruimte

Bouwstenen van numerieke vaardigheden: Associaties tussen hoeveelheid en ruimte Bouwstenen van numerieke vaardigheden: Associaties tussen hoeveelheid en ruimte Theoretische achtergrond De invloed van cultuur en embodiment op quantityspace mapping bij peuters Strategiegebruik bij quantity-space

Nadere informatie

Hans Stegeman. h a r m o n i e Vloeiend Vooruit. Schokkend Samen. r e v o l u t i e. e v o l u t i e. Trage Twist. Dynamisch Divers Vier vergezichten

Hans Stegeman. h a r m o n i e Vloeiend Vooruit. Schokkend Samen. r e v o l u t i e. e v o l u t i e. Trage Twist. Dynamisch Divers Vier vergezichten e v o l u t i e h a r m o n i e Vloeiend Vooruit Schokkend Samen r e v o l u t i e Trage Twist c o n f l i c t Dynamisch Divers Vier vergezichten Hans Stegeman Kennis & Economisch Onderzoek Inleiding Programma

Nadere informatie

Vroeg, Voortdurend en Integraal

Vroeg, Voortdurend en Integraal Vroeg, Voortdurend en Integraal Landelijk programma ketens vroege signalering, diagnostiek, zorg, onderwijs en ondersteuning kinderen met beperkingen en hun gezin Vroeg, Voortdurend en Integraal (VVI)

Nadere informatie

Even voorstellen. Sonia Sjollema. Directeur NSvP: PhD Brunel University Londen

Even voorstellen. Sonia Sjollema. Directeur NSvP:   PhD Brunel University Londen Even voorstellen Sonia Sjollema Directeur NSvP: www.innovatiefinwerk.nl PhD Brunel University Londen Aandacht voor toekomst van werk, robotisering, skills en leven lang leren 13% Van de laagopgeleide

Nadere informatie

The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands

The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands The Effectiveness of Community Schools: Evidence from the Netherlands Proefschrift Marieke Heers (gepromoveerd 3 oktober in Maastricht; promotoren prof.dr. W.N.J. Groot en prof.dr. H. Maassen van den Brink)

Nadere informatie

De effecten op lange termijn van vroegtijdig schoolverlaten in Vlaanderen

De effecten op lange termijn van vroegtijdig schoolverlaten in Vlaanderen De effecten op lange termijn van vroegtijdig schoolverlaten in Vlaanderen Jan Van Damme, Marc Blommaert, Carl Lamote en Jo Meyer SSL-studiedag 5 juni 2013 www.steunpuntssl.be Evidentie uit literatuur e

Nadere informatie

Het Vlaamse secundair onderwijs internationaal vergeleken

Het Vlaamse secundair onderwijs internationaal vergeleken Het Vlaamse secundair onderwijs internationaal vergeleken Jeroen Lavrijsen Doctoraatsonderzoeker, HIVA - KU Leuven www.steunpuntssl.be Structuur secundair onderwijs Focus op twee kenmerken van het secundair

Nadere informatie

4 jaar geleden.. onderzoek op het gebied van baby s en peuters en de vroege ouder-kind relatie enorm toegenomen.

4 jaar geleden.. onderzoek op het gebied van baby s en peuters en de vroege ouder-kind relatie enorm toegenomen. De laatste decennia is wetenschappelijk onderzoek op het gebied van baby s en peuters en de vroege ouder-kind relatie enorm toegenomen. Meer kennis over het belang en over factoren die de ontwikkeling

Nadere informatie

My Inspiration I got my inspiration from a lamp that I already had made 2 years ago. The lamp is the you can see on the right.

My Inspiration I got my inspiration from a lamp that I already had made 2 years ago. The lamp is the you can see on the right. Mijn Inspiratie Ik kreeg het idee om een variant te maken van een lamp die ik al eerder had gemaakt. Bij de lamp die in de onderstaande foto s is afgebeeld kun je het licht dimmen door de lamellen open

Nadere informatie

Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L B R U S S E L

Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L B R U S S E L Neurowetenschap en Onderwijs W O E N S D A G 2 9 A P R I L 2 0 1 5 B R U S S E L Stelling Stelling: Goed onderwijs betrekt de resultaten van cognitieve neurowetenschappen en de neuropedagogiek in de besluitvorming

Nadere informatie

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility. RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede

Nadere informatie

Ja, leraren kunnen kansarmoede aanpakken in hun klas

Ja, leraren kunnen kansarmoede aanpakken in hun klas Ja, leraren kunnen kansarmoede aanpakken in hun klas Leraren voelen zich vaak machteloos tegenover kinderarmoede. Toch kunnen ze het leren en leven van kinderen in armoede duurzaam verbeteren: door hun

Nadere informatie

Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012. Bijeenkomst 11: ontwikkeling

Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012. Bijeenkomst 11: ontwikkeling Kinderen Ontwikkelen en Leren 201-2012 Bijeenkomst 11: ontwikkeling Terugblik bijeenkomst 10 Presentatie ontwikkelingsgebieden Indeling ontwikkelingsgebieden Casus: stel je probleemverklaring op. Bijeenkomst

Nadere informatie

Strategische personeelsplanning objectief onderbouwen met People Analytics

Strategische personeelsplanning objectief onderbouwen met People Analytics Strategische personeelsplanning objectief onderbouwen met People Analytics Na het lezen van deze white paper weet u: Wat een strategische personeelsplanning (SPP) is Hoe organisaties veranderen door automatisering

Nadere informatie

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse

Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Wim Groot & Henriette Maassen van den Brink In samenwerking met Annelies Notenboom, Karin Douma en Tom Everhardt, APE Den Haag

Nadere informatie

Kansenbeleid in (Zuid-)Limburg paul jungbluth 10 5 2010

Kansenbeleid in (Zuid-)Limburg paul jungbluth 10 5 2010 Kansenbeleid in (Zuid-)Limburg paul jungbluth 10 5 2010 Algemene probleemstelling 3 15 jarigen Hoe ernstig is de situatie rondom autochtone kansarmen in termen van: - prestaties - achtergrond - segregatie

Nadere informatie

Laaggeletterdheid in Vlaardingen Dr. Christine Clement. Ruim denken - 21 november 2016

Laaggeletterdheid in Vlaardingen Dr. Christine Clement. Ruim denken - 21 november 2016 Laaggeletterdheid in Vlaardingen Dr. Christine Clement Ruim denken - 21 november 2016 Vraag: Wat is laaggeletterdheid? Wat kunnen laaggeletterde mensen wel of niet lezen/schrijven? A. Niets B. Maximaal

Nadere informatie

Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer

Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer Met opmaak: Links: 3 cm, Rechts: 2 cm, Boven: 3 cm, Onder: 3 cm, Breedte: 21 cm, Hoogte: 29,7 cm Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer Stigmatisation of Persons

Nadere informatie

Richtlijn Opvoedondersteuning (2013)

Richtlijn Opvoedondersteuning (2013) Richtlijn Opvoedondersteuning (2013) Onderbouwing Uitgangsvraag Hoe verhouden de kosten en baten van preventie van opvoed- en psychosociale problemen en opvoedingsondersteuning zich tot elkaar? Conclusies

Nadere informatie

Mindset en Effectief studeren

Mindset en Effectief studeren Mindset en Effectief studeren 2015 Geert Jan Roelofs Studieadviseur/docent Julius Instituut Dept. Natuur en Sterrenkunde, UU 1) Je intelligentie is een soort basis eigenschap van je waar je weinig aan

Nadere informatie

Onderwijscentrum Gent. Raakpunten GSIW

Onderwijscentrum Gent. Raakpunten GSIW Onderwijscentrum Gent Raakpunten GSIW Gent Stad in Werking Onderwijscentrum Gent, 20 december 2017 1. Uitdaging 2. Rol Onderwijscentrum 3. Structuur en netwerk 4. Raakpunten Visie 5. Raakpunten inhoudelijk

Nadere informatie

8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel

8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel 8 essentiële stappen voor leiders van de toekomst Michael Jongeneel Disrupties in zakelijke omgeving Technologie Decentralisatie Wetgeving Veroudering Disrupties in zakelijke omgeving Technologie Decentralisatie

Nadere informatie

Duurzame inzetbaarheid Op de arbeidsmarkt van morgen. Luc Sels Decaan Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen

Duurzame inzetbaarheid Op de arbeidsmarkt van morgen. Luc Sels Decaan Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen Duurzame inzetbaarheid Op de arbeidsmarkt van morgen Luc Sels Decaan Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen Talenten paraat Procentuele jaargroei arbeidsvolume en werknemers 03 (Vlaams Gewest; 2008-I

Nadere informatie

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door:

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Stay in or drop out 10 november 2011 Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Promotie onderzoek 2010-2014 Symptom dimensions in youth on the pathway to drop-out Prof. Dr. Frans Feron Dr. Petra Verdonk

Nadere informatie

Verhoging pensioenleeftijd in praktijk

Verhoging pensioenleeftijd in praktijk Verhoging pensioenleeftijd in praktijk Claudette Blankestijn Elianne Janssen 30 januari 2012 Pensioenseminar Maastricht University Verhoging pensioenleeftijd in praktijk Onderzoek onder werkgevers Wat

Nadere informatie

HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE

HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Vrije Universiteit Brussel UMC St Radboud, Nijmegen NPi, Amersfoort 1 NVMT 4e LUSTRUM VAN HARTE PROFICIAT 2 WAAROM

Nadere informatie

Jongereneducatie 2.0. Maria Kuiken & Gerard Kern. Kennisdag ROV Oost-Nederland 10 december 2015

Jongereneducatie 2.0. Maria Kuiken & Gerard Kern. Kennisdag ROV Oost-Nederland 10 december 2015 Jongereneducatie 2.0 Maria Kuiken & Gerard Kern Kennisdag ROV Oost-Nederland 10 december 2015 De vraag Centrale vraag Is wat we doen nog steeds effectief voor de verschillende doelgroepen? Kansen en mogelijkheden?

Nadere informatie

PIAAC IN FOCUS 1: IS ONDERWIJS WEL EEN HEFBOOM VOOR HET WEGWERKEN VAN HET GELETTERDHEIDSDEFICIT?

PIAAC IN FOCUS 1: IS ONDERWIJS WEL EEN HEFBOOM VOOR HET WEGWERKEN VAN HET GELETTERDHEIDSDEFICIT? PIAAC IN FOCUS 1: IS ONDERWIJS WEL EEN HEFBOOM VOOR HET WEGWERKEN VAN HET GELETTERDHEIDSDEFICIT? Samenvatting Volwassenen met een lage sociaal-economische status behalen gemiddeld een lager geletterdheidsniveau

Nadere informatie

Langer doorwerken valt nog niet mee. Of toch wel? Meningen en scenario s over werk en pensioen

Langer doorwerken valt nog niet mee. Of toch wel? Meningen en scenario s over werk en pensioen Langer doorwerken valt nog niet mee. Of toch wel? Meningen en scenario s over werk en pensioen Leo van Wissen, NIDI AG jaarcongres 2 juni 2016, Amersfoort Wat ga ik vertellen? Hoe denken werknemers over

Nadere informatie

Universeel en geïntegreerd. Paul Leseman

Universeel en geïntegreerd. Paul Leseman Universeel en geïntegreerd Paul Leseman Waarom geïntegreerd? Lappendeken van voorzieningen, meerdere voorzieningen in combinatie, formele en informele vormen tegelijk. Weinig stabiliteit in termen van

Nadere informatie

Symposium Kindcentra 2020

Symposium Kindcentra 2020 Symposium Kindcentra 22 s-gravenhage, 9 Oktober 215 Willem Adema, D.Phil Senior Economist, OECD Social Policy Division Cognitieve ontwikkeling van kinderen Ondersteunen van arbeidsparticipatie van ouders

Nadere informatie

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren Jelle Jolles Centrum Brein & Leren/AZIRE Vrije Universiteit Amsterdam Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren 1 Toe naar een grootschalige aanpassing

Nadere informatie

De Toekomst van Europa. Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema

De Toekomst van Europa. Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema De Toekomst van Europa Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema Opzet van het college 1. Balans tussen huidige problemen en de theoretische lens. 2. Politieke economie van Europese integratie.

Nadere informatie

Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition)

Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) C.R.C. Huizinga-Arp Click here if your download doesn"t start automatically Zo werkt het in de apotheek (Basiswerk AG) (Dutch Edition) C.R.C.

Nadere informatie

De peilingsresultaten PAV in internationaal perspectief Colloquium peiling PAV, Brussel, 11 juni 2014

De peilingsresultaten PAV in internationaal perspectief Colloquium peiling PAV, Brussel, 11 juni 2014 De peilingsresultaten PAV in internationaal perspectief Colloquium peiling PAV, Brussel, 11 juni 2014 Een internationaal onderzoek dat om de drie jaar jongeren aan het einde van hun verplichte schoolloopbaan

Nadere informatie

VO Raad 5 april Is ons onderwijsbestel nog wel toegerust voor de 21e eeuwse schoolloopbaan? Louise Elffers

VO Raad 5 april Is ons onderwijsbestel nog wel toegerust voor de 21e eeuwse schoolloopbaan? Louise Elffers VO Raad 5 april 2017 Is ons onderwijsbestel nog wel toegerust voor de 21e eeuwse schoolloopbaan? Louise Elffers Waar wil ik met jullie over nadenken? Nadenken over ons onderwijsstelsel in de 21 e eeuw

Nadere informatie

Evidence piramide. Gecontroleerde studies. Welk studie type? 19/02/2013. 3 me ta.eu. Niet dezelfde piramide voor elke vraag. me ta.eu. me ta.

Evidence piramide. Gecontroleerde studies. Welk studie type? 19/02/2013. 3 me ta.eu. Niet dezelfde piramide voor elke vraag. me ta.eu. me ta. Niet dezelfde piramide voor elke vraag Evidence piramide Gecontroleerde studies Welk studie type? 3 1 Effect van roken op longkaner Richard Doll 1951: prospectieve studie 2/3 mannelijke Britse artsen Goede

Nadere informatie

In dienst van kinderen, jongeren en hun ouders

In dienst van kinderen, jongeren en hun ouders Gastdocent: Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist http://www.child-support-europe.com In dienst

Nadere informatie

Opdracht bij stappenplan kwaliteitsontwikkeling

Opdracht bij stappenplan kwaliteitsontwikkeling Opdracht bij stappenplan kwaliteitsontwikkeling Rubriek: De school stimuleert de ontwikkeling van alle lerenden Deelrubriek: De lerende begeleiden Kwaliteitsverwachting B2 Het schoolteam biedt de begeleiding

Nadere informatie

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties

Nadere informatie

Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek. 12 maart 2015

Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek. 12 maart 2015 Evaluatie van het Smaaklessen groentemenu onderzoek 12 maart 2015 Opbouw presentatie Waarom onderzoek Voorgaand onderzoek naar Smaaklessen Resultaten van het Smaaklessen groentemenu onderzoek Waarom effectonderzoek?

Nadere informatie

Goede inzetbaarheid oudere medewerkers vereist beter HR-beleid

Goede inzetbaarheid oudere medewerkers vereist beter HR-beleid Goede inzetbaarheid oudere medewerkers vereist beter HR-beleid Andries de Grip, Didier Fouarge en Raymond Montizaan Context Netspar Brief Het Nederlandse pensioenstelsel is de afgelopen jaren sterk veranderd:

Nadere informatie

SAMENVATTING SAMENVATTING

SAMENVATTING SAMENVATTING Goed kunnen lezen is een van de belangrijkste vaardigheden in de huidige informatiemaatschappij, waarin communicatie en informatie centraal staan. Lezen is dan ook een onderwerp waar veel onderzoek naar

Nadere informatie

Intergenerationele rechtvaardigheid en pensioenen. Erik Schokkaert

Intergenerationele rechtvaardigheid en pensioenen. Erik Schokkaert Intergenerationele rechtvaardigheid en pensioenen Erik Schokkaert 1 1. Inleiding diepe emoties zonder veel analyse moeilijke technische argumenten verbergen ethische en sociale implicaties ideologische

Nadere informatie

DAT ZOEKEN WE UIT! HOE TE KOMEN TOT EEN ONDERZOEKSPROGRAMMERING t.b.v. Effecten van toezicht & Handhaving en gedrag?

DAT ZOEKEN WE UIT! HOE TE KOMEN TOT EEN ONDERZOEKSPROGRAMMERING t.b.v. Effecten van toezicht & Handhaving en gedrag? DAT ZOEKEN WE UIT! HOE TE KOMEN TOT EEN ONDERZOEKSPROGRAMMERING t.b.v. Effecten van toezicht & Handhaving en gedrag? Symposium "Handhaving & Toezicht: een kwestie van effectief beïnvloeden" F. Willemsen,

Nadere informatie

Armoede, opvoeden en gevolgen voor ontwikkeling kinderen. Hilde Kalthoff

Armoede, opvoeden en gevolgen voor ontwikkeling kinderen. Hilde Kalthoff Armoede, opvoeden en gevolgen voor ontwikkeling kinderen Hilde Kalthoff Inhoud presentatie Cijfers en risicogroepen Invloed op welbevinden Eerste jaren hersenontwikkeling, armoede en hechting Armoede,

Nadere informatie