Maasheggen beheerpilot

Transcriptie

1 Maasheggen beheerpilot Maatwerk werpt vruchten af In opdracht van Werkgroep Beheer Maasheggen, subwerkgroep van IGP Maasheggen oktober 2014

2 1. Inleiding In het kader van het Integraal Gebiedsprogramma (IGP) Maasheggen en via het communicatieve traject is en wordt er veel in het Maasheggen gebied geïnvesteerd. Tegelijkertijd wijst de praktijk uit dat het huidige beheer en onderhoud niet overal het gewenste resultaat oplevert. De totale lengte aan heggen in het gebied tussen Cuijk en Maashees bedraagt 219 km (nulmeting 2010). In het kader van herstelprojecten is daar de afgelopen jaren 13 km aan toegevoegd. Het aantal km heg buiten de reservaatsgebieden is 147. Op 31 km daarvan is een onderhoudsovereenkomst van toepassing. Deze zijn als volgt verdeeld: pakket knip/scheerhaag jaarlijks (PSAN): 6,14 km, knip/scheer 2-3 jaarlijks (SNL) 10 km en pakket struweelhaag 6-12 jaar (SNL): 15 km. Omdat het jaarlijks knippen/klepelen niet is gewenst, is het pakket knip- en scheerheg, 2-3 jaarlijkse cyclus ingevoerd ter vervanging van het jaarlijks knippen. Echter, ook dit pakket sluit niet aan op het cultuurhistorische karakter van de Maasheggen dat van oudsher bestaat uit struweelhagen. Daarnaast is uit onderzoek van de Provincie gebleken dat struweelhagen een aanmerkelijk hogere natuurwaarde hebben dan kniphagen. Zo is geconstateerd dat intensivering van het heggenonderhoud negatieve gevolgen heeft voor de broedvogelpopulaties in het gebied (Heggen en vogels in de Maasvallei, relaties tussen vogelrijkdom, heghoogte en beheersovereenkomsten, Provincie Noord-Brabant, directie Ecologie, 2008). In het rapport wordt aanbevolen deze negatieve gevolgen te betrekken bij een evaluatie van de beheerpakketten. Gelet hierop zou het pakket knip- en scheerheg daarom slechts in beperkte mate ingezet moeten worden, bijvoorbeeld op plekken waar struweelhagen om specifieke redenen niet gewenst zijn: in geval van ruimtegebrek langs landbouwwegen, op eventuele zichtlocaties, om waterstaatkundige reden of in gebiedsdelen waar voorheen geen heggen hebben gestaan. Overigens is er langs landbouwwegen een alternatief in de vorm van het periodiek enkelzijdig scheren van struweelhagen, een werkwijze die in het verleden en ook nu werd/wordt toegepast. Vanuit de landbouw gezien wordt in het algemeen echter de voorkeur gegeven aan kniphagen vanwege het geringere ruimtebeslag. Bijkomend veronderstelde argument zou zijn de in verhouding lagere vergoeding voor struweelhagen t.o.v. kniphagen. Bij struweelhagen ontbreekt immers een verrekening van de inkomstenderving (oppervlakteverlies door o.a. toeslagen, schaduw, etc.) van de direct naast de heg gelegen gronden. Er worden wel (randen)pakketten voor deze gronden aangeboden, maar deze worden weinig aangevraagd. De redenen hiervoor zijn niet duidelijk. Voor het merendeel van de heggen geldt geen onderhoudsovereenkomst. De grondeigenaar/-gebruiker kiest zijn eigen onderhoudsmethode. Sommige worden goed onderhouden, maar een groter deel wordt slecht beheerd, bijvoorbeeld door de heg jaarlijks te laten klepelen. Daarnaast zijn er ook heggen die in een slechte staat verkeren: niet meer aaneengesloten en/of stobbetjes waar weinig takhout op zit, zgn. weipaaltjesheggen. Enquête Om een beter beeld te krijgen van hoe grondgebruikers aankijken tegen het beheer van de heggen heeft bureau Areal in opdracht van de ambtelijke werkgroep beheer van het IGP in 2012 een enquête uitgevoerd onder 10 agrariërs in het gebied. Daaruit is onder meer naar voren gekomen dat de meeste deelnemers de maatschappelijke waarde van de heggen onderkennen, dat de vergoedingen als passend worden gezien en dat men ook op de hoogte is van randenpakketten. Tegelijkertijd heerst het concurrentiegevoel tussen landbouw en natuur en is er het gevoel dat anderen bepalen hoe het gebied beheerd moet worden. Tevens werd gewezen op het ontbreken van een goede communicatie en van goede voorbeelden. Daarom is als vervolg op deze enquête in 2013 een beheerpilot opzet. 2

3 2. Werkwijze Voor de pilot zijn 5 agrarische ondernemers benaderd: 4 melkveebedrijven en 1 varkensbedrijf met voornamelijk maïsakkerland. Omdat het Subsidiestelsel natuur en landschapsbeheer (SNL) niet is opengesteld, is gebruik gemaakt van de Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader (Stika). Om de inzet van Stika mogelijk te maken zijn 4 deelgebieden, met daarin betreffende gronden van de deelnemers, begrensd. Deze gebieden liggen verspreid in het Maasheggengebied (zie bijlage 1). Deze gebieden zijn ter goedkeuring voorgelegd aan GS en in maart 2014 geaccordeerd. In 2010 is al de toepassing van het Stika in het gebied van het cultuurhistorisch monument bij Beugen geaccordeerd. Met de geselecteerde deelnemers zijn gesprekken gevoerd door veldcoördinator G. Willemsen van bureau Areal en M. Renes van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer. Daarbij is aangegeven van welke stikapakketten gebruik kan worden gemaakt: struweelhaag, poel, landschapsboom, knotboom, randenpakketten, natuuroever nat grasland en een recreatiepakket (wandelpad over boerenland). Naar aanleiding van de gesprekken zijn door M. Renes plannen uitgewerkt. Na terugkoppeling met de deelnemers zijn op basis van de definitieve plannen door G. Willemsen overeenkomsten opgesteld en ingediend bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Deze pilot is afgestemd met de plaatselijke ZLTO-afdeling en met de betrokken agrarische natuurverenigingen ANV Groen Boxmeer en ANV Raamvallei. Doordat de Stikaregeling voor een aantal gebieden is opengesteld, hebben zich ook andere grondeigenaren/-gebruikers in die gebieden gemeld voor deelname. In het kader van dit project is tevens gekeken naar mogelijkheden om BBL-gronden toe te delen aan deelnemers. Daar waar relevant heeft kavelruilcoördinator P. Vloet hierover gesprekken gevoerd met betreffende deelnemers. Maashegrelict: nauwelijks of geen waarde voor behoud biodiversiteit goed onderhouden struweelheg: karakteristiek voor Maasheggen en waardevol voor biodiversiteit 3

4 3. Resultaten 3.1 Deelnemers pilot Voor de 5 agrarische ondernemers zijn plannen gemaakt voor het beheer van bestaande elementen en de aanleg van nieuwe elementen. Voor één deelnemer (in deelgebied 4) konden de plannen niet worden geconcretiseerd vanwege nog te maken keuzes in de bedrijfsontwikkeling. Voor de overige 4 zijn door de veldcoördinator Stika aanvragen ingediend bij RVO. Overzichten van de aangevraagde pakketten en bijbehorende budgetten staan in de bijlagen 2 en 3. De betreffende elementen zijn op kaart aangegeven in de bijlagen 4 t/m 7. Voor 18 bestaande hagen met een totale lengte van m is een overeenkomst aangevraagd/beschikt voor het pakket struweelhaag met een onderhoudscyclus van 6 of 12 jaar. Daarnaast zijn overeenkomsten aangevraagd voor 24 bestaande landschapsbomen en 9 knotbomen. Er zijn aanvragen ingediend voor 8 nieuw aan te planten struweelhagen met een totale lengte van 931 m. Voorts is voorzien in de aanplant van 4 landschapsbomen, de aanleg van 1 poel en de aanleg van 7 graskruidenranden en 10 akkerranden met een gezamenlijke lengte van m. Bij een van de deelnemers (volgnr.3) is een grondruil toegepast. Deelnemer heeft hiervoor 1,12 ha ingebracht in ruil voor 2,97 ha BBL-grond. 3.2 Overige deelnemers Naast de 4 pilotdeelnemers zijn aanvullend voor 6 deelnemers plannen uitgewerkt en beheerovereenkomsten aangevraagd. Deze aanvragen (pakket struweelhaag 6-12 jr) hebben betrekking op 11 bestaande hagen met een totale lengte van m, 14 landschapsbomen en 2 knotbomen. Ten behoeve van nieuwe aanleg zijn aanvragen ingediend voor 6 hagen (struweelhaag 6 jr) met een totale lengte van 805 m, voor 47 knotbomen, 5 poelen, 7 graskruidenranden en 6 akkerranden met een gezamenlijke lengte van 243 m, voor de aanleg van 2 natuurvriendelijke oevers met en totale lengte van 476 m en 2 wandelpaden over een lengte van 205 m. De elementen zijn weergegeven op de deelgebiedkaartjes in de bijlagen 4 t/m 7. Bij drie van de deelnemers was er een mogelijkheid om BBL-grond toe te delen: volgnr. 5: 1,56 ha, volgnr. 7: 0,5 ha en volgnr. 9: 1,48 ha. 3.3 Resultaten totaal In tabel 1 staat een overzicht van de elementen waarvoor een overeenkomst is aangevraagd. Voor de hagen gaat het hierbij om 29 bestaande hagen met een lengte van 6,85 km en 14 nieuwe met een lengte van 1,74 km. Er zijn in totaal 30 randenpakketten aangevraagd met een totale lengte van ruim 5 km en een oppervlakte van 3,46 ha. 4

5 Met alle ingediende aanvragen is in totaal een budget gemoeid van ,-. Een deel van dit bedrag ( ,-) heeft betrekking op het beheer voor 6 jaar van bestaande elementen. Het overige deel ( ,-) heeft betrekking op aanleg en beheer van nieuwe elementen. Hiervan komt ,- ten laste van aanleg en beheer van randenpakketten voor een periode van 6 jaar. In totaal is ruim 6.5 ha BBL-grond toegedeeld. element/pakket pakketcode bestaande elementen nieuwe elementen aantal lengte (m) aantal lengte (m) struweelhaag 6 jr L struweelhaag 12 jr L landschapsboom L knotboom L poel L11 6 nat.vr.oever L bloemrijke rand R graslandflora- en faunarand R akkerflora- en faunarand R wandelpad over boerenland W Tabel 1. overzicht aangevraagde elementen 4. Evaluatie In het kader van PSAN/SNL zijn relatief weinig overeenkomsten gesloten voor het beheer van Maasheggen. Ruim de helft daarvan heeft betrekking op het pakket knip- en scheerhaag. In het SNL is het jaarlijks knippen overigens wel terug gebracht naar een cyclus van 2-3 jaar. Daarnaast worden tal van heggen waarop geen beheerovereenkomst van toepassing is, jaarlijks geklepeld, ook heggen die voorheen konden worden aangemerkt als struweelhaag. Uit de pilot blijkt dat: - inhoudelijke advisering tbv. beheer van heggen wordt gewaardeerd en dat dit leidt tot het sluiten van overeenkomsten; - het pakket struweelhaag bij de pilotdeelnemers inpasbaar is in de agrarische bedrijfsvoering; - herstel en aanleg van nieuwe heggen bespreekbaar is; - er ook aandacht is voor andere landschapselementen dan alleen heggen; - deelnemers belangstelling tonen voor randenpakketten en hiervoor ook overeenkomsten sluiten. Opmerkelijk is dat in deze beheerpilot agrarische ondernemers niet onwelwillend staan tegenover het beheer van heggen als struweelhaag. Vraag is waarom elders in het gebied voornamelijk wordt gekozen voor het pakket knip- en scheerhaag. Mogelijk dat het actief benaderen en inhoudelijk adviseren van grondeigenaren hierbij een rol speelt. In sommige gevallen kan ook het aanbieden van randenpakketten hierbij van invloed zijn. De hoogte van de beheervergoeding lijkt in ieder geval geen belemmering te zijn om te kiezen voor het pakket struweelhaag. 5

6 De aanleg van graskruiden- en akkerranden draagt naar verwachting in positieve zin bij aan de kwaliteit van het struweelvogelbiotoop (voedselaanbod, dekking, nestgelegenheid) en aan de deelnamebereidheid van grondgebruikers, onder meer omdat nadelige effecten van schaduwwerking worden gecompenseerd. Er is echter naar verhouding een aanzienlijk budget mee gemoeid terwijl het totaal beschikbare beheerbudget beperkt is. Ten behoeve van de pilot is een alternatief voorgesteld in de vorm van een eenvoudiger en goedkoper randenpakket. Dit betreft een afgeleide een het bestaande pakket Actief randenbeheer (ARB-grasland). In geval van grasland is dit een aantrekkelijk pakket omdat de eisen lager zijn en omdat de rand ook mag worden begraasd. Het hanteren van dit pakket in de pilot bleek voor de korte termijn echter niet mogelijk, omdat hiervoor een besluit van GS is vereist (in de huidige situatie is het pakket alleen bedoeld voor randen langs watervoerende sloten). Voor akkerland zou mogelijk een alternatief kunnen worden gezocht in de vorm van een aangepaste ARB-rand met de mogelijkheid van braakstroken of voor wie dit van toepassing is, het inzetten van Ecological Focus Areas (EFA s) in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). 5. Aanbevelingen Om het specifieke karakter van het Maasheggengebied als geheel te behouden en te herstellen is een gestructureerd beheer nodig waarbij de heggen kunnen uitgroeien tot struweelhaag. Op plaatsen waar vanwege zichtlijnen of om praktische redenen geen opgaande heggen zijn gewenst, bijvoorbeeld langs sommige wegen, kunnen heggen vaker worden gesnoeid. Met het gebruik van beheerovereenkomsten kan het beheer van de heggen beter worden gestructureerd. Op het merendeel van de heggen buiten de reservaatsgebieden is echter nog geen beheerovereenkomst van toepassing. Uit deze pilot blijkt dat een gerichte benadering van grondeigenaren/-gebruikers leidt tot meer overeenkomsten. Instrumentarium In de huidige situatie zijn er geen middelen vanuit het SNL voorhanden, maar er wordt wel toegewerkt naar de inzet van SNL met ingang van De Provincie heeft in Brabant twee gebieden aangewezen waarbinnen SNL-budget voor landschapselementen zal worden ingezet: het Groene Woud en de Maasheggen. Uitgangspunt is dat hiervoor een herkenbaar budget wordt geleverd. Door een beleidswijziging in het agrarisch natuur- en landschapsbeheer dienen de beheervergoedingen te worden geregeld via de zogenaamde collectieven. Het Collectief Oost-Brabant krijgt de mogelijkheid om hiervoor in 2015 een gebiedsaanvraag bij de Provincie in te dienen op basis van het beschikbare budget. In dat kader is het van belang om tijdig met betrokken organisaties een plan van aanpak te maken. Ook al vanwege het feit dat het budget niet toereikend zal zijn om alle heggen onder een beheerovereenkomst te brengen en er geprioriteerd moet gaan worden. Met het oog op de beperkte middelen vanuit SNL zou in samenspraak met de gemeenten Boxmeer en Cuijk en de Provincie bezien kunnen worden in hoeverre het instrument Stika in het gebiedscontract Horst en Raam III in het Maasheggengebied kan worden ingezet naast het SNL. Graskruiden en akkerranden Gelet op ervaringen met deze beheerpilot is het gewenst om de mogelijkheid van randen langs struweelhagen nader uit te werken, bijvoorbeeld in de vorm van een aangepaste ARBrand (zie vorige paragraaf). Aanvankelijk was het plan om het vlakdekkend botanisch beheer in zijn geheel voor dit gebied uit het SNL-programma te schrappen. Nu ziet het er naar uit dat dit beheer toch mogelijk blijft voor potentieel kansrijke percelen. Voor die percelen is een apart randenpakket dan niet aan de orde. 6

7 Met de akkerbouwers in het gebied die een vergroeningsopgave hebben vanuit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) zou een overleg kunnen worden opgestart over de invulling hiervan ten behoeve van randen langs heggen. Om de kwaliteit van de graskruiden- en akkerranden, die in het kader van de pilot via de Stikaregeling worden aangelegd, te borgen, verdient het aanbeveling om de aanleg ervan goed te begeleiden, zeker met het oog op de voorbeeldwerking. Organisatie Het zou goed zijn als de organisatie van het beheer van de Maasheggen centraal wordt gecoördineerd. Daarom zou er gestreefd moeten worden naar een beheerorganisatie die een dergelijke coördinerende rol op zich wil nemen, maar die ook dient als adviesorgaan en als aanspreekpunt. Ook andere relevante items zoals een gerichte aanpak van een invasieve soort als Japanse duizendknoop en het coördineren van maatregelen in geval van bacterievuuraantastingen zouden hier kunnen worden ondergebracht. Voorlichting Het verdient aanbeveling de uitkomst van deze pilot te communiceren met overige grondgebruikers in het gebied en betrokken organisaties, waaronder ook Collectief Oost- Brabant. Daarnaast is er behoefte aan een voor een ieder toegankelijke onderhoudsinstructie. 7

8 BIJLAGE 1 overzicht deelgebieden

9 BIJLAGE 2 overzicht resultaten pilot beheer Resultaten deelnemers pilot deelnemer element bestaand nieuw aantal lengte (m) aantal lengte (m) haag haag rand 1 L6 struweelhaag 6jr L6 struweelhaag 12 jr R4 akkerflora- en faunarand L6 struweelhaag 6 jr L6 struweelhaag 12 jr L8 bomen 5 L8 bomen 4 R3 graslandflora- en faunarand L6 struweelhaag 12 jr L8 bomen 4 R3 graslandflora- en faunarand R4 akkerflora- en faunarand L6 struweelhaag 6 jr L6 struweelhaag 12 jr L8 bomen 15 L9 knotbomen 9 L11 poel 1 TOTAAL aantal elementen bestaand: 18 struweelhagen, 24 landschapsbomen, 9 knotbomen aantal elementen nieuw: 8 struweelhagen, 4 landschapsbomen, 1 poel, 7 graskruiden randen, 10 akkerranden 2

10 BIJLAGE 3 overzicht resultaten pilot beheer Resultaten overige deelnemers deelnemer element bestaand nieuw aantal lengte (m) aantal lengte (m) haag haag rand nvo wandelpad 5 L6 struweelhaag 6 jr R1 bloemrijke rand L6 struweelhaag 6 jr L8 bomen 11 L9 knotbomen 18 L11 poel 1 R1 bloemrijke rand L6 struweelhaag 6 jr 1 75 L6 struweelhaag 12 jr L11 poel 1 R4 akkerflora- en faunarand L6 struweelhaag 6 jr L8 bomen 3 L9 knotbomen 24 L11 poel 1 L14 nat.vr.oever R1 bloemrijke rand L6 struweelhaag 6 jr L9 knotbomen 2 L11 poel 1 R1 bloemrijke rand R4 akkerflora- en faunarand W1 wandelpad L9 knotbomen 5 L11 poel 1 L14 nat.vr.oever R1 bloemrijke rand TOTAAL aantal elementen bestaand: 11 struweelhagen, 14 landschapsbomen, 2 knotbomen aantal elementen nieuw: 6 struweelhagen, 47 knotbomen, 5 poelen, 7 graskruiden randen, 6 akkerranden, 2x nat.vr.oever, 2 wandelpaden 3

11 BIJLAGE 4 elementen deelgebied 1 4

12 BIJLAGE 5 elementen deelgebied 2 (incl. cultuurhistorisch monument) 5

13 BIJLAGE 6 elementen deelgebied 3 6

14 BIJLAGE 7 elementen deelgebied 4 7