Vlaams beleid rond cleantech en eco-innovatie, en de rol van MIP. Jan Adriaenssens Kabinet Ingrid Lieten Vlaams minister van Innovatie

Transcriptie

1 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 1 Vlaams beleid rond cleantech en eco-innovatie, en de rol van MIP Jan Adriaenssens Kabinet Ingrid Lieten Vlaams minister van Innovatie IFEST, Gent, 16 februari 2012

2 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 2 [INTRO] Dames en heren, Ten eerste hartelijk dank aan de organisatoren, en de mensen van het MIP in het bijzonder, voor de uitnodiging om u hier te komen toespreken. Deze IFEST-beurs heeft een lange en goede traditie. Dit is het perfecte forum om dieper in te gaan op het beleid rond cleantech en eco-innovatie van de Vlaamse Regering en van minister Lieten in het bijzonder. Onze samenleving staat momenteel voor enorme uitdagingen, zeker ook op ecologisch en milieukundig vlak. Deze uitdagingen vormen het brede maatschappelijke kader voor het beleid rond cleantech en ecoinnovatie. Ik ga ervan uit dat deze uitdagingen bij dit publiek bekend zijn. Maar sta me toe om er toch even kort op in te gaan. Dit om focus te brengen en om structureel te kunnen kaderen waarom het beleid van vandaag is zoals het is.

3 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 3 [1.a GROTE MAATSCHAPPELIJKE UITDAGINGEN, VLAAMS EN MONDIAAL] De algemene milieudruk overschrijdt momenteel mondiaal reeds de globaal beschikbare biocapaciteit met 50%. In Europa wordt de biocapaciteit die per persoon beschikbaar is momenteel reeds met 160% overschreden, en in Vlaanderen is dat een overschrijding van maar liefst 250%. Meer nog, we overschrijden in Vlaanderen de in Vlaanderen per persoon beschikbare biocapaciteit met maar liefst 380%. Op vlak van energie voorspelt men een toename in de vraag van 40% tegen Om een oncontroleerbare opwarming van het klimaat met meer dan 2 graden ten opzichte van het pre-industriële tijdperk te vermijden, moet de CO2-uitstoot moet mondiaal tegen 2050 met de helft zakken en in de geïndustrialiseerde wereld met zelfs 80% tot 95%. Op vlak van water voorspelt men een toename in de vraag van 40%tegen 2030, wetende dat de helft van de wereldbevolking leeft in gebieden met hoge waterstress. In Vlaanderen bedraagt de zuiveringsgraad van huishoudelijk afval ondertussen reeds 70%. Toch is in Vlaanderen geen enkel waterlichaam in goede ecologische toestand, en slechts 20% van die waterlichamen in matige toestand.

4 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 4 Het verbruik van grondstoffen en materialen is in Europa tussen 2000 en 2007 gestegen met maar liefst 34%, waarvan ook nog eens 20% wordt ingevoerd. Tegelijkertijd worden veel van die reeds zeldzame materialen nog schaarser. Dit zijn maar enkele van de vele uitdagingen waarmee we wereldwijd, maar vaak nog acuter in Vlaanderen, worden geconfronteerd. Ze zijn gekend. Ze worden soms schoorvoetend aangepakt. Maar vaak nog te projectmatig. Teveel technology push. Om dit te keren hebben we een integrale aanpak nodig, ook binnen het innovatiebeleid.

5 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 5 [1.b CONCEPTNOTA INNOVATIECENTRUM VLAANDEREN] Het aanpakken van dergelijke maatschappelijk uitdagingen staat centraal in de conceptnota Innovatiecentrum Vlaanderen, waarmee de Vlaamse Regering in mei van vorig jaar naar buiten kwam. Met deze conceptnota wordt het Vlaamse gerichte innovatiebeleid verder vorm gegeven, en worden de grote lijnen uitgezet van dit beleid. Centraal in dat ganse verhaal is het concept van challenge driven innovation. De vraag is waarom een overheid, in dit geval de Vlaamse, zich überhaupt moet moeien met innovatie, waarom een beleid rond innovatie dus nodig is. Het antwoord hierop is dat we met het innovatiebeleid de grote maatschappelijk en economische uitdagingen willen aanpakken. Maar dat mag niet bij een leuze blijven, dat moet echt deel uitmaken van hoe we dit beleid in de praktijk omzetten. Het klassieke innovatiebeleid richt zich op twee sporen. Enerzijds het horizontale innovatiebeleid, waarbij voornamelijk het IWT middelen ter beschikking stelt voor innovatieve projecten, onafhankelijk van sectoren. Anderzijds is er ook het gerichte innovatiebeleid, dat voornamelijk vorm krijgt in strategische onderzoekscentra (zijnde VITO, IMEC, IBBT en VIB) en in competentiepolen (zoals het Vlaams Instituut voor de Logistiek, Flanders Food, Flanders Drive, en FMTC). Dit is in hoofdzaak een sectorbenadering: deze initiatieven zijn ontstaan vanuit wetenschappelijke disciplines, of vanuit bedrijven,

6 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 6 die in hun sector door middel van innovatie de toekomst tegemoet willen treden. Door die aanpak is de wetenschappelijke kracht van onze kennisinstellingen en de innovatieve kracht van onze bedrijven erop verbeterd. Maar niet genoeg. We blijven geconfronteerd worden met uitdagingen die vanuit dergelijke sectoraanpak niet voldoende worden aangepakt. We hebben nood aan een innovatiebeleid dat de volledige waardeketen aanpakt. Een innovatiebeleid dat interdisciplinariteit stimuleert, niet omdat dat goed klinkt, maar omdat in samenwerking tussen disciplines de sleutel ligt tot echte verandering. Verschillende technologieën die samenkomen, verschillende innovaties die elkaar bevruchten en die samenkomen met een doel. Dat doel is niet het propageren van een bepaalde technologie, maar het oplossen van acute problemen. Dat is wat we bedoelen met challenge driven innovation, en dat is waar we heen willen met het Vlaamse innovatiebeleid.

7 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 7 [2.a INNOVATIEKNOOPPUNTEN] De vraag is natuurlijk hoe je zo n innovatiebeleid vorm geeft dat uitgaat van challenge driven innovation? Dat is geen vanzelfsprekende zaak. De manier waarop we dit aanpakken is door de koppeling te maken van enerzijds de wetenschappelijke en innovatieve sterktes die we in Vlaanderen hebben, met anderzijds de uitdagingen waar we voor staan. De Vlaamse Regering heeft op voorstel van minister Lieten zes innovatieknooppunten geïdentificeerd waarin deze koppeling gemaakt wordt. Dit gebeurt niet zomaar, en is niet vrijblijvend. Dit gebeurt op basis van een strategische innovatieagenda. De zes innovatieknooppunten waarvoor we gekozen hebben zijn 1. Transformatie door innovatie Hiermee geven we vorm aan het industrieel innovatiebeleid, dat is afgestemd met het Nieuw Industrieel Beleid van de Vlaamse Regering. 2. Zorginnovatie Een innovatieve zorgsector moet haar kwaliteit blijven verhogen, en de kosten betaalbaar houden. Vlaanderen beschikt hierover over enorm veel potentieel, en net met een aanpak van challenge driven innovation kunnen alle relevante partners samen, over sectoren heen, tot echte

8 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 8 doorbraken komen. In kader hiervan kondigde minister Lieten eerder deze week een proeftuin zorginnovatie aan. 3. Duurzame mobiliteit en logistiek De mobiliteit en logistiek beheersen en duurzamer maken is voor het dichtbevolkte Vlaanderen een enorme uitdaging. Ons mobiliteits- en logistiek systeem moet verbeterd worden om de effecten op onze economie, onze gezondheid en ons milieu te beperken en tegelijk onze logistieke positie in West-Europa te vrijwaren. Ook hier moeten we vanuit deze uitdagingen, over sectoren heen, op zoek gaan naar creatieve en duurzame oplossingen. 4. Sociale innovatie Met sociale innovatie willen we een antwoord ontlokken op de maatschappelijke uitdagingen door dialoog tussen de publieke sector, de private sector en de non-profit sector. De drie beleidslijnen hierin zijn sociaal ondernemerschap, werkplekinnovatie, en ondersteunende sociale innovatie. Maar voor dit publiek zijn de twee laatste innovatieknooppunten natuurlijk het meest relevant. 5. Eco-innovatie 6. Groene energie

9 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 9 In december heeft minister Lieten aan de Vlaamse Raad voor Wetenschap en Innovatie de opdracht gegeven om voor deze twee innovatieknooppunten strategische innovatieagenda s uit te tekenen. In zo n strategische innovatieagenda worden de gekende uitdagingen gekoppeld aan concrete doelstellingen en indicatoren. Er wordt daarbij ook gekeken naar de wetenschappelijke en innovatieve sterktes van Vlaanderen die het meest geschikt zijn om die doelstellingen te bereiken. Die aanpak garandeert een krachtige mix van top-down beleid en van bottom-up innovaties. De challenges of uitdagingen worden zo gekoppeld aan innovaties die soms uit onverwachte hoeken komen, waarbij we geen voorafname doen op sectoren of technologieën.

10 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 10 [2.b CLEANTECH] In deze twee innovatieknooppunten staat cleantech uiteraard centraal. De focus die de Vlaamse Regering in haar cleantechbeleid genomen heeft, ligt op klimaat, energie, water en materialen. Deze vier focusdomeinen staan uiteraard centraal in de innovatieknooppunten eco-innovatie als in groene energie. Hierbij voeren we een tweesporenbeleid waarbij we naast de R&D, of O&O, ook aandacht hebben voor de doorwerking van dat onderzoek, op de valorisatie ervan, en op systeemgerichte innovatie.

11 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 11 [3. ROL VAN MIP] De rol van het Milieu- en energietechnologie Innovatie Platform (kortweg MIP) in dit verhaal is niet te onderschatten. Al sinds 2005 steunt de Vlaamse overheid met het MIP projecten die de vergroening van onze economie moeten bijstaan. We hebben daarnet twee mooie voorbeelden gezien. [Closed loop recycling (Agfa)& Winkeldienst (Beneens en Zonen)] We kunnen stellen dat het MIP reeds vooruit liep op de challenge driven innovation aanpak die nu in het ganse innovatiebeleid wordt doorgevoerd. Maar het MIP mag uiteraard niet op zijn lauweren blijven rusten. Het MIP moet een voortrekkersrol blijven spelen, en niet zomaar gaan naar een MIP4, maar naar een MIP 2.0. Om het MIP voor te bereiden op deze doorstart, wordt het MIP grondig geëvalueerd door het IWT. Een belangrijk onderdeel van deze evaluatie bestaat uit het uitvoeren van een analyse van de twee oproepen (MIP2 en MIP3). Voor zover de projecten reeds afgelopen zijn, worden de impact en resultaten van deze projecten geïnventariseerd. De focus zal hierbij sterk liggen op output- en effectindicatoren onder meer met betrekking tot de economische valorisatie en milieu-impact van de gerealiseerde MIP-projecten, en op basis van succesvolle cases. Daarnaast zal deze evaluatie de MIPprocedures en de MIP-programmatypes doorlichten.

12 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 12 [4. MIP ALS LICHTE STRUCTUUR] Het MIP heeft dus in het innovatiebeleid een centrale rol te spelen als kennispijler van het cleantech-beleid. Vanuit deze optiek, en onder aansturing van de IWT-evaluatie van het programma, wordt dus inhoudelijk gekeken naar de toekomst van het MIP. Maar ook structureel staan er veranderingen op til voor het MIP. In het ganse Vlaamse innovatiebeleid maken we de overgang naar zogenaamde lichte structuren, en dat zal ook zo zijn voor het MIP vanaf Sinds begin dit jaar werken het Vlaams Instituut voor de Mobiliteit, het Vlaams Instituut voor de Logistiek, het FISCH-initiatief voor duurzame chemie, het Media Innovatie Centrum en Flanders in Shape reeds als zo n lichte structuur. Maar wat is dat dan, zo n lichte structuur? Bij een lichte structuur gaat de Vlaamse overheid een engagement aan om een bepaald initiatief voor langere termijn structureel te ondersteunen. We spreken hier over vier jaar. Hierbij voorziet de regering werkingsmiddelen voor een aantal personeelsleden. Deze mensen moeten werken aan het strategisch en operationeel leiden van de programma s in dat initiatief. De projectmiddelen van alle lichte structuren worden echter beheerd door het IWT. Het IWT organiseert dus de evaluatie van al deze projecten, en het IWT keurt deze projecten na evaluatie ook al dan

13 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 13 niet goed. Dit moet zorgen voor een volledig onafhankelijke toetsing van de ingediende voorstellen. Uiteraard wordt bij die toetsing wel rekening gehouden met de strategie die is uitgetekend door elk van die lichte structuren. Maar los van die onafhankelijke toetsing, zijn er nog meer voordelen. Doordat het innovatiebeleid veel meer uitgaat van een challenge driven aanpak, is er potentieel ook veel meer synergie tussen bepaalde initiatieven. We stappen immers verder af van een nauwe sectorondersteuning, en we hanteren een waardeketenbenadering. Deze aanpak kan er echter toe leiden dat verschillende lichte structuren overlappende projecten uitwerken. Zo is het best mogelijk dat projecten in kader van duurzame chemie bij FISCH aanvullend kunnen zijn op projecten in het kader van MIP. Doordat alle projecten echter bij het IWT moeten passeren voor evaluatie, kunnen we veel sneller dergelijke opportuniteiten en synergieen detecteren. Binnen de grenzen van de vertrouwelijkheid waartoe IWT uiteraard verbonden is, kan dan gezocht worden naar het optimaal inzetten van de Vlaamse innovatiemiddelen. Zeker als we spreken over een domein als cleantech, dat een impact heeft op zoveel domeinen, is dergelijke afstemming tussen de initiatieven een sprong vooruit. De omvorming van MIP tot lichte structuur zou voor de eindgebruikers, voor velen onder jullie, amper merkbaar moeten zijn.

14 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 14 Het MIP blijft immers de front office, maar de back office wordt grondig hervormd. En ook dit nog. Deze omvorming naar lichte structuren is volgens ons een mooi voorbeeld van hoe het innovatiebeleid zelf ook moet durven innoveren. Maar dat terzijde.

15 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 15 [5. ICTV] De toekomst van het MIP past OOK in HET breder cleantech beleid van deze Vlaamse Regering. Maatschappelijk Kennis Industrieel / uitrol Energie Materialen Water Mobiliteit We leggen onze focus hierbij op vier domeinen: energie, materialen water en mobiliteit. In deze domeinen liggen zowel de grootste uitdagingen, als de grootste opportuniteiten. En meer nog, in deze domeinen heeft Vlaanderen ook een sterke wetenschappelijke en innovatieve expertise. Deze vier domeinen bekijken we telkens door drie verschillende brillen. Ten eerste kijken we hoe we in deze domeinen fundamentele transities kunnen stimuleren die antwoord kunnen bieden op de geschetste uitdagingen. Visievorming, overleg en sensibilisering op dit vlak situeert zich in de eerste kolom onder maatschappelijk. Ten tweede hebben we een broodnodige kennispijler nodig, om nieuwe

16 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 16 kennis op te bouwen, nieuwe concepten uit de denken, nieuwe ideeën te lanceren, onderzoekssamenwerking tussen wetenschappers en bedrijven te stimuleren. Hier zien we een uiteraard ook een rol weggelegd voor het MIP. Ook hier is een tweesporenbeleid nodig met enerzijds O&O, en anderzijds onderzoek hoe we de grootste maatschappelijke impact kunnen realiseren. Ten derde moeten deze innovaties, deze transities, deze maatschappelijke veranderingen, ook effectief en feitelijkuitgerold worden in de maatschappij en in de diverse economische sectoren. Hierbij is de rol van de bedrijven en de industrie erg cruciaal. De industrie speelt bij de uitrol van cleantech innovaties dan ook een centrale rol. U ziet in dit diagram dus vier focusdomeinen, en drie manieren om die aan te pakken. Elke rij en elke kolom in totaal zeven biedt ons uitdagingen en opportuniteiten. Kijken we naar de tweede rij, materialen, dan zien we in het eerste vakje duidelijk een rol voor Plan C, Duwobo en voor OVAM. In het tweede vakje, zien we de universiteiten, de hogescholen, de diverse onderzoeksinstellingen, en uiteraard ook MIP. In het derde vak is een belangrijke rol weggelegd voor de industrie, voor de sectorfederaties en voor overheidsspelers zoals Agentschap Ondernemen. Door deze drie op deze manier te bekijken en te verbinden, kunnen we komen tot effectieve impact op materiaalvlak.

17 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 17 Bekijken we de tweede kolom, dan zien we MIP verschijnen. Door over de vier domeinen heen te werken, kan MIP noodzakelijke kruisverbanden leggen tussen dergelijke projecten. De grenzen van deze tabel zijn uiteraard geen ijzeren muren. Het is noodzakelijk dat de verschillende vakjes met elkaar communiceren, en elkaar versterken. De pas opgerichte vzw i-cleantech Vlaanderen heeft als taak om deze zeven assen verder te ontwikkelen en te ondersteunen, gebaseerd op een strategisch plan. Door bestaande initiatieven te stroomlijnen en synergie te creëren, en door industrie, kennisinstellingen, regionale en lokale overheden samen te brengen, kunnen we op vlak van cleantech echte doorbraken realiseren. Dames en heren, De milieudruk zal niet van zichzelf afnemen. De stijgende energievraag lijkt logisch in een steeds meer ontwikkelende wereld, maar plaatst ons voor uitzonderlijke uitdagingen. Er zit een mondiale strijd om water aan te komen. De afvalberg groeit. We moeten hierbij een innovatiebeleid voeren dat gericht is op het geïntegreerd aanpakken van die oplossingen, zowel maatschappelijk, wetenschappelijk als technologisch. Zoals het recente rapport Brigding the Emissions Gap van de UNEP aantoont, is het op die

18 IFEST 16/02/2012 speech cleantech beleid (Jan Adriaenssens) p. 18 manier echt wel mogelijk om de noodzakelijke doorbaken te realiseren. Ik dank u voor uw aandacht.