2 Energiebesparing in organisaties

Transcriptie

1 2 Energiebesparing in organisaties Bij het energiegebruik in een onderneming kan men onderscheid maken tussen gebouwgebonden energie (bijv. verlichting, verwarming en airconditioning) en energie die nodig is voor het vervaardigen van producten of het verlenen van diensten. Dit hoofdstuk geeft een toelichting op deze beide vormen van energiegebruik en de daarbij mogelijke besparingen. 2.1 Interne klimaatbeheersing en comfort In alle ondernemingen, zowel in de kantooromgeving (utiliteitsbouw) als in de productieomgeving (industrie) is het belangrijk om een goed werkklimaat te hebben, dat afgestemd is op de werkzaamheden. Dat betekent in het algemeen een juiste binnentemperatuur, voldoende verse lucht en voldoende licht. Vertaald naar energiegebruik betekent dit: een adequate verwarmingsinstallatie dan wel koelinstallatie; voldoende ventilatie en toevoer van verse lucht; een goed ontworpen verlichtingssysteem; een adequate klimaatregeling. In deze opsomming zijn twee belangrijke zaken te herkennen. Enerzijds ziet u installaties terug die belangrijk zijn voor het handhaven van het klimaat (verwarming, 11

2 OR EN ENERGIEZORG koeling, ventilatie en verlichting); anderzijds worden zaken genoemd die verwijzen naar een goed comfort en het efficiënt omgaan met energie (adequaat, voldoende en goed ontworpen). Dit laatste is zeer belangrijk. Wij moeten streven naar een optimum, waarbij met zo min mogelijk energiegebruik een op de functies afgestemd klimaat ontstaat. Dit is het beste te illustreren aan de hand van een verlichtingsvoorbeeld. Verlichting Kijkend naar de kantooromgeving is het zeer belangrijk voor de arbeidsomstandigheden dat er overal in de werkruimte een juist lichtniveau is. Dat betekent: voldoende werkplekverlichting op het bureau om te kunnen lezen, geen last van tegenlicht van buitenaf of van de lichtarmaturen van het plafond en een goede lichtkleur van het kunstlicht voor het kunnen waarnemen van kleuren. Dit betekent niet dat wij de hele dag graag in een zee van licht zitten, opgewekt door een overschot aan tlbalken, maar veeleer dat de verlichting op een goed niveau gehouden wordt, afgestemd op het licht dat al van buiten komt. Plus dat we ervoor moeten zorgen dat het licht op de juiste plaatsen komt: op het bureaublad en niet alleen midden in de kamer. Dit kan met een prettige achtergrondverlichting en aanvullende werkplekverlichting, waarbij voor de achtergrond dimbare hoogfrequente tl-verlichting gebruikt wordt (energiezuinig) met een goed verstrooiende armatuur (tegen reflectie in het beeldscherm) en op de werkplek bureauverlichting op basis van spaarlampen. 12

3 energiebesparing in organisaties Ga dus bij het basisontwerp van installaties uit van de functies die ergens gewenst zijn en die met een zo laag mogelijk energieverbruik gerealiseerd dienen te worden. Zo bereikt men vaak een beter comfort tegen minder energie en energiekosten. Kijk daarbij ook verder dan alleen de aanschafkosten. Vaak zijn de gebruikskosten (waaronder energiekosten) over de levensduur van het product veel belangrijker. Let er dus op of dit wel voldoende wordt meegewogen bij het vernieuwen of uitbreiden van apparatuur: de inkoop moet afgestemd zijn op lifecycle -kosten, ook wel total cost of ownership genoemd. Total cost of ownership Onder de totaal cost of ownership (TCO) wordt verstaan: de totale kosten van een apparaat, inclusief de exploitatie- of gebruikskosten. Naast kosten voor onderhoud valt hieronder bijvoorbeeld ook het energiegebruik van een apparaat. Zo kost een kopieermachine, met aanschafprijs van 2.000, tijdens een gebruiksduur van 10 jaar (8.900 kwh). Een energiezuinige variant kost in aanschaf maar verbruikt in 10 jaar 1250 (6.250 kwh), deze is per saldo dus 230 goedkoper. Daarnaast bespaart u kwh energie. Bij verlichting is de TCO nog veel belangrijker. Een gloeilamp van 100 watt kost bijvoorbeeld 1 en verbruikt gedurende zijn leven (1.000 branduren) 20 aan energie. Zijn energiezuinige broertje (15 watt spaarlamp) kost 8 en verbruikt in 1000 uur 3. Dit scheelt dus 10. Een tweede voordeel is dat, wanneer de gloeilamp na uur kapot is, de spaarlamp nog uur meegaat (het leven van 9 gloeilampen). 13

4 OR EN ENERGIEZORG 2.2 Productie Het zal een open deur zijn dat de meeste energie in Nederland wordt gebruikt voor het maken van producten, zeker wanneer we bedenken dat we relatief veel energie-intensieve industrie hebben. Denk maar aan het produceren van metalen (hoogovens en aluminiumfabrieken) en chemische basisproducten (zoals Akzo, DSM, Dow). De 25 grootste bedrijven behoren hiertoe en zijn samen al goed voor 20% van ons nationale energiegebruik. Bij het energiegebruik voor productie maken we onderscheid tussen het directe gebruik voor productieprocessen (zoals verdampen, verhitten, bakken, drogen) en het indirecte gebruik door randapparatuur (bijv. transportbanden, stoomketels, ventilatie, pompen). Het directe gebruik is meestal rechtstreeks afhankelijk van de hoeveelheid productie, terwijl het indirecte gebruik vaak op een basisniveau doorgaat. Wanneer we dus kijken naar het energiegebruik en de besparingsmogelijkheden moeten we met dit onderscheid rekening houden. Daarnaast is er ook in de industrie uiteraard energiegebruik ten behoeve van klimaat en comfort. Niet alleen in de kantoorgebouwen, maar ook in de productiehal en de opslagloods bijvoorbeeld. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar het totale aardgasverbruik van een productiehal zien we wel degelijk meer gebruik in de wintermaanden. Dit komt omdat er in die periode meer warmte weglekt uit het gebouw (via het dak en de ventilatie bijv.) dan in de zomer. Het productieproces kost in de winter dus meer energie en strengere winters leiden zo tot hogere productiekosten. 14

5 energiebesparing in organisaties Direct energiegebruik Het maken van producten is onlosmakelijk verbonden met energiegebruik. Grondstoffen worden hierbij zodanig bewerkt dat er een eindproduct ontstaat. Hierbij hebben we te maken met relatief weinig energievragende processen, zoals mengen en bedrukken, en relatief veel energievragende processen, zoals koken, vriezen, verdampen en persen. Voor energiebesparing gelden een aantal algemene grondregels: Regel het proces dusdanig dat er niet meer energie wordt gebruikt dan nodig is. Voorbeelden: een juiste temperatuur van een heetwaterbad (en niet 10 graden hoger); niet langer mengen dan nodig is. Laat apparatuur niet nodeloos aanstaan. Voorbeelden: schakel persluchtcompressoren enkel aan als er druk nodig is; zet ventilatie aan als er schadelijke gassen ontstaan en niet continu. Hergebruik energie. Voorbeelden: warmteterugwinning uit afgezogen lucht; voorkoelen van water of lucht met koud afvalwater. Voorkom productie-uitval. Voorbeelden: afkeur van producten; te veel snijafval. Dit veroorzaakt niet alleen onnodig afval, maar ook de energie die nodig was voor de productie gaat hiermee verloren. Een dubbele verliespost dus. Indirect energiegebruik Ten aanzien van het energiegebruik door randapparatuur kunnen we de aan de volgende maatregelen denken: 15

6 OR EN ENERGIEZORG Gebruik apparatuur met een zo hoog mogelijk rendement. Overtuig het management en de afdeling inkoop van de gebruikskosten van apparatuur (total cost of ownership). Maak gebruik van efficiënte regelingen bij aandrijvingsprocessen (pompen, ventilatoren en andere motoren) middels zogenaamde vermogenselektronica. Iets duurder in aanschaf, maar het kan zeer veel energie en kosten besparen. Zorg voor regelmatig onderhoud. Slecht onderhouden apparatuur gebruikt over het algemeen te veel, zeker wanneer zaken vervuild of verstopt kunnen raken. Een apart aandachtspunt verdient perslucht, mede gezien het relatief lage rendement. Lekkages van perslucht (ook kleine lekken) veroorzaken relatief veel energieverlies en regelmatige controle en onderhoud is zeker geen overbodige luxe. Laat apparatuur niet onnodig aanstaan. Denk vooral weer aan perslucht, maar bijvoorbeeld ook aan verlichting, transportbanden en procesverwarming of -koeling. Vermogenselektronica (zoals frequentieregeling) kan ook hier veel besparen, aangezien het apparaat dan wordt teruggeregeld indien er geen vraag is. Uiteraard is dit slechts een opsomming van algemene maatregelen. In de praktijk is er een breed en diepgaand onderzoek nodig om op maat gesneden oplossingen uit te werken. Meer hierover vindt u in hoofdstuk 4 (Strategieën voor energiebesparing). Energiebesparing in een organisatie kan door de overheid worden getoetst op basis van het verbeteren van de Energie Efficiency Index (EEI): de benodigde 16

7 energiebesparing in organisaties hoeveelheid energie per eenheid product (industrie) c.q. de benodigde hoeveelheid energie per oppervlakte gebouw (dienstensector). Wanneer het energieverbruik en het productievolume beide in dezelfde mate toenemen hoeft deze index niet te wijzigen. Het totale nationale beleid is uiteindelijk gericht op het terugdringen van het absolute totale energieverbruik (netto energiebesparing) en het terugdringen van de uitstoot van CO2. Met verschillende marktpartijen worden afspraken gemaakt voor het verbeteren van de EEI. Hoofdstuk 3 geeft hierop een uitgebreide toelichting. 2.3 Energie in de eigen onderneming Wanneer de or zich wil richten op het energiebeleid van de eigen onderneming is het verstandig om in het kader van de beeldvorming na te gaan hoe het staat met het energiegebruik in de eigen onderneming. De volgende vragen zijn daarbij relevant: Welke vormen van energie worden gebruikt? Hoeveel is het gebruik op jaarbasis? Hoe heeft het gebruik zich ontwikkeld gedurende de afgelopen vijf jaar? Welk percentage van de totale bedrijfskosten zijn energiekosten? Wat zijn de belangrijke energieverbruikers in het bedrijf? Welke besparingsmaatregelen zijn getroffen? Vraag deze informatie op schrift en vraag om een toelichting bij deze cijfers door een deskundige uit de organisatie. Wanneer het bedrijf moeite heeft om deze informatie te vergaren is dat een signaal 17

8 OR EN ENERGIEZORG dat de bedrijfsleiding kennelijk weinig interesse heeft in dit aspect van de bedrijfsvoering. Een reden temeer om als or in gesprek te gaan met de bestuurder over deze geconstateerde desinteresse. 18