UITWISSELING EN AANSLUITING TUSSEN ONDERWIJS EN WERKVELD

Transcriptie

1 UITWISSELING EN AANSLUITING TUSSEN ONDERWIJS EN WERKVELD EEN ADVIESRAPPORT VOOR DE KNCV Suzanne Vrancken Masterstudent Research and Development in Science Education Universiteit Utrecht Begeleiding: Judith van der Zwan (KNCV) Gjalt Prins (Universiteit Utrecht) December 2011

2 SAMENVATTING Dit adviesrapport komt voort uit een onderzoek naar kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de KNCV in de periode februari tot en met december In dit rapport wordt in het kader van uitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld gekeken naar de samenwerking tussen hbo Applied Science-opleidingen en het werkveld. Hierbij wordt gefocust op manieren van samenwerking en de percepties van betrokken partijen met betrekking tot deze gezamenlijke activiteiten. Ook wordt gekeken of en hoe deze gezamenlijke activiteiten bijdragen aan de voorbereiding van studenten op de overgang van studie naar werk. Het onderzoek bestaat uit twee delen: een literatuuronderzoek en een empirisch onderzoek, bestaande uit interviews en enquêtes. De interviews zijn gehouden met studenten en medewerkers van de opleiding Applied Science van Fontys Hogescholen en medewerkers uit het werkveld die contacten onderhouden met deze opleiding. Het doel van de interviews was om percepties van de drie partijen met betrekking tot kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld in kaart te brengen. De informatie uit de interviews is vervolgens gebruikt voor het opzetten van enquêtes. Het doel van de enquêtes was om de percepties uit de interviews te toetsen onder een grotere groep respondenten. De enquêtes zijn uitgezet onder studenten en docenten van de vijftien hogescholen met Applied Science-opleidingen. Uit het literatuuronderzoek komt naar voren dat studenten vier soorten kennis nodig hebben voor een succesvolle overstap van onderwijs naar werk: vakinhoudelijke kennis, procedurele kennis, kennis om te kunnen functioneren in een werkomgeving en kennis over het werkveld en het beroep. Studenten kunnen deze kennis op verschillende manier opdoen. Een van deze manieren is door middel van kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld tijdens de opleiding. Kennisuitwisselingsactiviteiten kunnen verschillende vormen aannemen, zo kunnen gastdocenten uit het werkveld colleges verzorgen, kunnen studenten werken aan projectopdrachten afkomstig uit het werkveld of kunnen studenten stage lopen bij bedrijven of instellingen. Alle kennisuitwisselingsactiviteiten kunnen bijdragen aan de kennisontwikkeling van studenten, maar wat en hoeveel studenten leren is sterk afhankelijk van de activiteit en de inrichting daarvan. Het empirisch onderzoek schetst een beeld overeenkomstig met de uitkomsten van het literatuuronderzoek. Studenten vinden de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld in hun opleiding leerzaam, maar wat ze er precies van leren is per activiteit verschillend. Daarnaast denken de studenten dat zij redelijk goed voorbereid worden op de overgang van studeren naar werken. Volgens de studenten dragen de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten in de opleiding bij aan deze voorbereiding. Uit het empirisch onderzoek komt ook naar voren dat studenten niet de enigen zijn die voordeel kunnen halen uit de samenwerking tussen onderwijs en werk: docenten leren ook nieuwe dingen waardoor het onderwijs up-to-date blijft. Afhankelijk van de activiteit kan de samenwerking ook iets opleveren voor een bedrijf of instelling uit het werkveld. Zo kan een stagiair bijvoorbeeld onderzoek uitvoeren dat kan leiden tot nieuwe ontwikkelingen. De resultaten van het onderzoek leiden tot enkele aanbevelingen voor de KNCV. De meest belangrijk aanbeveling is dat de KNCV meer bewustwording kan creëren ten aanzien van het belang van kennisuitwisselingsactiviteiten voor de verschillende betrokken partijen. Dit heeft uiteindelijk tot doel om ervoor te zorgen dat hogescholen een diversiteit aan kennisuitwisselingsactiviteiten (kunnen) implementeren in hun curriculum en dat bedrijven en instellingen inzien dat hun bijdrage aan die activiteiten van groot belang is voor het onderwijs. I

3 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Onderzoeksopdracht Onderzoekskader Relevantie van het onderzoek Doel van het onderzoek Opbouw van het rapport Methode Literatuuronderzoek Empirisch onderzoek... 3 Interviews... 3 Enquêtes Resultaten Literatuuronderzoek... 7 Kennisuitwisseling tussen onderwijs en werkveld... 7 Opbrengsten van kennisuitwisselingsactiviteiten Interviews Studenten Medewerkers van Fontys Hogescholen Medewerkers uit het werkveld Syntens en United Brains Ideeën voor de KNCV Enquêtes Studenten Medewerkers van hogescholen Discussie en conclusies Percepties met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten Verbeterpunten met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten II

4 4.3 Methode en resultaten Aanbevelingen Nieuwe activiteiten Uitbreiding van bestaande activiteiten Referenties Bijlagen Bijlage A Lijst met hogescholen en opleidingen Bijlage B Lijst met kennisuitwisselingsactiviteiten bij Fontys Hogescholen Bijlage C Interviewprotocol derdejaarsstudent Bijlage D interviewprotocol docent Bijlage E Interviewprotocol medewerker werkveld Bijlage F Interviewprotocol medewerker United Brains Bijlage G Kwalitatieve analyse van de interviewdata Bijlage H Enquête studenten Bijlage I Enquête medewerkers hogescholen Bijlage J Enquête medewerkers werkveld Bijlage K Overzicht enquête resultaten III

5 1. INLEIDING Dit is het rapport van een onderzoek dat uitgevoerd is in het kader van de master Research and Development in Science Education aan de Universiteit Utrecht. Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van de KNCV en richt zich op kennisuitwisseling en aansluiting tussen hbo Applied Science-opleidingen en het werkveld ONDERZOEKSOPDRACHT Dit onderzoek is in februari 2011 gestart naar aanleiding van een vraag van de toenmalige beleidsmedewerker Onderwijs van de KNCV. In het voorgaande jaar was door de KNCV het Bètatechniekloket 1 ingericht met als doel het onderwijs en het werkveld dichterbij elkaar te brengen. Naast het Bètatechniekloket was er ook een idee voor een Bètaonderzoeksloket waar (midden en kleine) bedrijven onderzoeksvragen neer konden leggen die vervolgens uitgezet zouden worden bij onderwijsinstellingen met de juiste expertise om een onderzoeksvraag op te pakken en te beantwoorden. In de oriëntatiefase van het onderzoek werd echter snel duidelijk dat er al diverse initiatieven bestaan die zich bezig houden met het koppelen van vraagstukken van bedrijven aan onderwijs- en kennisinstellingen. Er is daarom besloten de focus van het onderzoek te verbreden en in meer algemene zin te onderzoeken op welke manier de KNCV een bijdrage kan leveren aan het verbeteren van de aansluiting en uitwisseling tussen onderwijs en werkveld ONDERZOEKSKADER Het begrip aansluiting tussen onderwijs en werkveld is zeer breed en daarom is het voor de uitvoerbaarheid van dit onderzoek ingeperkt. Er is voor gekozen om alleen te kijken naar de aansluiting tussen hbo Applied Science-opleidingen en het bijbehorende werkveld. Het hbo als opleidingsniveau is gekozen op basis van de originele onderzoeksopdracht voor een Bètaonderzoeksloket. Binnen het hbo zit namelijk veel (toegepaste) kennis die potentieel interessant is voor het werkveld. Ondanks een verandering in de focus van het onderzoek is de keuze voor het hbo gebleven. De keuze voor Applied Science-opleidingen is evident aangezien het onderzoek wordt uitgevoerd voor de KNCV. Daarnaast biedt het brede begrip aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt ruimte voor interpretatie: er kunnen enkele zeer uiteenlopende zaken mee bedoeld worden. Zo kan er in het kader van dit begrip gekeken worden naar aantallen hbo Applied Science-studenten met betrekking tot vraag en aanbod. Ook zou bedoeld kunnen worden of de kennis en vaardigheden die studenten opdoen tijdens hun opleiding aansluiten bij de vraag van het werkveld. In dit rapport wordt in het kader van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt gekeken naar de samenwerking tussen hbo Applied Science-opleidingen en het werkveld: op welke manieren wordt er samengewerkt? Waarom wordt dat op die manieren gedaan? Wat levert het op voor de betrokken partijen? En draagt de samenwerking tussen onderwijs en arbeidsmarkt bij aan de voorbereiding van studenten op de overgang van studie naar werk? 1 Zie voor meer informatie. 1

6 1.2. RELEVANTIE VAN HET ONDERZOEK De aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is een van de aandachtspunten in de (nieuwe) beleidsplannen van de Nederlandse overheid. Zo heeft het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie negen topsectoren aangewezen waarin Nederland internationaal gezien kan excelleren (Verhagen, 2011). Nederland als kenniseconomie heeft zichzelf namelijk tot doel gesteld om tot de top van de wereld te behoren wat betreft kennis en innovatie. De chemische sector is een van de negen topsectoren en de aanwezigheid van goed geschoolde chemici wordt hierbij gezien als een succesbepalende factor. Om ervoor te zorgen dat de gestelde doelen voor de topsector chemie behaald worden, geeft Verhagen aan dat het onder andere van belang is om de samenwerking in de kennisketen van fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en innovatie te stimuleren. Eind augustus presenteerde staatssecretaris Zijlstra van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de Strategische Agenda Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap (Zijlstra en Verhagen, 2011). Deze agenda sluit naadloos aan bij het topsectorenbeleid van minister Verhagen. Ook Zijlstra onderstreept het belang van samenwerking tussen werkveld en kennisinstellingen, want gezamenlijk kunnen deze partijen er bijvoorbeeld voor zorgen dat de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt verbeterd. Daarnaast wordt het als een taak voor het werkveld gezien om een bijdrage te leveren aan het onderwijs, bijvoorbeeld door het aanbieden van stageplaatsen voor studenten of het detacheren van medewerkers richting het onderwijs DOEL VAN HET ONDERZOEK Het doel van het onderzoek is om de KNCV van een onderbouwd advies te voorzien of en op welke manier zij kennisuitwisseling tussen hbo Applied Science-opleidingen en het bedrijfsleven kan stimuleren om zo een bijdrage te leveren aan de bevordering van de aansluiting tussen onderwijs en werkveld. Om dit doel te bereiken zijn een literatuuronderzoek en empirisch onderzoek gedaan. Het empirisch onderzoek bestaat uit interviews en enquêtes onder studenten en docenten van hogescholen en medewerkers uit het werkveld die contacten onderhouden met hogescholen OPBOUW VAN HET RAPPORT In het volgende hoofdstuk wordt beschreven op welke manier het literatuuronderzoek en empirisch onderzoek zijn uitgevoerd. Hierbij wordt toegelicht welke informatie de verschillende onderzoekstechnieken op zouden moeten leveren. Personen die voornamelijk geïnteresseerd zijn in de resultaten van het onderzoek kunnen dit gedeelte van het rapport eventueel overslaan. Hoofdstuk 3 bevat de belangrijkste resultaten van het onderzoek. Hierin staat onder andere beschreven wat kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld kunnen bijdragen aan de kennisontwikkeling van studenten en wat het oplevert voor docenten, de hogescholen en het werkveld. Een korte discussie en conclusie van de resultaten volgt in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 geeft aanbevelingen weer voor de KNCV met betrekking tot mogelijke acties om kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld te bevorderen. 2

7 2. METHODE In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd en op welke manier de benodigde informatie en data verzameld zijn door middel van een literatuuronderzoek en empirisch onderzoek LITERATUURONDERZOEK Er is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar mogelijk methoden voor kennisuitwisseling en het realiseren van een goede aansluiting tussen onderwijs en werkveld. In lijn met het doel van het onderzoek is gekeken naar mogelijke manieren om samenwerking en kennisuitwisseling tussen onderwijs en werkveld vorm te geven. Ook is er gekeken of en hoe deze manieren kunnen bijdragen aan het bevorderen van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt en wat de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten kunnen opleveren voor de betrokken partijen. Als startpunt voor het literatuuronderzoek is gebruik gemaakt van Dit is de grootste online database voor wetenschappelijke literatuur op het gebied van onderwijs. Verder zijn diverse boeken uit de collectie van de Universiteit Utrecht gebruikt. De resultaten van de literatuurstudie staan beschreven in het volgende hoofdstuk. Een overzicht van de gebruikte wetenschappelijke artikels en boeken is te vinden in hoofdstuk 6 Referenties EMPIRISCH ONDERZOEK Het empirisch onderzoek bestaat uit interviews en online enquêtes. Als eerste zijn de interviews gehouden; de resultaten hiervan zijn vervolgens gebruikt als input voor de enquêtes. INTERVIEWS Het doel van de interviews was om inzicht te krijgen in de percepties van studenten, docenten en medewerkers uit het werkveld met betrekking tot kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld. In Nederland zijn er vijftien verschillende hogescholen met Applied Science-opleidingen. Een overzicht van de hogescholen en de opleidingen die zij verzorgen is opgenomen in bijlage A. Al deze hogescholen hebben hun curriculum op een andere manier ingericht. Vóór de afname van de interviews zijn daarom twee belangrijke keuzes gemaakt. De eerste keuze was om alle interviews te houden met studenten, docenten en contactpersonen uit het werkveld van één hogeschool. Op deze manier worden de kennisuitwisselingsactiviteiten en aansluiting op het werkveld van één hogeschool vanuit drie verschillende kanten toegelicht waardoor er een duidelijk beeld kan ontstaan. De tweede keuze betreft de hogeschool waar alle interviews zijn afgenomen. Op basis van reisafstanden voor de onderzoekster is een selectie van zes hogescholen gemaakt. Met elk van deze hogescholen is telefonisch contact geweest met een docent om zicht te krijgen op welke kennisuitwisselingsactiviteiten plaatsvinden bij de betreffende school. Aan de hand van de resultaten van deze belronde is uiteindelijk gekozen voor Fontys Hogescholen in Eindhoven. Fontys had de grootste variatie aan kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld waardoor deze hogeschool een goed uitgangspunt bood voor het onderzoek. Een lijst met de verschillende samenwerkingsactiviteiten tussen Fontys en het werkveld is te vinden in bijlage B. Deze lijst is 3

8 redelijk uitputtend aangezien bijna alle activiteiten op de lijst ook genoemd zijn door de andere gebelde hogescholen. Een bijkomend voordeel van de keuze voor Fontys is dat de onderzoekster zelf de studie Applied Science bij deze hogeschool heeft afgerond. Daardoor is zij bekend bij een deel van de medewerkers van Fontys Hogescholen waardoor snel de juiste personen gevonden konden worden en een vlotte samenwerking verwacht werd. Ook is zij redelijk goed op de hoogte van de gang van zaken binnen de opleiding en zijn de verhalen van de geïnterviewden makkelijker te volgen, bijvoorbeeld doordat veelgebruikte afkortingen bekend zijn bij de onderzoekster. De volgende groepen respondenten zijn geïnterviewd: Vijf studenten van Fontys Hogescholen Vijf medewerkers van Fontys Hogescholen Vier contactpersonen van Fontys Hogescholen uit het werkveld Twee medewerkers van United Brains Eindhoven Een medewerker van Syntens De studenten zaten allemaal in een ander jaar van de studie en één student was vijf maanden geleden afgestudeerd en werkte vier maanden bij zijn eerste werkgever. Aan de studenten zijn voornamelijk vragen gesteld over hun beroepsbeeld, percepties van de verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten en voorbereiding op het werkveld. In bijlage C staat een voorbeeld van een interview protocol dat gebruikt is voor het interview met een derdejaarsstudent. Met de afgestudeerde is voornamelijk gesproken over zijn ervaringen met betrekking tot de overgang van studeren naar werken en op welke manier de opleiding hem daarop voorbereidde. De geïnterviewde medewerkers van Fontys waren drie docenten, een lector en een accountmanager. De accountmanager heeft als taak contacten tussen Fontys en het werkveld te initiëren en onderhouden. Met de medewerkers is voornamelijk gesproken over de verschillende kennisuitwisselings- en samenwerkingsactiviteiten tussen de hogeschool en het werkveld: waarom de activiteiten ondernomen worden en wat beoogde en behaalde resultaten zijn voor de betrokken partijen. Ook is gesproken over de rol van kennisuitwisseling in het onderwijs en de aansluiting tussen onderwijs en werkveld. In bijlage D staat een voorbeeldprotocol voor een interview met een docent. Van de contactpersonen bij bedrijven waren er twee werkzaam bij MKB s, één bij een multinational en één bij een ziekenhuis. Alle contactpersonen waren zelf direct betrokken bij contacten met de hogeschool en studenten, alleen de geïnterviewde bij de multinational niet. Deze persoon had een coördinerende rol in de contacten van het bedrijf met verschillende onderwijsinstellingen. Met de contactpersonen is gesproken over de contacten met Fontys, de verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten waarin ze samenwerken en de aansluiting tussen onderwijs en werk. Een voorbeeld van de gebruikte interviewprotocollen staat in bijlage E. De verschillende bedrijven en het ziekenhuis hadden allemaal andere vormen van samenwerking met Fontys. Uiteindelijk zijn alle vormen van samenwerking met minimaal één persoon besproken. De interviews met de medewerkers van United Brains en Syntens kwamen voort uit het idee voor de inrichting van een Bètaonderzoeksloket, zoals beschreven in paragraaf 1.1. Syntens is een initiatief dat is ontstaan vanuit de overheid om innovatie binnen midden en kleine bedrijven te bevorderen. Om dit doel te realiseren koppelen zij onder andere regelmatig bedrijven aan onderwijsinstellingen. United Brains is ontstaan vanuit een behoefte van de Eindhovense onderwijsinstellingen om iets te betekenen voor de maatschappij. Ondernemers en bedrijven met onderzoeksvragen kunnen zich melden bij United Brains. Deze organisatie kijkt vervolgens bij 4

9 welke onderwijsinstelling de vraag het beste beantwoord kan worden en koppelt de partijen vervolgens aan elkaar. Door middel van hun werkzaamheden bevorderen Syntens en United Brains beide kennisuitwisseling tussen onderwijs en werkveld. Met deze partijen is voornamelijk gesproken over hun werkzaamheden, waarom ze die uitvoeren en wat het oplevert voor de betrokken partijen. In bijlage F staat een interviewprotocol dat gebruikt is voor deze interviews. Met de medewerkers van Fontys, de contactpersonen uit het werkveld en de medewerkers van Syntens en United Brains is ook besproken welke rol zij zien voor de KNCV met betrekking tot het bevorderen van uitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld. Dit onderwerp is niet besproken met de studenten, omdat zij geen (goed) beeld hebben van de KNCV en wat zij mogelijk zou kunnen betekenen op dit vlak. Alle interviews zijn opgenomen en vervolgens getranscribeerd. De transcripten zijn gelezen en samengevat om een overzicht te krijgen van de meest belangrijke onderwerpen die besproken zijn in de interviews. De transcripten en samenvattingen zijn voorgelegd aan de geïnterviewden om te controleren of de interpretatie van de onderzoeker in overeenstemming was met de hun bedoelingen. Enkele personen hebben kleine aanpassingen gemaakt, maar in het algemeen werden de transcripten en samenvattingen direct goedgekeurd. Een gedetailleerde uitleg over de gebruikte methode voor de kwalitatieve analyse van de interviewdata is te vinden in bijlage G. ENQUÊTES Het doel van de enquêtes was om de percepties van de geïnterviewden met betrekking tot kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld te toetsen onder een grotere groep respondenten. Om dit doel te bereiken zijn de enquêtes uitgezet bij studenten, medewerkers van hogescholen en contactpersonen uit het werkveld van de vijftien hogescholen met Applied Science-opleidingen. Door deze grote groepen mensen te benaderen kan een zo breed mogelijk beeld ontstaan van de huidige situatie op het gebied van samenwerking tussen de opleidingen en de arbeidsmarkt en kunnen mogelijke kansen voor de toekomst geïdentificeerd worden. Er zijn verschillende enquêtes gemaakt voor de drie verschillende doelgroepen: studenten, medewerkers van hgoescholen en medewerkers uit het werkveld. De enquêtes zijn redelijk algemeen opgezet zodat ze door zoveel mogelijk mensen uit de doelgroep ingevuld kunnen worden. Uitzetting van de digitale enquêtes is gedaan via de opleidingsdirecteuren van de betreffende hogescholen. Zij hebben eind oktober een mail ontvangen met daarin het verzoek de enquête te verspreiden onder studenten, medewerkers en contactpersonen uit het werkveld. Na twee weken zijn er herinneringen verstuurd naar de opleidingsdirecteuren. Gelijktijdig zijn er oproepen geplaatst in C2W en de KNCV Nieuwsbrief. Ook zijn individuele docenten van de hogescholen g d waarmee de KNCV contact heeft en is er een aparte nieuwsflits gestuurd naar de jonge KNCV-leden onder de 25 jaar. Deze acties leverden een totale respons op van 43 docenten en 82 studenten van 14 verschillende hogescholen. Slechts 2 medewerkers uit het werkveld vulden de enquête in. De onderwerpen die in de enquêtes aan bod komen zijn bepaald aan de hand van de resultaten van de interviews. Uit de kwalitatieve analyse van de interviewtranscripten kwam naar voren welke vragen interessante informatie opleverden en wat de antwoorden van de geïnterviewden op deze vragen waren. Deze gegevens zijn vervolgens gebruikt bij het opstellen van de enquêtes. Aan alle geïnterviewden is bijvoorbeeld gevraagd wat studenten (zouden moeten) leren van de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld. Op deze vraag kwamen zeer uiteenlopende reacties. Deze reacties zijn gecategoriseerd en 5

10 vervolgens omgezet in meerkeuze-antwoorden voor de enquête. Dit leverde in de studentenenquête bijvoorbeeld de vraag en antwoordmogelijkheden op zoals weergegeven in figuur 1. Welke van onderstaande punten moeten volgens jou aan bod komen in een college/practicum van een gastdocent van een bedrijf/instelling? Selecteer jouw top 3. Theoretische kennis Praktische vaardigheden in het laboratorium Algemene vaardigheden (Nieuwe) toepassingen van theoretische kennis Informatie over onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen die nu spelen in het werkveld Informatie over het werkveld waar ik later terecht kan komen Informatie over mogelijke functies die ik later kan vervullen als ik aan de slag ga in het werkveld Informatie over kennis en vaardigheden die nodig zijn om als afgestudeerde hbo er aan de slag te kunnen in het werkveld Informatie over mogelijkheden voor studenten bij een bedrijf/instelling Anders, namelijk: Figuur 1: Voorbeeld van vraag en antwoordmogelijkheden uit de studentenenquête De drie volledige enquêtes zijn terug te vinden in de bijlagen: de studentenenquête in bijlage H, de enquête voor medewerkers van de hogescholen in bijlage I en de enquête voor medewerkers uit het werkveld in bijlage J. De resultaten van de online enquête zijn gebruikt om percepties van studenten met betrekking tot de verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten onderling te vergelijken. Ook kon op deze manier gekeken worden of de kennisopbrengsten van studenten overeenkomen met wat studenten willen leren en wat ze volgens docenten zouden moeten leren van de verschillende activiteiten. 6

11 3. RESULTATEN In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek besproken. Achtereenvolgens komen de resultaten van het literatuuronderzoek, de interviews en de enquêtes aan bod LITERATUURONDERZOEK Een van de belangrijkste doelen van hoger onderwijs is om studenten voor te bereiden op werken in het werkveld (Reid, Abrandt Dahlgren, Petocz & Dahlgren, 2011). In de literatuur is men het er over eens dat het steeds belangrijker wordt dat werknemers breed inzetbaar zijn. Om brede inzetbaarheid te creëren, zullen studenten niet alleen vakspecifieke kennis en vaardigheden nodig hebben maar ook algemene vaardigheden, zoals communiceren, samenwerken, problemen oplossen, creativiteit, flexibiliteit en vaardigheden voor een leven lang leren. Een student moet dus verschillende dingen kennen en kunnen om een succesvolle overgang van onderwijs naar werkveld te kunnen maken. Het volgende lijstje geeft vier soorten kennis weer die nodig zijn voor een succesvolle overstap van studie naar werk (Billet, 2009; Reid et al., 2011): Weten dat Vakspecifieke inhoudelijke kennis Weten hoe Vakspecifieke procedurele kennis Weten voor Kennis om te kunnen functioneren in een werkomgeving Weten over Kennis over het werkveld en het beroep Vakspecifieke inhoudelijke kennis bestaat uit feiten en begrippen uit een bepaald vakgebied die geleerd kunnen worden tijdens colleges of uit boeken. Vakspecifieke procedurele kennis is kennis over hoe dingen gedaan moeten worden, bijvoorbeeld hoe apparatuur op het lab gebruikt moet worden of hoe experimenten opgezet moeten worden. Weten voor is kennis over gedrag, houding en algemene vaardigheden die nodig zijn om goed te functioneren in een werkomgeving (Billet, 2009). Dit soort kennis kunnen mensen het beste leren door persoonlijke ervaringen op te doen in een werkomgeving. De vierde soort kennis, weten over, hebben studenten nodig omdat het hun beeld van het vakgebied, het werkveld en het beroep kan verbreden (Reid et al., 2011). Door een breed beroepsbeeld zullen studenten hun studie meer integraal benaderen: in plaats van alle onderdelen van de studie als losse eenheden te zien, zullen ze de studie als een geheel gaan zien dat hen voorbereidt om aan de slag te kunnen in het werkveld. Studenten zullen de studie daardoor meer gaan waarderen en er uiteindelijk meer van opsteken (Reid et al., 2011) KENNISUITWISSELING TUSSEN ONDERWIJS EN WERKVELD De vier soorten kennis weten dat, weten hoe, weten voor en weten over die nodig zijn voor een soepele overgang van onderwijs naar werk kunnen op verschillende manieren opgedaan worden, bijvoorbeeld door middel van colleges en practica op de hogeschool, maar ook door middel van kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld. Kennisuitwisseling is een van de drijvende krachten achter individuele en gezamenlijke ontwikkeling en kan daarom gezien worden als een kernpunt in verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven (Konkola, Tuomi-Gröhn, Lambert & Ludvigsen, 2007). Kennisuitwisseling tussen onderwijs en bedrijfsleven kan bijdragen aan de verbetering van het onderwijs doordat studenten bijvoorbeeld leren hoe ze theorie kunnen toepassen in de praktijk. Daarnaast kunnen bedrijven de expertise van onderwijsinstellingen en studenten gebruiken bij nieuwe ontwikkelingen en innovaties (Konkola et al., 2007; Tuomi-Gröhn & Engeström, 2003). 7

12 Kennisuitwisseling is dus een mogelijkheid om de aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven op een positieve manier te stimuleren. Er bestaat echter van nature een kloof oftewel boundary tussen onderwijs en beroepspraktijk waardoor kennisuitwisseling stroef kan verlopen. Onderwijs en bedrijfsleven vormen namelijk beide eigen communities of practice (Wenger, 1998). De personen binnen een community of practice hebben veelal hun eigen specifieke kennis, vaardigheden en werkwijzen waardoor een kloof ontstaat tussen die community en de rest van de wereld. Om kennisuitwisselingen te optimaliseren en daarmee de aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven te verbeteren, zal de boundary tussen beide communities verkleind of overwonnen moeten worden (Wenger, 1998). Dit kan op verschillende manieren aangepakt worden, bijvoorbeeld door middel van boundary objects, brokers, encounters of practices (Wenger, 1998). Alle vier deze manieren bevatten een vorm van kennisuitwisseling. Boundary objects Dit zijn letterlijke of figuurlijke objecten die verschillende communities of practice met elkaar verbinden, zoals gedeelde kennis en vaardigheden of een gedeelde werkruimte. Een voorbeeld hiervan is te vinden in het Bio Science Park in Leiden, waar bedrijfsleven, universiteit en hogeschool gezamenlijke faciliteiten delen (Platform Bèta Techniek, 2010). Brokers Personen die lid zijn van meerdere communities of practice kunnen zich opstellen als brokers. Deze personen kunnen onderdelen van de ene community of practice introduceren in een andere community, waardoor er uitwisseling tussen beiden plaats vindt. Studenten en docenten kunnen bijvoorbeeld door middel van een stage in het werkveld functioneren als broker doordat ze (tijdelijk) met hun voeten in twee werelden staan. Boundary encounters Via boundary encounters kunnen leden van verschillende communities of practice elkaar eenmalig of structureel ontmoeten om kennis uit te wisselen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van bedrijfsbezoeken of gastcolleges. Boundary practices In een boundary practice werken leden van verschillende communities of practice met elkaar samen, bijvoorbeeld aan een gezamenlijk project. Op deze manier vindt er uitwisseling plaats tussen de communities en kunnen ze van elkaar leren en elkaar beïnvloeden. United Brains in Eindhoven is een voorbeeld van een organisatie die boundary practices organiseert. Bedrijven kunnen onderzoeksvragen neerleggen bij United Brains en deze organisatie koppelt het bedrijf vervolgens aan een onderwijsinstelling die de vragen van het bedrijf kan beantwoorden. Op die manier komt er een gezamenlijk project tot stand tussen het bedrijf en de onderwijsinstelling. Doordat er aan een gezamenlijk doel gewerkt wordt, worden boundaries tussen de twee communities of practice verkleind of overwonnen. Er zijn dus verschillende mogelijkheden om de boundaries tussen onderwijs en bedrijfsleven te verkleinen of overwinnen en daarmee de kennisuitwisseling en aansluiting tussen beide te bevorderen. OPBRENGSTEN VAN KENNISUITWISSELINGSACTIVITEITEN Bij kennisuitwisselingsactiviteiten tussen een hogeschool en het werkveld zijn drie partijen betrokken: studenten, de hogeschool en haar medewerkers en bedrijven en instellingen uit het werkveld. Voor studenten en bedrijven en instellingen zijn diverse voordelen beschreven die gehaald kunnen worden uit deelname aan boundary objects, brokers, encounters en practices. Wat de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten opleveren 8

13 voor de verschillende partijen is afhankelijk van hoe de activiteit wordt ingericht. In de literatuur zijn geen voordelen van kennisuitwisselingsactiviteiten gevonden voor de hogeschool en haar medewerkers. Studenten Studenten hebben vier soorten kennis nodig om een succesvolle overstap te kunnen maken van studeren naar werken, weten dat, weten hoe, weten voor en weten over. Kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld tijdens de studie kunnen bijdragen aan deze kennisontwikkeling, maar welke kennis studenten opdoen varieert per activiteit. Een boundary encounter in de vorm van een college en/of practicum van een gastdocent uit het werkveld kan bijdragen aan de vakinhoudelijke en procedurele kennis van een student (Abrandt Dahlgren, 2011; Konkola et al., 2007). Daarnaast kan de gastdocent vertellen over zijn werkzaamheden en het bedrijf of de instelling waar hij werkt waardoor studenten kennis opdoen over het werkveld en het beroep (Berner, 2010). Bij deze kennisuitwisselingsactiviteit is echter geen sprake van weten voor, want deze soort kennis is veelal impliciet en kan eigenlijk alleen geleerd worden door middel van persoonlijke ervaring (Billet, 2009). Als een student optreedt als broker tussen onderwijs en werk tijdens een stageperiode in het werkveld dan komen alle vier de soorten kennis aan bod. Tijdens een stage krijgt een student de kans om mee te draaien op een werkplek en te ervaren wat hij moet kennen en kunnen om succesvol te worden in het werkveld (Guile & Griffiths, 2001; Harteis & Billet, 2008; Reid et al., 2011). Een student leert welke kennis en vaardigheden nodig zijn om professionele werkzaamheden uit te kunnen voeren. Door omgang met begeleiders en collega s op de werkplek leert de student ook welk gedrag, houding en algemene vaardigheden nodig zijn om goed te functioneren in een werkomgeving (Hodkinson, 2005; Konkola et al., 2007). Het meedraaien op een werkplek draagt ook bij aan kennis over het werkveld en het beroep doordat de student het zelf kan ervaren en de mogelijkheid heeft om met begeleiders en collega s te praten over hun ervaringen (Guile & Griffiths, 2001; Reid et al., 2011). Boundary practices in de vorm van werkveldprojecten waarbij studenten in groepen werken aan authentieke probleemstellingen van bedrijven en instellingen bieden studenten ook goede leermogelijkheden (Abrandt Dahlgren, 2011; De Graaf & Kolmos, 2003; Hmelo-Silver, 2004; Reid et al., 2011). Weten dat, weten hoe, weten voor en weten over kunnen bij werkveldprojecten aan bod komen. Door te zoeken naar een oplossing voor de probleemstelling doen studenten nieuwe vakinhoudelijke kennis op. Als er ook praktijktesten gedaan worden dan leren de studenten ook nieuwe procedurele kennis. Kennis om te functioneren in een werkomgeving komt ook aan bod, ook al doen studenten niet direct persoonlijk ervaring op in het werkveld. Door middel van werkveldprojecten leren studenten algemene vaardigheden zoals samenwerken, communiceren, luisteren naar en begrip tonen voor anderen en eigen kennis uitleggen aan anderen, die onmisbaar zijn om goed te functioneren in een werkomgeving (Abrandt Dahlgren, 2011; De Graaf & Kolmos, 2003; Hmelo-Silver, 2004). Daarnaast leren studenten over het werkveld en het beroep doordat ze een authentieke opdracht uitvoeren voor een bedrijf of instelling uit het werkveld. Kortweg kan gezegd worden dat kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld tijdens de studie kunnen bijdragen aan de kennisontwikkeling van studenten, maar wat en hoeveel studenten leren is sterk afhankelijk van de activiteit en de inrichting daarvan. Bedrijven en instellingen uit het werkveld en haar medewerkers Kennisuitwisselingsactiviteiten tussen bedrijven en instellingen uit het werkveld en onderwijsinstellingen hebben niet alleen voordelen voor studenten, maar ook voor de deelnemende bedrijven en instellingen. Als een bedrijf of instelling samenwerkt met studenten binnen een boundary practice, zoals een werkveldproject, 9

14 dan kan dat resulteren in nieuwe kennis of praktijken voor het bedrijf of de instelling. Hetzelfde geldt als een stagiair optreedt als broker tussen onderwijs en werkveld. Studenten kunnen dan namelijk hun eigen kennis en vaardigheden introduceren op een werkplek. Daarnaast hebben studenten vaak een frisse blik op een probleem dat leeft binnen een bedrijf of instelling waardoor ze vernieuwende ideeën kunnen aandragen (Konkola et al., 2007; Tuomi-Gröhn & Engeström, 2003). Er zit ook een indirecte opbrengst voor het werkveld verbonden aan kennisuitwisselingsactiviteiten. Door middel van kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld in het onderwijs leren studenten namelijk kennis en vaardigheden die zij nodig hebben voor een soepele overgang van onderwijs naar werk. Hierdoor gaat de competentie van nieuwe werknemers omhoog en dat is gunstig voor een bedrijf of instelling INTERVIEWS In deze paragraaf worden achtereenvolgens de resultaten van de interviews met studenten, medewerkers van Fontys Hogescholen, contactpersonen uit het werkveld en medewerkers van Syntens en United Brains besproken. Als laatste komen de ideeën van de geïnterviewden over mogelijke acties van de KNCV voor het bevorderen van kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld aan bod. In bijlage B staat een lijst met de verschillende activiteiten die Fontys Hogescholen onderneemt in samenwerking met het werkveld. Bij iedere activiteit staat een korte beschrijving. Er wordt aangeraden deze lijst door te nemen alvorens door te gaan naar de resultaten van de interviews. STUDENTEN Belangrijkste percepties van studenten met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten De studenten zijn over het algemeen tevreden over de verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld in de studie. Het werken aan werkveldprojecten in het eerste en tweede jaar wordt door studenten ervaren als leuk, interessant en leerzaam. Ze vinden het vooral leuk als een project echt iets nieuws op kan leveren voor een opdrachtgever. Twee van geïnterviewde studenten denken dat studenten een frisse blik hebben waardoor ze vernieuwende ideeën kunnen aandragen voor een bedrijf of instelling. De studenten leren nieuwe vakinhoudelijke kennis en vaardigheden van de werkveldprojecten uit het werkveld doordat ze enkele weken intensief met de stof bezig zijn. Ze denken echter dat ze vakinhoudelijke kennis met name opdoen bij de vakken. Het leren van nieuwe algemene vaardigheden tijdens de projecten, zoals werken in groepen, vergaderen, werk- en tijdsplannen maken, communiceren met personen uit het werkveld en presenteren, vinden de studenten belangrijker. De meerderheid van de geïnterviewde studenten vindt de vorming van een helder beeld van het werkveld en het beroep echter de belangrijkste leeropbrengst van projecten. Bovendien wordt het prettig gevonden dat de projecten studenten de mogelijkheid bieden te proeven van de verschillende vakgebieden binnen de studie. Daardoor kunnen ze makkelijker kiezen voor een bepaalde studierichting binnen Applied Science. Eén student geeft aan dat de directe kennismaking met het werkveld in het eerste jaar door middel van de projecten bevestiging gaf dat hij de juiste studiekeuze gemaakt had. Lezingen van Studium Generale en excursies zijn volgens de studenten vooral belangrijk voor verbreding van hun beeld van het werkveld en het beroep. Door middel van een excursie krijgen ze een beeld bij een bedrijf en krijgen ze een indruk wat een bedrijf doet. Ook wordt vaak verteld wat werkzaamheden voor een (afgestudeerde) hbo er kunnen zijn. 10

15 Bij colleges van gastdocenten wordt de vakinhoudelijke kennis het belangrijkst gevonden. Gastdocenten gaan vooral in op de vakinhoud en relateren deze aan het werkveld en het beroep. Ook leggen gastdocenten de lesstof vaak anders uit dan de reguliere docent, waardoor er afwisseling ontstaat in de vakken. Dat vinden studenten prettig. De ouderejaarsstudenten en de afgestudeerde geven aan dat de stage en het afstudeeronderzoek zeer leerzaam zijn, omdat ze daardoor een goed beeld krijgen van hoe het er aan toe gaat in het werkveld. Ook leren ze nieuwe vakinhoudelijk kennis en praktische vaardigheden, maar algemene vaardigheden, zoals zelfstandigheid, creativiteit en omgaan met tijdsdruk, worden gezien als de belangrijkste leeropbrengsten. Tijdens een stage of afstudeeronderzoek wordt voor de studenten ook duidelijk welke functies ze zouden kunnen vervullen bij een bedrijf of instelling. Volgens de studenten is goede begeleiding op de stageplaats van essentieel belang voor een goede persoonlijke ontwikkeling. Vooral feedback op de werkzaamheden en het functioneren van een stagiair en discussies over plannen en resultaten vinden ze bijzonder nuttig. Alle studenten denken dat hun opleiding up-to-date is met betrekking tot nieuwe onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen in hun vakgebied. Ze geven aan dat de activiteiten in samenwerking met het werkveld helpen om de opleiding up-to-date te houden, omdat bedrijven en instellingen continu bezig zijn met vernieuwingen. Overgang van onderwijs naar werkveld De ouderejaarsstudenten hebben het gevoel goed voorbereid te worden op werken in het werkveld. Ze denken dat de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld tijdens de studie daar goed aan bijdragen. De afgestudeerde geeft aan dat bij sollicitatiegesprekken meer gevraagd werd naar algemene vaardigheden, zoals projectmatig werken, problemen aanpakken en werken in een team, dan naar specifieke vakinhoudelijke kennis. De vaardigheden die opgedaan waren door middel van de werkveldprojecten en stages in de studie blijken volgens hem dus goed aan te sluiten bij de vraag van het werkveld. Voor een soepele overgang van studie naar werk is het volgens de afgestudeerde ook belangrijk dat er gedurende de eerste maanden goede begeleiding is op de nieuwe werkplek, bij voorkeur door een directe collega. Dat helpt volgens hem om goed kennis te maken met het bedrijf en snel een eigen draai te vinden. Verbeterpunten Door de meerderheid van de geïnterviewde studenten wordt genoemd dat de communicatie tussen docenten, studenten en medewerkers uit het werkveld beter kan. Bij lezingen en gastcolleges moet de spreker uit het werkveld zijn verhaal meer afstemmen op de aanwezige studenten en bij werkveldprojecten en stages moet voor alle partijen duidelijk zijn wat van elkaar verwacht kan worden. Opdrachten voor projecten en stages moeten helder geformuleerd worden zodat voor studenten duidelijk is wat van hen verwacht wordt met betrekking tot werkzaamheden en resultaten. Docenten zouden hier beter in kunnen bemiddelen volgens de studenten. De ouderejaarsstudenten geven daarnaast aan dat ze het moeilijk vinden om in te schatten wat het werkveld van hen verwacht qua kennis en vaardigheden als ze afgestudeerd zijn. Dit zou volgens hen meer aan bod kunnen komen bij de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld tijdens de studie. 11

16 MEDEWERKERS VAN FONTYS HOGESCHOLEN Totstandkoming van contacten met het werkveld De opleiding Applied Science van Fontys Hogescholen heeft contacten met een diversiteit aan bedrijven en instellingen: MKB, multinationals, ziekenhuizen, universiteiten, kennisinstituten enzovoorts, regionaal en nationaal. Voor de acquisitie van nieuwe en het onderhoud van bestaande contacten heeft Fontys speciale accountmanagers in dienst. Deze personen zorgen voor de contacten met het werkveld. Docenten hebben meestal voornamelijk aandacht voor hun studenten, maar persoonlijk contact met de personen bij bedrijven en instellingen is ook erg belangrijk. Bedrijven en instellingen kunnen ook zelf bij de hogeschool aankloppen voor samenwerking. Vaak hebben ze dan via via gehoord dat Fontys bijvoorbeeld onderzoeken of metingen voor hen kan uitvoeren. Sommige bedrijven komen bij de hogeschool terecht via Syntens of United Brains. Belangrijkste percepties van docenten met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten De activiteiten in samenwerking met het werkveld worden om verschillende redenen ondernomen. De belangrijkste reden volgens de medewerkers van de hogeschool is om studenten een goed beeld te geven van het werkveld en het beroep. Alle kennisuitwisselingsactiviteiten met de arbeidsmarkt dragen daar volgens hen aan bij. Door al direct in het eerste jaar te beginnen met projecten voor bedrijven en instellingen kunnen studenten snel beoordelen of ze de juiste studiekeuze gemaakt hebben. Bovendien kunnen ze door middel van de projecten proeven van de verschillende vakgebieden binnen de studie waardoor ze goed onderbouwd een studierichting kunnen kiezen. Daarnaast blijft de opleiding volgens de medewerkers door de veelvuldige samenwerking met het werkveld up-to-date met betrekking tot nieuwe onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen. De verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten dragen volgens de medewerkers van Fontys Hogescholen allemaal op een andere manier bij aan de opleiding van studenten. Gastdocenten bij vakken laten de nieuwste ontwikkelingen zien vanuit de praktijk waardoor studenten zien hoe vakkennis nuttig ingezet kan worden. Dat werkt motiverend voor de studenten en de docenten steken er zelf ook regelmatig iets nieuws van op. Bij Studium Generale lezingen worden meestal nieuwe onderwerpen of technieken besproken die nog niet zijn opgenomen in het curriculum. Dit zorgt volgens de docenten voor een verdere verbreding van het beroepsbeeld van studenten en zo blijven docenten up-to-date. Tijdens excursies krijgen studenten volgens de medewerkers de kans om bij bedrijven en instellingen in de keuken te kijken. Naast kennismaking met het werkveld zijn de projecten in het eerste en tweede jaar volgens de docenten ook bedoeld om studenten een bepaalde manier van werken en probleem aanpak te leren. Door middel van de werkveldprojecten doen de studenten niet alleen nieuwe vakinhoudelijke kennis en praktische vaardigheden op, maar vooral ook algemene vaardigheden, zoals zelf nieuwe kennis opzoeken, plannen maken, vergaderen, samenwerken en zelfstandigheid en creativiteit. De medewerkers van Fontys denken dat dit belangrijke vaardigheden zijn voor studenten als ze straks aan de slag willen in het werkveld. Bovendien verwacht men dat de kennis die studenten opdoen bij projecten beter blijft hangen, omdat ze er dan zelf actief en intensief mee bezig zijn. Eén docent denkt dat het begrip van de stof ook hoger is, omdat studenten met elkaar en de opdrachtgever in discussie gaan over het projectwerk. Stage en afstuderen zijn naast de oriëntatie op het werkveld en beroep bedoeld voor vakinhoudelijke verdieping. Vooral bij het afstudeeronderzoek is dit belangrijk. Door middel van stages kunnen de studenten persoonlijk mee maken hoe een bedrijf of instelling werkt. Zo kunnen ze zien waarvoor ze studeren en hoe ze kunnen functioneren in een werkomgeving. 12

17 Bovenstaande activiteiten van Fontys Applied Science in samenwerking met het werkveld draaien allemaal om studenten. Er zijn echter ook activiteiten waarbij studenten niet centraal staan. Zo heeft Fontys een Servicelab waar bedrijven en instellingen monsters naartoe kunnen sturen voor specifieke onderzoeken en metingen. Voor deze service krijgt de hogeschool een financiële vergoeding. Daarnaast kunnen medewerkers van bedrijven en instellingen gebruik maken van labruimte en apparatuur van Fontys. Er zijn ook bedrijven die hun apparatuur beschikbaar stellen, mocht de hogeschool zelf de faciliteiten missen voor bepaalde onderzoeken of metingen. Dit wordt vooral gedaan om goede onderlinge contacten te onderhouden. Medewerkers van Fontys verzorgen ook trainingen en cursussen voor medewerkers van bedrijven en instellingen. Dit biedt vervolgens de mogelijkheid om contacten te intensiveren, waardoor er bijvoorbeeld opdrachten uitkomen voor studenten in de vorm van werkveldprojecten of stages. Overgang van onderwijs naar werkveld Alle medewerkers denken dat de overgang van onderwijs naar werkveld redelijk tot goed verloopt voor afgestudeerde studenten. Men geeft aan dat studenten tijdens de studie ruime mogelijkheden krijgen om zich een beeld te vormen van het werkveld en het beroep. Bovendien leren ze in de loop van de studie werkwijzen die aansluiten bij de gang van zaken in het werkveld. Alle docenten geven aan dat goede begeleiding in de eerste maanden bij een eerste werkgever van groot belang is om de overgang van onderwijs naar werk zo soepel mogelijk te laten verlopen. Eén docent merkt op dat de aansluiting ook afhankelijk is van de vraag en verwachtingen van werkgevers. Verbeterpunten Uit de interviews met de medewerkers van Fontys Hogescholen komen twee punten naar voren waarop verbetering mogelijk is. Ten eerste kan de communicatie tussen bedrijven/instellingen en de hogeschool beter, met name over wederzijdse verwachtingen bij gezamenlijke activiteiten. Bij projecten en stages bijvoorbeeld zou beter gecommuniceerd kunnen worden over verwachtingen met betrekking tot werkzaamheden en resultaten en begeleiding van studenten. Als tweede punt wordt de communicatie tussen medewerkers van bedrijven/instellingen en studenten genoemd. Volgens de docenten stemmen medewerkers uit het werkveld hun taal niet altijd goed (genoeg) af op het niveau van de studenten, terwijl dat wel belangrijk is bij gastcolleges, lezingen of de begeleiding van studenten. MEDEWERKERS UIT HET WERKVELD Totstandkoming van contacten met Fontys Hogescholen De geïnterviewde medewerkers uit het werkveld geven aan dat ze via via in contact zijn gekomen met Fontys Applied Science. Twee personen geven aan dat nieuwe medewerkers afkomstig van de hogeschool kunnen zorgen voor nieuwe samenwerkingsvormen. Om de onderlinge contacten goed te onderhouden geven de medewerkers aan dat het met name belangrijk is om gemaakte afspraken na te komen. Daarnaast speelt goed persoonlijk contact ook een grote rol. Belangrijkste percepties van het werkveld met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten Er worden uiteenlopende redenen genoemd voor de samenwerking met de hogeschool. Alle geïnterviewden vinden het belangrijk om een bijdrage te leveren aan het opleiden van potentiële toekomstige medewerkers. Enkele medewerkers geven aan dat de samenwerking iets oplevert voor het bedrijf, omdat er onderzoeken of metingen voor hen worden uitgevoerd. Een derde reden is naamsbekendheid onder studenten creëren zodat ze na hun studie mogelijk bij dat bedrijf of die instelling willen werken. Als laatste wordt genoemd dat ze 13

18 studenten mee willen geven welke kennis en vaardigheden nodig zijn om aan de slag te kunnen bij hun bedrijf of instelling. De bedrijven en instellingen die contact hebben met Fontys met betrekking tot het gebruik van elkaars apparatuur geven aan dat ze dit voornamelijk doen vanwege de goede onderlinge contacten en om elkaar te helpen. Beide partijen hebben profijt van deze vorm van samenwerking. Eén bedrijf maakt gebruik van het Servicelab van Fontys. De medewerker van het bedrijf is zeer tevreden over deze service, want het levert de benodigde meetresultaten op tegen een gunstige prijs. Overgang van onderwijs naar werkveld De meerderheid van de geïnterviewden geeft aan dat pasafgestudeerde nieuwe medewerkers snel hun draai kunnen vinden bij het bedrijf of de instelling. Zij denken dat dit met name komt doordat via sollicitatie- en selectieprocedures de best passende personen gevonden worden. Daarnaast geven alle medewerkers aan dat nieuwe werknemers een inwerkperiode krijgen waarin ze kennis maken met het bedrijf/instelling en de andere medewerkers. Twee personen geven aan dat nieuwe medewerkers ook de kans krijgen om cursussen te volgen. Verbeterpunten Als verbeterpunt wordt de communicatie met de hogeschool genoemd. De geïnterviewden vinden dat de wederzijdse verwachtingen niet altijd helder (genoeg) zijn. Betere communicatie zou de samenwerking ten goede komen. Eén persoon geeft aan dat de hogeschool studenten beter voor moet lichten over welke kennis en vaardigheden nodig zijn om in bepaalde vakgebieden aan de slag te kunnen. Volgens haar kunnen studenten zich dan beter voorbereiden op werken in het werkveld. SYNTENS EN UNITED BRAINS Syntens en United Brains zijn beiden organisaties die bedrijven helpen bij (innovatie)vragen. Het belang van het bedrijf staat daarbij altijd centraal. Volgens de organisaties kan het gunstig zijn om een bedrijf aan een hogeschool te koppelen, want daar zit veel toegepaste kennis die nuttig kan zijn voor het betreffende bedrijf. Een nadeel van de koppeling van bedrijven en hogescholen is dat ze niet altijd elkaars taal spreken: een bedrijf wil verder geholpen worden, terwijl een hogeschool voornamelijk bezig is met het opleiden van studenten. Syntens en United Brains denken echter dat goede communicatie en helderheid over de wederzijdse verwachtingen de kloof tussen de onderwijsinstelling en het bedrijf kunnen slechten. Naast de hulp die een hogeschool kan bieden aan een bedrijf, is samenwerking ook gunstig voor de hogeschool. Door bezig te zijn met (innovatie)vragen van bedrijven komen studenten en docenten namelijk in aanraking met onderwerpen en vragen die nu spelen in het werkveld, waardoor zij up-to-date blijven met betrekking tot nieuwe onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen. IDEEËN VOOR DE KNCV Aan de geïnterviewde medewerkers van Fontys en de contactpersonen uit het werkveld is gevraagd welke rol zij zien voor de KNCV met betrekking tot het bevorderen van kennisuitwisseling en aansluiting tussen onderwijs en werkveld. Hieronder volgt een overzicht van de suggesties die geïnterviewden gedaan hebben over mogelijk rollen en acties voor de KNCV. Dit zijn ideeën van individuen die worden meegenomen in de uitkomsten van dit adviesrapport. De KNCV zou meer bekendheid kunnen geven aan de mogelijkheden die er zijn binnen de hogeschool voor het laten uitvoeren van onderzoeken, metingen en analyses. 14

19 op de open dagen van hogescholen kunnen staan om haar gezicht te laten zien, of een keer een gastcollege kunnen geven of een presentatie bij een afstudeercolloquium. meer moeten promoten dat op de C2W Career Expo ook bedrijven staan die stage- en afstudeerplaatsen aanbieden aan studenten. kunnen analyseren welke behoeften er leven binnen bedrijven voor post-hbo cursussen en incompany trainingen. de rol van onderzoek binnen het hbo (zoals bij lectoraten) beter kunnen uitdragen, bijvoorbeeld door er meer aandacht aan te besteden in C2W. organisaties als STW en NWO kunnen stimuleren om onderzoek binnen het hbo meer te stimuleren. vragen/interesses van leden kunnen inventariseren en clusteren. Vervolgens kan de KNCV (in nauwe samenwerking met bijvoorbeeld Syntens) kijken hoe deze clusters op weg geholpen kunnen worden. Syntens heeft veel ervaring met het gezamenlijk opzetten en begeleiden van dergelijke branche-, thema- en marktgerichte clusters. samen met Syntens match making evenementen kunnen organiseren met aan de ene kant kennisaanbieders (bijvoorbeeld TNO, KEMA, universiteiten, hbo-instellingen) en aan de andere kant ondernemers en bedrijven die met vragen of problemen zitten. Regelmatig worden door Syntens verschillende partijen op die manier bij elkaar gebracht waardoor nieuwe partners gevonden worden of nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan. een netwerk op kunnen bouwen zodat ze weet waar concentraties van netwerken, zoals United Brains, zitten en bedrijven kunnen doorverwijzen naar die steunpunten ENQUÊTES In deze paragraaf worden de resultaten van twee enquêtes besproken: de studentenenquête en enquête onder medewerkers van hogescholen. De resultaten van de enquête die uitgezet is onder medewerkers uit het werkveld worden niet meegenomen wegens een te lage respons. Een overzichtstabel met de belangrijkste uitkomsten van de enquêtes is opgenomen in bijlage K. STUDENTEN De studentenenquête is ingevuld door 82 studenten van 10 verschillende hogescholen. Van het totaal aantal respondenten waren er 50 afkomstig van de Hogeschool Zuyd; de overige 32 waren redelijk evenredig verdeeld over de andere 9 hogescholen. Van de respondenten zaten er 21 in het eerste jaar, 14 in het tweede, 23 in het derde en 24 in het vierde jaar. Van alle studenten geven er 74 aan dat ze in hun studie in aanraking komen met (medewerkers uit) het werkveld. De studenten die aangeven niet in aanraking te komen met het werkveld zijn voornamelijk eerstejaars die nog geen kans hebben gehad om deel te nemen aan de diverse kennisuitwisselingsactiviteiten in de studie. In figuur 2 staat een overzicht van hoeveel studenten vragen hebben beantwoord over de verschillende kennisuitwisselingsactiviteiten. 15

20 Gastdocenten bij vak(ken) Algemene gastcolleges/lezingen Excursies Werkveldprojecten (in groepsvorm) Werkveldprojecten (individueel) Stage (langer dan 3 maanden) Afstuderen Beroepenmarkt/bedrijvendag Snuffelstage/orientatiedag Anders Figuur 2: Overzicht van het aantal respondenten per kennisuitwisselingsactiviteit Belangrijkste percepties van studenten met betrekking tot kennisuitwisselingsactiviteiten Alle kennisuitwisselingactiviteiten met het werkveld worden door de studenten als leuk, interessant en leerzaam ervaren. Bij boundary encounters met het werkveld, zoals excursies, colleges van gastdocenten en lezingen, vinden studenten het voornamelijk belangrijk om informatie te krijgen over het werkveld en onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen die daar momenteel spelen. De studenten geven aan dat deze onderwerpen nu al ruimschoots aan bod komen bij dergelijke activiteiten. Toepassingen van theoretische kennis komen ook uitgebreid aan bod tijdens boundary encounters tussen studenten en medewerkers uit het werkveld, maar studenten vinden deze minder belangrijk. Studenten willen ook nieuwe theoretische kennis en praktische vaardigheden leren van de verschillende kortdurende contacten met medewerkers uit het werkveld. Theoretische kennis komt wel voldoende aan bod bij colleges van gastdocenten, maar niet bij andere boundary encounters. Studenten leren geen nieuwe praktische vaardigheden, voornamelijk omdat er weinig tot geen practica gedaan worden tijdens dit soort kennisuitwisselingsactiviteiten. Door middel van langdurige contacten met het werkveld, zoals werkveldprojecten, stages en afstudeeropdrachten, leren studenten niet alleen theoretische kennis, maar ook praktische en algemene vaardigheden. De studenten vinden dit ook de meest belangrijke aspecten van dit soort kennisuitwisselingsactiviteiten met het werkveld. Informatie over het werkveld en actuele onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen komen ook aan bod tijdens boundary practices en als studenten optreden als brokers. Deze informatie wordt door de studenten echter minder belangrijk gevonden bij dit soort boundary crossing activiteiten. Beroepenmarkten en bedrijvendagen worden laag gewaardeerd door studenten: ze zijn alleen redelijk tevreden over de informatie die er verkregen wordt over het werkveld, mogelijke functies en nieuwe onderwerpen, onderzoeken en ontwikkelingen in het vakgebied. Dit vinden de studenten ook de meest belangrijke informatie tijdens een dergelijke kennisuitwisselingsactiviteit. Informatie over mogelijkheden voor studenten bij bedrijven en instellingen, zoals stage- of afstudeerplaatsen, vinden studenten ook interessant, maar dit komt volgens hen nu nog onvoldoende aan bod bij beroepenmarkten en bedrijvendagen. 16