Monitor Najaarsrapportage

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Monitor Najaarsrapportage"

Transcriptie

1 Monitor Najaarsrapportage Prijsontwikkelingen ziekenhuiszorg 2008 december 2008

2

3 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting & Conclusie 7 1. Inleiding Aanleiding Doelstelling najaarsrapportage Informatiebronnen voor deze najaarsrapportage Leeswijzer Prijsontwikkelingen Prijsontwikkeling Landelijke prijsontwikkeling Prijsontwikkeling oude B-segment Prijsontwikkeling nieuwe B-segment Onderhandelingsmacht Marktaandeel zorgverzekeraar Ervaren onderhandelingsmacht 30 Bijlage 1. Gebruikte informatiebronnen 33 Bijlage 2. Methode voor berekeningen 35 3

4 4

5 Vooraf Voor u ligt de najaarsrapportage prijsontwikkeling ziekenhuiszorg 2008 in navolging van de Monitor Ziekenhuiszorg In de Monitor Ziekenhuiszorg 2008 (juli 2008) waren de prijsanalyses gebaseerd op circa 16% van de omzet in het B-segment. Slechts 30% van de ziekenhuizen had toen een contract afgesloten met één of meer zorgverzekeraars. Het doel van deze najaarsrapportage is om VWS en de veldpartijen te informeren over de ontwikkeling van de prijzen binnen het B-segment van de ziekenhuiszorg in de periode met aangevulde prijsinformatie en de conclusies die hieruit getrokken kunnen worden over de verdeling van de onderhandelingsmacht tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars. Deze najaarsrapportage is één van de middelen die de NZa gebruikt om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen op het gebied van marktwerking in de ziekenhuiszorg. Deze najaarsrapportage is tot stand gekomen met gebruik van diverse gegevensbronnen. Zorgaanbieders, zorgverzekeraars en andere instanties zijn hierbij behulpzaam geweest. Rest ons een woord van dank aan allen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van dit rapport. de Raad van Bestuur van de Nederlandse Zorgautoriteit, mw. drs. C.C. van Beek MCM portefeuillehouder Zorgmarkten Cure mr. F.H.G. de Grave voorzitter 5

6 6

7 Managementsamenvatting & Conclusie In deze najaarsrapportage geeft de NZa een update van de prijsontwikkelingen in het B-segment in de periode Ten tijde van het uitbrengen van de Monitor Ziekenhuiszorg 2008 waren de contractonderhandelingen grotendeels nog niet afgerond, waardoor er slechts een beperkt zicht op de prijsontwikkelingen in de periode bestond. Inmiddels is 77% van de onderhandelingen afgerond en kan de NZa een meer representatief beeld van de prijsontwikkeling schetsen. Ook geeft het een beter beeld van de onderhandelingsmacht tussen zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Een analyse van volumeontwikkelingen over de periode is in deze rapportage niet mogelijk. Op dit moment heeft de NZa alleen zicht op de omzetten De gegevens over 2008 komen pas in de loop van 2009 binnen, daardoor ontbreekt het op dit moment aan voldoende betrouwbare informatie om verdiepend onderzoek naar volumeontwikkelingen toe te passen. In het voorjaar van 2009 verwacht de NZa hier meer zicht op te hebben, evenals informatie over wachttijden en kwaliteit. Conclusie monitor 2008 De belangrijkste conclusie uit de monitor 2008 is dat er in het B-segment over de periode gematigd positieve ontwikkelingen zichtbaar zijn: de volumestijgingen lijken vooralsnog beperkt; wachttijden nemen licht af in 2007; kwaliteit speelt grotere rol in onderhandelingen, bindende kwaliteitsafspraken ontbreken echter nog nagenoeg; nominale prijzen van het oude B-segment zijn in gelijk gebleven; in gestegen met 2,1%. Ten aanzien van 2008 zijn beperkte prijsgegevens beschikbaar; van slechts 16% van de omzet in het B-segment is de prijsinformatie beschikbaar. Deze beperkte prijsgegevens laten over 2008 een lichte reële prijsdaling zien van -1,6% voor het oude B-segment (B-segment vanaf 2005) en +0,9% voor het nieuwe B-segment (B-segment vanaf 2008). Prijsontwikkeling Op 1 oktober 2008 beschikte de NZa over contractprijzen die circa 77% van de omzet van het B-segment vertegenwoordigen. Op basis van de huidige beschikbare prijsgegevens is de conclusie dat de prijsontwikkeling in de periode iets minder gunstig is dan de ontwikkeling die in de monitor 2008 is gesignaleerd. In de monitor 2008 was sprake van een reële prijsontwikkeling voor het oude B- segment van 1,6% en een prijsontwikkeling van het nieuwe B-segment van +0,9%. In deze najaarsrapportage zijn deze reële prijsontwikkelingen respectievelijk -1,3% en +1,9%. Tijdens de interviews ten behoeve van de monitor 2008, is door een meerderheid van de zorgverzekeraars en ziekenhuizen aangegeven dat zij een prijsstijging verwachtten ten opzichte van vorig jaar in een bandbreedte van 0-5%; mede omdat een aantal moeilijke onderhandelingen nog moesten worden afgerond. Uit deze najaarsrapportage blijkt dat de prijsdaling van het oude en de prijsstijging van het nieuwe B-segment dus aan de onderkant van deze bandbreedte is komen te liggen. Ondanks een minder gunstige prijsontwikkeling is er geen sprake van een verontrustende ontwikkeling. 7

8 De prijsontwikkeling van het oude B-segment wijkt qua percentage af van de prijsontwikkeling in het nieuwe B-segment. Hierbij moet worden opgemerkt dat de gepresenteerde prijsontwikkeling van het oude B-segment niet vergelijkbaar is met de prijsontwikkeling van het nieuwe B-segment. De prijsontwikkeling van het oude B-segment geeft de ontwikkeling weer ten opzichte van de onderhandelde prijzen in het jaar De prijsontwikkeling van het nieuwe B-segment geeft een gemiddelde opslag weer die is gehanteerd ten opzichte van de schoningsprijzen en op de onderhandelingsmarkt tot stand is gekomen. De schoningsprijzen zijn echter niet voort gekomen door middel van de onderhandelingen. In de monitor 2008 is tevens opgemerkt dat de passantenprijzen in 2008 sterker stijgen dan de contractprijzen. Deze ontwikkeling blijkt in de najaarsrapportage nog sterker. Ziekenhuizen kunnen hogere passantenprijzen hanteren om op die manier zorgverzekeraars onder druk te zetten om een contract af te sluiten. Uit interviews met de branchevereniging ten behoeve van de najaarsrapportage bleek dat de kapitaallastenproblematiek een grote rol in de onderhandelingen speelde. Vaak is gekozen voor een constructie waarbij het voorbehoud is gemaakt dat een voldoende dekkende overgangsregeling tot stand komt. De prijsontwikkelingen in het oude B-segment, uitgesplitst naar de verschillende regio s in Nederland, vertonen onderling hetzelfde beeld. In alle regio s is het prijsniveau ten opzichte van 2007 gedaald. Het verschil tussen het hoogste en laagste prijsniveau in 2008 verschilt maximaal 2,8%-punt tussen de regio s. Hierbij wordt opgemerkt dat de prijsniveaus in de regio s Oost en Noord boven het landelijk gemiddelde liggen. Een verklaring hiervoor kan zijn dat in deze regio s minder ziekenhuizen en ZBC s aanwezig zijn. Het prijsniveau in regio West ligt 1,6%-punt lager dan het landelijk gemiddelde prijsniveau. In deze regio zijn relatief veel ziekenhuizen en ZBC s beschikbaar. Tussen de regio s onderling is dus een verschil in prijsniveau. De NZa doet in de monitor 2009 nader onderzoek naar de oorza(a)k(en) van deze verschillen. De prijsontwikkeling in het oude B-segment laat zien dat voor alle typen zorgaanbieders in de periode sprake is van een prijsdaling. De prijsdaling bij de ZBC s is het grootst. Het prijsniveau van ZBC s ligt ook aanzienlijk lager dan het prijsniveau van de algemene en topklinische ziekenhuizen en de universitair medische centra. Dit verschil in prijsniveau is niet op één variabele toe te spitsen maar ligt aan de verschillen in productmix, verschillen in zorgzwaarte van de patiëntenpopulatie en verschillen in doelmatigheid. Ten aanzien van het nieuwe B-segment kan op basis van de beschikbare gegevens worden opgemerkt dat er sprake is van een gemiddelde opslag op de schoningsprijzen van 1,9%. Hierbij wordt nadrukkelijk opgemerkt dat de onderlinge weging van de contractprijzen voor het nieuwe B- segment heeft plaatsgevonden met ex ante schoningsvolumes Deze kunnen aanzienlijk afwijken van de daadwerkelijk gerealiseerd volumes in Medio 2009 beschikt de NZa over een deel van het gerealiseerde volume 2008 die kan leiden tot een wijziging in de onderlinge weging en dus tot een wijziging van de prijsontwikkeling in het nieuwe B-segment. 1 1 De totale volumina 2008 is medio 2009 nog niet bekend in verband met onderhanden werk. 8

9 De prijsniveaus voor het nieuwe B-segment liggen per regio dicht bij elkaar. Het verschil tussen de hoogste en de laagste prijs is slechts 1,5%-punt. Hierbij wordt weer opgemerkt dat het gaat om toeslagen op de schoningsprijzen. Onderhandelingsmacht In de monitor 2008 is opgenomen dat de onderhandelingen in 2008 moeizaam verlopen. De moeizame onderhandelingen zijn vooral te verklaren doordat de prijzen waarop ziekenhuizen en zorgverzekeraars de onderhandelingen hebben ingestoken ver uiteen liggen. Daarbij heeft ook een aantal ingevoerde veranderingen in de ziekenhuiszorgmarkt invloed op de onderhandelingen zoals de discussies over het aandeel van de kapitaallasten in de prijzen, de uitkomsten van de commissie nadeelcompensatie afschaffing bouwregime, de uitbreiding van het B- segment en de onduidelijkheid rondom de budgetschoning. Uit de monitorrapporten 2006 en 2007 kwam naar voren dat ziekenhuizen in het algemeen een sterkere onderhandelingspositie hebben dan zorgverzekeraars. De NZa concludeerde vervolgens in haar adviezen Uitbreiding B-segment en Nader advies uitbreiding B- segment dat er weliswaar positieve ontwikkelingen zichtbaar waren op de markt, maar had nog onvoldoende informatie om te kunnen concluderen dat de onderhandelingsmacht van zorgverzekeraars daadwerkelijk was toegenomen. In de monitor 2008 is aangegeven dat het te vroeg is om op basis van de eerste gegevens en de verwachtingen over de lopende onderhandelingen te concluderen dat een substantiële wijziging is opgetreden in de machtsbalans tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars. Ook in deze najaarsrapportage blijft het moeilijk om een betrouwbare uitspraak te doen over de machtsbalans tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars. Uit het feit dat de prijsontwikkeling in het oude B- segment zich aan de onderkant van de verwachte bandbreedte bevindt (reëel -1,3%) kan een voorzichtige conclusie worden getrokken dat de zorgverzekeraars in het oude B-segment in staat zijn geweest om tijdens de prijsonderhandelingen voldoende tegenwicht te bieden. Ziekenhuizen zijn kennelijk niet in staat geweest om de risico s en onzekerheden volledig af te wentelen op de zorgverzekeraars. Hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat op 1 oktober 2008 voor 77% van de omzet in het B-segment contractprijzen bekend waren. Van 23% van de omzet is nog onbekend tegen welke prijzen de B-DBC s afgerekend worden en in welke verhouding tussen contractprijzen en passantenprijzen dit uiteindelijk afgerekend gaat worden. In de monitor 2008 is aangegeven dat het marktaandeel van de zorgverzekeraar van invloed is op de onderhandelingen. Naarmate het marktaandeel van een zorgverzekeraar groter is, heeft die te maken met een gunstiger prijsontwikkeling vergelijken met zorgverzekeraars die een kleiner marktaandeel hebben. Dit beeld blijkt zowel uit de vragenlijsten als de interviews bij zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Indien we de prijsniveaus uitsplitsen naar het marktaandeel van de zorgverzekeraar in het ziekenhuis, blijkt dat het prijsniveau bij een marktaandeel van meer dan 50% in 2008 circa 5,6%-punt lager ligt dan bij een marktaandeel tot 1%. Per 2009 wordt het B-segment uitgebreid naar circa 34% van medisch specialistische zorg. In de Monitor Ziekenhuiszorg 2009 bekijkt de NZa welke effecten deze uitbreiding heeft op de marktwerking in de medisch specialistische zorg en de invloed van marktwerking op de publieke belangen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Daarbij wordt ingegaan op de onderhandelingen 2009, de contractprijzen 2009, 9

10 kwaliteit en toegankelijkheid, de definitieve contractprijzen 2008 en volumecijfers en worden de onderliggende oorzaken van de volumeontwikkelingen onderzocht. 10

11 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Voor het B-segment van de ziekenhuiszorg kunnen ziekenhuizen en ZBC s sinds februari 2005 met de zorgverzekeraars onderhandelen over de prijs, de kwaliteit, en de kwantiteit van de te leveren productie in termen van DBC s. Sinds de invoering van het B-segment is jaarlijks een monitor uitgebracht waarin de ontwikkelingen binnen het B-segment centraal staan. Hierbij wordt ook de invloed van marktwerking op de publieke belangen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid beoordeeld. Per 1 januari 2008 zijn een aantal belangrijke systeemwijzigingen doorgevoerd, waaronder: de uitbreiding van het B-segment naar circa 20% van de ziekenhuiszorg, waardoor het financiële belang van het B-segment toenam; de afschaffing van de lumpsum en de introductie van het onderbouwde uurtarief voor medisch specialisten met een bandbreedte; de afschaffing van het bouwregime en het onderbrengen van kapitaallasten in het B-segment. In de monitor 2008 is beschreven wat de eerste effecten van deze wijzigingen zijn geweest. Daarin wordt opgemerkt dat over de periode gematigd positieve ontwikkelingen zichtbaar zijn: de volumestijgingen lijken vooralsnog beperkt; de wachttijden nemen licht af in 2007; kwaliteit speelt een grotere rol in de onderhandelingen, bindende kwaliteitsafspraken ontbreken nagenoeg; nominale prijzen van het oude B-segment zijn in gelijk gebleven; in gestegen met 2,1%. Ten aanzien van 2008 wordt opgemerkt dat beperkte prijsgegevens beschikbaar zijn. Deze beperkte prijsgegevens laten over 2008 een lichte reële prijsdaling zien van -1,6% voor het oude B-segment en +0,9% voor het nieuwe B-segment. Ten tijde van de monitor 2008 waren de contractonderhandelingen grotendeels nog niet afgerond, waardoor er slechts een beperkt zicht op de prijsontwikkelingen in de periode was. De op 1 mei jl. beschikbare prijsinformatie vertegenwoordigde circa 16% van de omzet in het B-segment. Op 1 oktober 2008 beschikt de NZa over contractprijzen die circa 77% van de omzet in het B-segment vertegenwoordigen. Deze prijsgegevens vormen input voor deze najaarsrapportage. 1.2 Doelstelling najaarsrapportage Deze rapportage richt zich op de invloed van vrije prijsvorming op het publieke belang betaalbaarheid. Doel van de najaarsrapportage is een update te geven van de ontwikkeling van de prijzen in het B-segment en van de onderhandelingsmacht van aanbieders en verzekeraars. 1.3 Informatiebronnen voor deze najaarsrapportage Voor de kwantitatieve analyses is net als voorgaande keren gebruik gemaakt van volume-informatie uit de Minimale Data Set (MDS). De 11

12 afgesproken contractprijzen per 1 oktober 2008, aangeleverd door zorgverzekeraars, en de gehanteerde passantenprijzen van zorgaanbieders zijn geanalyseerd voor de ontwikkeling van de prijzen in het B-segment voor de periode Om een completer beeld te krijgen van de ontwikkelingen heeft de NZa in het najaar 2008 interviews gehouden met brancheverenigingen in het najaar van Dit in aanvulling op de interviews en vragenlijsten die voor de monitor 2008 zijn gehouden. Indien relevant komen resultaten uit de vragenlijsten en interviews terug in de toelichting bij de figuren en tabellen. 1.4 Leeswijzer De indeling van de najaarsrapportage is als volgt, hoofdstuk 2 geeft een beeld van de prijsniveaus 2008 en prijsontwikkelingen van het B-segment van de ziekenhuiszorg. Hoofdstuk 3 staat stil bij de onderhandelingen in 2008 en de verdeling van de onderhandelingsmacht. Bij de analyses in hoofdstuk 2 en 3 is onderscheid gemaakt tussen het oude B-segment en het nieuwe B-segment. Het B-segment, zoals dat al bestond tijdens de periode februari 2005 tot en met december 2007, wordt aangeduid als het oude B-segment. Het nieuwe deel B-segment, dat wil zeggen de extra circa 10% waarmee het B-segment per 1 januari 2008 is uitgebreid, wordt aangeduid als het nieuwe B-segment. 2 NVZ vereniging van ziekenhuizen (NVZ), Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Orde van Medisch Specialisten (OMS), Zelfstandige Klinieken Nederland (ZKN), Zorgverzekeraars Nederland (ZN). 12

13 2. Prijsontwikkelingen Prijsontwikkeling In de monitor 2008, waarbij de analyses gebaseerd zijn op contractprijsinformatie die per 1 mei 2008 is aangeleverd, had slechts 30% van de ziekenhuizen een contract afgesloten met één of meerdere zorgverzekeraars, wat neerkwam op een omzet van circa 16% van het totale B-segment. Redenen die hiervoor genoemd worden, zijn: het uiteen liggen van de prijzen waarop ziekenhuizen en zorgverzekeraars de onderhandelingen hadden ingestoken; tijdens de onderhandelingen ontstonden tussen zorgverzekeraars en ziekenhuizen discussies over het aandeel van de kapitaallasten in de prijzen en over de uitkomsten van de commissie nadeelcompensatie afschaffing bouwregime ; door een aantal complicaties met de voorlopige schoning van de ziekenhuisbudgetten zijn de onderhandelingen verlaat gestart; door de wijzigingen van de normtijden van enkele medisch specialismen per 1 april 2008 werden reeds gesloten contracten soms weer opengebroken door zorgaanbieders 3 ; de combinatie van diverse andere veranderingen in de ziekenhuiszorgmarkt, zoals de invoering van de bandbreedte uurtarief, de afschaffing van de lumpsum en de taakstelling, en de daarmee gepaard gaande onzekerheid, hebben tot veel discussie in de onderhandelingen geleid. Uit de contractprijzen die per 1 oktober 2008 door de zorgverzekeraars zijn aangeleverd blijkt dat alle ziekenhuizen een contract hebben afgesloten met één of meerdere zorgverzekeraars. Uit nadere analyse van de contractgegevens en de beschikbare gegevens in het DIS blijkt dat in termen van omzet circa 77% van het totale B-segment is gecontracteerd. Doordat er meer contractprijzen bekend zijn ten opzichte van de monitor 2008, zijn de aangeleverde contractprijzen meer representatief voor de uit te voeren analyses. Hierdoor is het mogelijk om in deze najaarsrapportage de prijsontwikkeling van de contractprijzen ook te presenteren uitgesplitst naar regio en type zorgaanbieder. Bij de berekening van een landelijke prijsontwikkeling van het B-segment moet rekening worden gehouden met de verhouding tussen de contractprijzen en de passantenprijzen. In de monitor 2007 is naar aanleiding van het beeld uit de interviews en een analyse op de gegevens in het DIS de aanname gemaakt dat de contractprijzen ongeveer 97% en de passantenprijzen ongeveer 3% van de gerealiseerde DBC trajecten omvatten. Uit interviews gehouden voor deze najaarsrapportage met brancheverenigingen volgt dat deze verhouding ook voor 2008 bruikbaar is. 2.2 Landelijke prijsontwikkeling De prijzen worden in de komende paragrafen op twee manieren gepresenteerd: Prijsniveau: contractprijzen van 2008 worden afgezet tegen de schoningsprijzen 2005; 4 13

14 Prijsontwikkeling: contractprijzen van een jaar worden afgezet tegen de contractprijzen van het voorgaande jaar. De contractprijzen 2008 worden dus afgezet ten opzichte van Tabel 2.1 geeft de gemiddelde prijsontwikkeling, in het B-segment weer voor de periode , exclusief zelfstandige behandel centra (ZBC s). 5 Bij de berekening van de landelijk gemiddelde prijsontwikkeling is de aanname gemaakt dat 97% wordt afgerekend met contractprijzen en dat 3% wordt afgerekend met de passantenprijzen. Uit de interviews ten behoeve van de najaarsrapportage bleek dat de kapitaallastenproblematiek een grote rol in de onderhandelingen speelde. Vaak is gekozen voor een constructie waarbij het voorbehoud is gemaakt dat een voldoende dekkende overgangsregeling overeen wordt gekomen. De prijzen 2008 van het oude B-segment zijn afgezet tegen de prijzen De weging van de prijzen vindt plaats op basis van het aantal afgesloten DBC-trajecten in t-1 die door de zorgaanbieders aan het DIS zijn aangeleverd. De prijzen 2008 van het nieuwe B-segment voor ziekenhuizen zijn gewogen met de ex ante schoningsvolumes en afgezet ten opzichte van de ex ante schoningsprijzen. 6 Om het budget van de ziekenhuizen te schonen, voor de DBC s die naar het B-segment zijn gegaan in 2008, is gebruik gemaakt van schoningsprijzen. Schoningsprijzen zijn niet in een onderhandelingsmarkt tot stand gekomen maar gebaseerd op de kostprijzen van een referentie groep ziekenhuizen. Vóór 2008 zijn dus geen marktprijzen vastgesteld voor de DBC s van het nieuwe B-segment. Het gaat hier dus eigenlijk om een % opslag op de schoningsprijzen. Deze ex ante schoningsprijzen zijn al geïndexeerd voor de loonkosten en materiële kosten Hierdoor is het niet mogelijk om een nominale prijsontwikkeling voor het nieuwe B-segment weer te geven. De prijsontwikkelingen van de periode en kunnen mogelijk afwijken van de gepresenteerde ontwikkelingen in de monitor Dit komt omdat: het aantal geregistreerde DBC-trajecten vollediger is; de contractprijzen 2007 vollediger zijn dan vorig jaar;7 de inflatiecijfers definitief zijn vastgesteld. Een uitgebreide toelichting van de berekeningen is terug te vinden in Bijlage 2. 3 Aanvullend hierop was de eerste versie van de normtijden 2008 pas 1 december 2007 beschikbaar. 4 De schoningsprijzen zijn berekend op basis van DBC-kostprijsinformatie van twaalf koploperziekenhuizen die eerder zijn begonnen met het registreren van DBC's. Deze groep koploperziekenhuizen hoeft niet representatief te zijn voor alle ziekenhuizen. Het is dus mogelijk dat bij een ziekenhuis de kostprijs van een DBC hoger of lager is dan de schoningsprijs. 5 ZBC s zijn niet meegenomen bij de berekening van de landelijke prijsontwikkeling. Voor het nieuwe B-segment zijn geen schoningsvolumes beschikbaar voor ZBC s. ZBC s hebben geen budgetten en worden dus niet geschoond. De ongewogen prijzen van ZBC s zouden voor een vertekend beeld kunnen zorgen bij de berekening van de landelijke prijsontwikkeling. De verwachting is echter dat de prijzen van ZBC s weinig invloed hebben op het gemiddelde prijsniveau van ziekenhuizen, omdat ZBC s relatief weinig produceren vergeleken met ziekenhuizen. 6 De schoningsprijzen gepubliceerd op de website zijn exclusief de kapitaallasten en de medische inventaris. De schoningsprijzen zijn voor de berekeningen gecorrigeerd voor de kapitaallasten en de medische inventaris. 7 Een totaal overzicht van de prijsafspraken van het jaar (t) wordt uiterlijk op 31 december van jaar (t) toegestuurd aan de NZa (zie Regeling CU/NR ). 14

15 Tabel 2.1 Gemiddelde prijsontwikkeling B-segment (exclusief ZBC's) Prijsontwikkeling oude B-segment nieuwe B-segment Monitor 2008 Najaarsrapportage Monitor 2008 Najaarsrapportage Nominaal 8 0,0% 2,1% 0,9% 1,3% - - Reëel 9-1,2% 0,5% -1,6% -1,3% 0,9% 1,9% Ten opzichte van de monitor 2008 is het beeld van de prijsontwikkeling iets minder gunstig geworden. De reële prijsontwikkeling van in 2008 voor het oude B-segment laat een daling zien van -1,3%. Deze daling was in de monitor 2008 nog -1,6%. Het nieuwe B-segment laat een prijsstijging zien ten opzichte van de schoningsprijzen van 1,9%. Deze prijsstijging was in de monitor 2008 nog berekend op 0,9%. Een nadere analyse van de prijsontwikkelingen volgt in de paragrafen 2.3 en Prijsontwikkeling oude B-segment Al sinds februari 2005 wordt onderhandeld over de prijs van een deel van de zorg. Tabel 2.2 presenteert de prijsontwikkelingen in het oude B- segment over de periode , uitgesplitst voor de ontwikkeling van contractprijzen en de passantenprijzen. Tabel 2.2. Prijsontwikkeling oude B-segment (exclusief ZBC's) Prijsontwikkeling Monitor Najaarsrapportage Nominale prijsontwikkeling 0,0% 2,1% 0,9% 1,3% Ontwikkeling contractprijzen 0,0% 2,1% 0,8% 1,1% Ontwikkeling passantenprijzen 1,1% 1,9% 4,6% 6,2% Reële prijsontwikkeling -1,2% 0,5% -1,6% -1,3% Ontwikkeling contractprijzen -1,2% 0,5% -1,8% -1,5% Ontwikkeling passantenprijzen -0,1% 0,3% 2,0% 3,5% Tabel 2.2 laat zien dat de prijzen van het oude B-segment in 2008 nominaal stijgen met 1,3%. Dit leidt tot een reële prijsdaling van -1,3%. De passantenprijzen stijgen in 2008 veel sterker dan de contractprijzen en stijgen meer dan voorgaande jaren. Een verklaring voor de grotere stijging van passantenprijzen dit jaar, is dat ziekenhuizen hogere passantenprijzen hebben gehanteerd om op die manier zorgverzekeraars onder druk te zetten om een contract af te sluiten. De contractprijzen stijgen nominaal minder hard dan vorig jaar en nemen dit jaar reëel weer af. 8 Nominale prijsontwikkeling is de ontwikkeling van de prijzen inclusief inflatie. Van de nominale prijsontwikkeling moet de inflatie afgetrokken worden om tot de reële prijsontwikkeling te komen. Het reële inkomen geeft de koopkracht weer. 9 De reële prijsontwikkelingen zijn geïndexeerd op basis van de Consumenten Prijsindex (CPI). De percentages bedragen in de periodes , en respectievelijk 1,2%, 1,6% en 2,7%. 15

16 Zorgaanbieders kunnen het gehele jaar door de passantenprijzen wijzigen. Ook bestaat er de mogelijkheid om contracten in onderlinge afstemming open te breken en de contractprijzen door het jaar heen aan te passen. Hierdoor kunnen de verschillen tussen contractprijzen en de passantenprijzen eveneens veranderen. De vergelijking tussen contractprijzen en passantenprijzen is dus een momentopname. In de monitor 2008 werd een iets lagere nominale en reële prijsontwikkeling gesignaleerd dan in de najaarsrapportage. Wellicht zijn in het begin van het jaar de relatief makkelijk overeen te komen contracten afgesloten waarbij een lagere prijs tot stand is gekomen. De relatief moeilijkere onderhandelingen liepen dit jaar langer door, waarbij hogere prijzen uitonderhandeld zijn. Dit kwam ook uit de interviews naar voren. In de monitor die in juli 2008 is gepubliceerd, gaf een meerderheid van de zorgverzekeraars en ziekenhuizen aan dat zij in de ná 1 mei afgeronde onderhandelingen een prijsstijging verwachtten ten opzichte van 2007 in een bandbreedte van 0-5%. Hierbij kwam risico-opslag en het doorberekenen van de kapitaallasten als meeste genoemde oorzaak naar voren. In het najaar van 2008 is de nominale prijsstijging dus aan de onderkant van deze bandbreedte komen te liggen. Tabel 2.3 laat voor het oude B-segment de prijsontwikkeling van ZBC s zien voor de periode De prijzen van ZBC s zijn dit jaar voor het eerst gewogen met afgesloten DBC-trajecten. Hierdoor kan de gepresenteerde prijsontwikkeling van de periode afwijken van de monitor Tabel 2.3. Prijsontwikkeling oude B-segment ZBC s Prijsontwikkeling Monitor Najaarsrapportage Nominale prijsontwikkeling 1,5% -1,0% 0,1% Ontwikkeling contractprijzen 1,6% -1,1% 0,0% Ontwikkeling passantenprijzen -2,8% 4,9% 1,9% Reële prijsontwikkeling -0,1% -3,5% -2,4% Ontwikkeling contractprijzen 0,0% -3,7% -2,5% Ontwikkeling passantenprijzen -4,3% 2,2% -0,6% De prijzen van ZBC s zijn in de monitor 2008 nominaal gedaald met - 1,0%, wat leidt tot een reële prijsdaling van -3,5%. In deze najaarsrapportage is de nominale prijsontwikkeling licht gestegen en is de reëel prijsontwikkeling iets minder gedaald ten opzichte van de resultaten in de monitor Ten opzichte van prijsontwikkeling van zijn de prijzen van ZBC s over nominaal en reëel sterk gedaald. Ook is de prijsontwikkeling van ZBC s gunstiger dan de prijsontwikkeling bij ziekenhuizen. De passantenprijzen laten een andere ontwikkeling zien dan bij de ziekenhuizen. De afwijking van de prijzen in de monitor 2008 voor ZBC s kan dezelfde reden hebben als de reden die voor de prijsontwikkeling van ziekenhuizen 10 Bij de berekening van de prijsontwikkelingen is eveneens de aanname gemaakt dat 97% wordt afgerekend met contractprijzen en 3% met passantenprijzen. De NZa beschikt niet over de contractprijzen 2005 van ZBC s, waardoor de prijsontwikkeling niet berekend kan worden. 16

17 genoemd is: mogelijk zijn in het begin van het jaar de relatief makkelijk overeen te komen contracten afgesloten waarbij een lagere prijs tot stand is gekomen. De relatief moeilijkere onderhandelingen liepen dit jaar langer door, waarbij hogere prijzen uitonderhandeld zijn. De prijsontwikkelingen van contractprijzen worden hieronder per regio, per type zorgaanbieder, per specialisme en per diagnose gepresenteerd. De beschreven prijsontwikkelingen hebben alleen betrekking op de contractprijzen, omdat de meeste zorg (naar schatting ongeveer 97%) in het B-segment wordt afgerekend met de gecontracteerde prijzen. Figuur 2.1 geeft de prijsniveaus weer per regio afgezet tegen de schoningsprijzen De prijsniveaus per jaar zijn geïndexeerd naar prijspeil 2005 zodat een vergelijking met de schoningsprijzen kan worden gemaakt. In tabel 2.4 zijn de prijsniveaus van weergegeven. Om de vergelijking tussen regio s te kunnen maken wordt de aanname gemaakt dat de gerealiseerde DBC s binnen de regio s vergelijkbaar zijn. Figuur 2.1. Prijsniveaus per regio, exclusief ZBC s (contractprijzen) Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen Landelijk Schoning Regio Noord Regio Oost Regio West Regio Zuid Tabel 2.4. Prijsniveaus per regio, exclusief ZBC s (contractprijzen) Regio West 104,1 103,8 104,3 103,1 Regio Zuid 106,1 103,9 103,5 101,5 Regio Oost 105,4 104,8 105,5 104,3 Regio Noord 108,4 104,6 105,6 103,9 Landelijk 105,4 104,1 104,6 103,0 De ontwikkeling van de prijzen ten opzicht van de schoningsprijzen van de verschillende regio s in Nederland vertonen onderling dezelfde prijsstijgingen en dalingen over de jaren heen. 17

18 Voor de periode is er in regio Noord een sterke prijsdaling te zien, nadat de prijzen in 2005 ten opzichte van de schoningsprijzen bovengemiddeld gestegen waren. In regio Zuid lijkt na 2005 over de jaren heen constant sprake van een prijsdaling. Een verklaring voor de afname in Regio Zuid is mogelijk de concurrentiedruk van ziekenhuizen in België. De prijzen van regio Noord en regio Oost liggen elk jaar boven het gemiddelde prijsniveau. Dit kan komen doordat in deze regio s minder ziekenhuizen zijn en dus minder concurrentie bestaat tussen ziekenhuizen, waardoor een hogere prijs is afgesproken. In regio West geldt dat er relatief veel ziekenhuizen en ZBC s zijn, waardoor een lagere prijs is afgesproken. Voor de overige regio s is over een lichte prijsstijging te signaleren en in een sterkere prijsdaling. Deze regionale ontwikkeling komt overeen met de landelijke prijsontwikkeling (zie tabel 2.1). Ook in 2008 lijkt er geen nivellerende trend te bestaan tussen de regio s. Tussen de regio s onderling is dus een verschil in prijsniveau. De NZa verricht in de monitor 2009 nader onderzoek naar de oorzaak van deze verschillen. Figuur 2.2. Prijsniveaus type zorgaanbieder (contractprijzen) ,3 106, , 9 104,3 10 2,9 104,5 105,1 103,3 105,4 Prijsniveau contractprijzen t.o.v. de schoningsprijzen ,1 83,9 77, Scho ning ZBC's Algemene ziekenhuizen Topklinische ziekenhuizen Universitair Medische Centra In figuur 2.2 zijn de prijsniveaus weergegeven. Duidelijk te zien is dat de algemene ziekenhuizen, topklinische ziekenhuizen en UMC s dezelfde prijsontwikkeling doormaken als de landelijke ontwikkeling. In tegenstelling tot de ziekenhuizen maken de ZBC s geen prijsstijging door in en laten zij een sterkere prijsdaling zien in De sterkere prijsdaling bij ZBC s heeft geen prijsstijgingen bij de ziekenhuizen tot gevolg. Vaak wordt in dit kader het cherry picking van een ZBC genoemd. ZBC s zouden de laagcomplexe, planbare zorg naar zich toe trekken en daardoor de dure, minder rendabele zorg overlaten voor de ziekenhuizen. Bovenstaand figuur laat dit niet zien. 18

19 Tabel 2.5. Reële prijsontwikkeling type zorgaanbieder (contractprijzen) Algemene ziekenhuizen Topklinische ziekenhuizen Universitair Medische Centra Landelijk (exclusief ZBC s) ZBC s ,6% -2,1% -1,7% -1,2% ,4% 0,7% 0,2% 0,5% 0,0% ,3% -1,6% -2,3% -1,5% -3,7% In tabel 2.5 wordt de prijsontwikkeling per type zorgaanbieder weergegeven. Hierbij wordt opgemerkt dat de productmix per type zorgaanbieder zal verschillen. Deze verschillen in productmix vertalen zich wellicht ook in verschillen in prijsontwikkelingen. Naast de verschillen in productmix zijn er nog de volgende oorzaken voor de verschillen in prijsontwikkelingen: verschillen in de zorgzwaarte van de patiëntenpopulatie; verschillen in marktmacht; verschillen in doelmatigheid; verschillen in de productmix, zoals meer klinische DBC's ten opzichte van niet-klinische DBC's; de mate waarin instellingen kapitaallasten in de prijzen van het B- segment doorberekenen. De monitorspecial ZBC s constateerde dat ZBC s waarschijnlijk minder complexe patiënten behandelen en efficiënter kunnen werken doordat ze zich vaak op specifieke diagnoses richten. De verschillen in zorgzwaarte tussen patiënten kunnen gevolgen hebben voor de verrichtingen die worden gedaan per DBC. Verschillen in doelmatigheid en de bijbehorende efficiencywinsten kunnen ertoe leiden dat ZBC s lagere prijzen hanteren. Bovenstaand figuur is dus specifiek bedoeld om de ontwikkeling binnen een (type) zorgaanbieder te bekijken. Opvallend is wel dat alle type zorgaanbieders een vergelijkbare ontwikkeling als met de landelijke ontwikkeling doormaken. De prijsstijging in de wordt gevolgd door een grotere prijsdaling in de periode De prijzen van de UMC s zijn met 2,3% reëel het meest gedaald in de periode ; algemene ziekenhuizen zijn met 1,3% het minst gedaald. Figuur 2.3 geeft de prijsniveaus 2008 weer per specialisme ten opzichte van schoningsprijzen 2005, exclusief ZBC s. 12 Tabel 2.6 geeft de prijsniveaus weer per specialisme van 2006, 2007 en De NZa beschikt niet over de contractprijzen 2005 van ZBC s, waardoor de prijsontwikkeling niet berekend kan worden. 12 Van ZBC s zijn geen contractprijzen beschikbaar van het jaar 2005, hierdoor kan de NZa geen prijsontwikkeling berekenen van de periode Omwille van de vergelijkbaarheid van de verschillende jaren zijn ZBC s niet opgenomen bij de gepresenteerde prijsontwikkelingen per specialisme, per diagnose en naar marktaandeel van een zorgverzekeraar binnen een ziekenhuis. 19

20 Figuur 2.3. Prijsniveaus 2008 per specialisme, exclusief ZBC s (contractprijzen) Dermatologie 92,5 Oogheelkunde Orthopedie 96,4 102, Schoning Gastro-Enterologie 102,9 Chirurgie 103,5 Keel-, Neus- En Oorheelkunde 104,9 Verloskunde En Gynaecologie 105,8 Plastisch Chirurgie 105,9 Neurochirurgie 106,3 Neurologie 106,4 Urologie 108,9 Longziekten 109,6 Inwendige Geneeskunde 111,7 Kindergeneeskunde 114,9 Reumatologie 118, Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen Tabel 2.6. Prijsniveaus per specialisme, exclusief ZBC s (contractprijzen) Dermatologie 101,6 101,0 92,5 Oogheelkunde 99,9 100,7 96,4 Orthopedie 104,2 104,6 102,2 Chirurgie 102,8 104,1 102,9 Keel-, Neus- en Oorheelkunde 103,0 103,7 103,5 Gastro-Enterologie 104,3 105,3 104,9 Verloskunde en Gynaecologie 105,1 105,6 105,8 Neurochirurgie 106,1 106,5 105,9 Plastisch Chirurgie 105,3 105,4 106,3 Neurologie 105,2 104,3 106,4 Urologie 108,3 109,7 108,9 Longziekten 113,3 112,6 109,6 Inwendige Geneeskunde 111,3 111,6 111,7 Kindergeneeskunde 109,5 111,7 114,9 Reumatologie 105,3 106,6 118,9 Landelijk 104,1 104,6 103,0 In 2007 lieten de specialismen kindergeneeskunde, gastro-enterologie en reumatologie de grootste prijsstijging in de periode Voor de periode geldt dat reumatologie ook tot de sterkste prijsstijgers behoort en deze nu op het hoogste prijsniveau ligt vergeleken met de overige specialismen die actief zijn in het B-segment. Hierbij moet aangetekend worden dat reumatologie een relatief klein omzet binnen het oude B-segment. Daarnaast laten de specialismen kindergeneeskunde en 20

21 neurologie een sterke prijsstijging zien, maar dit zijn ook relatief kleine specialismen binnen het oude B-segment. Daarentegen geldt voor de overige specialismen dat een prijsdaling is ingezet, waarbij deze daling het sterkste voor dermatologie, oogheelkunde en longziekten is. Dermatologie en oogheelkunde komen hiermee onder het niveau van de schoningsprijzen 2005 terecht. De verklaring voor de daling van oogheelkunde kan de daling van kosten van de staaroperatie zijn; lenzen zijn goedkoper en praktischer toepasbaar geworden, waardoor de operatie in een korter tijdsbestek uitgevoerd kan worden. Oogheelkunde is een specialisme dat een groot deel van de omzet binnen het oude B-segment bepaald. Al in de monitorspecial ZBC s blijkt dat de omzet van ZBC s groot is voor de specialismen dermatologie en oogheelkunde. Dit zou de sterke prijsdaling voor deze specialismen in de ziekenhuizen kunnen verklaren. Figuur 2.4 geeft voor de diagnoses die het grootste aandeel vormen van het oude B-segment de prijsniveaus 2008 ten opzichte van schoningsprijzen 2005, exclusief ZBC s. 13 In tabel 2.7 staan de prijsniveaus voor deze diagnoses. Figuur 2.4. Prijsniveaus 2008 per diagnose, exclusief ZBC s (contractprijzen) Staar (cataract) 96, Schoning Knie 99,2 Heup 101,6 Liesbreuk 103,3 Amandelen 105,2 Incontinentie 105,6 Diabetes mellitus 112, Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen 13 Van ZBC s zijn geen contractprijzen beschikbaar van het jaar 2005, hierdoor kan de NZa geen prijsontwikkeling berekenen van de periode Omwille van de vergelijkbaarheid van de verschillende jaren zijn ZBC s niet opgenomen bij de gepresenteerde prijsontwikkelingen per specialisme, per diagnose en naar marktaandeel van een zorgverzekeraar binnen een ziekenhuis. 21

22 Tabel 2.7. Prijsniveaus per diagnose, exclusief ZBC s (contractprijzen) Staar (cataract) 99,9 100,7 96,5 Knie 101,9 102,0 99,2 Heup 102,6 103,4 101,6 Liesbreuk 101,9 102,6 103,3 Amandelen 104,5 105,5 105,2 Incontinentie 105,1 105,6 105,6 Diabetes mellitus 111,6 112,2 112,6 Landelijk 104,1 104,6 103,0 De prijsniveaus tussen de diagnoses verschilt onderling sterk voor Maar per diagnose zijn redelijk stabiele prijsniveaus te zien. Er zijn enkele sterke dalers waarneembaar, zoals heup, staar en knie. De prijzen van de laatste twee diagnoses zijn dit jaar zelfs onder de schoningsprijzen 2005 uitgekomen. Deze drie diagnosen bepalen ook het grootste deel van de omzet in het B-segment. Daarnaast laten liesbreuk en diabetes mellitus een stijging van minder dan 1 procent zien. Voor deze diagnoses liggen de prijzen over relatief hoger dan voor andere diagnoses en ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Een verklaring voor het hoge prijsniveau van diabetes mellitus kan de toegenomen aandacht voor deze aandoening zijn. Zorgverzekeraars staan extra onder druk om behandelingen voor deze diagnose in te kopen. 2.4 Prijsontwikkeling nieuwe B-segment In 2008 is het B-segment uitgebreid tot circa 20%. Over het uitgebreide gedeelte werd dit jaar voor het eerst onderhandeld. Bij het nieuwe B- segment zijn de contractprijzen 2008 afgezet ten opzichte van de schoningsprijzen 2008 die zijn gebruikt bij de ex ante schoning van de ziekenhuisbudgetten. Tabel 2.8 presenteert de prijsontwikkeling van het nieuwe B-segment. Tabel 2.8. Prijsontwikkeling nieuwe B-segment (exclusief ZBC's) Prijsontwikkeling Monitor Najaarsrapportage % opslag op de schoningsprijzen 0,9% 1,9% Ontwikkeling contractprijzen 0,5% 1,6% Ontwikkeling passantenprijzen 14,4% 14,1% De prijzen in het nieuwe B-segment laten een opslag op de schoningsprijzen zien van 1,9%. Net als bij het oude B-segment kan de mogelijke verklaring voor het verschil tussen de opslag in de monitor 2008 en de najaarsrapportage gevonden worden in dat in het begin van het jaar de relatief makkelijk overeen te komen contracten afgesloten zijn 22

23 waarbij een lagere prijs tot stand is gekomen. De relatief moeilijkere onderhandelingen liepen dit jaar langer door, waarbij wellicht hogere prijzen uitonderhandeld zijn. Opgemerkt dient te worden dat de prijsontwikkeling een opslag op de schoningsprijzen weergeeft. De schoningsprijzen zijn niet tot stand gekomen in een onderhandelingsmarkt. De contractprijzen zijn met 1,6% en de passantenprijzen zijn met 14,1% gestegen ten opzichte van de schoningsprijzen. Omdat de schoningsprijzen al geïndexeerd zijn voor de loon en materiële kosten in 2008 zijn dit reële stijgingen. Net als in het oude B-segment zijn de passantenprijzen in 2008 veel sterker gestegen dan de contractprijzen. Mogelijk hanteren ziekenhuizen ook in het nieuwe B-segment hogere passantenprijzen om zorgverzekeraars onder druk te zetten om een (gunstig) contract af te sluiten. Deze passantenprijzen liggen hoger dan in het oude B-segment omdat hierbij geen contractprijzen uit voorgaande jaren als uitgangspunt konden dienen. Bovendien lijken ziekenhuizen hogere passantenprijzen te hanteren om extra inkomsten te generen voor dat deel van de zorg waar geen contracten voor zijn overeengekomen. Tijdens de diverse interviews en vragenlijsten ten behoeve van de monitor 2008 werd aangegeven door zowel zorgaanbieders als zorgverzekeraars dat zij een stijging ten opzichte van de ex ante geïndexeerde schoningsprijzen verwachtte. De contractprijzen die per 1 oktober 2008 aan de NZa zijn aangeleverd, bevestigen deze voorspelling. Wegens gebrek aan schoningsvolumes van ZBC s moet de prijsontwikkeling van ZBC s berekend worden met ongewogen prijzen. Het werken met ongewogen prijzen leidt tot enorme schommelingen en moet met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Daarnaast geeft dit, ten opzichte van de prijsontwikkeling van de ziekenhuiszorg, een vertekend beeld. Verder dient opgemerkt te worden dat de schoningsprijzen waarschijnlijk niet representatief zijn voor ZBC s, omdat deze prijzen gebaseerd zijn op twaalf koploperziekenhuizen. Daarom is er voor gekozen om de opslag op de schoningsprijzen voor ZBC s in het nieuwe B-segment niet weer te geven. In figuur 2.5 worden de prijsniveaus per regio van het nieuwe B-segment afgezet tegen de schoningsprijzen van

24 Figuur 2.5. Prijsniveaus 2008 per regio, exclusief ZBC s (contractprijzen) Schoning Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen ,0 102,0 102,5 101,1 80 Regio West Regio Zuid Regio Oost Regio Noord De regio s laten voor het nieuwe B-segment onderling weinig verschil zien in de afgesproken contractprijzen ten opzicht van de schoningsprijzen. Regio Oost heeft de grootste stijging. In 2005, toen het eerste deel van het B-segment werd vrijgegeven, was tevens een hoger prijsniveau waarneembaar dan de schoningsprijzen De toename van het prijsniveau van het nieuwe B-segment ten opzichte van de schoningsprijzen is beduidend minder dan in In 2.6 worden de prijsniveaus per van het nieuwe B-segment type zorgaanbieder weergegeven ten opzichte van de schoningsprijzen Figuur 2.6. Prijsniveaus 2008 per type zorgaanbieder, exclusief ZBC s (contractprijzen) Schoning Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen ,9 102,5 103,4 85 Algemene ziekenhuizen Topklinische ziekenhuizen Universitair Medische Centra 24

25 Het prijsniveau van de algemene ziekenhuizen is het minst gestegen; het prijsniveau van de UMC s laten de grootste opslag op de schoningsprijzen zien. De schoningsprijzen die gehanteerd worden zijn gebaseerd op kostprijsinformatie van 12 algemene ziekenhuizen. De gehanteerde schoningsprijzen zijn minder representatief voor UMC s, omdat de zorgprofielen van UMC s over het algemeen afwijkend/zwaarder zijn. Het lijkt erop dat in de onderhandelingen met de UMC s rekening wordt gehouden met zorgzwaarte, wat heeft geleid tot hogere prijzen. Figuur 2.7 presenteert het prijsniveau 2008 per specialisme. Figuur 2.7. Prijsniveaus 2008 per specialisme, exclusief ZBC s (contractprijzen) Dermatologie 95,9 Orthopedie 96,8 Keel-, Neus- En Oorheelkunde 97, Schoning Chirurgie 99,8 Plastisch Chirurgie 100,5 Longziekten 101,2 Oogheelkunde 101,6 Urologie 101,8 Neurologie 101,9 Cardiologie 102,4 Reumatologie 102,5 Neurochirurgie 103,4 Verloskunde En Gynaecologie 104,7 Gastro-Enterologie 107, Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen De procentuele opslag ten opzichte van de schoningsprijzen verschilt sterk tussen de specialismen van 7,8% tot -4,1%. Het specialisme cardiologie is dit jaar voor het eerst actief in het B- segment. Ondanks dat de DBC s voor specialismen in het oude en nieuwe B- segment niet vergelijkbaar zijn, laten dermatologie en orthopedie in het nieuwe B-segment wederom het laagste prijsniveau zien; dit komt overeen met de prijsniveaus 2008 voor het oude B-segment. Deze vergelijking is niet voor elk specialisme te maken. Opvallend is dat in het nieuwe B-segment de grootste prijsstijging te zien is voor gastro-enterologie. Terwijl dit specialisme in het oude B-segment vergeleken met andere specialismen een laag prijsniveau heeft. Chirurgie en verloskunde hebben een groot aandeel in de omzet van het B- segment. Figuur 2.8 gaat in op de zeven diagnoses van het nieuwe B-segment die naar voren zijn gekomen op basis van grootste in termen van kosten en aantallen DBC s. 25

26 Figuur 2.8. Prijsniveaus 2008 per diagnose, exclusief ZBC s (contractprijzen) Buisjes 97,1 Meniscuslaesie 97, Schoning Galblaasontsteking/galstenen 100,1 Borstkanker 100,3 Gecompliceerde zwangerschap 101,7 Chronisch gewrichtsreuma 102,6 Ziekenhuisbevalling 104, Prijsniveau contractprijzen 2008 t.o.v. de schoningsprijzen De procentuele stijging ten opzicht van de schoningsprijzen per diagnose loopt hier uiteen: 4,5% tot -2,9%. Buisjes en meniscusleasie hebben een prijsniveau dat onder de schoningsprijs ligt; de overige diagnoses liggen boven de schoningsprijzen. Ziekenhuisbevalling heeft de grootste opslag op de schoningsprijzen. Dit diagnose bepaalt ook het grootste aandeel omzet in het nieuwe B- segment. Dit komt overeen met de opslag op de schoningsprijzen van verloskunde en gynaecologie. 26

27 3. Onderhandelingsmacht 2008 In de monitor 2008 heeft een uitgebreide analyse van de onderhandelingsmacht plaatsgevonden. Deze analyse is van toepassing op de onderhandelingen tot 1 mei Hierin is uitgebreid aan de orde gekomen wat de gevolgen kunnen zijn van het niet afsluiten van een contract en wat het belang is van het (tijdig) sluiten van een contract. Op basis van nieuwe informatie uit de analyses van de contractprijzen per 1 oktober 2008 kunnen betere conclusies worden getrokken over de onderhandelingsmacht. De verdeling van de onderhandelingsmacht tussen zorgaanbieders en zorgverzekeraars kan worden bepaald aan de hand van verschillende indicatoren: de uitkomsten van de onderhandelingen; de gevolgen voor iedere onderhandelingspartij bij het niet afsluiten van een contract en het belang van het (tijdig) afsluiten van een contract; het marktaandeel en; de ervaren onderhandelingsmacht van de andere onderhandelingspartij. Uitkomsten van onderhandelingen De uitkomsten van de onderhandelingen wordt grotendeels bepaald door onderhandelingsmacht. De uitkomsten van de onderhandelingen, zoals de afgesproken contractprijzen, geven inzicht in de verdeling van de onderhandelingsmacht van enerzijds zorgaanbieders en van zorgverzekeraars anderzijds. Uit de extra enquête van TNS NIPO die in mei is uitgezet blijkt dat tussen de zorgverzekeraars en ziekenhuizen substantiële verschillen bestaan tussen de aangeboden prijs door ziekenhuizen en de gevraagde prijs van zorgverzekeraars. De uitkomsten van deze lastige onderhandelingen geven inzicht in de vraag hoe de machtsverhoudingen in de onderhandelingen liggen. Ook in deze najaarsrapportage blijft het moeilijk om een betrouwbare uitspraak te doen over de machtsbalans tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars. Uit het feit dat de prijsontwikkeling in het oude B-segment zich aan de onderkant van de verwachte bandbreedte bevindt (reëel sprake -1,3%) kan een voorzichtige conclusie worden getrokken dat de zorgverzekeraars in het oude B-segment in staat zijn geweest om tijdens de prijsonderhandelingen voldoende tegenwicht te bieden. Ziekenhuizen zijn niet in staat geweest om de risico s en onzekerheden automatisch af te wentelen op de zorgverzekeraars. Gevolgen van het niet afsluiten van een contract Indien een zorgaanbieder geen contract afsluit in het B-segment kan hij passantenprijzen in rekening brengen. Dit kan mogelijk patiënten afschrikken, omdat zij kunnen worden geconfronteerd met een eigen bijbetaling. 14 Mogelijk heeft dit tot gevolg dat patiënten de betreffende zorgaanbieder gaan mijden. Belangrijke voorwaarde hierbij is dat er wel gecontracteerde zorgaanbieders in de regio aanwezig zijn. Dit is vooral het geval voor niet-acute zorg. Patiënten zullen bij acute zorg meestal direct naar het meest dichtgelegen ziekenhuis gaan. Het geleiden van patiënten 14 De NZa hanteert bij de beoordeling van modelpolissen de stelregel dat elke restitutievergoeding acceptabel is, mits voor de verzekerden transparant is welke restitutievergoeding de verzekeraar hanteert als de verzekerde naar een niet gecontracteerde zorgaanbieder gaat. In haar Richtsnoeren zorgverzekeringen geeft de NZa aan wat zij wel en niet transparant vindt. Zie ook: NZa, Richting geven aan keuzes, mei

B-segment Onderzoek naar de belangrijkste ontwikkelingen 1

B-segment Onderzoek naar de belangrijkste ontwikkelingen 1 B-segment Onderzoek naar de belangrijkste ontwikkelingen 1 Managementsamenvatting In opdracht van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) heeft Gupta Strategists onderzoek gedaan naar de belangrijkste

Nadere informatie

32 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen

32 Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen VOOR- PUBLICATIE Brancherapport algemene ziekenhuizen 2016 Het aantal DBC s is in 2015 gestegen met bijna 10%. Deze stijging hangt voor een belangrijk deel samen met de verkorting van de DBC-doorlooptijd

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2007 2008 25 170 Wachttijden in de curatieve zorg Nr. 42 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

zorgaanbieders die geneeskundige zorg aanbieders zoals psychiaters of psychotherapeuten die bieden.

zorgaanbieders die geneeskundige zorg aanbieders zoals psychiaters of psychotherapeuten die bieden. NADERE REGEL Regeling verplichte publicatie wachttijden somatische zorg Gelet op artikel 38 lid 4 juncto 7 van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg), stelt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de volgende

Nadere informatie

Gebruikersdocument deel 2

Gebruikersdocument deel 2 Gebruikersdocument deel 2 Verantwoording tariefswijzigingen Versie 20130305 Ingangsdatum 1 april 2013 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Aanpassingen kostentarieven... 4 2.1 Infertiliteit, correctie op gebruikte

Nadere informatie

Behandeld door Telefoonnummer adres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure CI/12/70c 12D

Behandeld door Telefoonnummer  adres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure CI/12/70c 12D Aan het bestuur van de algemene ziekenhuizen (010) categorale ziekenhuizen (011) academische ziekenhuizen (020) epilepsie-instellingen (040) dialysecentra (060) audiologische centra (070) radiotherapeutische

Nadere informatie

Analyse Patiëntenstromen Het aandeel van ouderen in de instroom bij algemene ziekenhuizen.

Analyse Patiëntenstromen Het aandeel van ouderen in de instroom bij algemene ziekenhuizen. Analyse Patiëntenstromen 2014-2016 Het aandeel van ouderen in de instroom bij algemene ziekenhuizen. Aanleiding NVZ constateert een toename in instroom van patiënten in ziekenhuizen Gevolgen: Opname-stops

Nadere informatie

Schadelast medisch specialistische zorg - Eindrapportage -

Schadelast medisch specialistische zorg - Eindrapportage - Schadelast medisch specialistische zorg - Eindrapportage - Zeist, juni 2009 Onderzoek in opdracht van Samenvatting: Achtergrond Vektis heeft in opdracht van Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en het ministerie

Nadere informatie

Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 29689 Herziening Zorgstelsel 31016 Ziekenhuiszorg Nr. 623 Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 23 juni 2015 Hierbij

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Regeling verplichte publicatie wachttijden somatische zorg

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Regeling verplichte publicatie wachttijden somatische zorg STAATSCOURANT Nr. Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 234 2 66januari 2009 Regeling verplichte publicatie wachttijden somatische zorg 8 december 2008 Nr. CI/NR-100.084

Nadere informatie

Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen

Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen Casemix is een ondernemend adviesbureau met hart voor de zorg Wij maken de zorg beter! Kwantitatieve data-analyse is de basis Bekostiging Doelmatigheid Interne

Nadere informatie

Notitie deelnemers klankbordgroep DOT honorariumcomponent medisch specialisten. Definitieve verdeling FTE. 1. Inleiding

Notitie deelnemers klankbordgroep DOT honorariumcomponent medisch specialisten. Definitieve verdeling FTE. 1. Inleiding Notitie deelnemers klankbordgroep DOT honorariumcomponent medisch specialisten Definitieve verdeling FTE 1. Inleiding In dit memo beschrijft de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de definitieve verdeling

Nadere informatie

Code Oranje. Presentatie Invitational Conference Spoedzorg deel 2 Geert de Kousemaeker 25 oktober 2016

Code Oranje. Presentatie Invitational Conference Spoedzorg deel 2 Geert de Kousemaeker 25 oktober 2016 Code Oranje Presentatie Invitational Conference Spoedzorg deel 2 Geert de Kousemaeker 25 oktober 2016 Colofon Uitgave: Code Oranje Versie : 1.0 26-10-2016 Status: Gereed Distributie: Niet van toepassing

Nadere informatie

Analyserapport. CQI Poliklinische ziekenhuiszorg Miletus Barneveld, 2 december 2011 Versie: 2.0 Auteur(s): Wijnand van Plaggenhoef

Analyserapport. CQI Poliklinische ziekenhuiszorg Miletus Barneveld, 2 december 2011 Versie: 2.0 Auteur(s): Wijnand van Plaggenhoef Analyserapport CQI Poliklinische ziekenhuiszorg 2011 Significant B.V. Thorbeckelaan 91 3771 ED Barneveld T 0342 40 52 40 KvK 39081506 info@significant.nl Miletus Barneveld, 2 december 2011 Versie: 2.0

Nadere informatie

Marktscan Medisch specialistische zorg

Marktscan Medisch specialistische zorg Marktscan Medisch specialistische zorg Weergave van de markt 2006-2010 januari 2011 Inhoud Samenvatting 5 1. Marktstructuur 9 1.1 Aantal zorgaanbieders 9 1.2 Concernindeling zorgverzekeraars 2010 10 1.3

Nadere informatie

Telefoonnummer

Telefoonnummer ' *? -J Nederlandse / Zorgaytoritest Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Minister mr. drs. BJ. Bruins Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus 3017 3502 GA

Nadere informatie

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aanwijzing van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van 1 7 OKJ. 2013, op grond van artikel 7 van de Wet marktordening gezondheidszorg, inzake

Nadere informatie

Monitor. Ziekenhuiszorg 2009. Tijd voor reguleringszekerheid

Monitor. Ziekenhuiszorg 2009. Tijd voor reguleringszekerheid Monitor Ziekenhuiszorg 2009 Tijd voor reguleringszekerheid Monitor Ziekenhuiszorg 2009 Tijd voor reguleringszekerheid mei 2009 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1. Inleiding 13 1.1 Aanleiding

Nadere informatie

B-segment Onderzoek naar belangrijkste ontwikkelingen. Utrecht, april 2008

B-segment Onderzoek naar belangrijkste ontwikkelingen. Utrecht, april 2008 B-segment Onderzoek naar belangrijkste ontwikkelingen Utrecht, april 2008 Om de ontwikkeling van het B-segment in kaart te brengen, zijn mogelijke voor- en nadelen van marktwerking getoetst 1 Mogelijke

Nadere informatie

DOT honorariumcomponent medisch specialisten

DOT honorariumcomponent medisch specialisten DOT honorariumcomponent medisch specialisten Presentatie 1 ste klankbordgroep Datum 19-01-2011 Agenda Welkom Presentatie Proces Inhoud Consultatievragen & vervolg Mogelijkheid voor reacties op presentatie

Nadere informatie

IGJ rapport: Het resultaat Telt - Particuliere Klinieken Hoe scoren de ZKN-keurmerk klinieken?

IGJ rapport: Het resultaat Telt - Particuliere Klinieken Hoe scoren de ZKN-keurmerk klinieken? IGJ rapport: Het resultaat Telt - Particuliere Klinieken Hoe scoren de? Inleiding De Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) publiceert arlijks een rapport over particuliere. De minister voor

Nadere informatie

jaarverslag 2008 Ziekenhuis 195 Gemaakt op:

jaarverslag 2008 Ziekenhuis 195 Gemaakt op: Ziekenhuis 195 Gemaakt op: 2009-04-14 2-29 Inleiding De cijfers in dit rapport zijn gebaseerd op de records die opgenomen zijn in de landelijke database. Voor 2008 zijn 2083 aangeleverd, waarvan 5 zonder

Nadere informatie

Impactanalyse DOT Honorariumtarieven

Impactanalyse DOT Honorariumtarieven Conceptrapportage ten behoeve van klankbordgroep 6 Impactanalyse DOT Honorariumtarieven Deel 2 Versie 1, 5 augustus 2011 Inhoud 1. Inleiding 5 2. Doelstelling 5 3. Referentie voor beoordeling 6 4. Onderzoeksopzet

Nadere informatie

Monitor Zelfstandige behandelcentra

Monitor Zelfstandige behandelcentra Monitor Zelfstandige behandelcentra Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse april 2012 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1. Algemeen 9 1.1 Aanleiding 9 1.2 Ontwikkeling van ZBC s 9 1.3 Doelstelling

Nadere informatie

ZIC: Kengetallen DIS per 1 september 2016

ZIC: Kengetallen DIS per 1 september 2016 Samenvatting (12 september 2016) Vanaf de rapportagemaand juli 2016 is de scope verplaatst van 2010-2015 naar 2011-2016. Bij het onderscheid naar sectoren is het opvallend dat de volledigheid van aangeleverde

Nadere informatie

2 januari 2015. Onderzoek: Effectiviteit van de zorg

2 januari 2015. Onderzoek: Effectiviteit van de zorg 2 januari 2015 Onderzoek: Effectiviteit van de zorg 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.

Nadere informatie

Toelichting op de honorariumberekening kaakchirurgie

Toelichting op de honorariumberekening kaakchirurgie Toelichting op de honorariumberekening kaakchirurgie juli 2013 Inhoud 1. Inleiding 5 2. Proces 6 3. Tariefberekening op hoofdlijnen 7 4. Bepaling macrokader honorarium 2014 8 5. Productie 9 6. Toegekende

Nadere informatie

Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen

Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen Kennisontwikkeling voor de gehele zorgketen Casemix is een ondernemend adviesbureau met hart voor de zorg Wij maken de zorg beter! Kwantitatieve data-analyse is de basis Bekostiging Doelmatigheid Interne

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 31 augustus 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 31 augustus 2016 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

NZa Vragenlijst uitvoeringstoets integrale tarieven 2015

NZa Vragenlijst uitvoeringstoets integrale tarieven 2015 NZa Vragenlijst uitvoeringstoets integrale tarieven 2015 De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) heeft van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) het verzoek ontvangen een uitvoeringstoets

Nadere informatie

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG 611 Gaat u binnenkort naar het ziekenhuis? Of bent u al patiënt? In deze folder vindt u informatie over het betalen van ziekenhuiszorg. Iedereen die in Nederland woont

Nadere informatie

ZIC: Kengetallen DIS per 1 januari 2017

ZIC: Kengetallen DIS per 1 januari 2017 Samenvatting (18 januari 2017) Scope: de jaren 2011 t/m 2016. In het laatste kwartaal van 2016 is door SiRM (www.sirm.nl), in opdracht van de ACM (Autoriteit Consument & Markt), een vergelijkend onderzoek

Nadere informatie

Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012

Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012 2012 Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012 Per 1 januari 2012 zijn de prijzen voor de mondzorg met een driejarig experiment vrijgegeven. De minister heeft de NZa hierbij de opdracht

Nadere informatie

Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012

Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012 2012 Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling januari 2012 Per 1 januari 2012 zijn de prijzen voor de mondzorg met een driejarig experiment vrijgegeven. De minister heeft de NZa hierbij de opdracht

Nadere informatie

Financiële Zorgthermometer - 2 e kwartaal

Financiële Zorgthermometer - 2 e kwartaal Financiële Zorgthermometer - 2 e kwartaal 2013 - Utrecht, juni 2013 Agenda Managementsamenvatting Generieke resultaten Sectorresultaten: Verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT) Gehandicaptenzorg (GHZ)

Nadere informatie

Zorg op doorreis brancherapport algemene ziekenhuizen 2011 b r a n c h e r a p p o r t a l g e m e n e z i e k e n h u i z e n 2 0 1 1

Zorg op doorreis brancherapport algemene ziekenhuizen 2011 b r a n c h e r a p p o r t a l g e m e n e z i e k e n h u i z e n 2 0 1 1 Zorg op doorreis brancherapport algemene ziekenhuizen 2011 Met dank aan patiënt Patrick van de Camp die zijn medewerking verleende aan de fotoserie Reisbereidheid. Patrick volgde zijn specialist die onlangs

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 3406 Vragen van de leden

Nadere informatie

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages

Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Stoppen als huisarts: trends in aantallen en percentages Een analyse van de huisartsenregistratie over de

Nadere informatie

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Gaat u binnenkort naar het ziekenhuis? Of bent u al patiënt? In deze folder vindt u informatie over het betalen van ziekenhuiszorg. Iedereen

Nadere informatie

ZIC: Kengetallen DIS per 1 oktober 2016

ZIC: Kengetallen DIS per 1 oktober 2016 Samenvatting (10 oktober 2016) Scope: de jaren 2011 t/m 2016. Bij het onderscheid naar sectoren is het opvallend dat de volledigheid van aangeleverde GGZ-DBC s achter blijft. Vergelijk de volledigheid

Nadere informatie

GEVOLGEN VRIJE PRIJSVORMING MONDZORG

GEVOLGEN VRIJE PRIJSVORMING MONDZORG GEVOLGEN VRIJE PRIJSVORMING MONDZORG Een onderzoek in opdracht van en in samenwerking met Fa-med B.V. Deel I: Gevolgen van de invoering van vrije prijsvorming in de mondzorg voor de prijs van mondzorg

Nadere informatie

Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2007

Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2007 Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2007 De prijs van de gemiddelde verkochte woning stijgt met 1,2% in het 4 e kwartaal van 2007. De stijging van de prijs per m 2 is met 0,3% veel lager. De stijging

Nadere informatie

Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016

Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016 Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016 Werken er nu meer of minder huisartsen dan 10 jaar geleden en werken zij nu meer of minder FTE? LF.J. van der Velden & R.S. Batenburg,

Nadere informatie

Behandeld door Telefoonnummer E-mailadres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure 0900 770 70 70 vragencure@nza.nl CI/13/9c

Behandeld door Telefoonnummer E-mailadres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure 0900 770 70 70 vragencure@nza.nl CI/13/9c Aan de Raad van Bestuur en collectieven van medisch specialisten van Algemene ziekenhuizen (010) Categorale ziekenhuizen (011) Academische ziekenhuizen (020) Revalidatie-instellingen (100) Dialysecentra

Nadere informatie

Advies. Bekostiging medisch specialisten

Advies. Bekostiging medisch specialisten Advies Bekostiging medisch specialisten april 2008 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1. Inleiding 9 2. Regulering medisch specialisten 11 2.1 Uitgangspunt NZa 11 2.2 Achtergrond 11 2.2.1 Regulering

Nadere informatie

GGZ FZ CZ *) SZ (DOT) Wrv. GRZ

GGZ FZ CZ *) SZ (DOT) Wrv. GRZ Aantal actieve Omschrijving Aantal per Aantal per Waarvan 1 mei 1 juni GRZ Aantal actieve GGZ 2.971 2.996 Aantal actieve 751 754 201 Aantal actieve FZ 62 62 Aantal actieve GBG 1.239 1.285 Totaal 5.023

Nadere informatie

Bijlage I: Woningmarktcijfers 3 e kwartaal 2008

Bijlage I: Woningmarktcijfers 3 e kwartaal 2008 Bijlage I: Woningmarktcijfers 3 e kwartaal 2008 De prijs van de gemiddelde verkochte woning daalt met -0,3% licht in het 3 e kwartaal van 2008. De prijs per m 2 stijgt daarentegen licht met 0,3%. De prijsontwikkeling

Nadere informatie

2 januari 2015. Onderzoek: Effectiviteit van de zorg

2 januari 2015. Onderzoek: Effectiviteit van de zorg 2 januari 2015 Onderzoek: Effectiviteit van de zorg 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.

Nadere informatie

Toelichting op de Specialismespecifieke Toelichtingen. Versie

Toelichting op de Specialismespecifieke Toelichtingen. Versie Toelichting op de Specialismespecifieke Toelichtingen Versie 20120726 1 september 2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Voor wie is dit document bedoeld... 3 1.2 Wat is de functie van de specialistspecifieke

Nadere informatie

Zorgautoriteit. Nederlandse. gereguleerde segment. Voor het overige deel, het vrije segment,

Zorgautoriteit. Nederlandse. gereguleerde segment. Voor het overige deel, het vrije segment, 770? /. Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport Minister mr. drs. B.J. Bruins Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus 3017 3502 GA Utrecht T 030 296 81 11 F 030

Nadere informatie

Marktscan. Mondzorg. Publicatie prijsontwikkeling februari 2012

Marktscan. Mondzorg. Publicatie prijsontwikkeling februari 2012 Marktscan Mondzorg Publicatie prijsontwikkeling februari 212 februari 212 2 Marktscan Mondzorg Inhoud Vooraf 5 1. Inleiding 1.1 Doel 1.2 Inhoud 1.3 Dataset 1.4 Aantal prestaties 2. Verhouding tarieven

Nadere informatie

Management Samenvatting

Management Samenvatting Management Samenvatting Inleiding Zorgverzekeraars streven op het brede terrein van cure, care en preventie naar voortdurende verbetering van kwaliteit van zorg, gezondheid en kwaliteit van leven van hun

Nadere informatie

Bekostiging & financiering in de cure

Bekostiging & financiering in de cure Alleen de hoofdzaken 2011 Bekostiging & financiering in de cure Inleiding 2001 2002 Afstudeeronderzoek DBC Ministerie VWS 2002 2004 Lid landelijk projectteam DBC s NVZ vereniging van Ziekenhuizen 2004

Nadere informatie

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG

KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG Algemeen KOSTEN EN VERGOEDING ZIEKENHUISZORG Gaat u binnenkort naar het ziekenhuis? Of bent u al patiënt? In deze folder vindt u informatie over het betalen van ziekenhuiszorg. Iedereen die in Nederland

Nadere informatie

Analyserapport. Doorontwikkeling CQI Ziekenhuisopname 2011. Miletus Barneveld, 19 augustus 2011 Versie: 1.0 Auteur(s): Maarten Batterink

Analyserapport. Doorontwikkeling CQI Ziekenhuisopname 2011. Miletus Barneveld, 19 augustus 2011 Versie: 1.0 Auteur(s): Maarten Batterink Analyserapport Doorontwikkeling CQI Ziekenhuisopname 2011 Significant B.V. Thorbeckelaan 91 3771 ED Barneveld T 0342 40 52 40 KvK 39081506 info@significant.nl Miletus Barneveld, 19 augustus 2011 Versie:

Nadere informatie

Via deze circulaire informeert de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) u over het vaststellen van de volgende beleidsregels:

Via deze circulaire informeert de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) u over het vaststellen van de volgende beleidsregels: Aan de besturen van - Gebudgetteerde GGZ-instellingen - GGZ Nederland - ZN - NVZ - NFU Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus 3017 3502 GA Utrecht T 030 296 81 11 F 030 296 82 96 E info@nza.nl I www.nza.nl

Nadere informatie

Monitorspecial. De rol van ZBC's in de ziekenhuiszorg

Monitorspecial. De rol van ZBC's in de ziekenhuiszorg Monitorspecial De rol van ZBC's in de ziekenhuiszorg Januari 2007 Inhoud Vooraf 5 Managementsamenvatting 7 1. Inleiding 13 1.1 Aanleiding 13 1.2 Doelstelling monitor 13 1.3 Focus monitor 14 1.4 Gebruik

Nadere informatie

Te weinig verschil Verschil tussen de hoogte van uitkeringen en loon is belangrijk. Het moet de moeite waard zijn om te gaan werken.

Te weinig verschil Verschil tussen de hoogte van uitkeringen en loon is belangrijk. Het moet de moeite waard zijn om te gaan werken. Hoofdstuk 4 Inkomen Paragraaf 4.1 De inkomensverschillen Waardoor ontstaan inkomens verschillen. Inkomensverschillen ontstaan door: Opleiding Verantwoordelijkheid Machtspositie Onregelmatigheid of gevaar

Nadere informatie

Bijlage I: Woningmarktcijfers 1 e kwartaal 2008

Bijlage I: Woningmarktcijfers 1 e kwartaal 2008 Bijlage I: Woningmarktcijfers 1 e kwartaal 2008 De prijs van de gemiddelde verkochte woning stijgt met 0,4% in het 1e kwartaal van 2008. De stijging van de prijs per m2 is met 0,7% iets hoger. De stijging

Nadere informatie

MEDISCH SPECIALIST 2013

MEDISCH SPECIALIST 2013 Rode Hoed Symposium MEDISCH SPECIALIST 2013 Belangrijke actuele ontwikkelingen in de medisch specialistische zorg Middagthema: Hoe verder? Belangrijke veranderingen in 2012. Opnieuw wordt een beroep gedaan

Nadere informatie

Inventarisatie van verwijzingen van huisartsen en medisch specialisten op basis van DIS-data. Bart Klijs Agnes de Bruin

Inventarisatie van verwijzingen van huisartsen en medisch specialisten op basis van DIS-data. Bart Klijs Agnes de Bruin Inventarisatie van verwijzingen van huisartsen en medisch specialisten op basis van DIS-data Bart Klijs Agnes de Bruin CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31

Nadere informatie

Transfer-Ketens Transfers-Netwerk Den Haag. Van proces naar resultaat

Transfer-Ketens Transfers-Netwerk Den Haag. Van proces naar resultaat Transfer-Ketens Transfers-Netwerk Den Haag Van proces naar resultaat Inleiding Dit is de 10 de jaarrapportage RSO Transferpunten Den Haag. De workflow wordt zowel voor de regio (alle deelnemende instellingen)

Nadere informatie

Inhoud Aantal actieve contracten. ZIC: Kengetallen DIS per 1 juli Aantallen in DIS per jaar, ingedeeld op de EINDDATUM van DBC/traject

Inhoud Aantal actieve contracten. ZIC: Kengetallen DIS per 1 juli Aantallen in DIS per jaar, ingedeeld op de EINDDATUM van DBC/traject Samenvatting (11 juli 2016) Vanaf deze rapportagemaand is de scope verplaatst van 2010-2015 naar 2011-2016. Bij het onderscheid naar sectoren is het opvallend dat de volledigheid van aangeleverde GGZ-DBC

Nadere informatie

Wachttijden. in ggz-instellingen. GGZ Nederland Amersfoort Publicatienummer: juli 2010

Wachttijden. in ggz-instellingen. GGZ Nederland Amersfoort Publicatienummer: juli 2010 Wachttijden in ggz-instellingen 2009 GGZ Nederland Amersfoort Publicatienummer: 2010-365 juli 2010 Inhoudsopgave 1. SAMENVATTING EN CONCLUSIES...3 2 INVENTARISATIE WACHTLIJSTEN GGZ-INSTELLINGEN...4 2.1

Nadere informatie

Dashboard NFU. Pijnmeting. Ondervoeding. amice (c) 2017 Pagina 1 van WEEK UMC UMC A UMC B UMC C UMC D UMC E UMC F UMC G UMC H

Dashboard NFU. Pijnmeting. Ondervoeding. amice (c) 2017 Pagina 1 van WEEK UMC UMC A UMC B UMC C UMC D UMC E UMC F UMC G UMC H Dashboard NFU UMC UMC A UMC B UMC C UMC D UMC E UMC F UMC G UMC H 1 2 3 4 5 Pijnmeting UMC Gem. % Pijnmeting Gem. % Pijnmeting operatief Gem. Tevredenheid UMC A 79,30 88,02 76,04 UMC B 80,84 79,51 71,21

Nadere informatie

-PERSBERICHT- -ZORGINSTELLINGEN IN DE LANGDURIGE ZORG VERWACHTEN GEEN GROEI MEER-

-PERSBERICHT- -ZORGINSTELLINGEN IN DE LANGDURIGE ZORG VERWACHTEN GEEN GROEI MEER- -PERSBERICHT- Utrecht, 25 juni 2013 -ZORGINSTELLINGEN IN DE LANGDURIGE ZORG VERWACHTEN GEEN GROEI MEER- Uit de Financiële Zorgthermometer blijkt dat 9 van de zorginstellingen actief in de langdurige zorg

Nadere informatie

SGE70\'DHEID ^ SEP.20B SCANPLAZA

SGE70\'DHEID ^ SEP.20B SCANPLAZA Nederlandse Zorgautoriteit Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport mevrouw drs. E.L Schippers Postbus 20350 W 0 L K SGE70\'DHEID ^ SEP.20B Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus 3017 3502

Nadere informatie

Orinterende monitor Ziekenhuiszorg

Orinterende monitor Ziekenhuiszorg CTG/ZAio Orinterende monitor Ziekenhuiszorg Analyse van de onderhandelingen over het B-segment in 2005 12 september 2005 1 2 Inhoud Inhoudsopgave 3 Vooraf 5 Managementsamenvatting monitor B-segment 7 Hoofdstuk

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2007 2008 29 248 Invoering Diagnose Behandeling Combinaties (DBCs) Nr. 44 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van

Nadere informatie

Rapportage inkomensgegevens van bestuurders van zorginstellingen uit de jaarverslagen-2010

Rapportage inkomensgegevens van bestuurders van zorginstellingen uit de jaarverslagen-2010 Rapportage inkomensgegevens van bestuurders van zorginstellingen uit de jaarverslagen-2010 1. Inleiding VWS rapporteert jaarlijks aan de Kamer over de gegevens van de inkomens van bestuurders van zorginstellingen

Nadere informatie

Behandeld door Telefoonnummer adres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure CI/14/55c /

Behandeld door Telefoonnummer  adres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure CI/14/55c / Aan de besturen van: Zorgverzekeraars Nederland (ZN) GGZ Nederland (GGZN) Platform MeerGGZ Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) Landelijke

Nadere informatie

Monitor Ziekenhuiszorg

Monitor Ziekenhuiszorg CTG/ZAio Monitor Ziekenhuiszorg Analyse van de marktontwikkelingen in het B-segment in 2006 juni 2006 Inhoud Vooraf 7 Managementsamenvatting 9 1 Monitoren van het B-segment van de ziekenhuiszorg 13 1.1

Nadere informatie

Verrichtingenthesaurus: review afleidingen Zorgactiviteiten. Datum: Januari 2017 Betreft: reviewronde Verrichtingenthesaurus financieel perspectief

Verrichtingenthesaurus: review afleidingen Zorgactiviteiten. Datum: Januari 2017 Betreft: reviewronde Verrichtingenthesaurus financieel perspectief Verrichtingenthesaurus: review afleidingen Zorgactiviteiten Van: DHD Datum: Januari 2017 Betreft: reviewronde Verrichtingenthesaurus financieel perspectief 1. Inleiding DHD maakt in opdracht van de NVZ

Nadere informatie

Een nadere analyse van de ontwikkeling van de franchise in de periode

Een nadere analyse van de ontwikkeling van de franchise in de periode Een nadere analyse van de ontwikkeling van de franchise in de periode 1998-2001 Uitgevoerd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag, september 2003 Inleiding In juni 2001 is de

Nadere informatie

over schadejaar 2006 zal hebben gepubliceerd.

over schadejaar 2006 zal hebben gepubliceerd. MEMO 23 februari 2009 Inleiding In diverse overleggen tussen de accountantskantoren werkzaam in de sector zorgverzekeringen is aan de orde geweest in hoeverre voor 2008 de accountants door middel van opname

Nadere informatie

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel

Nadere informatie

Voorwaarden voor vergoeding

Voorwaarden voor vergoeding Voorwaarden voor vergoeding Introductie in de procedures voor de aanvraag van een DBC. Mr. Ron de Graaff 12 maart 2008 Vergoeding medische technologie Extramuraal (Regeling Hulpmiddelen) AWBZ gefinancierde

Nadere informatie

61 Statistisch Jaarboek 2003 volksgezondheid volksgezondheid 4 Onderzoek & Statistiek gemeente Hengelo

61 Statistisch Jaarboek 2003 volksgezondheid volksgezondheid 4 Onderzoek & Statistiek gemeente Hengelo 61 4 62 Volksgezondheid Meer huisartsen Per 1 januari 2003 telde Hengelo 40 huisartsen, drie meer dan een jaar eerder. Het gemiddeld aantal inwoners per huisarts is hierdoor met 163 gedaald tot 2.040 per

Nadere informatie

Ontwikkeling leerlingaantallen

Ontwikkeling leerlingaantallen Ontwikkeling leerlingaantallen Elk jaar wordt op 1 oktober het leerlingaantal van elke basisschool geregistreerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (). Op basis van deze leerlingtelling wordt de bekostiging

Nadere informatie

daling is omgeslagen in een stijging

daling is omgeslagen in een stijging AANTAL BIJSTANDSUITKERINGEN STIJGT IN 2009 MET 9% daling is omgeslagen in een stijging Aantal bijstandsuitkeringen stijgt met 9% in 2009 Voor het eerst sinds het bestuursakkoord is het aantal huishoudens

Nadere informatie

Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen

Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen BIJLAGE 1 Vragenlijst Vragen die betrekking hebben op de borging van de kwaliteit van de zorg. A. Algemeen Ik werk momenteel als arts

Nadere informatie

Sportparticipatie Volwassenen

Sportparticipatie Volwassenen Sportparticipatie 2014 Volwassenen Onderzoek & Statistiek Februari 2015 2 Samenvatting In het najaar van 2014 is de sportparticipatie van de volwassen inwoners van de gemeente s- Hertogenbosch onderzocht.

Nadere informatie

Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2008

Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2008 1998-2 1998-4 1999-2 1999-4 2000-2 2000-4 2001-2 2001-4 2002-2 2002-4 2003-2 2003-4 2004-2 2004-4 2005-2 2005-4 2006-2 2006-4 2007-2 2007-4 2008-2 2008-4 Bijlage I: Woningmarktcijfers 4 e kwartaal 2008

Nadere informatie

Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing Factsheet Landelijke Informatievoorziening Paramedische Zorg, maart 2009

Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing Factsheet Landelijke Informatievoorziening Paramedische Zorg, maart 2009 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL De gegevens mogen met bronvermelding (Margit K Kooijman, Ilse CS Swinkels, Chantal J Leemrijse. Eén op de vijf patiënten vindt oefentherapeut zonder verwijzing.

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 29 689 Herziening Zorgstelsel Nr. 898 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Behandeld door E-mailadres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure vragencare@nza.nl CI/12/77c Directie Zorgmarkten Care

Behandeld door E-mailadres Kenmerk Directie Zorgmarkten Cure vragencare@nza.nl CI/12/77c Directie Zorgmarkten Care Aan alle zorgaanbieders die GRZ leveren en de zorgkantoren/zorgverzekeraars Newtonlaan 1-41 3584 BX Utrecht Postbus 3017 3502 GA Utrecht T 0900 770 70 70 F 030 296 82 96 E info@nza.nl I www.nza.nl Behandeld

Nadere informatie

Bijlage I Analyse Woningmarkt

Bijlage I Analyse Woningmarkt NVM Bijlage I Analyse Woningmarkt 2e kwartaal 2010 NVM Data & Research 8-7-2010 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TRANSACTIES Aantal Verkopen Het totale aantal

Nadere informatie

Van basisarts tot aios. Victor Slenter, arts M&G 25 november 2015 LUMC

Van basisarts tot aios. Victor Slenter, arts M&G 25 november 2015 LUMC Van basisarts tot aios Victor Slenter, arts M&G 25 november 2015 LUMC 1 Inhoud presentatie Wat doet het Capaciteitsorgaan? Wat doen basisartsen als zij zijn afgestudeerd? Aantal sollicitaties naar opleidingsplekken

Nadere informatie

Indexcijfers. - We rekenen volumes van allerlei zaken om naar procenten - We vergelijken vervolgens die cijfers om conclusies te trekken

Indexcijfers. - We rekenen volumes van allerlei zaken om naar procenten - We vergelijken vervolgens die cijfers om conclusies te trekken Wat is een? Binnen de economie vergelijken we vaak procentuele ontwikkelingen. Die ontwikkelingen zijn in geld uitgedrukt soms lastig te doorzien. Zo wordt de economische groei van een land uitgedrukt

Nadere informatie

Zorgverzekeraars zijn een belangrijke bron voor prijsinformatie Judith de Jong, Anne Brabers en Renske Hoefman

Zorgverzekeraars zijn een belangrijke bron voor prijsinformatie Judith de Jong, Anne Brabers en Renske Hoefman Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Judith de Jong, Anne Brabers en Renske Hoefman, Zorgverzekeraars zijn een belangrijke bron voor prijsinformatie. Utrecht:

Nadere informatie

BENCHMARK WOZ-KOSTEN

BENCHMARK WOZ-KOSTEN BENCHMARK WOZ-KOSTEN 2007 - Inleiding In 1999 is de Waarderingskamer begonnen met het organiseren van een benchmark over de kosten voor de uitvoering van de Wet WOZ. Eind 2003 heeft dit geleid tot een

Nadere informatie

Zorgmonitor. Januari 2019

Zorgmonitor. Januari 2019 Zorgmonitor Januari 219 Gemeente s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Januari 219 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1 Monitor in ontwikkeling... 3 1.2 Informatie op hoofdlijnen... 3 1.3 Definities...

Nadere informatie

In dit reglement staat beschreven wat de opdracht van de adviescommissie is, hoe de commissie is samengesteld en welke werkwijze ze hanteert.

In dit reglement staat beschreven wat de opdracht van de adviescommissie is, hoe de commissie is samengesteld en welke werkwijze ze hanteert. Reglement adviescommissie add-on Geneesmiddelen Versie 1.0: 20 november 2014 1. Inleiding De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ),

Nadere informatie

BIJSTAND BLIJFT GROEIEN

BIJSTAND BLIJFT GROEIEN BIJSTAND BLIJFT GROEIEN HET STERKST IN DE GROTE GEMEENTEN Vrijdag, 16 september 2011 Groeit de bijstand in alle gemeenten? Waar is de stijging het sterkst? De laatste resultaten vindt u hier. CBS-cijfers

Nadere informatie

16 augustus 2014. Onderzoek: Prijsplafonds in de zorg

16 augustus 2014. Onderzoek: Prijsplafonds in de zorg 16 augustus 2014 Onderzoek: Prijsplafonds in de zorg 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

DOT honorariumcomponent medisch specialisten 7e klankbordgroep bijeenkomst. 19 september 2011

DOT honorariumcomponent medisch specialisten 7e klankbordgroep bijeenkomst. 19 september 2011 DOT honorariumcomponent medisch specialisten 7e klankbordgroep bijeenkomst 19 september 2011 Inhoudsopgave 1. Evaluatie Memo 19 juli 2011 2. Tariefberekening DOT 2013 Memo 13 september 2011 2 Evaluatie

Nadere informatie

Evaluatie aspecten verplicht eigen risico 2012 en 2013

Evaluatie aspecten verplicht eigen risico 2012 en 2013 Rapportage Evaluatie aspecten verplicht eigen risico 2012 en 2013 - Betalingsregelingen eigen risico Zvw - Sturing met eigen risico 13 mei 2014 Rapport evaluatie aspecten verplicht eigen risico 2012 en

Nadere informatie

Bijlage 4 BEPALING MACRO-DEELBEDRAGEN Inleiding. 2. Het macro-prestatiebedrag Zvw 2009

Bijlage 4 BEPALING MACRO-DEELBEDRAGEN Inleiding. 2. Het macro-prestatiebedrag Zvw 2009 BEPALING MACRO-DEELBEDRAGEN 2009 Bijlage 4 1. Inleiding In deze notitie worden berekeningen gepresenteerd die ten grondslag liggen aan de bedragen die zijn opgenomen in de wijziging van hoofdstuk 3 van

Nadere informatie