Regionale klimaatadaptatietoolbox

Transcriptie

1 Regionale klimaatadaptatietoolbox Projectcode MR12039 Datum 18 mei 2012 versie 1.0 Opdrachtgever stadsregio Rotterdam Opdrachtnemer IGWR

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding stadsregio Rotterdam en Klimaat Doel Regionale klimaatadaptatietoolbox 3 2. De klimaatadaptatietoolbox Klimaateffect Ruimtelijke schaalniveaus Type maatregelen Klimaatadaptatietoolboxen Voorkeursvolgorde en omgaan met schaalniveaus 17 MR mei van 17

3 1. Inleiding 1.1 stadsregio Rotterdam en Klimaat De stadsregio Rotterdam werkt sinds 2008 aan de uitvoering van de Regionale Klimaatagenda gericht op de reductie van CO². In 2011 is de stadsregio een verkenning gestart om na te gaan of er aanvullend aan de Regionale Klimaatagenda behoefte is aan een Regionale Adaptatiestrategie. Uit een eerste verkenning naar de behoefte van regiogemeenten kwam naar voren dat gemeenten meerwaarde zien in regionale samenwerking op het gebied van klimaatadaptatie. Een aantal ambtelijke workshops en een bestuurlijke excursie die vervolgens zijn georganiseerd, met als onderwerp het klimaatbestendig inrichten van de openbare ruimte, bevestigen dit beeld. De stadsregio wordt hierbij als de partij gezien die de regionale samenwerking op het gebied van klimaatadaptatie kan faciliteren. Gemeenten hebben aangegeven met name behoefte te hebben aan: Meer inzicht in wat klimaatverandering voor een specifieke gemeente betekent in combinatie met het benoemen van enkele regionale speerpunten; Meer kennis over praktische te treffen maatregelen en/of adaptatiekansen op de korte en middellange termijn en Het onderling delen van kennis en ervaring. Om aan deze behoefte tegemoet te komen wordt nu enerzijds een aantal workshops georganiseerd waarbij gemeenten met soortgelijke uitdagingen op het gebied van klimaatadaptatie, de urgentie en kansen met betrekking tot klimaatadaptatie bespreken en met elkaar tot enkele regionale speerpunten komen. Anderzijds is op basis van de nationale Klimaateffectatlas ( een vertaling gemaakt voor de regio zodat duidelijk wordt welke klimaatveranderingen er op de regio afkomen en wat de bandbreedte is waarbinnen deze zich naar verwachting voor gaan doen. Tenslotte is in nauwe samenwerking met het Rotterdam Climate Proof programma van de gemeente Rotterdam voor een aantal relevante thema s (waterveiligheid, wateroverlast, watertekort, stadsklimaat, bereikbaarheid, verzilting en bodemdaling) een eerste inventarisatie gemaakt van mogelijk te treffen maatregelen, gekoppeld aan diverse ruimtelijke schaalniveaus. Dit is de zogenaamde (regionale) klimaatadaptatietoolbox. 1.2 Doel Regionale klimaatadaptatietoolbox Het doel van de Regionale klimaatadaptatietoolbox is duidelijk te maken wat voor soort maatregelen getroffen kunnen worden om hetzij de kans op extreme gebeurtenissen als gevolg van effecten van klimaatverandering zoveel mogelijk te voorkomen, hetzij zo goed mogelijk voorbereid te zijn op extreme gebeurtenissen zodat schadelijke effecten (slachtoffers, schade, maatschappelijke ontwrichting etc.) zoveel mogelijk geminimaliseerd worden. MR mei van 17

4 Het overzicht van maatregelen genoemd in de toolbox is niet uitputtend. Er zijn verschillende publicaties beschikbaar (onder andere via het nationale onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat) waarin voor diverse klimaateffecten een reeks aan maatregelen worden besproken. Bovendien wordt in de klimaatadaptatietoolbox nog nauwelijks iets gezegd over kosten, effectiviteit of de onderlinge samenhang tussen effecten. Ook hiervoor wordt verwezen naar publicaties die zich meer richten op één of een beperkt aantal specifieke klimaateffecten. Wat de klimaatadaptatietoolbox wel beoogt is een eerste idee te geven van wat er überhaupt aan maatregelen voor handen is. Een antwoord op de vraag Waar kun je als projectleider of gebiedsontwikkelaar aan kunnen denken als je klimaatadaptatie mee wilt (of moet) nemen in je project en wat zou je zelf kunnen doen?. Teneinde projectleiders en andere geïnteresseerden te kunnen inspireren wordt in hoofdstuk 2 eerst een overzicht gegeven van de relevante regionale klimaateffecten. Vervolgens wordt het principe van de klimaatadaptatietoolbox toegelicht. En tenslotte volgen de ingevulde toolboxen. MR mei van 17

5 2. De klimaatadaptatietoolbox De klimaatadaptatietoolbox bestaat uit een maatregelenmatrix per klimaateffect. De matrix is verticaal verdeeld in ruimtelijke schaalniveaus en horizontaal in type maatregelen. Op dit moment zijn er 7 klimaatadaptatietoolboxen beschikbaar. Door deze opbouw kan voor verschillende klimaateffecten maatregelen worden getroffen die passen bij de omvang en/of aard van het project of de ontwikkeling. In onderstaande paragrafen worden de klimaateffecten, de ruimtelijke schaalniveaus en type maatregelen beschreven. 2.1 Klimaateffect De beschreven thema s zijn ingegeven vanuit verschillende klimaateffecten. Voor de stadsregio Rotterdam zijn relevante aspecten: de hogere waterstanden door zeespiegelstijging, meer neerslag, langdurige droge perioden, hitte, verzilting en bodemdaling. De mate waarin dit voorkomt is mede afhankelijk van welk klimaatscenario wordt uitgegaan (basis KNMI klimaatscenario s 2006). In de onderstaande paragrafen wordt kort toegelicht wat volgens de huidige inzichten de meest waarschijnlijke klimaateffecten zijn. Hogere rivierwaterstand Door zeespiegelstijging is het de verwachting dat het waterpeil in rivieren frequenter hoger staat dan in de huidige situatie. Een hogere rivierwaterstand heeft voor het buitendijkse gebied tot gevolg dat er grotere delen van het buitendijkse gebied vaker onder water komen te staan. Dit zorgt voor meer en vaker wateroverlast. Voor het binnendijkse gebied geldt dat als gevolg van het hogere water het risico op falen van de primaire waterkering toeneemt. De waterveiligheid van het binnendijks gebied neemt hiermee af. Bij een toename van hoog water vanwege een stijgende zeespiegel zal de Maaslaentkering vaker dicht zijn. Dit betekent dat delen van de Rotterdamse haven minder goed bereikbaar zijn. Meer (en intensievere) neerslag Op grond van de huidige kennis (KNMI klimaatscenario s 2006) is de verwachting dat: o de winters gemiddeld natter worden en er vaker sprake zal zijn van extreme neerslaghoeveelheden; o in de zomer de frequentie en de intensiteit van extreme regenbuien toe, het aantal zomerse regendagen neemt echter af; ook neemt de kans toe dat extreem natte dagen worden afgewisseld met extreem droge periodes. Bestaande transport- en bergingssystemen zijn mogelijk ontoereikend om het water voldoende snel af te voeren naar de daarvoor ingerichte locaties. Daarnaast is het aannemelijk dat de huidige bergingscapaciteit in het stedelijk gebied ontoereikend is om voldoende neerslag op te slaan. Bij intensievere neerslag kan het daarnaast gebeuren dat tunnels en onderdoorgangen vaker volstaan met regen. Langdurige droge periode Er zijn in 2006 verschillende klimaatscenario s door het KNMI opgesteld. MR mei van 17

6 Afhankelijk van het scenario waar naar gekeken wordt is er een verwachting dat er in de zomers langdurige droge perioden gaan voorkomen. Effecten van perioden zonder neerslag zijn verlaging van het oppervlaktepeil en de grondwaterstand. Vooralsnog wordt het oppervlaktepeil zo veel mogelijk aangevuld met water wat beschikbaar is. Een lagere (grond)waterstand heeft gevolgen voor het groen, zettingen in de ondergrond, aantasting van houten funderingen en stabiliteit van constructies. Verlaging van de waterstand of het inlaten van water van mindere kwaliteit heeft effect op de waterkwaliteit van oppervlaktewater. Ook de bereikbaarheid van de haven en het achterland voor de scheepvaart zal afnemen door de slechtere bevaarbaarheid van de waterwegen. Hitte en stadsklimaat Volgens de klimaatscenario s van het KNMI zal Nederland in de toekomst ten gevolge van klimaatverandering te maken gaan krijgen met meer en langere periodes van zomerse en tropische temperaturen. Met name voor steden is dit van belang. Door het typisch stedelijk land- en materiaalgebruik (veel wegen en gebouwen, minder groen en water) blijft de warmte er namelijk langer hangen en blijft de temperatuur hoger dan in het omringende landelijke gebied: het zogenaamde stedelijk hitteeiland effect. Dit effect wordt versterkt door de voortdurende verdichting van de steden en leidt er naar verwachting toe dat stedelingen in toenemende mate hinder ondervinden van overmatige warmte (hittestress). Bodemdaling In West-Nederland wordt de bodemdaling met name veroorzaakt door de samendrukking van klei en veenlagen. De samendrukking van de klei- veenlagen wordt veroorzaakt door verlaging van de grondwaterstand of door ophogingen. De mate van bodemdaling is zeer locatiespecifiek. Deze is afhankelijk van het type bodem en de mate waarin de waterspiegel locaal verlaagd wordt. In polders klinken kleigronden en met name veengebieden in door ontwatering. Door bij bodemdaling het slootpeil ook te verlagen wordt het proces van bodemdaling telkens opnieuw gereactiveerd. Bij voortzetting van de huidige praktijk in de polder (peil volgt functie, ontwatering blijft bodemdaling volgen) zal de bodem verder blijven dalen. In de stad wordt bodemdaling met name veroorzaakt door de continue (onderhouds- ) ophogingen. Daarnaast heeft de verharding en het hoge aandeel bebouwd oppervlak in de stad tot gevolg dat neerslag niet of nauwelijks toetreedt tot de bodem, wat een verdere daling van de grondwaterstand kan veroorzaken in inzijggebieden. Deze grondwaterstandsdaling veroorzaakt dan extra bodemdaling. Door toenemende droogte als gevolg van klimaatveranderingen wordt dit effect versterkt. Bodemdaling treedt ook op ter plaatse van de waterkeringen. Met name bij een aantal boezemkaden treden kritische situaties op. Daardoor zal de kwetsbaarheid voor overstromingen toenemen. Voor de hoofdwaterkeringen is de invloed van bodemdaling minder bepalend. De veiligheid daarvan wordt met name door de zeespiegelrijzing en de grotere piekafvoeren van de grote rivieren bedreigd. MR mei van 17

7 Verzilting Er is sprake van verzilting wanneer het zoutgehalte van bodem of water toeneemt. Bij verzilting wordt onderscheid gemaakt tussen interne verzilting en externe verzilting. Verzilting door de invloed van brakke of zoute kwel wordt interne verzilting genoemd. Wanneer zout wordt aangevoerd met oppervlakte water wordt gesproken van externe verzilting. Externe verzilting kan optreden wanneer hoge waterstanden op zee samenvallen met lage rivierafvoeren. Als gevolg van klimaatverandering zullen lage rivierafvoeren vaker voorkomen. In combinatie met een stijging van de zeespiegel zal dit leiden tot vaker en verder indringen van zouttongen in het benedenrivierengebied en aangrenzende poldergebieden. Ook het optreden van interne verzilting wordt beïnvloed door klimaatverandering. In veel gebieden met brakke kwel worden polders door waterbeheerders zoetgespoeld. In zeer droge zomers treden er in de huidige situatie reeds tekorten op aan zoetwater van voldoende kwaliteit. Bij klimaatverandering (toenemende droogte) zal de kans op het optreden van zoetwatertekorten toenemen. 2.2 Ruimtelijke schaalniveaus In deze paragraaf wordt ingegaan op de verschillende ruimte schaalniveaus die de toolboxen bevatten. Afhankelijk van het klimaateffect en de gebiedseigenschappen zal moeten blijken op welk schaalniveau de aanpak van klimaatadaptatie het meest doelmatig is en wie welke verantwoordelijkheden heeft. Gebouw en straat De kleinste ruimtelijke eenheid waarop ingestoken wordt voor klimaatadaptatie is het niveau van het gebouw en de straat. In en om het gebouw kunnen adaptieve maatregelen genomen worden om op perceelsniveau klimaatbestendig te zijn. Ditzelfde is van toepassing voor de straat. De mate waarin volledige klimaatadaptatie op dit niveau bereikt kan worden is zeer locatiespecifiek. Het gaat hier met name over het ingrijpen op objectniveau. Wijk en buurt Op het niveau van wijk en buurt zijn er andersoortige maatregelen mogelijk dan op het niveau van gebouw en straat. Gebouw en straat bevatten maatregelen op (individueel) objectniveau. Op wijken buurtniveau zijn ook maatregelen op systeemniveau (in samenhang met elkaar) mogelijk. Door het creëren van een groter verzorgingsgebied is ook de omvang van een bepaalde investering beter te verantwoorden. Tevens zijn adaptieve oplossingen door aanpak van grotere (openbare) ruimten of wijkinfrastructuur mogelijk. Op dit schaalniveau zijn tevens gebiedstypologieën te onderscheiden. Op basis van ligging, ontwikkelfase, grondopbouw en functies zijn gebieden te benoemen met overeenkomende opgaven op bijvoorbeeld het gebied van klimaat, buitenruimte en sociale aspecten. Het niveau van wijk en buurt is een geografische indeling. Voor water gerelateerde aspecten is een indeling naar rioleringsdistricten, peilgebieden of polder een vergelijkbare indeling. MR mei van 17

8 Stad Maatregelen op stadsniveau zijn veelal generiek van aard. Denk aan het opstellen van wet en regelgeving en richtinggevend beleid, communicatie(strategie) over klimaatadaptatie, ruimtelijke ordening en ambitiebepaling voor klimaatadaptatie. Daarnaast zijn er specifieke netwerken en structuren waar op stadsniveau keuzes in gemaakt moeten worden, met name op het gebied van waterveiligheid en bereikbaarheid. Ook kunnen op stadsniveau specifieke locatiekeuzes gemaakt worden voor ruimtelijke ontwikkelingen/ Regio en landelijk Met name keuzes rond waterveiligheid en infrastructuur worden vaak op een hoger schaalniveau gemaakt dan de stad vanwege de grote risico s en investeringen, maar ook vanwege gedeelde verantwoordelijkheden. Op het regionale en landelijke niveau wordt (ook) gewerkt aan wet en regelgeving, communicatie en beleid ten behoeve van klimaat en handelingsperspectieven. 2.3 Type maatregelen Een klimaatadaptieve stad is een stad die weet wat de risico s zijn van een veranderd klimaat en hierop heeft geanticipeerd. Vanuit de formule effect = kans gevolg zijn er twee termen die handelingsperspectief geven. Om het effect van klimaatverandering gelijk te houden aan de huidige situatie kan klimaatadaptatie betekenen de kans gelijk houden aan de huidige situatie (kansbeperking) of het gevolg te reduceren (gevolgbeperking). Een combinatie van kansbeperking, gevolgbeperking binnen een gebied is mogelijk. De keuze voor kansbeperkende of gevolgbeperkende maatregelen geldt zowel binnen één klimaateffect als voor verschillende klimaateffecten. Onderstaand is dit verder uitgeschreven. Kansbeperking Elk klimaateffect zoals beschreven in 2.1 heeft effect op de leefbaarheid, gezondheid, veiligheid en / of bereikbaarheid van de stad. Als er geen maatregelen worden getroffen, leidt klimaatverandering ertoe dat de kans op extreme gebeurtenissen groter wordt. Maatregelen die via de kansenkant het risico beperken zijn bijvoorbeeld het aanleggen van dijken of het ophogen van gebieden waardoor de kans op wateroverlast of onveiligheid vermindert. Gevolgbeperking Voor sommige klimaateffecten is het lastig (nagenoeg onmogelijk) om, binnen de bestaande stad en de bestaande structuren, de kans op een gebeurtenis te nivelleren. Het is echter wel vaak mogelijk om het effect van een gebeurtenis te beperken. Denk aan het aanpassen van het ruimtelijk ordeningsbeleid (geen kwetsbare functies in kwetsbare gebieden), het aanpassen van de bebouwing en de buitenruimte (zodat in gevallen van wateroverlast de buurt weer snel schoon te maken en te gebruiken is) of het goed voorlichten van burgers over wat te doen in tijden van extreme hitte. Een andere wijze om de veerkracht van een gebied of functie te bevorderen is in de vorm van herstelbevordering. Door herstelbevordering zijn de negatieve effecten beperkt in schade en tijd. Dit kan door zowel fysieke maatregelen als door communicatie (zowel preventief als tijdens en / of direct na een gebeurtenis). MR mei van 17

9 2.4 Klimaatadaptatietoolboxen Er zijn 7 klimaatadaptatietoolboxen opgesteld conform bovenstaande systematiek (zie onderstaande matrices). De onderwerpen van de klimaatadaptatietoolboxen zijn: Stadsklimaat, in het bijzonder het ontstaan van hittestress Meer en intensievere neerslag, in het bijzonder de gevolgen voor watersysteem en riolering Minder wateruitvoer en uitdrogen ondergrond Waterveiligheid door hoogwater buitendijks Bereikbaarheid Verzilting Bodemdaling Onderstaande matrices, gebaseerd op bovenstaande onderwerpen vormen een eerste overzicht van mogelijkheden om de klimaatbestendigheid van de stadsregio Rotterdam te versterken. Het ligt echter in de lijn der verwachting zowel het aantal toolboxen als de inhoudelijke invulling per toolbox aan te passen op basis van voortschrijdend inzicht. MR mei van 17

10 Toolbox Stadsklimaat - hittestress Stadsklimaat hittestress Kansbeperking = Maatregelen gericht op voorkomen hitteeiland effect Gevolgbeperking = Maatregelen gericht op voorkomen/verminderen hittestress Regio - Grootschalige groene en blauwe structuren op regioschaal - Goed bereikbare recreatieplekken in de stadsranden weeralarm - Vergroten kennis bij GGD s - Adviezen en verzoeken van GGD overnemen / uitvoeren Gemeente Wijk - Aanpassen oriëntatie gebouwen en stedelijke morfologie - Zeewater koeling grote centrales, raffinaderijen en fabrieken - Voldoende flexibele opnamecapaciteit ziekenhuizen en verzorgingscentra - Aangepaste werktijden bepaalde (buiten)beroepen - Opstellen en tussentijds evalueren hitteplan - Informeren huisartsen - Koele, beschaduwde looproutes naar voorzieningen - Wijkparken - Reflecterende bestrating Buurt / straat - Aanpassen ruimtelijke inrichting door ander materiaal- en kleurgebruik - Bij nieuwbouw letten op oriëntatie en profiel van straten met het oog op winddoorlating - Schaduwwerking van gebouwen en overkappingen - Schaduw door bomen - Aanleg open water - Aanleg klimaatpleinen - Aanleg grasvelden - Aanleg kleinschalig groen - Gebruik van tijdelijke straatbeschaduwing (doeken, panelen) - Sproeien van daken, gevels en straten - Aanleg van fonteinen - Aanleg Natuurlijke oevers - Zorg voor verkoeling en voor elkaar - Verplaatsing van kwetsbare groepen Woning / bedrijf / perceel - Verhogen van schoorstenen - Aanpassen kleuren en structuur van gevels en daken - Situering slaapkamers aan noordzijde; geen slaapkamers op bovenverdieping - Schuine daken i.p.v. platte daken - Minder verharding kavels - Stadslandbouw - Groene gevels - Isolatie / koeling woning - Groene daken - Blauwe daken/ sproei-installaties op terrassen en platte daken - Aanpassen gedrag: opzoeken koelte, bevochtigen van de lucht, aanpassen tempo, blijven drinken, bijstellen medicatie, gebruik van verkoelende middelen (denk aan ice-packs), ventileren, inschakelen van de zonwering, besparen van energie (o.a. door minder apparatuur aan te laten staan) - Beplanting bij invoeropening ventilatielucht - Standaard toepassen van horren - Warmte- en koudeopslag in de bodem - Opzoeken koelte, aanpassen tempo, extra drinken, bijstellen medicatie, gebruik van verkoelende middelen (denk aan ice-packs), ventileren, inschakelen van de zonwering MR mei van 17

11 Toolbox Wateroverlast door intensievere neerslag Meer en intensievere neerslag; watersysteem (inundatie) en riolering (transportcapaciteit) Kansbeperking (verminderen kans op wateroverlast) Gevolgbeperking (omgaan met wateroverlast) Regio - Regionale calamiteitenberging (vb Schieveen / Eendragtspolder) - Anticiperen op neerslagvoorspellingen - Bewuste sturing risicoloze locaties - Water als sturend element bij ruimtelijke ontwikkeling - (Mobiele) noodbemalingen - Wateroverlastfonds - Bewustwording kans en gevolg - Water als sturend element bij ruimtelijke ontwikkeling Gemeente - Lokale calamiteitenberging ( vb Zuiderpark) - Vergroenen / ontharden - Voortijdig verlagen waterpeil - Hoofdinfrastructuur hoger aanleggen - Bewuste sturing water naar risicoloze locaties (sportvelden / parken) - Anticiperen op neerslagvoorspellingen ( vb Raingain) - Ondergrondse openbare ruimten (tunnels en verdiepte verkeerstraversen afsluiten voor personen - (Mobiele) noodbemalingen - Wateroverlastfonds - Informatie / afhandeling klachten / reactie vragen na een gebeurtenis Polder / peilgebied / Riooldistrict - Calamiteitenberging op riooldistrictsniveau - Vergroten rioolbuizen en pompen - Realiseren meer uitlaten op water - Ophogen laagste maaiveld - Oppervlakkige afvoer naar water - Meer water gebied uitpompen - Realiseren waterberging - Ondergrondse waterberging (vb Schieveste) - Waterpleinen (vb Benthemplein) - Goed beheer en onderhoud riolen, gemalen en kolken - Bewuste sturing risicovolle locaties - (Mobiele) noodbemalingen - Schoonmaken straten na gebeurtenis - Goed onderhouden en functionerend rioolsysteem en watersysteem - Drijvende parkeerplaatsen / woningen - Compartimentering buurten / wijken - Water uit het gebied pompen - Inundatiegebied gaat ontwateren na afloop van een gebeurtenis - Noodbemalingen faciliteren Straat Woning / bedrijf / perceel - Waterbergende wegfundering - Waterberging in de bodem ( vb Johan Idaplein) - Vergroenen (berm / geveltuin) - Afkoppelen verharding i.c.m. infiltratie - Waterberging in de bodem - Waterberging in kassen - Regenton / buffer grijs water - Groene daken - Minder verharde tuinen - Verhoogde stoepranden - Grindkoffers / wadi naast de weg - Goede afvoer naar het rioolsysteem na afloop van een bui - Hogere drempels / uitgiftepeil - Waterbergende kruipruimte - Leefruimten boven maaiveld - Zandzakken voor de woning - Coupure in / voor de woning - Geen watergevoelige installaties / functies onder en op het maaiveld - Vloer begane grond van steen - Inrichting en materiaalkeuze MR mei van 17

12 Toolbox Minder wateruitvoer en uitdrogen ondergrond Minder wateraanvoer en uitdrogen ondergrond (voor groen, funderingen, zettingen en waterkwaliteit) Regio Kansbeperking (verminderen kans op uitdroging en watertekort) - Klimaat-/waterbuffers - Vooraf extra water inlaten - Opzetten peil Gevolgbeperking (omgaan met droogte en watertekorten) Gemeente - Aanvoer en transport van water - (Grond)wateronafhankelijk bouwen (ook t.a.v. verdroging) - Klimaat-/waterbuffers - Bewuste keuze te verdrogen gebieden - Voorkeursvolgorde in bescherming per functie - Oppompen water vanuit het 1 e of 2 e watervoerende pakket Polder / peilgebied / buurt / wijk - Waterpeil op niveau houden - Vasthouden water natte perioden - Lekkende riolering vervangen - Waterpasserende verharding - Vervangen kritische funderingen - Voorbelasten bij nieuwe aanleg - Veen weggraven - Aanvoer van water van voldoende kwaliteit - Drainage en infiltratievoorzieningen - Bewuste keuze te verdrogen gebieden - Robuuster watersysteem realiseren - Parken / sportvelden beregenen - Irrigatiesysteem voor groen - Aanvulling watersysteem - Aanplanten groen en oevers Straat - Infiltrerende wegfundering/waterpasserende verharding - Waterberging in de bodem - Vergroenen/ontharden (berm / geveltuin) - Droogtebestendig groen aanplanten - Groen aanbrengen wat weinig grondwater onttrekt - Vervangen kritische funderingen - Materiaalkeuze openbare ruimte (eenvoudig vervangbaar) Woning / bedrijf / perceel - Waterberging in de bodem - Minder verharde tuinen - Vervangen / oplengen houten funderingen - Flexibele / zettingsonafhankelijke funderingen - Infiltratiesysteem rond de woning - Besproeien van tuinen (vanuit regentonnen of waterleidingnet) - Voorlichting aan burgers - Materiaalkeuze woningen (eenvoudig vervangbaar) - Funderingsfonds / stimuleringsregeling MR mei van 17

13 Toolbox Waterveiligheid door hoogwater Waterveiligheid door hoogwater Regio Kansbeperking (kans op overstroming verminderen) - Aanpassing Maeslantkering - Vergroten uiterwaarden - Afvoerverdeling wijzigen Gevolgbeperking (gevolgen van overstroming beperken) - Opstellen evacuatieplan - Early warning system - Gebruik flood risk maps bij planning ruimtelijke ontwikkelingen Gemeente - Versterken van dijken en keringen - Vermijden van aanleg van kwetsbare functies (ziekhuizen e.d.) buitendijks - Lokale berging van overstromingswater - Compartimentering - Verhoogde aanleg of waterdichte infrastructuur nutsvoorzieningen - Inzet van boten om mensen / goederen te transporteren - Infrastructuur aanpassen aan bijzondere verkeersstromen (bijv. alle rijbanen het gebied uit) - Zorgen voor alternatieven bij uitval van nutsfuncties - Verhoogde aanleg of waterdichte infrastructuur nutsvoorzieningen - Zorgen voor alternatieven bij uitval van nutsvoorzieningen - Verhoogde aanleg van hoofdinfrastructuur Wijk/Buurt Straat - Aanleg dijken - Verhoogd aanleggen van infrastructuur - Aanleg dubbele infrastructuur - Goed communiceren over mogelijke situaties - Pompen - Waterbestendig groen aanleggen - Slim inrichten buitenruimte - Integraal ophogen gebied - Gebouwen laten fungeren als kering - Verhogen van het maaiveld - Aanleg veilige vluchtplaatsen - Pompen - Waterbestendig groen aanleggen - Slim inrichten buitenruimte Woning / bedrijf / perceel - Aanleg van terpen/ophoging - Eigen waterkering per gebouw - Drijvend bouwen - Waterdichte begane grond - Waterbestendige begane grond - Geen opslag gevaarlijke stoffen op begane grond - Kwetsbare voorraad waterdicht verpakken - Pompen MR mei van 17

14 Toolbox Bereikbaarheid Bereikbaarheid (te veel water (neerslag, hoog water buitendijks en dijkdoorbraak), storm, vorst en langdurig warm) Kansbeperking (Beperken kans op calamiteit) Gevolgbeperking (Beperken kans op hinder als gevolg van calamiteit) Regio - Infrastructuur zonder tunnels - Ondergrondse waterveilige infrastructuur - Koude- en warmte-uitwisseling met grondwater - Early warning system - Verhoogde routes naar belangrijke locaties (ziekenhuizen e.d.) - Uitwijkmogelijkheden vliegverkeer - Inzet andere vervoersmiddelen (lucht, rail, weg of water) bij uitvallen van een bepaalde infrastructuur - Actuele routeinformatie (matrixborden en regionaal nieuwe) - Inzet extra pompcapaciteit bij prioritaire routes - Inzet andere vervoersmiddelen (lucht, rail, weg of water) bij beperkte bereikbaarheid - Actuele routeinformatie (matrixborden en regionaal nieuwe) Gemeente - Geen windgevoelige bomen langs infrastructuur - Drijvende infrastructuur - Verhoogde routes naar belangrijke locaties (ziekenhuizen e.d.) - Gladheidbestrijding op basis van prioritaire routes - Koelen van wissels bij railinfra - Sneeuwvrij houden van wissels bij railinfra - Andere typen verharding in relatie tot smeltend asfalt en verkeersbelasting Wijk - Verwarmd wegdek - Verhoogd aanleggen van infrastructuur - Verhoogde aanleg van overslaglocaties - Decentralisatie voorzieningen Straat - Koelen van beweegbare bruggen - Uitdelen strooizout / zand Voertuig / perceel - Noodpakket aanwezig - Schepen met een zeer beperkte diepgang inzetten - Schepen met lage doorvaarthoogte inzetten MR mei van 17

15 Toolbox Verzilting Verzilting Kansbeperking (Maatregelen die verzilting verminderen) Gevolgbeperking (Maatregelen die de nadelige effecten van verzilting verminderen) Regio - Zoete en zoute gebieden scheiden - Nieuwe aanvoerpunten zoet water aanleggen - Verleggen (zoute) waterinlaatpunten - Waterverdeling volgens verdringingsreeks toepassen - Voorlichting aan burgers en bedrijven Gemeen te/water schap - Inlaat zoet water ( doorspoelen ) - Bij nieuwe ontwikkelingen functiebepaling op basis van kwetsbaarheid - Grotere zoetwatersystemen creëren (flexibiliteit en beschikbaarheid verhogen) - Voorlichting aan burgers en bedrijven Polder/Peilgebied/Riooldistrict - Vergroting afstand of verhoging - niveau van drainagemiddelen - Zoute kwel afvangen langs de randen van zoute kwel polders - Afvoersloten een laag peil geven en aanvoersloten een hoog peil - Zoet water in de winter opslaan - Waterpeil in polders in droge periode verhogen (vermindert opwaartse druk zoute kwel) - Zorgvuldig omgaan met zoet water in het beheer van het watersysteem (vb. zo min mogelijk doorspoelen) Buurt / straat - Toepassen zoutminnende Flora (parken, groenperken e.d.) - Zorgvuldig omgaan met zoetwater bij grondonttrekkingen - Ontzilten brak water - Toepassen zoutminnende Flora (tuinen, gewassen e.d.) Woning / bedrijf / perceel - Opvang en recirculatie regenwater - Gewaseigenschappen veranderen (veredeling, genetische modificatie - en halofyten) MR mei van 17

16 Toolbox Bodemdaling Bodemdaling Kansbeperking (Maatregelen om bodemdaling te verminderen) Gevolgbeperking (Maatregelen om de effecten van bodemdaling te verminderen) - Optimalisatie van ruimtelijke functies - Voorlichting aan burgers en bedrijven Gemee nte/wat Regio erschap - Optimalisatie van ruimtelijke functies m.b.v. bodemgeschiktheidskaarten - Voorlichting aan burgers en bedrijven Polder/Peilgebied/Riooldi strict - Vernatting (aanleg open water en moerassen, infiltreren regenwater in de grond) - Grondwateronttrekkingen stoppen of verminderen om zettingen te beperken; - Openwaterpeil verhogen om zettingen te beperken; - Slootpeil verlagen om drooglegging te verbeteren; Buurt / straat - grondwateronttrekkingen stoppen of verminderen om zettingen te beperken; - Bij bouwrijp maken grond ook beheeren onderhoudsaspecten meenemen - Voorbelasten om zettingen in toekomst te beperken - Diepte stabilisatie toepassen; - Licht ophoogmateriaal toepassen; - Ophoging bestrating met grond en zand als onderhoudsmaatregel; - Ophalen riolen; - Constructies op paalfunderingen (vb. woningen, wegen, trambanen) - Drijvende woningen Woning / bedrijf / perceel - Ophoging met lichte ophoogmaterialen - Integraal voorbelasten - Ophoging bestrating met grond en zand - Ophalen riolen - Constructies op paalfunderingen (vb. woningen) MR mei van 17

17 2.5 Voorkeursvolgorde en omgaan met schaalniveaus Over het algemeen verdienen robuuste maatregelen de voorkeur. Soms is het echter slimmer of efficiënter om vooral in te zetten op het verminderen van schadelijke effecten. Vaak echter, zullen beide soorten maatregelen in combinatie met elkaar getroffen worden. Bijvoorbeeld omdat kansbeperkende maatregelen nooit 100% waterdicht zijn of omdat het de flexibiliteit ten goede komt. Maatregelen die genomen worden op regionale schaal, hebben vaak direct gevolgen voor de noodzaak en effectiviteit van lokale maatregelen. Andersom geldt dat indien een wijk (of alle wijken) bijvoorbeeld hoogwaterbestendig wordt ingericht, maatregelen op regionale schaal wellicht geheel overbodig worden. Houd bij klimaatadaptatie op kleiner schaalniveau (gebouw, straat, buurt en wijk) in ieder geval altijd rekening met (of sluit indien mogelijk aan bij) gebiedsoverstijgende belangen en maatregelen. De urgentie van de opgave in relatie tot de realisatietermijn op het overstijgende niveau moet dan onderdeel zijn van de adaptatiestrategie van het gebied. MR mei van 17