Dit boek kwam tot stand met de steun van de Vlaamse overheid: Programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek. In de teksten komt de mening van

Transcriptie

1

2 Dit boek kwam tot stand met de steun van de Vlaamse overheid: Programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek. In de teksten komt de mening van de auteurs naar voren en niet die van de Vlaamse overheid. De Vlaamse overheid kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de meegedeelde gegevens.

3 Sport voor allen Strategieën voor laagdrempelig bewegen en sporten in Vlaanderen Renaat Philippaerts (red.) Acco Leuven / Den Haag

4 Eerste druk: 2011 Gepubliceerd door Uitgeverij Acco, Blijde Inkomststraat 22, 3000 Leuven (België) Website: Voor Nederland: Uitlevering: Centraal Boekhuis bv, Culemborg Correspondentie: Acco Nederland, Westvlietweg 67 F, 2495 AA Den Haag Omslagontwerp: Maarten Deckers 2011 by Acco (Academische Coöperatieve Vennootschap cvba), Leuven (België) Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means without permission in writing from the publisher. D/2011/0543/144 NUR 744 ISBN

5 Inhoud Lijst van tabellen en figuren 9 Voorwoord Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 15 Kristine De Martelaer, Jeroen Scheerder, Johan Lefevre en Renaat Philippaerts 1. Achtergrond Vorige studies naar vrijwilligerswerk in de sport Methode Resultaten Aantal vrijwilligers in de sport Profiel van de sportvrijwilliger Niet-sportvrijwilliger Bespreking 28 Literatuurlijst De aanbodzijde van de sportmarkt op lokaal niveau Eigenheid, gelijkenissen en interorganisationele verhoudingen 33 Steven Vos en Jeroen Scheerder Met medewerking van Diane Breesch, Stefan Késenne, Wim Lagae, Jo Van Hoecke en Bart Vanreusel Inleiding Ontwikkeling van het sportlandschap langs aanbodzijde Van monopolie tot een veelheid aan aanbieders Overheid, middenveld en markt in de sport 36

6 6 Inhoud 2. Trends Gelijkenissen en verschillen Organisatieprofiel Oprichtingsjaar Organisatievorm Organisatiegrootte Human resources Gebruikers Gebruikers: benadering vanuit het aanbod Profiel van de gebruikers: benadering vanuit de vraag Interorganisationele verbanden Besluit 61 Noten 64 Literatuurlijst Het potentieel van georganiseerde sportdeelname voor maatschappelijk kwetsbare jongeren: implicaties voor beleid en praktijk 71 Marc Theeboom en Reinhard Haudenhuyse 1. Situering onderzoekslijn Opboksen Onderzoeksopzet Resultaten Begeleiding Betrokkenheid Inzicht in de leefwereld Didactisch vermogen Reputatie Etniciteit Groepsdynamica en veilig klimaat Autoriteit Houding Sportpedagogisch concept Tot slot Organisatorische context De aantrekkingskracht van de sport Ligging 87

7 Inhoud Accommodatie en aanvullende activiteiten Competitie Groepssamenstelling Ladies only? Samenwerken Vorming, trainingen en opleidingen (VTO) Verschillen met de traditionele boksclubs Effecten Besluit 99 Noten 101 Literatuurlijst Sport en beweging binnen een Brede School 105 Ragnar Van Acker, Ilse De Bourdeaudhuij, Kristine De Martelaer, Jan Seghers en Greet Cardon 1. Achtergrond Werkmodellen Brede School met sportaanbod Onderzoeksvragen Methode Scholenpopulatie Instrument en analyse Resultaten In welke mate zijn de pijlers (incl. L.O.) van de werkmodellen toegepast door scholen? In welke mate zijn de organisatorische principes van de werkmodellen toegepast door scholen? Welke factoren voorspellen de gemiddelde totaalscore op de toepassing van de pijlers van de werkmodellen? Welke factoren voorspellen de gemiddelde totaalscore op de toepassing van organisatorische principes van de werkmodellen? Bespreking Beleidsadvies 119 Literatuurlijst 121

8 8 Inhoud 5. Evaluatie van de impact van interventies, gebaseerd op het stappen per dag -project 123 Ragnar Van Acker, Ilse De Bourdeaudhuij en Greet Cardon 1. Achtergrond Enkele stappen terug in het verleden Situering en doel van deze evaluatie Methode Populatie en instrumenten Ordening van gegevens in RE-AIM-dimensies Resultaten Reach of bereik van het stappen concept Effectiveness of effect bij inwoners Effectiveness of effect bij organisaties Adoption of toepassing Implementation of uitwerking Maintenance of continuering Globale impact van stappen Impact van stappen per soort organisatie Bespreking Beleidsadvies 133 Literatuurlijst 136 Personalia 139

9 Lijst van tabellen en fi guren 1. Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 15 Tabel 1.1. Diverse sportstructuren waar de Vlaamse sportvrijwilligers actief is (afgelopen 6 maanden) (meerdere antwoorden waren mogelijk, respondenten n = 267, antwoorden n = 287) 21 Tabel 1.2. Aantal sportvrijwilligers verdeeld in drie categorieën naargelang de functie 22 Tabel 1.3. Sportvrijwilligers opgesplitst naar geslacht, rijpercentage in functie van populatie sportvrijwilligers (n = 264) 23 Tabel 1.4. Sportvrijwilligers opgesplitst per leeftijdscategorie, kolompercentages (n = 264) 23 Tabel 1.5. Gezinsstatus van de sportvrijwilliger (n = 265) 24 Tabel 1.6. Opleidingsniveau (hoogst behaalde diploma van de sportvrijwilliger, rijpercentages (n = 265) 24 Tabel 1.7. Hoofdbezigheid naar taakinhoud van de sportvrijwilliger, rijpercentages (n = 261) 25 Tabel 1.8. Subjectieve evaluatie inkomen van sportvrijwilligers (n = 264) 25 Tabel 1.9. Sociaal netwerk van sportvrijwilligers (n = 271) 26 Tabel Eigen sportbeoefening van de sportvrijwilliger, vroeger en nu 26 Tabel Voordelen vrijwilligerswerk in de sport (n = 271) 27 Tabel Motieven van sportvrijwilligers (n = 271) 27 Tabel Redenen om geen vrijwilliger te zijn in de sport (n = 429) De aanbodzijde van de sportmarkt op lokaal niveau 33 Tabel 2.1. Kenmerken van sportclubs, fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen 36 Figuur 2.1. Model van profit-sectoren toegepast op de sport en andere vormen van bewegingscultuur 38 Figuur 2.2. Evolutie van het aantal sportclubs in Vlaanderen aangesloten bij erkende/gesubsidieerde sportfederaties,

10 10 Lijst van tabellen en figuren Figuur 2.3. Evolutie van het aantal leden in Vlaanderen aangesloten bij sportfederaties, Figuur 2.4. Evolutie van het aantal 12- tot en met 75-jarige sporters, recreatiesporters, clubsporters, competitiesporters, fietssporters en loopsporters in Vlaanderen , percentages i.f.v. de totale populatie 40 Figuur 2.5. Evolutie van het actieve sportcontact bij volwassenen in Vlaanderen, Tabel 2.2. Evolutie van het aantal sportclubs, fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten tussen 1999 en Tabel 2.3. De tien populairste sporttakken bij volwassenen in Vlaanderen anno 1979, 1989, 1999 en 2007 en in de stad Antwerpen anno Figuur 2.6. Evolutie van het aantal erkende en gesubsidieerde gemeentebesturen in het kader van het lokale sportdecreet, Tabel 2.4. Gemiddelde leeftijd van sportclubs, fitnesscentra en sportdiensten in Vlaanderen 46 Tabel 2.5. Organisatievorm van sportclubs, fitnesscentra en sportdiensten in Vlaanderen 47 Tabel 2.6. Organisatiegrootte van sportclubs en fitnesscentra in Vlaanderen 48 Tabel 2.7. Human resources ingezet door sportclubs, fitnesscentra en sportdiensten in Vlaanderen 49 Figuur 2.7. Aandeel vrouwen in bestuur, begeleiding en ledenbestand (excl. voetbal en wielrennen), tijdstrend Tabel 2.8. Samenstelling van het ledenbestand in sportclubs en fitnesscentra in Vlaanderen, in percentages 52 Tabel 2.9. Specifiek sportaanbod voor jongeren en senioren in sportclubs, fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen, in percentages 53 Tabel Associatie tussen socio-demografische, socio-economische en psychografische kenmerken en het sporten in een sportclub en een fitnesscentrum voor 14- tot en met 85-jarige sporters in Vlaanderen anno 2009, coëfficiënten (Exp(β)) van de binaire logistische regressieanalyse 54 Tabel Houding van sportclubs, fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen ten aanzien van concurrentie van en samenwerking met andere sportactoren, in gemiddelde waarden op een vijfpuntenschaal 57 Figuur 2.8. Interorganisationele samenwerkingsverbanden tussen sportclubs, fitnesscentra en sportdiensten 58 Tabel Aard van de samenwerking van sportclubs met andere sportclubs, fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen 59

11 Lijst van tabellen en figuren 11 Tabel Tabel Aard van de samenwerking van fitnesscentra met sportclubs, andere fitnesscentra en gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen 60 Aard van de samenwerking van sportdiensten met sportclubs, fitnesscentra en andere gemeentelijke sportdiensten in Vlaanderen Het potentieel van georganiseerde sportdeelname voor maatschappelijk kwetsbare jongeren: Implicaties voor beleid en praktijk 71 Tabel 3.1. Overzicht afgenomen interviews 76 Figuur 3.1. Sport-plus analyseschema Sport en beweging binnen een Brede School 105 Figuur 4.1. Werkmodel Lagere school 107 Figuur 4.2. Werkmodel Secundaire school 108 Tabel 4.1. Pijlers van de werkmodellen incl. L.O.: percentage scholen in dalende orde van toepassing en gemiddelde score voor toepassing op zes pijlers samen. In vet: pijlers toegepast door < 50% van scholen 111 Tabel 4.2. Organisatorische principes van de werkmodellen: percentage scholen in dalende orde van toepassing en gemiddelde score voor toepassing op alle principes samen. In vet: pijlers toegepast door < 50% van scholen 112 Tabel 4.3. Factoren per groep en hun relatie met de gemiddelde totaalscore op de toepassing van pijlers van de werkmodellen 113 Tabel 4.4. Factoren per groep en hun relatie met de gemiddelde totaalscore op de toepassing van organisatorische principes van de werkmodellen Evaluatie van de impact van interventies, gebaseerd op het stappen per dag -project 123 Figuur 5.1. Situering van de eerste evaluatie van stappen 125 Figuur 5.2. Ordening van data in de verschillende RE-AIM-dimensies 126 Tabel 5.1. Vergelijking: inwoners die stappen wel en niet kennen 127 Tabel 5.2. Fysieke activiteitsgraad van inwoners die stappen wel en niet kennen 128

12 12 Lijst van tabellen en figuren Tabel 5.3. Vergelijking: organisaties die stappen toepassen en niet toepassen 128 Tabel 5.4. Gemiddelde implementatiescores voor elke projectpijler en globale implementatiescore 129 Tabel 5.5. Scores op alle RE-AIM-dimensies 130 Figuur 5.3. Impact van stappen op organisaties, per soort organisatie 131 Figuur 5.4. Schakelstructuur of linksysteem voor publieke bewegingsprojecten 134

13 Voorwoord Geachte sportliefhebbers, De voorbije vijf jaar heeft het Steunpunt CJS intensief onderzoek geleverd om antwoorden te vinden op beleidsrelevante vraagstukken. Dit creëert een noodzakelijke instroom van nieuwe kennis waarop ik als minister steeds kan terugvallen. Het helpt om op een gefundeerde en wetenschappelijk onderbouwde manier tot oplossingen te komen om een optimaal sportklimaat te creëren en de sportparticipatie te verhogen. Beleidsondersteunend onderzoek is slechts relevant indien er ook duidelijke aanknopingspunten zijn met de beleidsnota van de betrokken minister. In deze publicatie Sport Voor Allen Strategieën voor laagdrempelig bewegen en sporten in Vlaanderen worden alle bevindingen uit de onderzoekslijn Sport voor Allen samengebracht. Via de eerste pijler in mijn beleidsnota streef ik ernaar om de sportparticipatie te verhogen. Een degelijk inzicht in het huidige sportaanbod helpt daarbij, doordat de noden vlotter gedetecteerd kunnen worden. Het hoofdstuk over de aanbodzijde van de sportmarkt op lokaal niveau levert daarover een pak informatie aan. Om een blijvende verhoging van de sportparticipatie te bereiken, moeten we een sportieve levensstijl creëren. Hiervoor moeten er enerzijds voldoende laagdrempelige initiatieven voorhanden zijn en anderzijds start men best reeds bij kinderen met het aannemen van deze sportieve levensstijl. Dit boekt gaat dieper in op deze twee thema s in de hoofdstukken over de impact van laagdrempelige interventies, bijvoorbeeld het stappen project en over sport en beweging binnen een Brede School concept. Ik streef er met mijn beleidsnota eveneens naar om meer mensen aan het sporten te krijgen. Dit betekent dat we alle bevolkingsgroepen moeten bereiken met het gevoerde sportbeleid. De sociale dimensie en de kracht van sport om te komen tot een inclusieve samenleving moet ten volle benut worden. Het hoofdstuk over het potentieel van georganiseerde sportdeelname voor maatschappelijk kwetsbare jongeren draagt bij tot het verruimen van het inzicht in dit deeldomein. Om een sportbeleid op alle niveaus optimaal te laten functioneren, is de inbreng van vrijwilligers onmogelijk weg te denken. Hun belang wordt ook erkend via het Europese jaar van de vrijwilliger Bovendien zet ik met pijler twee van mijn beleidsnota in op het verhogen van de kwaliteit van het sportaanbod met alle actoren en op alle

14 14 Voorwoord niveaus. De rol van vrijwilligers is hierin cruciaal. Via beleidsacties moeten we inzetten op het optimaal begeleiden en het verbeteren van de kennis en competenties van deze gemotiveerde groep. Zij zijn immers bepalend voor de kwaliteit van ons sportaanbod. Dit boek leert ons in het hoofdstuk over het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport meer over de huidige stand van zaken op dit gebied. Ik wens iedereen alvast erg veel leesgenot. Met sportieve groet, Philippe Muyters, Vlaams minister van Sport

15 1. Het profi el van de Vlaming als vrijwilliger in de sport Kristine De Martelaer, Jeroen Scheerder, Johan Lefevre en Renaat Philippaerts Van de Vlaamse populatie jaar geeft 22,2% aan de afgelopen 6 maanden als vrijwilliger gewerkt te hebben in het kader van een vereniging in het algemeen. Hiervan zijn er 38,7% actief in een sportstructuur (sportclub, sportfederatie, schoolsport, buurtsport,...) wat neerkomt op 8,6% van de Vlaamse populatie. Van al deze sportvrijwilligers is de meerderheid (94%) actief in de georganiseerde sport (vooral in de sportclubs, in mindere mate in de sportfederaties). De gemiddelde tijdsbesteding per week van de sportvrijwilliger is tussen 5 à 6 uur (SD = 6,7). 43% van de sportvrijwilligers engageert zich slechts één uur of minder per week terwijl er toch nog één vijfde sportvrijwilligers 8 uur of meer werkt voor de sport. De diverse functie(s) werden in drie categorieën geclusterd: sporttechnisch, bestuur en ondersteunende functie, waarvan deze laatste de grootste blijkt te zijn. Taken zoals organiseren en/of uitvoeren van nevenactiviteiten worden het meest aangehaald (37,5%), gevolgd door catering (34,8%). Begeleiden van wedstrijden wordt door 25,3% van de respondenten geantwoord en 20,0% is lid van het dagelijkse bestuur. Slechts 28,1% van de Vlaamse sportvrijwilligers is van het vrouwelijke geslacht. Verhoudingsgewijze zijn de 14- tot 17-jarigen en de 65-plussers ondervertegenwoordigd, wat ook zichtbaar is in de variabele naar taakinhoud (respectievelijk studenten en gepensioneerden). Mensen met minderjarige kinderen engageren zich duidelijk minder dan de respondenten die geen minderjarigen (meer) in huis hebben. Diegenen met een routinejob blijken vrij goed vertegenwoordigd te zijn onder de sportvrijwilligers. Slechts 3,7% van de sportvrijwilligers geeft bij de subjectieve evaluatie van hun inkomen in het dagelijkse leven, aan dat ze moeilijk rondkomen, de helft komt redelijk rond en 45,7% gemakkelijk. Men heeft ook een groot sociaal netwerk maar hier kan geen causaliteit bewezen worden. De meeste sportvrijwilligers hebben ook vroeger zelf aan sport gedaan (72,1%) en zijn nu ook nog sportactief (76,0%). Wanneer gepeild werd naar de ervaren voordelen van vrijwilligerswerk dan scoorden er plezier aan beleven, met vrienden samen zijn en nieuwe mensen leren kennen zeer hoog, gevolgd door bijleren dat ook door nog 42,5% van de respondenten als een belangrijk voordeel werd gepercipieerd. De belangrijkste motieven om met vrijwilligerswerk in de sport te beginnen is omdat het hen gevraagd werd, het hen interessant leek, uit clubliefde, ze geschikt waren voor de functie(s). Vrijwilligers die zich wel engageren maar niet in de sport, geven vooral aan dat ze geen tijd en geen interesse hebben.

16 16 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 1. Achtergrond Internationaal vergeleken is de Vlaming zeer sterk betrokken bij het verenigingsleven in het algemeen (ESS-survey, 2008 in VRIND, 2010). Vooral de sport is een sector waar een groot percentage vrijwilligers actief is (Smits et al, 2011; VRIND, 2008). In de sportwereld zijn vrijwilligers immers de basis en zijn beroepskrachten eerder uitzonderlijk (Laporte et al., 1997), waardoor hun sociale, maatschappelijke en economische waarde niet te onderschatten is (Van Meerbeek, 1993). Bovendien zijn er zeer gerichte opleidingsmogelijkheden voor de sportvrijwilligers, vooral binnen de Vlaamse trainersschool (VTS). Het verschaffen van meer inzicht in het profiel van de Vlaamse vrijwilliger in de sport is zowel vanuit maatschappelijk als vanuit wetenschappelijk oogpunt dan ook noodzakelijk. In de beleidsnota sport (Vlaamse overheid, 2009) staat heel duidelijk vermeld dat er wordt gestreefd naar: (a) het verhogen van de kwalificatiegraad van sportbegeleiders op het terrein, (b) het verder aanbieden van praktijkgerichte opleidingen voor het bestuurlijk kader en (c) het leggen van de focus op de vrijwilliger in de sport tijdens het Europees jaar van de vrijwilliger (2011). Deze acties hebben nog meer zin als men enerzijds voldoende op de hoogte is van het profiel van de huidige populatie sportvrijwilligers en er anderzijds ook is geweten welke drempels mensen (nog) hebben om sportvrijwilliger te worden. 1.1 Vorige studies naar vrijwilligerswerk in de sport Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen algemene surveys (zoals APS, VRIND), waar als onderdeel kort gepeild wordt naar vrijwilligerswerk en deze studies die specifiek worden opgesteld om de problematiek van de sportvrijwilliger te bestuderen. In de survey Sociaal-culturele verschuivingen in Vlaanderen (APS 02) werd de vraag gesteld Verricht u momenteel op regelmatige basis onbetaald vrijwilligerswerk?, gevolgd door Op welke van volgende terreinen verricht u regelmatig onbetaald (uitgezonderd vergoedingen) vrijwilligerswerk? Uit deze bevraging blijkt dat 16,0% van de Vlaamse bevolking (18-85 jaar) aangaf op regelmatige basis onbetaald vrijwilligerswerk uit te voeren. Na hulpverlening bij familie, buurt, kinderopvang scoort vooral de sportvereniging vrij hoog (4,4%) met een groter percentage mannelijke (6,6%) dan vrouwelijke (2,3%) sportvrijwilligers (Pauwels & Scheerder, 2004). In het Cijferboek Lokaal Sportbeleid wordt voor het lokale sportbeleid, met haar samenwerking van bestuur, middenveld en geïnteresseerde burgers, vooral op vrijwilligers beroep gedaan voor sportkampen/sportacademies en evenementen, gevolgd door lessenreeksen en schoolsportdagen. De meeste data uit Vlaamse studies specifiek naar de sportvrijwilliger werden verzameld vanuit een bevraging bij de desbetreffende structuren namelijk sportfederaties en

17 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 17 -clubs respectievelijk in 1974 (Van Meerbeek, 1977) en in 1990 (De Knop et al., 1991). Hieruit blijkt dat, niettegenstaande de stijging van de vrouwelijke vertegenwoordiging onder de sporttechnische begeleiding (van 17,8% naar 29,6%) en de bestuursleden (10,5% naar 18,3%), vrouwelijke vrijwilligers in 1990 nog steeds ondervertegenwoordigd waren ten aanzien van (de genderverhouding onder) de leden. In 1990 constateerden de onderzoekers een vergrijzend bestuur en daalde de vertegenwoordiging van de 35-jarigen onder de bestuursleden (van 36,5% naar 23,9%). Bedienden waren zowel in 1974 als in 1990 zeer goed vertegenwoordigd onder de bestuursleden van sportclubs, gevolgd door gepensioneerden, arbeiders, onderwijzend personeel en werkgevers/zelfstandigen. In 1997 werd in een interuniversitair onderzoek (Laporte et al., 1997) gezocht naar de plaats van de vrijwilliger in het clubleven en de federaties (vanuit de sportstructuur), en werd gepeild naar de motiverende en demotiverende determinanten van de Vlaamse sportvrijwilliger (vanuit het individu). De onderzoekers benadrukken dat de betrokkenheid van de vrijwilliger in de finale besluitvorming een typische eigenschap is voor de sportwereld. Ze wijzen dan ook op het belang van competenties in functie van een professionele aanpak in de organisatie. Voor het sportbeleid impliceert dit dan ook investeren in de professionalisering van de vrijwilligers door hen van de nodige opleiding, statuut, faciliteiten en fiscale regeling te voorzien (Laporte et al., 1997). Het is vooral uit clubliefde dat de sportvrijwilliger zich engageert in de club; de sociale contacten zijn dan ook cruciaal. Men vindt een goed contact onder de collega-vrijwilligers motiverend en ook de (onder)steunende houding van het bestuur en ouders stimulerend. Sportvrijwilligers voelen waardering van anderen als men onbezoldigd werk verricht, terwijl vormen van vergoeding ook motiverend kunnen zijn. Overbevraging en het veeleisende karakter van bepaalde taken kunnen aanleiding zijn tot stoppen met vrijwilligerswerk (Laporte et al., 1997). Uit de Nederlandse sportersmonitor 2008 (Van den Dool et al., 2009) blijkt dat de Nederlandse sportvrijwilliger actief is geworden omdat het hen leuk leek (56%), men iets voor de sport(vereniging) wilde betekenen (55%), men zich daartoe goed in staat achtte (27%), men zich daartoe verplicht voelde (20%), het goed is voor de persoonlijke ontwikkeling (14%). Bloso heeft in 2003 en 2004 data van 4205 Vlaamse sportclubs (respons 21%) kunnen verzamelen, onder andere over vrijwilligerswerk (Van Lierde & Willems, 2004). Hieruit blijkt dat er in kleine, middelgrote en grote sportclubs gemiddeld respectievelijk 7, 15 en 28 vrijwilligers actief zijn, wat een totaal in Vlaanderen oplevert van sportvrijwilligers in clubcontext. Toch geeft 50% van de sportclubs aan te kampen met een tekort aan vrijwilligers. Van diegenen met een tekort, is de nood aan vrijwilligers nagenoeg even groot voor bestuur (70%), trainers (68%) en logistiek (70%). In de bevraging werd gepeild naar de reden van het tekort aan vrijwilligers volgens de sportclubs. De meest aangehaalde redenen zijn: geen tijd (37%), financiële redenen (20%), geen interesse (16%), schrik voor engagement (6%).

18 18 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport De bestuursleden zijn voor 62% van het mannelijke geslacht. Wat de leeftijd betreft, is vooral de leeftijdscategorie 25 tot 50 jaar goed vertegenwoordigd (61%) onder de bestuursleden. Jongeren (-25 jaar) zijn slechts met 6% vertegenwoordigd en 50-plussers met 33%. De Bloso-studie benadrukt verder de problematiek van de trainer die niet sporttechnisch is gediplomeerd (53%), wat bij de jeugdtrainers nog hoger ligt (55%). Scheerder et al. (2010) brachten recent de Vlaamse sportclub in beeld, waaronder het medewerkersprofiel. Door extrapolatie berekenden de onderzoekers dat er in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ongeveer sportvrijwilligers een bestuursfunctie uitoefenen, een sporttechnische functie en een ondersteunende of parasportieve functie. Dit komt neer op een totaal van sportvrijwilligers. In deze studie wordt dieper ingegaan op de aard van de activiteiten waarvoor een beroep gedaan wordt op vrijwilligers en de opvattingen van sportclubs ten aanzien van de inzet en de rekrutering van vrijwilligers. Vier vijfde van de deelnemende clubs (N = 580) zet vrijwilligers in voor de organisatie van nevenactiviteiten/clubactiviteiten, een gelijkaardig percentage kan rekenen op vrijwilligers voor administratieve taken, 73% voor bestuurstaken. Wat de sporttechnische begeleiding betreft, zet 64% van de clubs vrijwilligers in voor training/begeleiding en bijna 60% voor de organisatie van wedstrijden/competities/tornooien. Terwijl iets meer dan de helft van de clubs (N = 598) op zoek is naar bijkomende vrijwilligers (54%), geeft 14% aan echt een tekort te hebben. Drie op tien sportclubs geven aan ooit problemen ondervonden te hebben bij het rekruteren van vrijwilligers. Wat het investeren in de opleiding van vrijwilligers betreft, geven vier op tien clubs aan dat niet te doen, vooral kleine clubs (< 60 leden) investeren hierin minder dan grote (> 200 leden) en middelgrote ( leden) clubs. Het overgrote deel van de sportclubs (82%) is van mening dat hun club afhankelijk is van de dynamiek van haar vrijwilligers en vindt dat dit ook zo moet blijven. Gemiddeld zijn er 5,6 bestuursleden actief in de Vlaamse sportclub: in kleine clubs 4,5; in middelgrote 6,4 en in grote clubs 7,2. Vier op de vijf bestuursfuncties worden door een man uitgevoerd; vrouwen blijken met 20% in alle bestuursfuncties ondervertegenwoordigd te zijn. Als bestuursfunctie is voorzitter het minst populair (12%) bij vrouwelijke vrijwilligers en deze van secretaris (27%) en penningmeester (23%) het meest. De gemiddelde leeftijd van de sportbestuurder is 49 jaar, waarbij de voorzittersfunctie verhoudingsgewijze eerder door oudere vrijwilligers wordt ingevuld (gemiddeld 52 jaar) (Scheerder et al., 2010). Uit dezelfde bevraging blijkt dat er gemiddeld 7 sporttechnische begeleiders actief zijn in de Vlaamse sportclub, in kleine clubs 3,1; in middelgrote 7 en in grote clubs 13,3. Zoals bij de bestuursfuncties werd ook bij de sportbegeleiders vastgesteld dat er een grote meerderheid is (74%) van mannelijke vrijwilligers. Bijna een derde van de sportclubs heeft een of meerdere trainers zonder sporttechnische kwalificatie. Op het niveau van de individuen betekent dit dat bijna zes op de tien trainers niet gekwalificeerd is. Iets minder dan de helft van de bevraagde sportclubs geeft aan over te weinig

19 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 19 sporttechnische begeleiders te beschikken, wat vooral een probleem blijkt te zijn in de grote sportclubs. Tot slot werd in deze studie ook specifiek gepeild naar vrijwilligers met parasportieve functies. Gemiddeld zijn er 12 parasportieve sportvrijwilligers (nevenactiviteiten, scheidsrechter/jurering, verzorging, onderhoud, kantine) in een sportclub, meer in het bijzonder 8,8 in kleine clubs, 13,7 in middelgrote en 17,2 in grote clubs. Deze parasportieve vrijwilligersfuncties worden, met uitzondering van de scheidsrechtersfunctie (21,2%) en onderhoud (21,7%), door 40% of meer door vrouwen gedaan. Uit de studie van Van den Dool et al. (2009) blijkt eveneens dat mannen vaker sportvrijwilliger zijn dan vrouwen, vooral als trainer/coach, bestuurder en/of scheidsrechter. Vrouwen staan vaker dan mannen achter de bar of vervullen andere taken. 2. Methode Dit hoofdstuk is een weergave van data die werden verzameld via de ParticipatieSurvey (PaS 09) van het Steunpunt Cultuur, Jeugd, Sport en Media rond cultuur en sportparticipatie (deelnemen) en het al dan niet actief zijn als vrijwilliger (deelhebben). De participatiesurvey 2009 had als doel om het participatiegedrag, de voornaamste drempels en de attitudes rond participatie en aanbod gedetailleerd in kaart te brengen voor de domeinen kunsten/erfgoed, sociaal-cultureel werk en sport, met aandacht voor deelnemen (participeren) versus deelhebben (vrijwilligerswerk) (Lievens & Waege, 2011). In 2009 werd de grootschalige mondelinge bevraging georganiseerd bij een representatieve steekproef van de Vlaamse bevolking tussen 14 en 85 jaar oud. Een interview duurde gemiddeld 73 minuten. In totaal werden 132 interviewers ingezet die samen 3144 interviews afnamen, wat overeen komt met een nettorespons van 65% (Lievens & Waege, 2011). Een vrijwilliger werd in deze survey als volgt gedefinieerd: iemand die onbezoldigd en onverplicht activiteiten verricht; kan dat ook doen in het kader van een vereniging, waarbij de volgende vraag werd geformuleerd: Hebt u de afgelopen zes maanden als vrijwilliger gewerkt in het kader van een vereniging, organisatie, bestuursorgaan of groep mensen? Ook als u een vrijwilligersvergoeding ontvangt, beschouwen we dat als onbetaald vrijwilligerswerk. In het onderzoek is sprake van een organiserend lid wanneer men activiteiten mee helpt organiseren of men zelf actief is in een bestuursorgaan (als penningmeester, voorzitter, lid van de raad van beheer,...), of zelf verantwoordelijk is voor een groep mensen. De centrale onderzoeksvraag van deze bijdrage luidt als volgt: Wat is het profiel van de Vlaamse vrijwilliger in de sport? Het doel van dit hoofdstuk is dan ook dieper ingaan op de structuren waar de sportvrijwilliger actief is, de diverse functies die door de sportvrijwilliger worden ingevuld, (geclusterd in sporttechnische, bestuurs- en on-

20 20 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport dersteunende functies) en hun profiel in functie van geslacht en leeftijd. Er wordt bij de sportvrijwilligers gekeken naar de motieven die zij aanhalen om met vrijwilligerswerk te beginnen en de voordelen die zij percipiëren en bij de niet-sportvrijwilligers om geen vrijwilligerswerk in de sport aan te vatten. De individuele kenmerken vormen een gemeenschappelijke set van onafhankelijke variabelen in diverse analyses en besprekingen om verschillen in participatie in de diverse domeinen van de algemene survey PaS 09 te begrijpen (Lievens & Waege, 2011). Onder de socio-demografische kenmerken werden in onze studie volgende variabelen opgenomen: (1) geslacht (man versus vrouw), (2) leeftijd in vijf leeftijdscategorieën, (3) gezinsstatus, waarbij rekening wordt gehouden met alleenstaand-inwonend-samenwonend zijn en met het hebben van (jonge) kinderen. Wat de socio-economische kenmerken betreft, baseren we ons op: (1) opleidingsniveau (hoogst behaalde diploma), (2) verzorgingspositie (hoofdbezigheid naar taakinhoud) en (3) inkomen van de respondent (subjectieve beoordeling in welke mate men makkelijk met het inkomen rondkomt). Wat de leefstijlkenmerken betreft beperken we ons tot: (1) grootte van sociale netwerk van de respondent (aantal mensen met wie men zijn of haar vrije tijd doorbrengt), (2) het sportverleden van de respondent en (3) de huidige sportparticipatie van de respondent. Onze gegevens van de sportvrijwilliger (PaS 09) zullen waar mogelijk vergeleken worden met de data uit ander onderzoek. Deze vergelijkingen kunnen wel richtinggevend zijn, maar dienen soms met de nodige voorzichtigheid te gebeuren. Zo moet er rekening gehouden worden met accentverschillen in de omschrijving van het begrip sportvrijwilliger (vaste taak versus losse medewerker, vergoeding), de specificiteit van de sportstructuur en de groep respondenten (als individuele vrijwilliger of vanuit de sportstructuur over de sportvrijwilligers) en de gehanteerde leeftijdscategorieën. De bekomen informatie laat ons toe, om in combinatie met de reeds bestaande gegevens uit ander onderzoek, een aantal beleidsadviezen te formuleren. 3. Resultaten 3.1 Aantal vrijwilligers in de sport Via een algemene vraagstelling werd gepeild hoeveel mensen in een sportvereniging of -club organiserend lid zijn geweest, met andere woorden of men zelf activiteiten mee helpt organiseren of men actief is in een bestuursorgaan (als penningmeester, voorzitter, lid van de raad van beheer,...) of dat men zelf verantwoordelijk is voor een groep mensen (bv. trainer van een sportploeg, verantwoordelijke of losse medewerker, in de leiding staan,...). 156 mensen uit de steekproef (5%) hebben aangegeven een organiserend lid te zijn (geweest) in een sportvereniging of -club. Uit een algemene vraag naar vrijwilligerswerk, blijkt dat 22,2% van de respondenten (N = 698 van de 3145) aangeeft de afgelopen zes maanden als vrijwilliger gewerkt

21 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 21 te hebben in het kader van een vereniging in het algemeen. Hiervan zijn er 271 (38,7%) actief in een sportstructuur (sportvereniging, sportclub, schoolsport, cafésport, sportfederatie,...), wat 8,6% van de totale populatie betekent. Wat de verdere beschrijving van het profiel van de sportvrijwilliger betreft, zullen we uitgaan van deze respondentengroep. 3.2 Profiel van de sportvrijwilliger Een vraag die bij het engagement van een sportvrijwilliger aan bod komt, is in welk structuur (structuren) deze vrijwilliger zich engageert (tabel 1.1). Tabel 1.1. Diverse sportstructuren waar de Vlaamse sportvrijwilligers actief is (afgelopen 6 maanden) (meerdere antwoorden waren mogelijk, respondenten n = 267, antwoorden n = 287). Sportstructuur % (n) Subtotaal Sportclub/sportvereniging 86,9% (232) Sportfederatie 7,1% (19) Georganiseerde sport 94,0% (251) Andere (vzw, sportdienst,...) 7,1% (19) Schoolsport 3,7% (10) Buurtsport 1,1% (3) Eenmalige commerciële evenementen 1,5% (4) Anders georganiseerde sport 13,5% (36) Het is overduidelijk dat de Vlaamse sportvrijwilliger zich vooral in de sportclub engageert. Dit betekent ook dat de gegevens in deze bijdrage kunnen vertaald worden naar de context van de sportclub. De absolute aantallen in de andere structuren zijn te klein om daarover specifieke informatie te berekenen. Wanneer we kijken naar het aantal uren (minuten niet in beschouwing genomen) dan zien we dat de Vlaamse sportvrijwilliger (n = 262) gemiddeld 4,5 uur per week (SD = 6,7) besteedt aan het verenigingsleven. 43% van de sportvrijwilligers werkt één uur of minder per week voor de sport. 20% engageert zich 2-3 uur, 17% onder hen is 4-7 uur actief en in de categorie 8 uur vinden we nog 20% van de vrijwilligers. Er werd aan de respondenten ook gevraagd in welke functie(s) zij de afgelopen 6 maanden vrijwilliger zijn geweest in de sport. Tabel 1.2 geeft informatie over de aard van het werk dat de sportvrijwilligers uitvoeren. Er waren meerdere antwoorden mogelijk, wat verklaart dat de som van de functies (rechterkolom, n = 654) groter is dan (de clustering van) het aantal sportvrijwilligers (linkerkolom, n = 264) in drie categorieën: (a) sporttechnische functie, (b) bestuursfunctie en (c) ondersteunende functie.

22 22 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport Tabel 1.2. Aantal sportvrijwilligers verdeeld in drie categorieën naargelang de functie. Type vrijwilliger (respondenten n = 264) Sporttechnische functie 12,8% (34) Bestuursfunctie 13,0% (34) Ondersteunende functie 74,2% (196) Functie % (n = 654) Begeleider wedstrijd 25,3% (68) Lesgever/begeleider recreatiesport (zonder sporttechnisch diploma) 10,1% (27) Lesgever/trainer competitiesport (zonder sporttechnisch diploma) 6,2% (17) Lesgever/begeleider recreatiesport (met sporttechnisch diploma) 4,7% (13) Lesgever/trainer competitiesport (met sporttechnisch diploma) 3,9% (11) Als lid in dagelijks bestuur 20,0% (54) Als voorzitter in dagelijks bestuur 7,6% (21) Als secretaris in dagelijks bestuur 6,8% (18) Als penningmeester in dagelijks bestuur 5,0% (14) Als lid v/d jeugdsportcommissie/jeugdraad 4,1% (11) Als lid v/d sporttechnische commissie 3,6% (10) Als lid v/d oudercommissie 2,0% (5) Als technisch directeur/jeugdsportcoördinator 0,4% (1) Voor organiseren en/of uitvoeren van nevenactiviteiten 37,5% (102) Voor catering (drank en/of eten serveren) 34,8% (94) Voor accommodatie/materiaal 19,1% (52) Voor allerlei administratieve taken 18,4% (50) Voor sponsoring 8,9% (24) Voor de website 7,0% (19) Als seingever 6,0% (16) Voor clubblad 5,3% (14) Voor pr & publiciteit 4,5% (12) Als lijnentrekker 0,5% (1) Uit tabel 1.2 blijkt duidelijk dat vooral ondersteunende (parasportieve) functies populair zijn, waaronder de taak om te helpen bij nevenactiviteiten het meest werd aangeduid, gevolgd door het zorgen voor catering. Ook vrijwilligerswerk waarbij men helpt bij de accommodatie en/of het materiaal en ondersteunen bij administratieve taken komt regelmatig terug. Wat de sporttechnische functies betreft, blijkt het fungeren als begeleider bij wedstrijden nogal populair te zijn, gevolgd door lesgever/begeleider recreatiesport (zonder sporttechnisch diploma) en lesgever/begeleider competitiesport (zonder sporttechnisch diploma). Een functie hebben als lesgever/ begeleider met een sporttechnisch diploma komt zelden voor in deze groep respondenten sportvrijwilligers. In de respondentengroep van bestuursleden zijn er eveneens te kleine aantallen aanwezig om relevante uitspraken te kunnen doen over de bestuurlijke taken afzonderlijk.

23 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 23 In tabellen van 1.3 tot en met 1.10 wordt voor de sportvrijwilligers, en indien relevant opgesplitst in de drie categorieën functies, gekeken naar de verdeling in functie van geslacht, leeftijdscategorie, gezinssituatie, diploma, taakinhoud in het dagelijkse leven, inkomen, sociale netwerk en eigen sportbeoefening (vroeger en nu). Tabellen 1.11 en 1.12 geven een beeld van de voordelen die de sportvrijwilliger zelf percipieert en de motieven waarom men zich heeft geëngageerd als sportvrijwilliger. Van de Vlaamse sportvrijwilligers is 28,1% van het vrouwelijke en 71,6% van het mannelijke geslacht (tabel 1.3) en die meerderheid van mannen is zichtbaar in de drie categorieën functies. De ondersteunende taken worden verhoudingsgewijze van alle taken nog het meest door vrouwen gedaan ook al blijkt hier met 68,9% ook een overwicht van mannelijke vrijwilligers. Statistisch gezien zijn er geen significante verschillen tussen de subcategorieën onderling wat verhouding man-vrouw betreft. Tabel 1.3. Sportvrijwilligers opgesplitst naar geslacht, rijpercentage in functie van populatie sportvrijwilligers (n = 264). Sportvrijwilliger Vrouwelijk Mannelijk Sporttechnische functie 17,6% 82,4% Bestuursfunctie 23,5% 76,5% Ondersteunende functie 31,1% 68,9% Totaal 28,1% 71,6% Tabel 1.4 is een weergave van de sportvrijwilligers in functie van vijf leeftijdscategorieën. Onderaan tabel 1.4 worden de percentages weergegeven voor de sportvrijwilliger in het algemeen (in bold op voorlaatste rij). De onderste rij van tabel 1.4 verwijst naar de procentuele verdeling per leeftijd in de representatieve steekproef in PaS 09, dus ook voor onze Vlaamse populatie. Tabel 1.4. Sportvrijwilligers opgesplitst per leeftijdscategorie, kolompercentages (n = 264). Sportvrijwilliger Sporttechnische functie 15,4% 15,9% 13,8% 2,6% 9,5% Bestuursfunctie 15,4% 13,0% 9,8% 23,7% 14,9% Ondersteunende functie 69,2% 71,0% 76,4% 73,7% 76,2% Totaal Respondenten sportvrijwilliger 4,9% 26,1% 46,7% 14,4% 8,0% Representatieve steekproef PaS 09 6,5% 23,5% 35,1% 14,9% 20,0% Uit de data blijkt dat de leeftijdcategorie van jaar bijna de helft van de Vlaamse sportvrijwilligers levert en hiermee meer dan 10% hoger scoort dan de procentuele verdeling van deze leeftijd in functie van de totale Vlaamse populatie. De leeftijdsca-

24 24 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport tegorie jaar heeft eveneens procentueel gezien meer vrijwilligers dan hun demografische vertegenwoordiging. Slechts 5% van de Vlaamse sportvrijwilligers is minderjarig. Ook de 65-plussers zijn met 8% vrij laag vertegenwoordigd in de groep van Vlaamse sportvrijwilligers, terwijl zij demografisch gezien 20% van de populatie uitmaken. Wat de 55- tot 64-jarigen betreft, zien we dat hun procentueel aandeel nagenoeg overeenkomt met het algemene percentage van vertegenwoordiging. Wat de gezinssituatie van de sportvrijwilliger betreft (tabel 1.5), blijkt duidelijk dat de grootste categorie alleenstaand of samenwonend is met het jongste kind ouder dan 18 jaar, gevolgd door de categorie inwonend/alleenstaanden/geen kinderen. Wanneer hierbij de vrijwilligers geteld worden die samenwonend zijn zonder kinderen, zien we dat sportvrijwilligers vaak mensen zijn die geen minderjarige(n) (meer) in huis hebben. Tabel 1.5. Gezinsstatus van de sportvrijwilliger (n = 265). Gezinssituatie % Alleenstaand-samenwonend-jongste kind > 18 jaar 29,8% Inwonend/alleenstaand/geen kinderen 23,0% Samenwonend/geen kinderen 10,6% Geen minderjarigen (meer) thuis 63,4% Alleenstaand-samenwonend-jongste kind > 7 jaar maar 18 jaar 21,9% Alleenstaand-samenwonend-jongste kind 7 jaar 14,7% Minderjarigen thuis 35,6% Tabel 1.6 is een weergave van het hoogst behaalde diploma van de sportvrijwilliger. Tabel 1.6. Opleidingsniveau (hoogst behaalde diploma van de sportvrijwilliger, rijpercentages (n = 265). Volgt nog VT dagonderws Geen of lager onderws Lager secundair onderwijs Hoger secundair onderwijs Hoger onderwijs Sporttechnische functie (n = 34) 5,9% 11,8% 17,6% 29,4% 35,3% Bestuursfunctie (n = 35) 11,4% 8,6% 17,1% 34,3% 28,6% Ondersteunende functie (n = 196) 9,2% 16,8% 15,3% 30,1% 28,6% Totaal Respondenten sportvrijwilliger 9,1% 15,1% 15,8% 30,6% 29,4% Representatieve steekproef PaS 09 11,1% 23,2% 18,0% 24,0% 23,7% VT: voltijds. Onder de sportvrijwilligers heeft ongeveer 30% een diploma hoger onderwijs, met een gelijkaardig percentage bij mensen die hoger secundair onderwijs als hoogste diploma hebben behaald.

25 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 25 Met het oog op de professionele (achtergrond)expertise van een sportvrijwilliger leek het ons interessant om na te gaan welke taakinhoud de sportvrijwilliger in het dagelijkse leven heeft. Het gaat hier om de aard van het werk dat de sportvrijwilliger uitvoert tijdens de job en uiteraard ook of men alsnog studeert, werkloos of gepensioneerd is (tabel 1.7). Tabel 1.7. Hoofdbezigheid naar taakinhoud van de sportvrijwilliger, rijpercentages (n = 261). Studie: sociaalcultur Studie: econtechn Job: vorming/ onderws/ helpen Job: manag creatief Job: routine Andere nt-werk Gepen Sporttechnische functie (n = 33) / 6,1% 21,2% 30,3% 36,4% 3,0% 3,0% Bestuursfunctie (n = 35) 5,7% 2,9% 14,3% 22,9% 20,0% 20,0% 14,3% Ondersteunende functie (n = 193) 4,7% 3,6% 10,4% 25,4% 34,2% 9,3% 12,4% Totaal Respondenten sportvrijwilliger 4,2% 3,8% 12,3% 25,7% 32,6% 10,0% 11,5% Representatieve steekproef PaS 09 4,6% 5,5% 9,7% 14,6% 27,8% 14,5% 23,4% De taakinhoud in het dagelijkse leven van een sportvrijwilliger die verhoudingsgewijze het meest voorkomt, is deze van een routinejob (32,6%), gevold door werknemers die een managements/creatieve functie (25,7%) hebben. Maar wanneer gekeken wordt naar de verdeling van de diverse categorieën van taakinhoud in de steekproef (laatste rij), dus representatief voor 14- tot 85-jarigen, dan blijken deze ook de grootste categorieën te zijn. Categorieën van taakinhoud welke onder de vrijwilligers minder vertegenwoordigd zijn dan in de representatieve steekproef zijn de andere/niet-werkenden en vooral de gepensioneerden. Het aantal respondenten in sommige subcategorieën is zo klein, dat er helaas geen significante uitspraken kunnen gedaan worden over de opsplitsing in sporttechnisch, bestuurs- en ondersteunend vrijwilligerswerk. Voor het meten van inkomen werd geopteerd voor een inschatting van de mate waarin het makkelijk/moeilijk is om met het (gezins)inkomen rond te komen. Hierbij werd de 7-puntenschaal herleid naar drie schalen (moeilijk, redelijk en makkelijk) (Lievens & Waege, 2011). In tabel 1.8 worden de data van de sportvrijwilligers naast deze van de algemene steekproef gezet. Tabel 1.8. Subjectieve evaluatie inkomen van sportvrijwilligers (n = 264). Sportvrijwilliger Moeilijk rondkomen Redelijk rondkomen Makkelijk rondkomen Respondenten sportvrijwilliger 3,7% 50,5% 45,7% Representatieve steekproef PaS 09 9,4% 50,3% 40,2% De helft van de sportvrijwilligers geeft aan redelijk (middelmatig) rond te komen met het gezinsinkomen, wat overeenkomt met de steekproefgegevens PaS 09. Nog geen vier

26 26 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport op de honderd sportvrijwilligers heeft toch problemen om financieel rond te komen, terwijl dat in de steekproef iets hoger ligt. In de vragenlijst werd aan respondenten gevraagd om de voornamen op te noemen van de mensen met wie ze regelmatig hun vrije tijd doorbrengen. Op basis van het aantal verkregen namen werden drie categorieën van netwerkgrootte onderscheiden: nul tot vier mensen, vijf tot negen mensen, tien mensen of meer. Tabel 1.9. Sociaal netwerk van sportvrijwilligers (n = 271). 0-4 mensen 5-9 mensen 10 mensen Respondenten sportvrijwilliger 17,8% 23,7% 58,5% Representatieve steekproef PaS 09 32,9% 27,1% 40,0% De sportvrijwilliger is duidelijk iemand met een vrij groot sociaal vrijetijdsnetwerk; bij meer dan de helft van de sportvrijwilligers gaat dit over tien of meer mensen. Hierbij kan uiteraard niet worden nagegaan of het juist de mensen zijn met een groot sociaal netwerk die zich willen engageren in de sport of dat de sportvrijwilligers een (groot) deel van hun netwerking juist via de sportstructuur hebben opgebouwd. Tot slot wordt gekeken naar de eigen sportbeoefening van de sportvrijwilliger, dit zowel vroeger (tijdens de eerste jaren van de middelbare studies) als nu (tabel 1.10). Tabel Eigen sportbeoefening van de sportvrijwilliger, vroeger en nu. Sportbeoefening vroeger (eerste jaren middelbare studies) n = 265 Sportbeoefening nu n = 263 sport geen sport sport geen sport Sporttechnische functie (N = 33) 73,5% 26,5% 88,2% 11,8% Bestuursfunctie (N = 35) 68,6% 31,4% 67,6% 32,4% Ondersteunende functie (N = 193) 72,4% 27,6% 75,4% 24,6% Totaal 72,1% 27,9% 76,0% 24,0% Mensen die zich engageren als sportvrijwilliger hebben vroeger meestal (72,1%) zelf aan sport gedaan (de eerste jaren van hun middelbare studies) en zijn actueel ook zelf nog sportactief (76,0%). Dit geeft duidelijk aan dat men zal deelhebben in de sport wanneer men ook ervaring heeft (gehad) met deelnemen. Tussen de verschillende clusters van functies werden geen significante verschillen in sportiviteitsgraad gevonden. Wat de motiverende ervaringen van vrijwilligers betreft, werd hen gevraagd of zij het al dan niet eens waren met enkele stellingen betreffende ervaren voordelen (tabel 1.11).

27 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport 27 Tabel Voordelen vrijwilligerswerk in de sport (n = 271). (helemaal) eens (rangorde) Gemiddelde score (SD) Dat ik er plezier aan beleef 85,3% 6,4 (0,9) Dat ik met vrienden samen ben 67,2% 6,1 (1,5) Dat ik nieuwe mensen leer kennen 63,1% 5,7 (1,5) Dat ik veel kan bijleren 42,5% 4,8 (1,9) Dat het een compensatie is voor het vele (school)werk dat ik heb 28,6% 3,9 (2,2) Dat andere mensen naar mij opkijken 11,7% 2,7 (1,9) Dat ik er geld aan verdien 1,2% 1,3 (1,0) * score 6 of 7 op een zevenpunten Likertschaal. Plezierbeleving is het meest aangehaalde voordeel van vrijwilligerswerk. Uit de gepercipieerde voordelen van sportvrijwilligers blijkt dat het sociale aspect, namelijk met vrienden samen zijn en er ook nieuwe mensen leren kennen als zeer belangrijk wordt gevonden. De kans krijgen veel bij te leren wordt ook als een duidelijk voordeel aangehaald. Opdat anderen naar hen zouden opkijken of er geld aan verdienen zijn blijkbaar geen stimulansen. Dit laatste blijkt te stroken met de bevinding dat de sportvrijwilliger behoorlijk tevreden is met het gezinsinkomen. Iets meer dan een kwart van de respondenten is van mening dat vrijwilligerswerk een compensatie is voor het vele werk dat men heeft. Vooral aangezien er onder de sportvrijwilligers veel mensen zijn met een routinejob (zie tabel 1.7), is deze compensatie begrijpelijk. Tabel 1.12 is een weergave van de redenen waarom men met vrijwilligerswerk is begonnen. Tabel Motieven van sportvrijwilligers (N = 271). (helemaal) van toepassing* (rangorde) Gemiddelde score (SD) Het werd mij gevraagd 67,6% 5,7 (1,8) Dit leek mij interessant 61,9% 5,6 (1,5) Uit clubliefde 57,2% 5,5 (1,7) Ik ben geschikt voor de functie(s) 48,8% 5,3 (1,7) Ik kon niet weigeren toen het mij werd gevraagd 33,3% 3,8 (2,4) Mijn kind is/was daar actief 25,9% 2,8 (2,6) * score 6 of 7 op een zevenpunten Likertschaal. De meest aangehaalde reden is dat men hiervoor werd aangesproken, alsook dat het vrijwilligerswerk hen interessant leek. Ook clubliefde speelt eveneens een niet te on-

28 28 Het profiel van de Vlaming als vrijwilliger in de sport derschatten motivatie om na(ast) deelnemer ook deelhebber te zijn. De helft van de sportvrijwilligers werd aangezet om vrijwilligerswerk te doen omdat zij vinden dat ze voor de functie(s) geschikt zijn. Ook al scoort de reden mijn kind is/was daar actief het laagste (gemiddelde van 2,8 op 7), toch speelt dit argument een rol bij één op de vier sportvrijwilligers om een of meerdere taken in de sport te doen. 3.3 Niet-sportvrijwilliger Op de (filter)vraag Hebt u de afgelopen zes maanden als vrijwilliger gewerkt in het kader van een vereniging, organisatie, bestuursorgaan of groep mensen?, heeft 22,2% van de respondenten bevestigend geantwoord. Van deze beperkte groep respondenten (n = 698), waren er 429 respondenten die hadden aangegeven wel vrijwilligerswerk te doen maar niet in de sportsector. Bij deze mensen werd gepeild naar de belangrijkste redenen waarom ze niet als vrijwilliger in de sport werken. Achteraf beschouwd was deze vraag beter aan alle niet-sportvrijwilligers gesteld geweest, dus ook deze die helemaal geen vrijwilligerswerk doen. De twee belangrijkste redenen om geen sportvrijwilliger te worden zijn het gebrek aan interesse en het gebrek aan tijd. Daaropvolgend, maar duidelijk minder frequent, wordt aangegeven dat men zich er te oud voor voelt of men zichzelf niet competent genoeg acht. Tabel Redenen om geen vrijwilliger te zijn in de sport (N = 429). Van toepassing (rangorde) Ik heb een gebrek aan tijd 66,1% Ik heb geen interesse 61,8% Ik ben er te oud voor 24,2% Ik vind mezelf daar niet goed genoeg voor 23,8% Ik ken er te weinig mensen 19,4% Mijn kind(eren) is/zijn daar niet meer actief 8,9% Ik vind de sfeer er niet goed 5,9% Het wordt niet of te weinig vergoed 5,7% * score 6 of 7 op een zevenpunten Likertschaal. 4. Bespreking Zoals reeds onder Methode aangehaald, dienen vergelijkingen met andere studies, met enige voorzichtigheid te gebeuren. Dit is omdat er verschillen (kunnen) zijn wat betreft: definiëring sportvrijwilliger, sportcontext waar vrijwilligers actief zijn, vrijwil-