In deze notitie verwoorden we onze gezamenlijke antwoorden op voornoemde vragen.

Transcriptie

1 Werkdocument Opleidingsvraag Zuid-Holland 1 Inleiding Het landelijk competentieprofiel beroepskrachten primair proces gehandicaptenzorg is door sociale partners gelegitimeerd. Dit betekent dat er een basisdocument is waarin alle voor de gehandicaptenzorg benodigde competenties beschreven zijn. De geformuleerde beroepscompetenties moeten nog een concrete vertaling krijgen naar het onderwijs. Deze vertaling valt onder verantwoordelijkheid van de OVDB en het onderwijs. Als werkveld willen wij hier graag een bijdrage aan leveren door als zorgaanbieders gehandicaptenzorg in de regio Zuid-Holland te onderzoeken in welke mate het landelijk competentieprofiel overeenkomt met de competenties die in onze regio van belang zijn en wat wij aanvullend aan competenties nodig achten. De uitkomsten moeten de basis vormen voor het overleg met de onderwijsinstellingen om vanuit de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de beroepsopleidingen vorm en inhoud te geven aan het onderwijsprogramma. Wij willen ons hierbij richten op zowel de huidige beroepsopleidingen als op de toekomstige competentiegerichte opleidingen. Het onderzoek bestaat uit het gezamenlijk beantwoorden van de volgende vragen: In welke contexten (type werkplek, type cliënten, visie organisatie) in deze regio moeten toekomstig beroepsbeoefenaren de geformuleerde competenties toepassen? Waar biedt het landelijk competentieprofiel aanknopingspunten om aandacht te besteden aan deze contexten? Welke competenties missen we dan nog? In deze notitie verwoorden we onze gezamenlijke antwoorden op voornoemde vragen. Regionale context in beeld De inzet van beroepscompetenties wordt bepaald door de context waarin zij toegepast moeten worden. Competenties en context zijn nauw met elkaar verweven. De context wordt gevormd door de cliënten en de werkomgeving. De context wordt daarnaast beïnvloed door landelijke wet- en regelgeving, maatschappelijke ontwikkelingen en de keuzes die een zorgaanbieder maakt. In deze paragraaf wordt de context beschreven zoals deze geldt in de regio Zuid-Holland. Per omschrijving geven wij aan waar wij in het competentieprofiel aanknopingspunten zien om de omschreven context te concretiseren. Ontwikkelingen die van invloed zijn op de context Geëmancipeerde en mondige cliënten(-systemen) Van belang voor de zorgspecifieke context is de ontwikkeling dat de cliënten, of het systeem eromheen (cliëntsysteem) steeds mondiger en eisender worden. Cliënten verwachten dat medewerkers en zorgaanbieder vraaggericht werken: een antwoord vinden op hun, vaak uiteenlopende, vragen en problemen. Medewerkers moeten in dialoog met de cliënt/ cliëntsysteem komen tot voor hen aanvaardbare oplossingen die ook passen binnen de doelen van de zorgaanbieder. Waar biedt het landelijk competentieprofiel aanknopingspunten om aandacht te besteden aan deze context? Medewerkers moeten kunnen omgaan met keuzes en dilemma s zoals deze verwoord zijn in de kerntaken die vallen onder Cliëntgebonden taken en specifiek onder kerntaak 3c (ondersteunen en stimuleren bij het realiseren van passend werk, passende scholing en zinvolle dagbesteding): de vraag van de cliënt is niet goed in overeenstemming te brengen met het aanbod van de 1 Het gaat hierbij om de opleidingsvraag van de volgende zorgaanbieders in deze regio: De Compaan, Gemiva-svg, s HeerenLoo West Nederland, Ipse, Maaskringgroep, Steinmetz zorg en onderwijs 1

2 zorgaanbieder, de vraag van de cliënt gaat tegen eigen normen en waarden in, de vraag van de cliënt past niet binnen de financiële kaders van de zorgaanbieder. Dit kan geconcretiseerd worden in de competenties A, B1, B3, C3, D1, G2,H3. Financiering van de zorg en landelijke wet- en regelgeving De context wordt sterk beïnvloed door landelijke wet- en regelgeving en de wijze waarop zorgaanbieders gefinancierd worden. Wet- en regelgeving die direct van invloed is op de wijze van zorgverlening zijn: WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning). Traject van indicatiestelling. Functiegerichte bekostiging. Kennis van landelijke wet- en regelgeving en van de financiering van de zorg is noodzakelijk om te kunnen begrijpen waarom een zorgaanbieder bepaalde keuzes al of niet maakt. Medewerkers moeten weten op grond waarvan hun activiteiten gefinancierd worden. En waarom er productgericht gewerkt wordt. Hoe meer zij weten van de landelijke context en de keuzes die de eigen zorgaanbieder hierin maakt, hoe beter zij in staat zijn daarop te anticiperen. Dit heeft regelrecht invloed op de beleving van kwaliteit en professionaliteit van de medewerkers: zij staan voor het persoonlijke dilemma: uitgaan van de mogelijkheden / beperkingen die de financiering van de zorg biedt tegenover het zo goed mogelijk zorg willen bieden aan cliënten met een beperking. Belangrijke keuzes en dilemma s die voortkomen uit deze context zijn: Kunnen omgaan met het spanningsveld tussen de eigen invulling van het begrip kwaliteit van zorg / handelen en de opdracht vanuit de zorgaanbieder om binnen productienormen te blijven. Staat voor de keuze om minder uren te besteden aan de cliënt vanuit de opdracht om gemaakte uren te registreren. De wijze van financiering van de zorg vraagt om een ondernemersgerichte houding van medewerkers. Deze ondernemersgerichte houding kenmerkt zich door het kunnen netwerken (zowel voor de cliënt als voor zichzelf, binnen en buiten de zorgaanbieder), administratieve vaardigheden (productie bijhouden en het belang daarvan weten) en creatief zoeken naar nieuw en passend aanbod bij de vraag van de cliënt. Medewerkers moeten ook weten wat de gevolgen van de wet- en regelgeving kunnen zijn voor hun cliënten, denk aan strengere WAO-keuringen voor mensen met lichamelijke beperkingen. Waar biedt het landelijk competentieprofiel aanknopingspunten om aandacht te besteden aan deze context? Het landelijk competentieprofiel levert geen concrete aanknopingspunten om aan het onderdeel kennis van financiering en landelijke organisatie van de zorg aandacht te besteden. Dit geldt ook voor de bijbehorende administratieve vaardigheden als registreren en het belang hiervan weten. Ook de noodzakelijke kennis over WAO-wetgeving (WIA en WGA) en andere voor de cliënten belangrijke financiële regelingen komen we binnen het landelijke competentieprofiel niet tegen. Competenties die passen bij een ondernemersgerichte houding en creatief zoeken naar nieuw en passend aanbod kunnen aandacht krijgen bij de competenties B2, G1, G3, H1. Voor een deel kunnen de genoemde dilemma s toegevoegd worden aan de competenties C3 en H1. Technologische ontwikkelingen Cliënten met een handicap krijgen steeds meer mogelijkheden gebruik te maken van technologische toepassingen die de kwaliteit van hun leven kunnen verhogen. Dat vraagt van medewerkers dat zij moeten kunnen omgaan met domotica (technologische hulpmiddelen die het leven en werken vergemakkelijken). Waar biedt het landelijk beroepscompetentieprofiel aanknopingspunten om aandacht te besteden aan deze context? Deze ontwikkeling wordt niet expliciet genoemd bij de beschreven kerntaken en competenties maar zij kan onderdeel uitmaken van de kerntaken 3b en 3c (ondersteunen, stimuleren en eventueel overnemen van activiteiten op het gebied van wonen en huishouden, passend werk, passende scholing en zinvolle dagbesteding) en van kerntaak 7 (meedenken en meewerken aan verbetering van 2

3 het hulpverleningsaanbod aan de cliënt) en kerntaak 9 (bijhouden van de eigen deskundigheid en ontwikkeling in het vakgebied). In de competenties kan dit terugkomen bij B3 (communicatietechnieken), E1, E2, F1, G3 Zorgspecifieke context Algemeen Verwacht wordt dat medewerkers kennis hebben van veel voorkomende ziektebeelden en gedragsstoornissen bij sommige handicaps, het verloop ervan en de risico s. Naast verpleegtechnische vaardigheden gaat het hierbij juist ook om het observeren en weten waar je op moet letten. Daarnaast wordt van elke medewerker verwacht dat deze in staat is methodisch te denken en te werken vanuit het opgestelde zorgplan/behandelplan. Waar biedt het landelijk competentieprofiel aanknopingspunten om aandacht te besteden aan deze context? De volgende competenties bieden mogelijkheden om aandacht te besteden aan de zorgspecifieke context: A2, B4, C1, D2, D5, D6, E4, F2 en F3. Daarbij moeten deze competenties toegespitst worden naar de volgende typen cliëntgroepen: Specifieke cliëntgroepen die bij de zorgaanbieders in deze regio een beroep doen op zorg en dienstverlening: Mensen met verstandelijke beperkingen (variërend naar niveau: van cliënten die begeleid zelfstandig wonen tot cliënten met een zeer laag ontwikkelingsniveau) Ernstig meervoudig gehandicapte kinderen en volwassenen (lichamelijke en/of zintuiglijke beperkingen en verstandelijke beperkingen). De ernstig en zeer meervoudige cliënten kunnen probleemgedrag zoals agressie vertonen. Kinderen met een verstandelijke beperking en daarbij soms nog een psychiatrische stoornis en/of een lichamelijke beperking. Deze cliëntgroep vraagt om een specifieke combinatie van opvoeding en behandeling. Werken met kinderen vraagt daarnaast om kennis en vaardigheden in bijvoorbeeld muzische vorming en therapeutisch-kunstzinnige spelvormen. Cliënten met een licht verstandelijke beperking in combinatie met een psychiatrische stoornis Dit zijn vaak cliënten die probleemgedrag zoals agressie vertonen of in de criminaliteit terechtkomen. Een ontwikkelde cursus als Controle fysieke beheersing kan hierbij van belang zijn. Cliënten met een stoornis in het autistisch spectrum (PDD / PDD-nos) Deze cliënten vragen van medewerkers de vaardigheid structuur te kunnen bieden. Een ontwikkelde cursus als Anders kijken (Heijkoop) kan hierbij van belang zijn. Cliënten met een zintuiglijke beperking, met name auditief. Gezinnen met een gehandicapt kind. In ambulante setting: ouders en overige gezinsleden in de thuissituatie begeleiden in de omgang met hun kind / broertje / zusje. Intramurale setting: ouders kunnen ondersteunen in het loslaten van hun kind, zicht hebben op de processen die ouders doormaken en daarop kunnen anticiperen. Allochtone cliënten De toename van allochtone cliënten vraagt dat medewerkers kennis hebben van andere culturen, religies, visies op ziek en gehandicapt zijn. Ouder wordende cliënten Voor al deze en hieronder nog genoemde cliënten geldt dat zij, door toenemende verbeterde zorg en technologie, steeds ouder worden. Ouder wordende cliënten vragen dat medewerkers verpleegtechnische competenties beheersen, als bijvoorbeeld injecteren, medicijnen toedienen, omgaan met fysieke beperkingen, palliatieve zorg verlenen, omgaan met verlies en rouw, kunnen onderscheiden welk gedrag met dementie te maken heeft en welk gedrag voortkomt uit een psychiatrische of verstandelijke beperking. Type cliënten die in een klein aantal voorkomen of bij slechts enkele zorgaanbieders: Cliënten met niet-aangeboren hersenletsel. Cliënten met een lichamelijke beperking. 3

4 Cliënten met kinderen. Dit vraagt begeleidende vaardigheden die zowel gericht zijn op de ouders, waarbij het welzijn van het kind niet uit het oog verloren mag worden. De werker moet kunnen omgaan met de dilemma s die het werken met deze groep vraagt en de bijbehorende verantwoordelijkheden. Cliënten met een verslaving. De volgende competenties bieden mogelijkheden om aandacht te besteden aan deze zorgspecifieke context: A2, D1, D2, D4, E1, E2, E4, De werkomgeving. Ontwikkelingen die van invloed zijn op de organisatie van de zorg De gerichtheid op de vragen van de individuele cliënten maakt dat medewerkers, en dus ook leerlingen, zelfstandig een of meerdere cliënten begeleiden of verzorgen. Dit betekent dat leerlingen moeten kunnen aangeven wat zij al of niet aankunnen, maar ook dat zij meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun eigen leerproces en daarop met collega s van een afstand reflecteren. Het schrijven en volgen van een eigen Persoonlijk Ontwikkel Plan (POP) hoort hierbij. In de competenties kan dit terugkomen onder B4, C2, G1, H2 Het zelfstandig werken doet ook een appèl op de professionaliteit van de beroepskrachten. Zij kunnen niet direct terugvallen op een aanwezige collega en dat betekent dat zij zelf, samen met de cliënt, voorkomende dilemma s moeten oplossen. In de competenties kan dit terugkomen onder: C2, D3, D5, H2 Ontschotting en verbreding van het zorgaanbod maakt dat medewerkers op meerdere plekken in een organisatie inzetbaar moeten zijn. Dit kan bijvoorbeeld variëren van woonbegeleiding in de avond tot activiteitenbegeleiding overdag. Dit vraagt breed inzetbare, flexibele medewerkers die in meerdere contexten moeten kunnen werken met en begeleiden van verschillen typen cliënten. In de competenties kan dit terugkomen door in de concrete vertaling naar de werkcontext in E2, E3, E4 aandacht te besteden aan woon, werk en vrijetijdssituaties waarin cliënten participeren. Deze werkcontexten worden in de paragraaf hieronder verder uitgewerkt. De visie dat mensen met een beperking zo lang als mogelijk en wenselijk thuis blijven wonen heeft als gevolg dat vooral cliënten met meervoudige, complexe problematiek intramuraal verblijven. Denk aan combinaties van psychiatrische ziektebeelden met verstandelijke beperkingen, cliënten met meervoudige fysieke beperkingen, cliënten met gedragsproblemen. Dit vraagt dat medewerkers kunnen omgaan met een concentratie van cliënten met een meervoudige complexe problematiek. In de competenties kan dit terugkomen onder: C2, D1, D2, D3, D4, D5, D6, E2, E4 Typering van de voorkomende werkplekken in de regio Zuid-Holland In de nieuwe bekostigingsstructuur kennen we alleen nog intramurale en extramurale zorg. Iedereen met de indicatie voor de functie verblijf krijgt intramurale zorg (het zogenoemde intramurale zorgarrangement). Als een cliënt niet geïndiceerd is voor de functie verblijf is het altijd extramurale zorg. Deze zorgvormen zijn in natura. Daarnaast bestaat zorg in de vorm van persoonsgebonden budgetten (PGB s). Deze kan zowel in een intramurale als extramurale setting geboden worden. In deze regio komen de volgende voorzieningen voor: Intramuraal Extramuraal Intramuraal De intramurale context wordt bepaald door cliënten die vanwege hun (meervoudige) beperkingen niet zonder 24-uurs begeleiding en verzorging kunnen. De trend is dat cliënten ook binnen een intramurale setting zoveel als mogelijk zelfstandig verblijven maar wel 24 uur per dag een beroep kunnen doen op ondersteuning en verzorging. Het werk in een intramurale setting bestaat uit: Medische zorg en verpleging. Ondersteuning bij ADL en lichamelijke zorg. Cliënten met probleemgedrag die agressie vertonen. 4

5 Cliënten die ouder worden en daarmee andere hulp vragen. Samenwerken met ouders/ verwanten. Bieden van veel structuur. Het zoeken naar, achterhalen van de vraag van de cliënt. Bij grootschalige voorzieningen: een omgeving waarin alle benodigde voorzieningen op het terrein aanwezig zijn. Werken in teamverband of zelfstandig met een achterwacht. Bij kleinschalige voorzieningen: zoveel mogelijk gebruik maken van medische voorzieningen in de wijk, daarbij de vraag van de cliënt kunnen vertolken. Niet altijd samen met een collega kunnen werken. Het bieden van een veilige woon- en leefomgeving. Vormen van tijdelijke 24-uurs opvang voor weekenden en vakanties. Het bieden van vormen van dagbesteding. Het uitgaan van de vraag van de individuele cliënt en het inpassen van deze vraag in de intramurale context, nl. het leven in een groep. Het schrijven van en werken met individuele behandel- / zorgplannen. Medewerkers die vergrijzen. Dat betekent dat teams vooral uit oudere werknemers bestaan die anders leren dan jongeren, vaak minder flexibel zijn en soms ook door jongeren aangestuurd of begeleid worden. De verwachting voor de toekomst is dat de cliëntgroep die gebruik maakt van de intramurale voorzieningen steeds meer medische zorg en ook psychosociale begeleiding vraagt. Extramuraal De extramurale context wordt bepaald door cliënten die geen 24-uur zorg of begeleiding nodig hebben. In deze regio zijn voor deze cliënten voorzieningen als: Begeleid zelfstandig wonen. Gezinsvervangende huizen in woonwijken. Wonen met een steunpunt. Vormen van arbeid en dagbesteding, zoals jobcoaching, begeleid werken, beschut werken, dagactiviteiten. Vormen van tijdelijke opvang: naschoolse opvang, weekend- en vakantieopvang. Begeleiding van ouders met kinderen met beperkingen of professionals en netwerken die met deze cliënten wonen en werken. Medewerkers werken in deze settings wel in teamverband, vaak multidisciplinair samengesteld, maar draaien zelfstandig hun diensten. Vaak is er geen mogelijkheid van achterwacht. De teams komen op afgesproken momenten bijeen voor uitwisseling, onderlinge consultatie en beleidsvorming. Medewerkers werken zowel in arbeids- en dagbestedingcontext als in woon/zorgcontext. Het werken in deze context bestaat uit: Het achterhalen van de vraag van de cliënt. Onderhandelen / overleggen met de cliënt over de vormgeving van diens vraag. Onderhandelen / overleggen met de cliënt over diens behandel- / zorgplan en de uitvoering daarvan. Het schrijven van en werken met behandel- / zorgplannen. Omgaan met mondige cliënten / cliëntsystemen die soms beter op de hoogte zijn van wetten en regels dan jij als medewerker. Aangeven van mogelijkheden en grenzen van de zorg- en dienstverlening. Aangeven van de (on)mogelijkheden van de cliënt, risico s kunnen inschatten en cliënten daarop voorbereiden. Cliënten durven loslaten en leerervaringen laten opdoen, maar deze wel volgen en bespreken met de cliënt. Zelfstandig werken en ter plekke dilemma s kunnen oplossen. Vormgeven van sociale netwerken rondom de cliënt en deze zoveel mogelijk gebruik leren maken van normale voorzieningen (vervoer, huisarts, winkels, sportclub, verenigingen, wijkkerk, buurthuis). Afleggen van verantwoording aan de cliënt en de zorgaanbieder over gemaakte keuzes. Voor toekomstig beroepsbeoefenaren betekent dit dat zij alle competenties uit het beroepsprofiel moeten kunnen inzetten in al deze voorkomende werkplekken. Naast de cliëntgerichte competenties 5

6 vragen ook nadrukkelijk de competenties onder B (communiceren / contact) hier aandacht. Daarbij moet rekening gehouden worden met de instellingsspecifieke methoden van rapporteren. Specifieke contexten Naast bovenstaande omschrijving van de regionale context zijn er in deze regio ook een aantal specifieke contexten te benoemen. Deze worden door de individuele zorgaanbieders zelf uitgewerkt. Zorgaanbieders die een bijdrage hebben geleverd aan het tot stand komen van deze regionale opleidingsvraag: De Compaan Gemiva-svg s Heeren Loo West-Nederland Ipse Maaskringgroep Steinmetz, zorg en onderwijs 6