Rijkswaterstaat. opq. Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Wijzer op weg. Quick scan Info in de auto Leren van buitenlandse ervaringen.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Rijkswaterstaat. opq. Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Wijzer op weg. Quick scan Info in de auto Leren van buitenlandse ervaringen."

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat opq Rijkswaterstaat Wijzer op weg Quick scan Info in de auto Leren van buitenlandse ervaringen februari 2004

2 Ministerie van Verkeer en Waterstaat opq Wijzer op weg Quick scan Info in de Auto Leren van buitenlandse ervaringen februari 2004

3 Colofon Uitgegeven door: Rijkswaterstaat Wegen naar de Toekomst Informatie: Studio Wegen naar de Toekomst Telefoon: Fax: Website Opdrachtgever: Aad de Hoog Uitgevoerd door: Opmaak rapport: Connect Paul Eradus Rijkswaterstaat, Wegen naar de Toekomst Remco Hutter Datum: februari 2004 Wegen naar de Toekomst is een innovatieprogramma van Rijkswaterstaat. Het programma geeft toekomstvaste impulsen voor bereikbaarheidsproblemen, in samenspraak en in samenwerking met externe partners, zoals belangenorganisaties, deskundigen en weggebruikers. Wegen naar de Toekomst ontwikkelt langetermijnperspectieven en concrete proefprojecten en demonstraties, waarbij denken op lange termijn gekoppeld wordt aan doen op korte termijn. Sinds 1998 levert Wegen naar de Toekomst verschillende innovatieve perspectieven en proefprojecten op, zoals Automatische Voertuiggeleiding, Dynamische rijstrookmarkering, prefab asfalt, nieuwe mogelijkheden voor geluidsreductie, ontwerpen voor snelwegwonen en diverse convenanten tussen overheid en bedrijfsleven op het gebied van vrachtvervoer. In2002 is Wegen naar de Toekomst begonnen aan de derde cyclus waarin weer nieuwe langetermijnperspectieven de basis zijn voor concrete proefprojecten en demonstraties. Dialoog & samenwerking. Creativiteit & vernieuwing. Korte & lange termijn. Het zijn vaste ingrediënten van Wegen naar de Toekomst. 3

4 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 4 Managementsamenvatting 5 1 Inleiding 7 2 Focus op in-car verkeersmanagementfuncties 8 3 Relevante projecten voor Info in de auto 3.1 Europa, 5e kaderprogramma Europa, 6e kaderprogramma en e-safety Europa, nationale programma s Verenigde Staten Japan 14 4 Internationale evenementen 17 5 Projectenoverzicht bijlagen 18 Bijlage 1: Factsheets projecten B1.1 ActMAP B1.2 ADVISORS 22 B1.3 AHS and ASV (Japan) 24 B1.4 ARCOS 26 B1.5 CarTALK 28 B1.6 CoDRIVE 30 B1.6 COMUNICAR and MITO 31 B1.7 De Interactieve Weg 33 B1.8 E-MERGE 35 B1.9 FleetNet 37 B1.10 Intersection Decision Support (USA) 38 B1.11 INVENT 40 B1.12 PReVENT 42 B1.13 PROSPER 44 B1.14 RESPONSE2 B1.15 UTMS (Japan) Bijlage 2: Projecten ADASE 51 4

5 Managementsamenvatting Het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst bereidt de pilot Wijzer op weg voor. Wijzer op weg voegt de eerdere ideeën voor twee afzonderlijke pilots Info in de auto en Contact nabij samen. Deze quick scan richt zich op het gedachtegoed van Info in de auto : een systeem ontwikkelen waarbij de automobilist alle relevante weginformatie in de auto gepresenteerd krijgt. De quick scan geeft een overzicht van ontwikkelingen en projecten in het buitenland. De quick scan is gericht op in-car verkeersmanagement functies: de noodzakelijke sturing en informatie door de wegbeheerder aan de automobilist. Ook ondersteunende als human-machine interfaces, ad-hoc communicatienetwerken voor voertuigen, digitale kaarten en databases en de methodieken ter beoordeling van in-car systemen komen aan de orde. Functies als reisinformatie en verkeersinformatie zijn reeds commercieel beschikbaar en worden als bekend verondersteld. Het beeld in Europa is dat voornamelijk vanuit de auto-industrie gewerkt wordt aan systemen die de veiligheid en het comfort van de bestuurder vergroten. Hierbij is in eerste fase de individuele auto het uitgangspunt. Functies zijn gebaseerd op systemen die autonoom (zonder afhankelijkheid van communicatie met andere voertuigen of de infrastructuur) kunnen functioneren. Deze autonome systemen komen in toenemende mate op de markt en bieden functies voor bijvoorbeeld koers- en afstandhouden, snelheidsondersteuning, waarschuwing bij gevaarlijke situaties (botsingen, overstekende voetgangers), waarschuwingen op basis van kaartgegevens en dergelijke. Parallel aan de ontwikkeling van de systemen is er veel kennis ontwikkeld over beoordelingsmethodieken, implementatie aspecten, mensmachine interfaces en dergelijke. Kennis die vrij direct toepasbaar is voor Info in de Auto. Ook zien we in Europa onderzoeksprojecten voor systemen die gebruik maken van voertuig-voertuig communicatie (CarTalk, FleetNet en mede in INVENT, ARCOS). Deze systemen bieden met name waarschuwingsfuncties voor onverwachte situaties die zich buiten het directe zichtveld van de bestuurder bevinden. Zowel de communicatietechnieken als ook de kennis over condities (snelheid, omvang, nauwkeurigheid, ) voor het functioneren van dit soort systemen lijken cruciaal voor Info in de Auto. Geadviseerd wordt aansluiting bij deze ontwikkelingen te zoeken. Onderzoek en ontwikkeling van systemen waar verkeersmanagementfuncties door de wegbeheerder/verkeersmanager van de infrastructuur naar in het voertuig wordt gecommuniceerd zien we in Europa op structureel niveau eigenlijk niet. Hierop is één grote uitzondering, namelijk die van ISA (Intelligente Snelheids Aanpassing/Advies). De ontwikkeling van ISA wordt sterk vanuit de overheden/wegbeheerders en vanuit veiligheidsoptiek ingezet. Na een aanvankelijke terughoudendheid bij de auto-industrie, mede ingegeven door het directieve regime waarmee ISA oorspronkelijk werd ingezet, wordt deze ontwikkeling door de auto-industrie steeds meer geadopteerd. En in Nederland loopt de uitbesteding door de Provincie Noord-Brabant van het project De Interactieve Weg In dit pilotproject wordt een provinciale weg met wegkantsystemen en voorzieningen voor in-car informatie ingericht. Met deze 5

6 systemen worden circa vijftien verkeersmanagement- en informatiefuncties aan de weggebruikers gecommuniceerd. Aansluiting bij of afstemming met dit laatste project lijkt logisch. In de Verenigde Staten staan de ontwikkelingen van wat zij noemen Cooperative Vehicle Highway Systems momenteel op een laag pitje. Japan tenslotte heeft langdurig onderzoek gedaan naar samenwerking tussen infrastructuur en voertuigen. De filosofie is dat potentieel gevaarlijke situaties, die niet door het voertuig gedetecteerd worden, door infrastructuur gebonden systemen worden gedetecteerd en naar het voertuig worden gecommuniceerd. Binnen deze filosofie worden meerdere op veiligheid gerichte functies geboden. De Japanse onderzoeksprogramma s Advanced Highway System (AHS) en Universal Traffic Management Systems (UTMS) zijn daarmee relevant als leerervaring voor Info in de auto. 6

7 1 Inleiding Rijkswaterstaat bereidt in het kader van het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst de pilot Wijzer op weg voor. De pilot Wijzer op weg voegt de eerdere ideeën voor Info in de auto en Contact nabij samen. Deze quick scan richt zich op het gedachtegoed van Info in de auto. Bij Info in de auto wordt gedacht aan het op termijn ontwikkelen van een systeem waarbij de automobilist alle relevante weginformatie in de auto gepresenteerd krijgt. In de ultieme vorm zou dit kunnen leiden tot een weg waar geen verkeersborden of andere fysieke informatiedragers meer langs staan. Alle informatie over (maximum)snelheid, groene golf, parkeermogelijkheden, volgende tankstation, inhaalverboden en actuele route informatie worden direct in de auto in beeld of geluid aan de automobilist geleverd. Het systeem biedt rij-ondersteuning in de auto: van waarschuwing voor scherpe bochten tot verkeers(management)informatie. Rijkswaterstaat wil door middel van een pilot het concept demonstreren en op basis van de pilot de bruikbaarheids- en invoeringsaspecten onderzoeken. Bij de voorbereiding van de pilot is er behoefte aan inzicht welke ontwikkelingen en projecten er in het buitenland op dit terrein lopen, opdat in de pilot van deze ervaringen gebruik kan worden gemaakt. Aan Connekt is gevraagd met een quick scan bovengenoemde ontwikkelingen en projecten in beeld te brengen. Dit rapport is het resultaat van deze quick scan. De informatie in deze quick scan is gebaseerd op publiek toegankelijke informatie (internet, congrespapers); de informatie in de bijlagen is deels direct hiervan overgenomen. 7

8 2 Focus op in-car verkeersmanagementfuncties Met behulp van communicatietechnologie kan een groot aantal functies/applicaties in de auto aan de automobilist worden aangeboden. Het betreft functies die leuk zijn zoals audio, video, spelletjes, internet of nuttig zoals het maken van reserveringen en mobiele kantoorfuncties). Maar het gaat ook om functies die gerelateerd zijn aan de rijtaak van de bestuurder of bij ongelukken (noodoproep) of pech onderweg van dienst kunnen zijn. Bij in-car functies gerelateerd aan de rijtaak van de bestuurder kunnen we denken aan: - Reisinformatie - Navigatie - Primaire rijtaakondersteuning (zoals koers en afstand houden). - Veiligheidswaarschuwingen en -ingrepen - Verkeersmanagementfucnties Tussen deze functies is uiteraard geen sprake van harde grenzen. In deze quick scan is de nadruk gelegd op ontwikkelingen en pilots binnen het in-car verkeersmanagement, met als werkdefinitie de noodzakelijke sturing en informatie door de wegbeheerder aan de automoblist. Deze focus is gekozen vanwege de rollen van Rijkswaterstaat als wegbeheerder en verkeersmanager en vanwege het feit dat juist voor de verkeersmanagementfuncties de in-car ontwikkelingen relatief niet ver zijn. Functies als reisinformatie en verkeersinformatie zijn reeds commercieel beschikbaar en worden voor de lezers van dit rapport als bekend verondersteld. Daarnaast worden de meest relevante projecten die ondersteunend zijn ten aanzien van mogelijke in-car verkeersmanagement behandeld, zoals humanmachine interfaces, ad-hoc communicatienetwerken voor voertuigen, digitale kaarten en databases en de methodieken ter beoordeling van in-car systemen. Op de onderliggende automotive brede interface en platformactiviteiten als AMI-C - Automotive Multimedia Interface Collaboration ( OSGi - Open Services Gateway initiative ( en 3GT - 3rd Generation Telematics ( wordt in deze quick-scan niet verder ingegaan. 8

9 3 Relevante projecten voor Info in de auto Europa, 5e kaderprogramma Het 5e kaderprogramma van de Europese Commissie heeft vele onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten ondersteund op het terrein van rijtaak ondersteunende systemen oftewel Advanced Driver Assistance Systems (ADAS). Hier worden die projecten behandeld die voor Info in de Auto het meest relevant zijn. In het thematisch netwerk ADASE (Advanced Driver Assistance Systems in Europe) vindt afstemming tussen de projecten en roadmap-ontwikkeling plaats. In bijlage 2 is een aan de ADASE website ontleend overzicht opgenomen van de onder de ADASE paraplu vallende projecten. De projecten zijn voor een deel reeds afgerond, ander lopen nog. De projecten met techniek ontwikkeling hebben vrijwel alle hun pilots/demo s (gehad). Onderstaande figuur geeft de ADASE Roadmap weer. Figuur 1: ADASE Roadmap (Bron: ADASE) In het project CarTALK (factsheet bijlage 1) staat het opbouwen van ad-hoc radionetwerken tussen voertuigen en data-uitwisseling voor ADAS functionaliteiten over deze netwerken centraal. Dankzij deze netwerken kan met grote nauwkeurigheid locatiespecifieke informatie naar en tussen voertuigen die zich in een bepaald gebied bevinden worden uitgewisseld. De informatieuitwisseling beperkt zich dus niet tot vaste locaties. Het project loopt nog door in 2004 en heeft demonstratievoertuigen, onder andere in Nederland bij TNO. Ook de nationale projecten FleetNet (Duitsland, factsheet bijlage 1), TRAFFIMATICS (Groot Brittannië, ARCOS (Frankrijk, factsheet bijlage 1) gaan mede over de ontwikkeling en toepassing van ad-hoc radionetwerken. 9

10 Het project PROSPER (factsheet bijlage 1) is een koepelproject, waarbinnen in een groot aantal Europese landen praktijkonderzoek gedaan is naar de mogelijke invoering van Intelligente Snelheids Aanpassing (ISA). Vooral de proef gehouden in België is relevant omdat daar de snelheidsinformatie op een commercieel verkrijgbaar multimedia in-car platform werd gepresenteerd. De onderstaande figuur geeft een illustratie van de proef in België. Figuur 2: Informatie ISA-proef Belgie op in-car platform E-MERGE (factsheet bijlage 1) en AIDER ( richten zich op de noodoproep vanuit het voertuig. E-merge heeft tot doel het realiseren dat in geheel Europa een voertuig-gebaseerde noodoproep (extended E-call) gedaan kan worden en dat die door de alarmcentrales op een geharmoniseerde wijze verwerkt kunnen worden. Het E-MERGE project kent ook een forum voor geïnteresseerde stakeholders. ActMAP (factsheet bijlage 1) behelst onder meer de toevoeging van dynamische gegevens aan map-databases, het doorgeven van deze gegevens van een centrale aan voertuigen en het gebruik van deze gegevens in navigatie- en ADA-applicaties in het voertuig. Stakeholders kunnen deelnemen aan het ActMAP forum. Het ActMAP project is voorafgegaan door het NEXTMAP project. ActMAP loopt nog door tot de tweede helft van 2004 en kent een aantal interessante testsite s waarin 2004 uitgebreide tests worden ondernomen. In COMUNICAR (factsheet bijlage 1) heeft de ontwikkeling van multi-media Human-Machine Interfaces (HMI) voor verschillende applicaties centraal gestaan. De applicaties omvatten een breed spectrum, zowel verschillende vormen van rijtaakondersteuning (ADAS) maar ook zaken als reisinformatie, navigatie, entertainment, comfort en bureaufuncties. Het project heeft zich met name ook gericht op de problematiek van het gelijktijdig binnenkomen van verschillende vormen informatie en het vraagstuk hoe dit zonder de rijtaak negatief te beïnvloeden aan de bestuurder gebracht moet worden. De resultaten van het project zijn daarmee zeer relevant voor Info in de auto. 10

11 Het nog lopende project ROADSENSE is meer op toekomstig research and development voor HMI s gericht (methodieken, framework, code-of practice) en minder op de daadwerkelijke ontwikkeling van een HMI s. Eén van de projecten die zich heeft gericht op het ontwikkelen van methodieken voor de beoordeling van in-car apparatuur (m.n. ADAS) is ADVISORS (factsheet bijlage 1). ADVISORS richt zich op de effecten op de gebieden veiligheid, effectiviteit en milieu. Resultaten van ADVISORS zijn onder andere de ADAS QuickCheck, een checklist voor human-machine interfacesen de Virtual Driving Lab, een virtuele rijsimulator voor demonstratie van ADAS systemen via het Internet. Ook RESPONSE2 (factsheet bijlage 1) richt zich op de beoordeling van in-car systemen, zij het meer op de juridisch aspecten. Eerdere en reeds langere tijd afgeronde projecten in het 5e kaderprogramma met relevantie voor in-car verkeersmanagementfuncties zijn IN-ARTE en TRAVEL-GUIDE. In IN-ARTE ( worden autobestuurders op basis van digitale kaart en sensorinformatie gewaarschuwd voor gevaarlijke situaties op landelijke wegen. In TRAVEL- GUIDE ( zijn richtlijnen ontwikkeld voor de informatievoorziening naar autobestuurders door verkeersinformatie en verkeersmanagementinformatie, zowel in-car als via wegkantsystemen. 3.2 Europa, 6e kaderprogramma en e-safety Ten behoeve van het 6e kaderprogramma van de Europses Commissie vinden onder auspiciën van de EUCAR de European Council for Autmotive R&D ( de voorbereidingen plaats voor het Integrated Safety Programme. De systeemfilosofie die hieraan ten grondslag ligt wordt getoond in de onderstaande figuur. Figuur 3: Systeemfliosofie Integrated Safety (bron: EUCAR) Relevant voor Info in de Auto is het Active Safety gebied en dan in het bijzonder de normal driving en warning system fases. Voor het Active Safety gebied is het Integrated Project PReVENT (factsheet bijlage 1) in voorbereiding. De onderhandelingen met de commissie over dit Integrated Project zijn in een vergevorderd stadium. De voorziene looptijd is 11

12 vier jaar, waardoor tests en pilots vermoedelijk pas in de periode plaatsvinden. De Europese Commissie heeft het esafety Forum opgericht, waaronder working groups opereren ( Het esafety Forum is een platform voor alle betrokkenen in verkeersveiligheid in brede zin. Het esafety Forum heeft vooral als doel ontwikkelingen op het gebied van intelligent integrated road safety systems te monitoren, ondersteunen en promoten. De aanbeveling komen van de Working Groups, waarin het feitelijke werk wordt gedaan. De Working Groups zijn: - Accident Causation Analysis - ecall - Real-Time Traffic & Traveller Information (RTTI) - Road Maps - Human Machine Interaction (HMI) - Research and Technology Development - International Cooperation De Road Maps Working Group heeft een inventarisatie gemaakt van relevante maatregelen die voor 2010 op de markt verwacht worden, waaronder onder andere de voor het WnT-project relevante traffic sign recognition en infrastructure based warning systems. 3.3 Europa, nationale programma s Duitsland Het nationale project in Duitsland van dit moment is INVENT (factsheet bijlage 1). INVENT is zeer omvangrijk en kent een drietal hoofdprojecten: bestuurder ondersteuning (ADAS) - actieve veiligheid, verkeersmanagement en een logistiek project. Binnen de eerste twee hoofdprojecten worden talloze deelprojecten uitgevoerd. Applicaties op het gebied van bestuurder ondersteuning en actieve veiligheid zijn onder andere laterale ondersteuning (koers houden, strook wisselen, in/uitvoegen), kruispunt assistentie en ondersteuning bij het rijden in fileverkeer (adaptive cruise control). Applicaties op het gebied van verkeersmanagement zijn gericht op het voorkomen en beheersen van congestie op trajecten van snelwegen en op netwerken. Voor de functionaliteiten wordt zowel voertuig-voertuig communicatie ingezet als communicatie van een verkeersmanagementcentrum naar de voertuigen (met GSM en DAB) Eerdere nationale projecten zijn het recent afgronde FleetNet (factsheet bijlage 1), gericht op de ontwikkeling van een platform voor voertuig-voertuig communicatie en SANTOS ( gericht op adaptive driver assistance Frankrijk In Frankrijk loopt het nationale programma ARCOS (factsheet bijlage 1). Het richt zich op bestuurder ondersteunende functies: laterale ondersteuning (lane departure), vermijden van aanrijdingen, snelheidsondersteuning (advanced cruise control) en waarschuwing voor files en aanrijdingen (advanced alert system). ARCOS omvat ook de ontwikkeling en toepassing van ad-hoc radionetwerken ten behoeve van deze functies. 12

13 3.3.3 Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk zijn geen nationale projecten aan te wijzen die direct relevant zijn voor Info in de Auto. TRAFFIMATICS (Groot Brittannië, richt zich net als eerder genoemde projecten op de ontwikkeling en toepassing van ad-hoc radionetwerken. Interessant om kennis van te nemen is de Foresight Vehicle Technology Roadmap ( In deze roadmap worden op grond van trends en drivers (sociaal, economisch, milieu, technologisch, politiek en infrastructureel) de technologie en onderzoeksrichtingen voor voertuigen in de eerstkomende 20 jaar geschetst Nederland Het interne TNO project CoDRIVE (factsheet bijlage 1) is zojuist afgerond. In dit project stond de realisatie van een ontwikkel-, simulatie-, test- en evaluatieplatform (TOAP, TNO Open Automotive Platform) voor in-car ICT en ADAS centraal. Ook is een Human Machine Interface (HMI) met prioritering van informatie (BiBi) ontwikkeld en zijn diverse services gedemonstreerd. Door de provincie Noord-Brabant wordt het demonstratieproject De Interactieve Weg (factsheet bijlage 1) voorbereid. Op de provinciale weg N629 tussen Oosterhout en Dongen wordt een 3,5 kilometer lang proeftracé met wegkantsystemen en voorzieningen voor in-car informatie ingericht. Met deze systemen worden circa vijftien verkeersmanagement- en informatiefuncties aan de passerende autobestuurders aangeboden. De aanbesteding loopt en het project wordt naar verwachting in de periode uitgevoerd. Het proposal voor het BSIK kennisontwikkelingsprogramma TRANSUMO (TRANsition towards SUstainable MObility) ( kent een cluster Advanced Traffic Management and Intelligent Vehicles. In dit cluster vormt de integratie van intelligentie in infrastructuur en voertuigen voor verkeersmanagement een centraal thema. Bart van Arem (TNO-Inro en Universiteit Twente) is de clustercoördinator voor het cluster Advanced Traffic Management and Intelligent Vehicles. Bij een positief besluit zal het TRANSUMO programma in de komende vier tot zes jaar worden uitgevoerd. 3.4 Verenigde Staten De Verenigde Staten kennen het Intelligent Vehicle Initiative (IVI). Dit is een gezamelijk programma dat geïnitieerd is door het U.S. Department of Transportation (USDOT) en de Federal Highway Administration (FHWA). Het IVI richt zich op het voorkomen van ongelukken door het ondersteunen van bestuurders bij gevaarlijke situaties. Het Intelligent Vehicle Initiative kent een achttal deelprogramma s/projecten die danwel op specifieke ongevalsoorzaken richten, danwel op algemene ondersteuning van de bestuurder: - Targeting the crash problem: - Intersection collisions avoidance / Intersection Decision Support - Rear-end collisions avoidance - Roadway departure warning - Lane change merge assistance - Problem areas for drivers: - Driver Monitoring - Vision Enhancement 13

14 - Vehicle Stability - Safety Impacting Voor de Info in de auto is eigenlijk alleen het Intersection Decision Support project (factsheet bijlage 1) om ongevallen op kruispunten te voorkomen van belang. Dit is het enige project waar informatie van de wegkant naar de auto wordt overgebracht. De informatieoverdracht gebeurt via visuele signaalgevers bij het kruispunt of via radiocommunicatie. In de VS liep van 1990 tot en met 1998 het Advanced Highway Systems programma. Dit programma zou een vervolg moeten krijgen in het Cooperative Vehicle-Higway Automation Systems programma ( Van het CVHAS is echter geen actuele voortgangsinformatie te verkrijgen, het vermoeden is dat dit initiatief op een laag pitje staat. 3.5 Japan Japan kent een drietal relevante programma s: - Advanced Highway System (AHS) - Advanced Safety Vehicle (ASV) - Universal Traffic Management Systems (UTMS) Advanced Highway System (AHS) (factsheet bijlage 1) en Advanced Safety Vehicle (ASV) zijn research and development programma s en vullen elkaar aan voor een zevental onderscheiden services: 1. Prevention of collision with forward obstacles 2. Prevention of overshooting on curve 3. Prevention of lane departure 4. Prevention of crossing collisions 5. Prevention of right turn collisions (bij links rijdend verkeer) 6. Prevention of collisions with pedestrians 7. Road surface condition Figuur 4: Services AHS en ASV (Bron AHSRA) De basisfilosofie van het cooperatieve voertuig-wal systeem is dat potentieel gevaarlijke situaties die niet door het voertuig gedetecteerd worden door 14

15 infrastructuur gebonden systemen worden gedetecteerd en naar het voertuig worden gecommuniceerd. Figuur 5: Interactie AHS en ASV (Bron: AHSRA) De AHS en ASV programma s zijn relevant voor Info in de auto omdat hierin meerdere functionaliteiten vanaf de wegkant aan de bestuurder in de auto worden aangeboden. In Japan staat men voor het vraagstuk of en in welke vorm men tot implementatie moet overgaan. Het AHS Advanced Highway System wordt uitgevoerd door het AHSRA - Advanced Cruise-Assist Highway System Research Association en heeft als sponsor het Ministry of Construction. Het AVS Advanced Safety Vehicle programma heeft het Ministry of Transportation als sponsor en wordt uitgevoerd door autofabrikanten en electronicaconcerns. Het Universal Traffic Management Systems (UMTS) (factsheet bijlage 1) kent een research en development programma onder auspiciën van de National Police Agency of Japan. Het UMTS wordt bovendien in grote delen van het land daadwerkelijk geïmplementeerd. Het UMTS is vooral gericht op stedelijke gebieden en omvat een groot aantal elkaar aanvullende verkeersmanagement-functionaliteiten: - ITCS: Integrated Traffic Control Systems - MOCS: Mobile Operation Control Systems - PTPS: Public Transportation Priority Systems - AMIS: Advanced Mobile Information Systems - DRGS: Dynamic Route Guidance Systems - EPMS: Environment Protection Management Systems - IIIS: Intelligent Integrated ITV Systems - DSSS: Driving Safety Support Systems - HELP: Help system for Emergency Life saving and Public safety - FAST: Fast Emergency Vehicle Preemption Systems - PICS: Pedestrian Information and Communication Systems Op de website zijn ter illustartie animatiefilmpjes van de functionaliteiten te bekijken. Het DSSS (Driving Safety Support Systems) informeert de bestuurder over mogelijke gevaren (vergelijkbaar met AHS/ASV) en is daarmee het meest 15

16 relevant voor de pilot Info in de auto. Het DSSS is voor zover bekend nog niet geïmplementeerd. 16

17 4 Internationale evenementen De state-of-art van onderzoek op het gebied van in-car verkeersmanagementfunctionaliteiten is in 2004 op de volgende evenementen te aanschouwen. IEEE Intelligent Vehicle Symposium 2004 Parma, Italië juni 2004 Met demonstraties op Varano testbaan 17 juni IEEE Conference on Intelligent Transport Systems Washinton DC, Verenigde Staten 3-6 oktober th ITS World Congres Nagayo, Japan oktober

18 5 Projectenoverzicht bijlagen Groep Thema Project Informatie ADASE ( - Automatisch rijden CHAUFFEUR2 CYBERCARS ADASE overzicht ADASE overzicht - Cooperative driving CarTALK AIDER Factsheet ADASE overzicht - Sensoren APOLLO CARSENSE RADARNET DENSETRAFFIC - Systeem beoordeling ADVISORS STARDUST ROSETTA GALLANT - Vermijding aanrijdingen CHAMELEON PROTECTOR - In-car platform integratie INVETE PEIT - Human Machine Interfaces - Digitale kaarten & Mutimedia COMUNICAR ROADSENSE DARWIN EUCLIDE TRAINER AWAKE ActMAP MCP NEXT-MAP AJACS RESPONSE RESPONSE2 PROSPER ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht Factsheet ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht Factsheet ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht Factsheet ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht ADASE overzicht Factsheet Factsheet - Juridische, sociale en implementatie aspecten Intelligente Snelheids Aanpassing Noodoproep en noodhulp E-MERGE AIDER Europa 6e KP Actieve veiligheid PReVENT Factsheet Frankrijk ADAS + communicatie ARCOS Factsheet Duitsland ADAS + Invent Factsheet verkeersmanagement Vtg-vtg communicatie Fleetnet Factsheet Nederland ADAS en platform CoDrive Factsheet Verenigde Staten In-car Verkeersmanagement Intelligent Vehcle Initiative De Intelligente Weg Intersection Decision Support Factsheet ADASE Overzicht Factsheet Factsheet 18

19 Japan Samenwerking wegkantvoertuig AHS Advanced Higway System ASV Advance Safety Vehicle UTMS Universal Traffic Management System Factsheet Factsheet 19

20 Bijlage 1: Factsheets projecten B1.1 ActMAP Project Short description Objectives ActMAP Actual and dynamic MAP for transport telematic applications The ActMAP project is developing a standard data model and exchange format for distributing updated map components and data entities for vehicle navigation systems and Advanced Driver Assistance Systems. The aim of ActMAP is the investigation and development of mechanisms for the dynamic actualisation of digital map databases. Actualised map components should be integrated and/or attached to the in-vehicle digital map. The mechanism imposes an important milestone for the availability of future location-based services and the quality of the map databases in future vehicles. The project is building a test environment to validate the mechanism(s). The test sites will include advanced navigation applications and ADAS applications (curve speed control and Adaptive Cruise Control (ACC) with speed adaptation. After this validation, the proposed mechanisms will be submitted to ISO. Besides links to the ISO standardisation and IST projects for which map actualisation is considered, the project has created a Forum that is open to all organisations having to implement or use the dynamic map actualisation in future applications/services. The received feedback will be used to consolidate the proposed actualisation method. Pilot Five test sites are under development: - Daimler Chrysler: Route guidance application capable of Point of Interest actualisation - Siemens VDO: Route recommendations and warnings for road constructions and travel conditions - NAVIGON: ADAS Horizon application or PDA based navigation application - BMW: Curve speed control adapting actual speed and geometry changes - C.R.F.: ACC based on the actual road geometry and dynamic information Milestones: : Preliminary specification of the test environment : Test environment specification, including test scenario description. Test environment implemented and ready for performing the validation Validation results Applications Providing new static and variable elements to in-vehicle applications. The process exist of four steps: - updates of static parts of map (merging) - attachment of variable elements - communication form service center to in-vehicle database 1 Bronnen: diverse project-websites en papers, bewerkt 20

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014 Process Mining and audit support within financial services KPMG IT Advisory 18 June 2014 Agenda INTRODUCTION APPROACH 3 CASE STUDIES LEASONS LEARNED 1 APPROACH Process Mining Approach Five step program

Nadere informatie

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency NETWORK CHARTER 1 WHAT IS THE EREK NETWORK? EREK stands for the European Resource Efficiency Knowledge Centre, a vibrant platform to enable and reinforce businesses and especially small and medium sized

Nadere informatie

Dr. ir. Jaap Vreeswijk, MAPtm 25 oktober Use cases

Dr. ir. Jaap Vreeswijk, MAPtm 25 oktober Use cases Dr. ir. Jaap Vreeswijk, MAPtm 25 oktober 2016 Use cases Expertsessie use cases 15-09-2016 20 aanwezigen Agendapunten: CODECS, internationale aansluiting Functie, belang en gebruik van use cases Definities,

Nadere informatie

In-car ondersteuning richting 0 verkeersslachtoffers. Marika Hoedemaeker

In-car ondersteuning richting 0 verkeersslachtoffers. Marika Hoedemaeker In-car ondersteuning richting 0 verkeersslachtoffers Marika Hoedemaeker 1 Missie van TNO Traffic Behaviour TNO is katalysator van geïntegreerde innovatieve oplossingen, die een doorbraak creëren naar een

Nadere informatie

Opleiding PECB IT Governance.

Opleiding PECB IT Governance. Opleiding PECB IT Governance www.bpmo-academy.nl Wat is IT Governance? Information Technology (IT) governance, ook wel ICT-besturing genoemd, is een onderdeel van het integrale Corporate governance (ondernemingsbestuur)

Nadere informatie

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager.

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager. Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager www.bpmo-academy.nl Wat is kwaliteitsmanagement? Kwaliteitsmanagement beoogt aan te sturen op het verbeteren van kwaliteit. Tevens houdt het zich bezig met het verbinden

Nadere informatie

Innovatie door samenwerken - Slim gebruik maken van de aanwezige informatievoorziening - September 2014

Innovatie door samenwerken - Slim gebruik maken van de aanwezige informatievoorziening - September 2014 Innovatie door samenwerken - Slim gebruik maken van de aanwezige informatievoorziening - September 2014 Wladimir Moen Director Business Development wmoen@agtinternational.com 0031 6 31 95 48 77 A leader

Nadere informatie

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels)

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Staten-Generaal Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Subject: Sustainable Flemish SDI Nature: Mobilising, Steering Organisers:

Nadere informatie

Smart Mobility. Marije de Vreeze Connekt / ITS

Smart Mobility. Marije de Vreeze Connekt / ITS Smart Mobility Marije de Vreeze Connekt / ITS Netherlands Samenleving verandert Business modellen veranderen Klimaatverandering Bron: Nico Larco, 2018 Bron: Nico Larco, 2018 Waarom? Economy Accessibility

Nadere informatie

INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW)

INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW) INFORMATIEBIJEENKOMST ESFRI ROADMAP 2016 HANS CHANG (KNAW) EN LEO LE DUC (OCW) 14 november 2014 2 PROGRAMMA ESFRI Roadmap, wat is het en waar doen we het voor? Roadmap 2016 Verschillen met vorige Schets

Nadere informatie

Connected Assets, de next step in buitendienstautomatisering. Nush Cekdemir Service & Maintenance Congres, 31 maart 2011

Connected Assets, de next step in buitendienstautomatisering. Nush Cekdemir Service & Maintenance Congres, 31 maart 2011 Connected Assets, de next step in buitendienstautomatisering Nush Cekdemir Service & Maintenance Congres, 31 maart 2011 Wie is Tensing? ± 75 ervaren specialisten Financieel gezond, vooruitzichten 2011

Nadere informatie

Landelijk Ronde Tafels ITS Expertsessie use cases

Landelijk Ronde Tafels ITS Expertsessie use cases Landelijk Ronde Tafels ITS Expertsessie use cases Dr. ir. Jaap Vreeswijk, MAPtm 15 september 2016 Doel van de expertsessie Eenduidig begrip krijgen van use cases en consensus te bereiken over de functie

Nadere informatie

ARTIST. Petten 24 September 2012. www.ecn.nl More info: schoots@ecn.nl

ARTIST. Petten 24 September 2012. www.ecn.nl More info: schoots@ecn.nl ARTIST Assessment and Review Tool for Innovation Systems of Technologies Koen Schoots, Michiel Hekkenberg, Bert Daniëls, Ton van Dril Agentschap NL: Joost Koch, Dick Both Petten 24 September 2012 www.ecn.nl

Nadere informatie

Alcohol policy in Belgium: recent developments

Alcohol policy in Belgium: recent developments 1 Alcohol policy in Belgium: recent developments Kurt Doms, Head Drug Unit DG Health Care FPS Health, Food Chain Safety and Environment www.health.belgium.be/drugs Meeting Alcohol Policy Network 26th November

Nadere informatie

Introduction Henk Schwietert

Introduction Henk Schwietert Introduction Henk Schwietert Evalan develops, markets and sells services that use remote monitoring and telemetry solutions. Our Company Evalan develops hard- and software to support these services: mobile

Nadere informatie

Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI

Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs. James W. Jones Director, FCI Opportunities for Collaborative Interdisciplinary Programs James W. Jones Director, FCI Outline Introduction: Motivation for the FCI Ongoing Projects Mechanisms Emerging Needs, Opportunities Closing Remarks

Nadere informatie

Institute for Aerospace Maintenance Maastricht (IAMM) Kennis als wapen in mondiale concurrentie

Institute for Aerospace Maintenance Maastricht (IAMM) Kennis als wapen in mondiale concurrentie Institute for Aerospace Maintenance Maastricht (IAMM) Kennis als wapen in mondiale concurrentie 11 december 2014 Het project EUregio Life Cycle Costing (EULC2) is mede mogelijk gemaakt door bijdragen van

Nadere informatie

Cisco Cloud. Collaboration. Ronald Zondervan David Betlem September, 2011. Presentation_ID 2010 Cisco Systems, Inc. All rights reserved.

Cisco Cloud. Collaboration. Ronald Zondervan David Betlem September, 2011. Presentation_ID 2010 Cisco Systems, Inc. All rights reserved. Cisco Cloud Collaboration Ronald Zondervan David Betlem September, 2011 1 E Open architectuur Uitgangspunten Gebaseerd op Open Standaarden telefonie, video, desktop integratie, beschikbaarheidsstatus (presence)

Nadere informatie

Travel Survey Questionnaires

Travel Survey Questionnaires Travel Survey Questionnaires Prot of Rotterdam and TU Delft, 16 June, 2009 Introduction To improve the accessibility to the Rotterdam Port and the efficiency of the public transport systems at the Rotterdam

Nadere informatie

Advanced Instrumentation. Hans van Gageldonk, Henk Hoevers, Gerard Cornet. 10 Oktober 2012

Advanced Instrumentation. Hans van Gageldonk, Henk Hoevers, Gerard Cornet. 10 Oktober 2012 Advanced Instrumentation Hans van Gageldonk, Henk Hoevers, Gerard Cornet 10 Oktober 2012 Agenda Wat is Advanced Instrumentation? Hoe past Advanced Instrumentation in de keten van fundamenteel onderzoek

Nadere informatie

Innovatie instrument en financierings mogelijkheden

Innovatie instrument en financierings mogelijkheden HealthGrain Holland, Den Haag 5 juli 2011 Innovatie instrument en financierings mogelijkheden Frans van den Berg, Innovatiemakelaar Food & Nutrition Delta Food & Nutrition Delta? FND is deel van het Innovatieprogramma

Nadere informatie

E-learning maturity model. Hilde Van Laer

E-learning maturity model. Hilde Van Laer E-learning maturity model Hilde Van Laer E-learning maturity model (emm) Self-assessment van online en blended leren met e-learning maturity model (emm) A driver for change? http://www.utdc.vuw.ac.nz/research/e

Nadere informatie

Impacts of automated driving

Impacts of automated driving Impacts of automated driving Prof Dr Bart van Arem Director TU Delft Transport Institute 1 Impact of Automated driving Infrastructuur Digital infrastructuur Verkeersafwikkeling Mobiliteit en ruimte Veiligheid

Nadere informatie

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master

Nadere informatie

Digital municipal services for entrepreneurs

Digital municipal services for entrepreneurs Digital municipal services for entrepreneurs Smart Cities Meeting Amsterdam October 20th 2009 Business Contact Centres Project frame Mystery Shopper Research 2006: Assessment services and information for

Nadere informatie

Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen'

Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen' Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen' Jaguar Land Rover test slimme, connected auto s op wegen in het Verenigd Koninkrijk ter voorbereiding op de komst van

Nadere informatie

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.

Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing. Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet. Expert at a distance Creating a marketplace where expertise is made available through videoconferencing Roland Staring Community Support Manager roland.staring@surfnet.nl Working together for education

Nadere informatie

1 ste Suriname Water Resources Information System (SWRIS)-Dialoog

1 ste Suriname Water Resources Information System (SWRIS)-Dialoog Development of a Suriname Water Resources Information System (SWRIS) (June 16, 2009 - September 15, 2010) 1 ste Suriname Water Resources Information System (SWRIS)-Dialoog Projectcoordinator: Riad Nurmohamed

Nadere informatie

Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant

Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant #polis14 Northeast-Brabant: a region in the Province of Noord-Brabant Innovative Poly SUMP 20 Municipalities Province Rijkswaterstaat Several companies Schools

Nadere informatie

Introductie in flowcharts

Introductie in flowcharts Introductie in flowcharts Flow Charts Een flow chart kan gebruikt worden om: Processen definieren en analyseren. Een beeld vormen van een proces voor analyse, discussie of communicatie. Het definieren,

Nadere informatie

Visuele informatieverwerking en verkeersgedrag

Visuele informatieverwerking en verkeersgedrag Visuele informatieverwerking en verkeersgedrag Karel Brookhuis Rijksuniversiteit Groningen Technische Universiteit Delft 06 March 2010 1 Aantallen verkeersslachtoffers in Nederland (SWOV), aantallen motorvoertuigen

Nadere informatie

Safe production of Marine plants and use of Ocean Space. 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE

Safe production of Marine plants and use of Ocean Space. 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE Safe production of Marine plants and use of Ocean Space 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE Waarom dit project? De 2050 Challenge 2050: 10 billion people Voedsel Water

Nadere informatie

1.1 ORGANIZATION INFORMATION 1.2 CONTACT INFORMATION 2.1 SCOPE OF CERTIFICATION 2.2 AUDITOR INFORMATION 3.1 AUDIT CONCLUSIONS 3.2 MANAGEMENT SYSTEM EFFECTIVENESS 3.3 OBSERVATIONS Organization Address Name

Nadere informatie

Wat is Interaction Design?

Wat is Interaction Design? Wat is Interaction Design? Wat is interaction design? Designing interactive products to support the way people communicate and interact in their everyday and working lives. Preece, Sharp and Rogers (2015)

Nadere informatie

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact

Nadere informatie

Longitudinal Driving Behaviour At Incidents And The Influence Of Emotions. Raymond Hoogendoorn

Longitudinal Driving Behaviour At Incidents And The Influence Of Emotions. Raymond Hoogendoorn Longitudinal Driving Behaviour At Incidents And The Influence Of Emotions Raymond Hoogendoorn. Primary thesis coordinator: Dr. W. Waterink Secondary thesis coordinator: Dr. P. Verboon April 2009 School

Nadere informatie

Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen'

Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen' Connected modellen van Jaguar en Land Rover 'praten' met elkaar op 'connected wegen' Jaguar Land Rover test slimme, connected auto s op wegen in het Verenigd Koninkrijk ter voorbereiding op de komst van

Nadere informatie

Support Center GIS-Flanders

Support Center GIS-Flanders Support Center GIS-Flanders Our mission: Ensuring the optimal use of geographic information in Flanders Het Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen is

Nadere informatie

2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED

2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED 2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED 0 - -19 1 WELCOME TO SUNEX DISTRIBUTOR PORTAL This user manual will cover all the screens and functions of our site. MAIN SCREEN: Welcome message. 2 LOGIN SCREEN:

Nadere informatie

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 1 Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 2 Structure of the presentation - What is intercultural mediation through the internet? - Why

Nadere informatie

KPMG PROVADA University 5 juni 2018

KPMG PROVADA University 5 juni 2018 IFRS 16 voor de vastgoedsector Ben u er klaar voor? KPMG PROVADA University 5 juni 2018 The concept of IFRS 16 2 IFRS 16 Impact on a lessee s financial statements Balance Sheet IAS 17 (Current Standard)

Nadere informatie

Enterprise Portfolio Management

Enterprise Portfolio Management Enterprise Portfolio Management Strategische besluitvorming vanuit integraal overzicht op alle portfolio s 22 Mei 2014 Jan-Willem Boere Vind goud in uw organisatie met Enterprise Portfolio Management 2

Nadere informatie

Adventures in GIS to Support LEED Certification. Karen Jordan

Adventures in GIS to Support LEED Certification. Karen Jordan Adventures in GIS to Support LEED Certification Karen Jordan Agenda University of California Office of the President commitment to Campus Sustainability through the Green Building Policy & Clean Energy

Nadere informatie

Support Center GIS-Flanders

Support Center GIS-Flanders Support Center GIS-Flanders Our mission: Ensuring the optimal use of geographic information in Flanders Het Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen is

Nadere informatie

3e Mirror meeting pren April :00 Session T, NVvA Symposium

3e Mirror meeting pren April :00 Session T, NVvA Symposium 3e Mirror meeting pren 689 13 April 2017 14:00 Session T, NVvA Symposium steps since April 2016 The enquiry (June to August 2016) performed by the national bodies. Resulting in 550 comments. Three/Four

Nadere informatie

open standaard hypertext markup language internetprotocol transmission control protocol internet relay chat office open xml

open standaard hypertext markup language internetprotocol transmission control protocol internet relay chat office open xml DOWNLOAD OR READ : OPEN STANDAARD HYPERTEXT MARKUP LANGUAGE INTERNETPROTOCOL TRANSMISSION CONTROL PROTOCOL INTERNET RELAY CHAT OFFICE OPEN XML PDF EBOOK EPUB MOBI Page 1 Page 2 relay chat office open xml

Nadere informatie

Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV)

Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV) GIS Day 2006 Ten years of regional GIS collaboration in Flanders Bart Cosyn, Programme Manager SDI 22/11/2006 Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV) The collaborative framework GIS Flanders

Nadere informatie

Usability evaluation of a guideline implementation systym for cardiac rehabilitation: Think aloud study

Usability evaluation of a guideline implementation systym for cardiac rehabilitation: Think aloud study Usability evaluation of a guideline implementation systym for cardiac rehabilitation: Think aloud study Mariëtte VAN ENGEN-VERHEUL, Linda PEUTE, Ellen KILSDONK, Niels PEEK, Monique JASPERS Mariëtte van

Nadere informatie

Risk & Requirements Based Testing

Risk & Requirements Based Testing Risk & Requirements Based Testing Tycho Schmidt PreSales Consultant, HP 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. The information contained herein is subject to change without notice Agenda Introductie

Nadere informatie

Patiëntenparticipatie in

Patiëntenparticipatie in Patiëntenparticipatie in Europees perspectief Marleen Kaatee Oprichter & voorzitter Patiëntenparticipatie in Europa: 1. PSC Patients Europe 2. EMA 3. ERNs, European Reference Networks Noodzaak: internationaal

Nadere informatie

Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag. Renato Kuiper. Principal Consultant Information Security

Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag. Renato Kuiper. Principal Consultant Information Security Architecten-debat 21 juni 2006 PI GvIB Themamiddag Renato Kuiper Principal Consultant Information Security 1 De spreker Principal Consultant Information Security Hoofdredacteur Informatiebeveiliging 15

Nadere informatie

GOVERNMENT NOTICE. STAATSKOERANT, 18 AUGUSTUS 2017 No NATIONAL TREASURY. National Treasury/ Nasionale Tesourie NO AUGUST

GOVERNMENT NOTICE. STAATSKOERANT, 18 AUGUSTUS 2017 No NATIONAL TREASURY. National Treasury/ Nasionale Tesourie NO AUGUST National Treasury/ Nasionale Tesourie 838 Local Government: Municipal Finance Management Act (56/2003): Draft Amendments to Municipal Regulations on Minimum Competency Levels, 2017 41047 GOVERNMENT NOTICE

Nadere informatie

"WAAR STAAN WIJ?..." Internationale BIM ontwikkelingen. 13 October 2015

WAAR STAAN WIJ?... Internationale BIM ontwikkelingen. 13 October 2015 "WAAR STAAN WIJ?..." Internationale BIM ontwikkelingen 13 October 2015 "WAAR STAAN WIJ?..." Internationale BIM ontwikkelingen Inhoud "Waar staan wij?..." De BIM Levels Internationale BIM ontwikkelingen

Nadere informatie

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering.

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering. De L.Net s88sd16-n wordt via één van de L.Net aansluitingen aangesloten op de LocoNet aansluiting van de centrale, bij een Intellibox of Twin-Center is dat de LocoNet-T aansluiting. L.Net s88sd16-n aansluitingen

Nadere informatie

The Control Room of the Future

The Control Room of the Future Even voorstellen: Prodek Automation products Opgericht in 2001 Importeur / distributeur Opleiding / levering / advies / consultancy / dienstverlening Joop de Kwant Directeur Hoe ziet de toekomstige controle

Nadere informatie

Introduction to IBM Cognos Express = BA 4 ALL

Introduction to IBM Cognos Express = BA 4 ALL Introduction to IBM Cognos Express = BA 4 ALL Wilma Fokker, IBM account manager BA Ton Rijkers, Business Project Manager EMI Music IBM Cognos Express Think big. Smart small. Easy to install pre-configured

Nadere informatie

Resultaten Standaardisatie Tafel 2015/16

Resultaten Standaardisatie Tafel 2015/16 Resultaten Standaardisatie Tafel 2015/16 Activiteiten en resultaten Standaardisatie tafel 2015/16 Vergaderingen: 10 sessies (laatste 28 januari 2016) Vele gesprekken en additionele afstemvergaderingen

Nadere informatie

Smart mobility Hoe maakt smart mobility het wegennet futureproof? Emile Oostenbrink en John Boender

Smart mobility Hoe maakt smart mobility het wegennet futureproof? Emile Oostenbrink en John Boender Smart mobility Hoe maakt smart mobility het wegennet futureproof? Emile Oostenbrink en John Boender 16 januari 2019 Programma 1. Welkom 2. Presentatie Smart mobility? 3. Discussie 4. Presentatie Effecten

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to participate in the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Friday, 15 June 2018. This

Nadere informatie

Prof. Dr Ir Eric van Heck (RSM) Dr Marcel van Oosterhout (RSM) Utrecht, 22 Juni 2012

Prof. Dr Ir Eric van Heck (RSM) Dr Marcel van Oosterhout (RSM) Utrecht, 22 Juni 2012 Platform Mobiliteit.NU als Smart Business Network Prof. Dr Ir Eric van Heck (RSM) Dr Marcel van Oosterhout (RSM) Utrecht, 22 Juni 2012 Menu 1. Het platform Mobiliteit.NU als Smart Business Network 2. New

Nadere informatie

LOCAL SMART CITIES & MUNICIPALITIES

LOCAL SMART CITIES & MUNICIPALITIES LOCAL SMART CITIES & MUNICIPALITIES Pieter Ballon, imec-smit, VUB PUBLIC Smart cities are places where information technology is combined with infrastructure, architecture, everyday objects and even our

Nadere informatie

Activant Prophet 21. Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information

Activant Prophet 21. Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information Activant Prophet 21 Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information This class is designed for Customers interested in upgrading to version 12.0 IT staff responsible for the managing of the Prophet 21 system

Nadere informatie

Zelfrijdende Voertuigen

Zelfrijdende Voertuigen Zelfrijdende Voertuigen Wat vragen vooraf Wanneer komen de eerste zelfrijdende voertuigen op de markt? 2020, 2025, 2035, 2050, of later? Wil je zelf een zelfrijdend voertuig hebben? Hoeveel ben je bereid

Nadere informatie

Simme netwerken voor safety en security Martijn Neef TNO Defensie en Veiligheid

Simme netwerken voor safety en security Martijn Neef TNO Defensie en Veiligheid Slim samenwerken met genetwerkte systemen Simme netwerken voor safety en security Martijn Neef TNO Defensie en Veiligheid Martijn Neef Networked Organizations Group Business Unit Information and Operations

Nadere informatie

Chapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn

Chapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn Chapter 4 Understanding Families In this chapter, you will learn Topic 4-1 What Is a Family? In this topic, you will learn about the factors that make the family such an important unit, as well as Roles

Nadere informatie

Feedback WG System Operations 21 November 2012

Feedback WG System Operations 21 November 2012 Feedback WG System Operations 21 November 2012 User Group 06/12/2012 Wim Michiels Content Feedback IGCC Winter action plan Draft ENTSO-E winter outlook 2012 2013 Capaciteit noordgrens Overview of dynamic

Nadere informatie

COST: European cooperation in science and technology. NETLAKE COST Action ES1201

COST: European cooperation in science and technology. NETLAKE COST Action ES1201 Name NETLAKE COST Action ES1201 COST: European cooperation in science and technology DOEL: Onderzoeken en oplossen van internationale vraagstukken MIDDEL: Coördineren en afstemmen van onderzoek middels

Nadere informatie

Open Onderwijs API. De open standaard voor het delen van onderwijs data. 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht

Open Onderwijs API. De open standaard voor het delen van onderwijs data. 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht Open Onderwijs API De open standaard voor het delen van onderwijs data https://www.flickr.com/photos/statefarm/19349203414 23 juni 2016 Frans Ward - SURFnet Architectuurraad - Utrecht Missie Onderwijs

Nadere informatie

CLOUDSTRATEGIE. voor Stedin Netbeheer. v1.0 26/03/2019

CLOUDSTRATEGIE. voor Stedin Netbeheer. v1.0 26/03/2019 CLOUDSTRATEGIE voor Stedin Netbeheer v1.0 26/03/2019 Hoe analyseer je ruim 400 applicaties? Binnen een periode van zes maanden? Leuk u te ontmoeten! koen.vanschijndel@weolcan.eu 0614771300 blog.weolcan.eu

Nadere informatie

International Leiden Leadership Programme

International Leiden Leadership Programme International Leiden Leadership Programme Information Evening 1 November 2016 Universiteit Leiden.. LLP Programme team Menno Mennes Lucille Brakefield Janna van Helden Ratna Lachmansingh Programme Bij

Nadere informatie

Offshore Outsourcing van Infrastructure Management

Offshore Outsourcing van Infrastructure Management Offshore Outsourcing van Infrastructure Management an emerging opportunity dr. Erik Beulen Atos Origin/Tilburg University 1 Agenda Introductie Ontwikkelingen Risicovergelijking Best practices Conclusies

Nadere informatie

Workshop Low Cost High Value Service Delivery Models

Workshop Low Cost High Value Service Delivery Models Workshop Low Cost High Value Service Delivery Models 9 februari 2012 2011 - All rights reserved Noventum Service Management Consultants Ltd. 1 Low Cost High Value Service Delivery Models Low cost delivery

Nadere informatie

HEGRID EIT ICT LABS HEGRID 2013-2014 TNO. Hybrid Energy GRID Management. TNO, Siemens, KIT, Deutsche Telekom, UT, TU/e, VTT, CWI

HEGRID EIT ICT LABS HEGRID 2013-2014 TNO. Hybrid Energy GRID Management. TNO, Siemens, KIT, Deutsche Telekom, UT, TU/e, VTT, CWI HEGRID Hybrid Energy GRID Management EIT ICT LABS HEGRID 2013-2014 TNO TNO, Siemens, KIT, Deutsche Telekom, UT, TU/e, VTT, CWI 1 Doel en verwachte resultaten Doel: realiseren van een Open HybridEnergy

Nadere informatie

Interaction Design for the Semantic Web

Interaction Design for the Semantic Web Interaction Design for the Semantic Web Lynda Hardman http://www.cwi.nl/~lynda/courses/usi08/ CWI, Semantic Media Interfaces Presentation of Google results: text 2 1 Presentation of Google results: image

Nadere informatie

Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go. Peter Vermeij Baerte de Brey

Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go. Peter Vermeij Baerte de Brey Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go Peter Vermeij Baerte de Brey 2 Dutch vision Why invest in electric vehicles? Contributes to the economic position of The Netherlands Energy

Nadere informatie

UNECE/UNESCAP Workshop on. Electronic Trade Documents. Ulaanbaatar, Mongolia, October 2009

UNECE/UNESCAP Workshop on. Electronic Trade Documents. Ulaanbaatar, Mongolia, October 2009 /UNESCAP Workshop on Electronic Trade Documents Ulaanbaatar, Mongolia, October 2009 Presentation Need for digital paper documents Developing Electronic documents for SW Using Digital Paper in Supply Chains

Nadere informatie

PSO bij Ericsson. Loet Pessers Head of HR Netherlands

PSO bij Ericsson. Loet Pessers Head of HR Netherlands PSO bij Ericsson Loet Pessers Head of HR Netherlands AGENDA 1 2 3 4 Introductie van Ericsson PSO bij Ericsson De lokale praktijk En nu verder. PSO within Ericsson Ericsson Internal Ericsson AB 2017 2017-06-07

Nadere informatie

CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN

CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN Mieke Audenaert 2010-2011 1 HISTORY The HRM department or manager was born

Nadere informatie

CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden

CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden Laatst bijgewerkt op 25 november 2008 Nederlandse samenvatting door TIER op 5 juli 2011 Onderwijsondersteunende

Nadere informatie

Welcome bij SURF. Bron: Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA

Welcome bij SURF. Bron:   Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA Welcome bij SURF Bron: http://vimeo.com/20412632 Prof. Dr. Ir. Anwar Osseyran Managing director SURFsara, professor Amsterdam Business School - UvA SURF Toegang tot de best mogelijke ICT faciliteiten coöperatieve

Nadere informatie

Integratie van Due Diligence in bestaande risicomanagementsystemen volgens NPR 9036

Integratie van Due Diligence in bestaande risicomanagementsystemen volgens NPR 9036 Integratie van Due Diligence in bestaande risicomanagementsystemen volgens NPR 9036 NCP contactdag, 19 april 2016 Thamar Zijlstra, Dick Hortensius NEN Milieu en Maatschappij Agenda Achtergrond NPR 9036

Nadere informatie

Continuous testing in DevOps met Test Automation

Continuous testing in DevOps met Test Automation Continuous ing in met Continuous testing in met Marco Jansen van Doorn Tool Consultant 1 is a software development method that emphasizes communication, collaboration, integration, automation, and measurement

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 22 June 2017

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 22 June 2017 www.iuscommune.eu INVITATION Ius Commune Masterclass 22 June 2017 Amsterdam Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to participate in the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers,

Nadere informatie

Ervaringen met begeleiding FTA cursus Deployment of Free Software Systems

Ervaringen met begeleiding FTA cursus Deployment of Free Software Systems Ervaringen met begeleiding FTA cursus Deployment of Free Software Systems Frans Mofers Nederland cursusmateriaal & CAA's alle cursusmateriaal vrij downloadbaar als PDF betalen voor volgen cursus cursussite

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to attend the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Thursday 16 June 2016. During this

Nadere informatie

HOLLAND HIGH TECH 22 SEPTEMBER 2015 RINÉ PELDERS, PROGRAMMA MANAGER AUTOMOTIVE

HOLLAND HIGH TECH 22 SEPTEMBER 2015 RINÉ PELDERS, PROGRAMMA MANAGER AUTOMOTIVE HOLLAND HIGH TECH 22 SEPTEMBER 2015 RINÉ PELDERS, PROGRAMMA MANAGER AUTOMOTIVE TKI PROJECTEN AUTOMOTIVE Grondslag TNO in Automotive Roadmap Omzet in samenwerking en contractonderzoek binnen HTSM Automotive

Nadere informatie

Analyse van ongevallen met automatisch rijdende voertuigen. zullen in de toekomst alle ongevallen te voorkomen?

Analyse van ongevallen met automatisch rijdende voertuigen. zullen in de toekomst alle ongevallen te voorkomen? Analyse van ongevallen met automatisch rijdende voertuigen zullen in de toekomst alle ongevallen te voorkomen? Prof. Dr. Jac Wismans SAFETEQ, Son, The Netherlands Chalmers University of Technology, Göteborg,

Nadere informatie

BE Nanoregistry Annual Public Report

BE Nanoregistry Annual Public Report 1 BE Nanoregistry Annual Public Report Carine Gorrebeeck FPS Health, Food Chain Safety & Environment 2 WHY? The objectives of the registry (a.o.): - Traceability: allow competent authorities to intervene

Nadere informatie

Deelnemersbijeenkomst HiLumi en IPAC

Deelnemersbijeenkomst HiLumi en IPAC Deelnemersbijeenkomst HiLumi en IPAC Toon Verhoeven DIFFER is part of Toon Verhoeven ILO voor ITER en ESS ILO voor ITER voor DIFFER, Eindhoven Dutch Institute for Fundamental Energy Research ILO voor ESS

Nadere informatie

Designing climate proof urban districts

Designing climate proof urban districts Designing climate proof urban districts Presentation for Deltas in Times of Climate Change 2010 Jaap Kortman Laura van der Noort IVAM Maarten van Dongen Witteveen + Bos The Netherlands Presentation What

Nadere informatie

Jaguar Land Rover wijst toekomstige autonome auto s de weg

Jaguar Land Rover wijst toekomstige autonome auto s de weg 24 januari 2019, 08:30 (CET) Jaguar Land Rover wijst toekomstige autonome auto s de weg Jaguar Land Rover heeft een systeem ontwikkeld waarmee autonome auto s andere weggebruikers laten zien wat ze gaan

Nadere informatie

Innovaties in de chronische ziekenzorg 3e voorbeeld van zorginnovatie. Dr. J.J.W. (Hanneke) Molema, Prof. Dr. H.J.M.

Innovaties in de chronische ziekenzorg 3e voorbeeld van zorginnovatie. Dr. J.J.W. (Hanneke) Molema, Prof. Dr. H.J.M. Innovaties in de chronische ziekenzorg 3e voorbeeld van zorginnovatie Dr. J.J.W. (Hanneke) Molema, Prof. Dr. H.J.M. (Bert) Vrijhoef Take home messages: Voor toekomstbestendige chronische zorg zijn innovaties

Nadere informatie

1. CVIS User Acceptance Study (D.DEPN.4.1) 2. CVIS User Survey (D.DEPN.4.1a)

1. CVIS User Acceptance Study (D.DEPN.4.1) 2. CVIS User Survey (D.DEPN.4.1a) Datum review Rapportage in 2010 afgerond Projectnaam CVIS (Cooperative Vehicle-Infrastructure Systems) Looptijd 2005-2010 (?) Programma - Opdrachtgever - Geanalyseerde documenten 1. CVIS User Acceptance

Nadere informatie

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie 2e Risk Event 2019 11 april 2019 The S T R A T E G I C A D V I S O R Ymanagement school of the autonomous University of Antwerp 2 Prof. dr. Hans

Nadere informatie

SAP Exchange Infrastructure. SAP Partner Connectivity Kit Overview

SAP Exchange Infrastructure. SAP Partner Connectivity Kit Overview SAP Exchange Infrastructure SAP Partner Connectivity Kit Overview SAP Partner Connectivity Kit Overview Enablement of smaller companies / subsidiaries to exchange XML documents with their business partner

Nadere informatie

BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS!

BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS! ICT BLIJVEND STRUCTUREEL TEKORT AAN DIGITAL EXPERTS! Persconferentie 4 juni 2013 AXA Brussel Agenda 1. Resultaten van de enquête 2013 over de arbeidsmarkt voor digital experts 2. AXA 3. Actiepunten en

Nadere informatie

University of Groningen Educational value of digital examination

University of Groningen Educational value of digital examination University of Groningen Educational value of digital examination Benefits Digital Examination HANDWRITING CORRECTING 1 2 3 Do you remember the Correcting the essay exams in handwriting from your students

Nadere informatie

VIOS: Veiligheid In en Om School (Safety In and Around Schools)

VIOS: Veiligheid In en Om School (Safety In and Around Schools) VIOS: Veiligheid In en Om School (Safety In and Around Schools) Kim Kranenborg TNO Human Factors P.O Box 23 3769 ZG Soesterberg +31 346 356267 kranenborg@tm.tno.nl Knowledge for business VIOS: Veiligheid

Nadere informatie

SERVICEPROVIDER IN VM (2.0) Mark Grefhorst BD Manager

SERVICEPROVIDER IN VM (2.0) Mark Grefhorst BD Manager SERVICEPROVIDER IN VM (2.0) Mark Grefhorst BD Manager WAT WIJ DOEN Een onafhankelijke leverancier van slimme mobiliteitstechnologie & data op weg naar autonome en gedeelde mobiliteit, het maximale halen

Nadere informatie