Raadsvoorstel inzake het Beleidsplan archeologie oo8- or

Transcriptie

1 gemeente Eindhoven Dienst Maatschappelijke Ontmikkeling Raadsnummer O8. RZ 689. OOI Inboeknummer Beslisdatum B&W Dossiernummer Raadsvoorstel inzake het Beleidsplan archeologie oo8- or Inleiding Vanaf 1999 kent de gemeente Eindhoven een structurele voorziening voor archeologisch onderzoek. Het archeologisch beleidsplan, door uw raad vastgesteld in 1999 vormt nog steeds de basis voor de uitvoering van het archeologisch onderzoek. Sinds 2000 bestaat er samenwerking op het gebied van archeologie met de gemeente Helmond op basis van een dienstverleningsovereenkomst. Vanaf die tijd is er een groot aantal archeologische onderzoeken uitgevoerd. Cultuurhistorie raakt steeds beter verankerd in het gemeentelijk beleid. In het verleden is onder meer "Vitaal Verleden" door uw raad vastgesteld (24 september 2001) en wordt nog steeds gerefereerd aan de "De Koers van cultuurhistorie" uit "Vitaal Verleden" pleit voor een geintegreerde aandacht van cultuurhistorie in het ruimtelijk beleid en werkt dit vooral voor monumentenzorg uit. "De Koers van cultuurhistorie" vraagt aandacht voor de maatschappelijke geschiedenis (waaronder het ontstaan) van de stad. Met het voorgestelde archeologiebeleid dragen wij bij aan de uitgangspunten van beide nota s. Nieuwe ontwikkelingen in het (landelijke) archeologiebeleid: vanaf 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) van kracht. Daarmee is de Monumentenwet 1988 gewijzigd voor wat betreft de archeologie. Belangrijkste uitgangspunten zijn: o gemeenten hebben op grond van deze wet meer verantwoordelijkheid op het gebied van de archeologische monumentenzorg. Dat betekent ook dat het beleid met betrekking tot de archeologische monumentenzorg helder moet zijn voor eenieder die er mee te maken krijgt; o het archeologiebeleid moet worden ingebed in de ruimtelijke ordening. Hiermee implementeert Nederland de uitgangspunten van het Verdrag van Malta; vooruitlopend op de nieuwe wet is de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) ingevoerd. De KNA beschrijft archeologische werkprocessen en stelt eisen aan de kwaliteit van de uitvoering van archeologisch onderzoek. De werkwijzen

2 Raadsnummer van bureau Archeologie dienen op grond van de KNA te worden aangescherpt en geformaliseerd. Het is dus van belang de uitgangspunten voor een gemeentelijk archeologiebeleid opnieuw af te wegen en vast te leggen. In samenwerking met de gemeente Helmond is een nieuw beleidsplan geschreven, dat de basis voor de uitvoering van het archeologisch beleid in beide gemeenten vormt. Belangrijke uitgangspunten van het beleidsplan zijn: het voortzetten en versterken van de bestaande autonome positie op het gebied van archeologie. Dit betekent dat archeologische waarden serieus worden meegewogen in besluiten over ruimtelijke ontwikkeling en dat wij een bureau Archeologie in stand willen houden dat naast de wettelijke taken ook archeologisch onderzoek uitvoert en aandacht heeft voor het creeren van maatschappelijk draagvlak. Deze uitgangspunten passen binnen het kader van de nieuwe wet- en regelgeving en sluiten aan bij het huidige beleid van de gemeente Eindhoven. Het beleidsplan vormt de basis voor een voortzetting van de samenwerking met de gemeente Helmond. De bestaande dienstverleningsovereenkomst is niet toegerust op de nieuwe wet- en regelgeving, wij willen de samenwerking voor de periode vastleggen in een overeenkomst op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Daarmee wordt voldaan aan de eis die de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) stelt aan een gezamenlijke opgravingsvergunning. Doelstelling Met het voeren van een helder archeologiebeleid voldoet de gemeente aan haar wettelijke taak. Archeologische waarden maken een geintegreerd onderdeel uit van Raadsprogramma 8.7 Ruimtelijke Kwaliteit: Archeologie speelt een rol in de kaders die voor strategische gebieden in de stad zijn opgesteld. Van structuurvisie en bestemmingsplannen tot aan het verlenen van een vergunning worden archeologische waarden als onderdeel van de cultuurhistorie meegewogen in de besluitvorming. De resultaten van archeologisch onderzoek dragen bij aan Raadsprogramma 4.5 Culturele basisinfrastructuur, waar binnen het beleid op het gebied van cultuurhistorie onder meer gestreefd wordt naar het zichtbaar maken van de ontstaansgeschiedenis van de stad en ontwikkelingen in de middeleeuwen. Voorstel 1 In te stemmen met de volgende onderdelen uit het Beleidsplan archeologie : a de cultuurhistorische waardenkaart te wijzigen door in de gebieden met een archeologische waarde en/of -verwachting onderscheid aan te brengen tussen: i beschermde archeologische monumenten;

3 Raadsnummer ii gebieden met een archeologische waarde; iii gebieden met hoge archeologische verwachting; iv gebieden met middelhoge archeologische verwachting; v gebieden met lage archeologische verwachting of geen archeologische waarde; b archeologisch onderzoek waarbij de gemeente Eindhoven opdrachtgever is uit te laten voeren onder bevoegdheid van het bureau Archeologie; c aanvullende taken op het gebied van de inzet van vrijwilligers uit te blijven voeren; d aanvullende taken met betrekking tot bevordering maatschappelijk draagvlak uit te blijven voeren; 2 in te stemmen met het voortzetten van de samenwerking met de gemeente Helmond voor de periode van 1 november 2008 tot 1 november 2012 op basis van een samenwerkingsovereenkomst op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Argumenten 1.1 Het beleidsplan vormt de basis voor de uitvoering van het beleid op het gebied van archeologie voor de periode Als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving zal er, meer dan in het verleden, sprake zijn van archeologisch onderzoek, voorafgaand aan een ruimtelijke ingreep. Bovendien worden aan de werkwijze hogere eisen gesteld. Met het nieuwe beleidsplan worden bestaande werkwijzen waar nodig aangepast, geformaliseerd en ingepast in procedures voor ruimtelijke ordening. De belangrijkste keuzes in het beleidsplan zijn: 1 de cultuurhistorische waardenkaart te wijzigen door in de gebieden met een archeologische waarde en/of -verwachting onderscheid aan te brengen tussen: a beschermde archeologische monumenten; b gebieden met een archeologische waarde; c gebieden met een hoge archeologische verwachting; d gebieden met een middelhoge archeologische verwachting; e gebieden met een lage archeologische verwachting of zonder archeologische waarde. Wij volgen hiermee richtlijnen van de Provincie Noord-Brabant en algemeen aanvaarde uitgangspunten in de wereld van de archeologie. Door deze waarden op te nemen in bestemmingsplannen en -voorschriften is het mogelijk gericht de verplichting van behoud van archeologische waarden of archeologisch onderzoek op te leggen; 2 archeologisch onderzoek waarbij de gemeente Eindhoven opdrachtgever is uit te laten voeren onder bevoegdheid van het bureau Archeologie. Hierdoor is er meer grip op inhoud, kwaliteit, planning en kosten van het archeologisch onderzoek;

4 Raadsnummer 3 aanvullende taken op het gebied van de inzet van vrijwilligers uit te blijven voeren; 4 aanvullende taken met betrekking tot bevordering maatschappelijk draagvlak uit te blijven voeren. 2.1 Samenwerking bevordert een efficiente werkwijze. Door de uitvoering gezamenlijk met de gemeente Helmond op te pakken denken wij ook in de toekomst efficienter te kunnen werken. Inhoudelijke kennis kan worden uitgewisseld en een belangrijk deel van de overhead (huisvesting, depot) wordt gedeeld. Dit bespaart kosten. Het beleidsplan is in nauw overleg met de gemeente Helmond tot stand gekomen. Deze gemeente heeft aangegeven ook in de uitvoering van het beleidsplan samen te willen werken en zal dit door haar gemeenteraad laten bekrachtigen. De RACM stelt als voorwaarde voor het behouden van een gezamenlijke opgravingsvergunning dat een overeenkomst tussen beide gemeenten op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen wordt afgesloten. Kanttekeningen 1.1 Uitvoering van het voorliggende beleidsplanis afhankelijk van extra middelen ui t de Kadernota en cofi nanci eri ng door de gemeente Helmond. Over de Kadernota wordt op 28 oktober 2008 door uw raad een besluit genomen. De gemeenteraad van Helmond zal eveneens in oktober een besluit nemen over het Beleidsplan archeologie en de financiering van het aandeel van Helmond daarin. Nadat besluitvorming heeft plaatsgevonden zal een dossier met betrekking tot de nadere uitwerking van de uitvoering van het beleidsplan worden voorgelegd. Kosten Voor de uitvoering van het archeologiebeleid is een budget van ,ÃćâĆňâĂİ nodig. Deze kosten zijn te verdelen in: structurele kosten voor de uitvoering van wettelijke taken en aanvullend gemeentelijk archeologiebeleid op het gebied van wetenschap, communicatie, educatie en inzet van vrijwilligers. Tot deze kosten worden formatie (zowel van het bureau Archeologie als van medewerkers van de sector Vergunningen, Toezicht en Handhaving) en huisvesting gerekend; incidentele kosten voor de uitvoering van opgravingen. Deze kosten worden in principe geheel verhaald op de projectbegroting van de desbetreffende ruimtelijke ontwikkeling; compensatie. Bij strikte toepassing van het veroorzakerprincipe kunnen zich situaties voordoen die politiek of maatschappelijk onwenselijk zijn. Uit oogpunt van het maatschappelijk belang van het archeologisch onderzoek en solidariteit met de

5 Raadsnummer initiatiefnemer van een ruimtelijke ingreep wil de gemeente in specifieke gevallen tegemoetkomen in de kosten van het archeologisch onderzoek. Op deze wijze wordt voorkomen dat een archeologisch onderzoek in gevaar komt of dat een bouwproject vertraging oploopt. De wijze waarop deze compensatie gestalte krijgt wordt nader uitgewerkt, mede in relatie tot de nieuwe Grondexploitatiewet. De dekking van deze kosten is als volgt opgebouwd: bestaande middelen gemeente Eindhoven ,ÃćâĆňâĂİ bijdrage gemeente Helmond ,ÃćâĆňâĂİ claim Kadernota ,ÃćâĆňâĂİ De bestaande middelen en een bijdrage van de gemeente Helmond zijn tot nu toe ingezet voor de uitvoering van een archeologiebeleid dat inhoudelijk op hoofdlijnen overeenstemt met het voorgestelde beleid. De nieuwe wet en Kwaliteitsnorm Nederlands Archeologie stellen echter zwaardere eisen aan professionaliteit en afstemming met de ruimtelijke ordening. Dit betekent dat de kosten toenemen. Daarom is in de Kadernota een aanvullend bedrag opgenomen. Met de gemeente Helmond is overeenstemming bereikt dat de kosten behorend bij de wettelijke taken in een verhouding Eindhoven 60a/o ÃćâĆňâĂİ Helmond 40a/o worden verdeeld. Daarbij is gekeken naar aard en omvang van de beide gemeenten en ervaring uit het verleden. Communicatie Het beleidsplan is in samenwerking met vertegenwoordigers van de gemeente Helmond tot stand gekomen. Het conceptbeleidsplan is voorgelegd aan de monumentencommissie. De opmerkingen van deze commissie hadden vooral betrekking op de verankering van archeologie binnen het bestaande beleid en het proces om tot een goede en onafhankelijke afweging van de archeologische waarden te komen. In het beleidsplan hebben wij daar aandacht aan gegeven. In de uitvoering zal steeds afstemming met de trajecten op het gebied van de ruimtelijke ordening gerealiseerd worden. Het conceptbeleidsplan is gepresenteerd aan betrokken organisaties. Hun reacties zullen worden meegenomen in de uitvoering van het beleidsplan. Planning en uitvoering De bestaande werkwijze van het bureau Archeologie komt op hoofdlijnen overeen met de intenties van het Verdrag van Malta en de uitwerking daarvan in de Monumentenwet Vooruitlopend op de invoering van deze wet is medio 2007 gestart met de implementatie van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie in de organisatie en werkwijze van het bureau Archeologie.

6 Raadsnummer Na besluitvorming over het Beleidsplan wordt de werkwijze verder geformaliseerd en inzichtelijk gemaakt in relatie tot de reguliere processen op het gebied van de ruimtelijke ordening. Ook zullen, in overeenstemming met de door de monumentencommissie gemaakte opmerkingen, in de verdere uitwerking duidelijke afspraken gemaakt worden over: ÃćâĆňâĂİ een scheiding van verantwoordelijkheden (per project) tussen enerzijds het opstellen van het archeologisch programma van eisen en de toetsing hiervan en anderzijds de feitelijke uitvoering van de opgraving; ÃćâĆňâĂİ een set van inhoudelijke kriteria op basis waarvan de keuzen voor onderzoek en/of behoud worden gemaakt; ÃćâĆňâĂİ werkafspraken over de rol van de cie Ruimtelijke Kwaliteit in relatie tot archeologische werkzaamheden. De overeenkomst met de gemeente Helmond loopt per 1 november 2008 af. Een nieuwe overeenkomst kan, na goedkeuring door uw raad, direct aansluitend ingaan. Evaluatie Medio 2010 zullen wij de uitvoering van het beleidsplan en de samenwerking met de gemeente Helmond evalueren. Bijlage(n) Als bijlage(n) bij dit voorstel behoren: Beleidsplan archeologie ; Samenwerkingsovereenkomst Eindhoven-Helmond. De bijlagen worden meegestuurd. Een ontwerpraadsbesluit bieden wij u hierbij ter vaststelling aan. Burgemeester en wethouders van Eindhoven, A. Brunninkhuis, secretaris.

7 Raadsnummer Onteer praadsbeslui t De raad van de gemeente Eindhoven; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders van ; besluit: 1 in te stemmen met de volgende onderdelen uit het Beleidsplan archeologie : a de cultuurhistorische waardenkaart te wijzigen door in de gebieden met een archeologische waarde en/of -verwachting onderscheid aan te brengen tussen: i beschermde archeologische monumenten; ii gebieden met een archeologische waarde; iii gebieden met hoge archeologische verwachting; iv gebieden met middelhoge archeologische verwachting; v gebieden met lage archeologische verwachting of geen archeologische waarde; b archeologisch onderzoek waarbij de gemeente Eindhoven opdrachtgever is uit te laten voeren onder bevoegdheid van het bureau Archeologie; c aanvullende taken op het gebied van de inzet van vrijwilligers uit te blijven voeren; d aanvullende taken met betrekking tot bevordering maatschappelijk draagvlak uit te blijven voeren; 2 in te stemmen met het voortzetten van de samenwerking met de gemeente Helmond voor de periode van 1 november 2008 tot 1 november 2012 op basis van een samenwerkingsovereenkomst op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Aldus vastgesteld in de openbare vergadering van, voorzitter., griffier. k<

8 BdeidsplanVersieDossier 1 1 I Concept Beleidsplan Archeologie Eindhoven en Helmond inhoud 1. Inleiding 2. Wettelijk kader 2,1 Rijk 2.2 Provincie 2.3 Gemeente 3. Historische karakteristiek 4. Archeologie in Eindhoven en Helmond 5, Gemeentelijke taken en keuzes 5.1 Wettelijke taken 5,2 Aanvullende taken 6. Organisatie 7. Financien 6ijlagen Archeologische waardenkaarten Eindhoven en Helmond met beschrijvingen afzonderlijke gebieden, 2. Samenwerkingsovereenkomst Eindhoven ÃćâĆňâĂİ Helmond, 3. Begrippenlijst. 1. Inleiding Alle archeologische overblijfselen samen vormen het bodemarchief. Het bodemarchief is onderdeei van het landschappelijk en (steden) bouwkundig erfgoed, Archeologische vondsten maken ciit erfgoed zichtbaar, Het bodemarchief vormt een belangrijke bron van informatie over de geschiedenis van de stad en Is een bron van inspiratie voor het zichtbaar maken daarvan. Het zichtbaar maken van de resultaten van archeologisch onderzoek laat inwoners van en bezoekers aan de stad de identiteit van de stad beter begrijpen. Kennis van het heden gaat gepaard met waardering voor het verleden en draagt uiteindelijk bij aan meer respect voor de omgeving, Door de rijksoverheid zijn de laatste jaren verschillende initiatieven genomen om de archeologie ais onderdeel van de cultuurhistorie meer onder de aandacht te brengen. Een voorbeeld hiervan is de Nota Belvedere uit 1999, waarin het belang van de cultuurhistorie als inspiratiebron voor de ruimtelijke ordening wordt onderstreept. Dit heeft stimulerend gewerkt voor lokaal beleid. Zo pleit ook de Eindhovense nota Vitaal Verleden" (vastgesteld in 2001) voor een geintegreerde aandacht van cultuurhistorie in het ruimtelijk beleid om zo de historische ontwikkeling van de stad herkenbaar te houden ter versterking van de identiteit. Voor de archeologie is de nieuwe Wet op de Archeologische monumentenzorg (Wamz), die op 1 september 2007 in werking is getreden van grote betekenis. De Wamz is een herziening en uitbreiding van de Monumentenwet Aanleiding voor deze wet is de ondertekening van het Europese Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed, kortweg Het Verdrag van Nlalta (ook wel aangeduid als het Verdrag van Vaietta) in 1992, De belangrijkste uitgangspunten van dit verdrag zijn: archeologische resten moeten zoveel mogelijk in de bodem ( in situ ) bewaard blijven archeologische waarden moeten worden meegewogen in plannen voor ruimtelijke inrichting initiatiefnemers van bodemverstorende activiteiten kunnen worden verplicht de kosten van archeologisch onderzoek te dragen ( de verstoorder betaalt )

9 BeieidsplanVersieDossier 1 1) Het aantal ruimtelijke ingrepen in de gemeenten Eindhoven en Helmond zal, evenals in de afgelopen decennia, ook de komende jaren groot zijn, Voor een deel gebeuren deze ingrepen in gebieden met bekende archeologische waarden of gebieden waar archeologische verwachtingen voor bestaan. Ingevolge de Wamz zijn gemeenten verantwoordelijk voor het archeologisch erfgoed, zij moeten keuzes maken hoe met de archeologische waarden om te gaan en op welke wijze dit ingepast wordt in het ruimtelijk beleid. Om inzichtelijk te maken hoe daar mee om wordt gegaan is dit beleidsplan geschreven. Daarbij wordt de bestaande werkwijze op het gebied van archeologie in de gemeente voor een belangrijk deel voortgezet. Deze werkwijze wordt waar nodig geformaliseerd en waar gewenst uitgebreid om recht te doen aan zowel het bestaande gemeentelijk beleid als de nieuwe wet- en regelgeving, Sinds oktober 2000 hebben de gemeenten Eindhoven en Helmond een gezamenlijke archeologische voorziening die gebaseerd is op een dienstverleningsovereenkomst. Deze dienstverleningsovereenkomst is niet toegerust op de regelgeving zoals die in de Wamz is vastgelegd ten aanzien van lokaal archeologiebeleid en verliest daarmee bestaa ns recht. Beide gemeenten onderkennen dit en hebben de intentie uitgesproken een nieuwe samenwerkingsovereenkomst voor wat betreft de archeologie af te sluiten om zo onder het regime van de nieuwe wetgeving de samenwerking in een nieuwe vorm, voor de duur van dit beleidsplan, voort te zetten. In dit kader is in grote mate afstemming bereikt op het gebied van beleid, organisatie en uitvoering. Op sommige terreinen maken de gemeenten echter eigen keuzes, dit wordt dan duidelijk vermeld, Overal waar in dit beleldsplan verder wordt gesproken van de gemeente zijn zowel Helmond als Eindhoven bedoeld. Voor dit beleidsplan hebben wij gebruik gemaakt van het concept Voorbeeldbeleidsplan Gemeentelijke Archeologische Monumentenzorg zoals dat is opgesteld in opdracht van het Convent van Gemeentelijke Archeologen (CGA) en de handreiking voor de gemeentelijke archeologische monumentenzorg (AMZ) van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Deel I inhoud (theorie) 2. Wettelijk en beleidsmatig kader 2.1 Rijk per 1 september 2007 is de Monumentenwet 1988 met betrekking tot de archeologische monumentenzorg drastisch gewijzigd door middel van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz), Daarmee zijn de uitgangspunten van het Verdrag van Malta ln landelijke wetgeving vertaald. In de Wamz is de zorg voor de archeologische waarden een gedeelde verantwoordelijkheid van alle overheden en burgers. Dit betekent: e Archeologische waarden worden zoveel mogelijk in de bodem ( in situ ) behouden en (planologisch) beschermd; alleen als behoud in situ niet mogelijk is (er is een concrete bedreiging bijvoorbeeld in de vorm van bouwactivlteiten) worden archeologische resten veiliggestetd door behoud ex situ (doorgaans door middel van opgraving); de beslissing daarover is in de meeste gevallen een gemeentelijke verantwoordelijkheid; initiatiefnemers van boderningrepen kunnen Anancieel verantwoordelijk worden gesteld voor archeologisch onderzoek (het de veroorzaker betaalt principe ); de veroorzaker mag voor de uitvoering van noodzakelijke archeologische werkzaamheden zelf een keuze maken uit erkende aanbieders op de archeologische markt. De Wamz, maar ook de herziening van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (per 1 juli 2008) zorgen ervoor dat archeologische waarden van meet af aan gerntegreerd worden in de systematiek van de ruimtelijke ordening in Nederland. Door de inpassing van archeologie in de procedures van ruimtelijke ordening is de verantwoordelijkheid van gemeenten toegenomen,

10 MeidsplanVecsieDossier In het verleden was archeologie vooral een zaak van wetenschappers en de rijksoverheid. De achterliggende gedachte daarbij was dat het gemeenschappelijk belang dat aan het archeologisch erfgoed werd toegekend, alleen veilig kon worden gesteld door het in overheidshanden te laten. Met de nieuwe wet is daarvan afgestapt, De uitvoering van archeologisch onderzoek kan door een opdrachtgever aan commerciele partijen gegund worden. Enerzijds vroeg het groeiend aantal ruimtelijke ingrepen en daarmee gepaard gaande verstoring van archeologische gebieden om een andere aanpak. Anderzijds past dit in veranderde opvattingen omtrent verantwoordelijkheden van overheid en rnarktpartijen. Om de kwaliteit van het archeologisch onderzoek te garanderen is de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie(KNA) ingevoerd. Op rijksniveau zijn de volgende organisaties actief: de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM). Deze instantie is bevoegd tot het afgeven van een opgravingsvergunning; de Erfgoedinspectie met ais belangrijkste taak op het gebied van de archeologie: het toezicht houden op de kwaliteit van de uitvoering van archeologisch onderzoek Provincie Met de invoering van de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening is de rol van de provincie veranderd. De bevoegdheid van Gedeputeerde Staten (GS) om gemeentelijke bestemmingsplannen goed te keuren vervalt. GS hebben daarom in de toekomst minder invloed op onder meer het archeologisch beleid (zoals het benoemen van archeologische verwachtingsgebieden of het aangeven van plaatsen voor behoud van archeologische waarden in situ) van gemeenten. De provincie heeft wel andere instrumenten gekregen om haar ruimtelijk beleid zoals vastgelegd in de provinciale structuurvi sic(s) te laten doorwerken naar gemeenten. Zo zal ze een verordening op gaan stellen en fungeert ze in het nieuwe bestel nog wel als bevoegd gezag als het gaat om het afgeven van ontgrondingsvergunningen en tevens bij veel Milieueffectrapportages, In genoemde situaties kan de provincie aan initiatiefnemers eisen stellen, of voorschriften verbinden aan de te verlenen vergunning of het te nemen besluit. Ook heeft de provincie, in het kader van de Wamz nog wel de bevoegdheid archeologische attentiegebieden aan te wijzen voor zover gemeenten zelf deze gebieden onvoldoende opgenomen hebben in hun bestemmingsplannen. De provincie Noord-Brabant wil bij voorkeur in overleg met gemeenten over de wijze waarop archeologie ln bestemmingsplannen geborgd wordt en pleit voor de provinciale Cultuurhistorische Waardenkaart als uitgangspunt, Daarmee wil de provincie meer regie vooraf in plaats van toetsing achteraf. De provincie vervult ook een belangrijke rol bij het archiveren en bewaren van archeologische vondsten. Krachtens de wet is de provincie de eerst verantwoordelijke voor behoud ex situ (in het depot). Gemeenten kunnen, met instemming van de provincie, een eigen gemeentelijk depot behouden. 2.3 Gemeente Bovengeschetste nieuwe wet- en regelgevlng heeft grote consequenties voor gemeenten. Waar in het verleden de rijksdienst een belangrijke rol op het gebied van vergunningverlening en toezichthouding had, wordt archeologie nu primair een gemeentelijke verantwoordelijkheid waarbij de gemeente binnen de kaders van het rijks- en provinciaal beleid de vrijheid heeft eigen beleid te ontwikkelen. Overigens blijft het rijk (afdeling archeologie van de Erfgoedinspectie) verantwoordelijk voor het toezicht op de uitvoering van archeologische werkzaamheden die onder de opgravingsvergunning vallen. Vervolgens is de gemeente voor belanghebbenden aanspreekbaar op dit beleid en de gevolgen daarvan. Daarom moeten de keuzes en de daaruit voortvloeiende gevolgen helder zijn voor een ieder die betrokken is bij ruimtelijke ingrepen waar archeologische waarden een rol spelen. Dit betekent dat de gemeente:

11 BeleidsplanVersieDossier een formeel en transparant afwegingskader moet creãńren, op basis waarvan archeologische waarden in de gemeentelijke besluitvorming over ruimtelijke plannen kunnen worden meegewogen; archeologiebeleid en ruimteiijke ordening op elkaar moet afstemmen; vroegtijdig inzichtelijk maakt wat bij de uitvoering van het beleid de procedurele en financiãńle consequenties zijn voor alle betrokken partijen; Maar ook dat de gemeente: in de uitvoering van het archeologisch onderzoek een belangrijke rol speelt: de gemeente moet in haar hoedanigheid van bevoegd gezag toezien op de kwaliteit van de uitvoering van archeologische werkzaamheden zorg draagt voor een verantwoorde verwerking van de resultaten van het archeologisch onderzoek, Uitvoering van een goed archeologiebeleid ligt dus voor een belangrijk deel verankerd in wettelijke taken. Echter, ook bestaand gemeentelijk beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, monumentenzorg en cultuurhistorie biedt kaders voor de uitvoering van het archeologiebeleid, zoals in Eindhoven de nota "Vitaal Verleden" en cultuurhistorische waardenkaart, Voor de uitvoering van het archeologiebeleid staan ons verschillende instrumenten ter beschikking, Deze instrumenten worden in hoofdstuk 5 verder beschreven. 3. Historische karakteristiek Eindhoven en Helmond laten zich nu vooral zien als moderne steden waarin met name de 19 en 20 eeuw zichtbare sporen hebben nagelaten in bebouwing en infrastructuur. De stichting van beide steden gaat terug tot het hertogdom Brabant. Op basis van archeologische gegevens kan deze stichting omstreeks 1225 worden gedateerd. Eindhoven kreeg in 1232 stadsrechten, in Helmond ontbreekt een formele stadsrechtverlening, Op grond van landschappelijke, historische en archeologische gegevens kan worden gesteld dat beide steden zowel inhoudelijk, economisch als voor wat betreft omvang veel op elkaar leken. Beide steden zijn gesticht in de onmiddellijke nabijheid van een reeds bestaand, uit de 12 eeuw daterend kasteel. In Eindhoven was dat het motte-kasteel Ten Hage, in Helmond het houten kasteel het Oude Huys, De huidige gemeenten Eindhoven en Helmond zijn veel groter dan de oorspronkelijke middeleeuwse stadskernen, Binnen de huidige gemeentegrenzen bevonden zich ook andere (laat)middeleeuwse woonplaatsen, zoals verschillende dorpskernen, tientallen buurtschappen en losse hoeven en een aantal kastelen en kloosters. De terreinen waar deze woonplaatsen zich bevonden, hebben een archeologische ondergrond. Op een aantal plaatsen is het bodemarchief gedurende de afgelopen decennia door bebouwing geheel of grotendeels verdwenen, op andere plaatsen kunnen zich nog resten van deze vroegere bewoning in de bodem bevinden. Kenmerkend voor de regio Eindhoven- Helmond is het nagenoeg ontbreken van schriftelijke bronnen over het ontstaan en de vroegste geschiedenis van middeleeuwse nederzettingen. Dit geldt ook voor de stadskernen van Eindhoven en Helmond. De archeologische ondergrond vormt daardoor een bijzonder belangrijke bron van informatie over de bewoningsgeschiedenis van beide gemeenten. De bewoningsgeschiedenis gaat echter veel verder terug, Van enkele honderden plaatsen in Eindhoven en Helmond zijn archeologische vondsten bekend die dateren uit alle perioden van de prehistorie, de Romeinse tijd en de vroege en volle middeleeuwen. Bijna alle archeologische vindplaatsen liggen op de zogenaamde dekzandruggen, die hier gedurende de laatste ijstijd zijn afgezet. Maar ook elders in het landschap bevinden zich in archeologisch opzicht relevante terreinen, zoals met name de beekdalen van de Aa en de Dommel, In deze beekdalen zijn onder andere voorwerpen gevonden die in verband gebracht kunnen worden met voorchristelijke rituelen. Op basis van wetenschappelijk archeologisch onderzoek kan de historische karakteristiek verder verfijnd worden. De kennis van de geschiedenis van de stad groeit. Door deze kennis uit te dragen en zichtbaar te maken draagt ze bij aan een breder gedragen waardering voor de identiteit van de stad.

12 BeleidsplanVetsieDossier Archeelegie in EindhOven er) HelmOnd 4.l Tot 2008 in de loop van de vorige eeuw zijn zowel in Eindhoven als in Heimond veel bouwactiviteiten uitgevoerd. Hierdoor heeft het oorspronkelijke landschap een ware metamorfose ondergaan. Het vroegere landelijke gebied is op veel plaatsen bebouwd met woonwijken en bedrijventerreinen en in de middeleeuwse stadskernen is veel gesloopt en opnieuw gebouwd. Tijdens deze werkzaamheden is naar schatting driekwart van het bodemarchief ongezien, ongedocumenteerd en definitief verdwenen. Pas sinds 1980 (in Helmond) en 1985 {in Eindhoven) wordt de erosie van het bodemarchief voorafgegaan door professioneel archeologisch onderzoek, Aanvankelijk werd dat onderzoek incidenteel uitgevoerd door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (thans Rijksdienst voor Archeologie, Cuituurlandschap en Monumenten) en de Universiteit van Amsterdam. Daarbij kon vrijwel steeds gerekend worden op een grote inzet van vrijwilligers, die van oudsher een onmisbare rol spelen, ook in het zelfstandig uitvoeren van tientallen kleinschalige opgravingen. Sinds 1987 (in Helmond) en 1989 (in Eindhoven) hebben beide gemeenten een eigen archeoloog in dienst. Sinds 1992 is dat structureel. Sindsdien zijn vele tientallen hectaren bodemarchief middels opg ravingen in kaart gebracht. De prioriteit heeft in deze periode vooral gelegen bij het opgraven (veldwerk). Mede daardoor ontbreekt het nog aan een samenhangend overzicht van de resultaten van het archeologisch onderzoek. Ook is, met name in de gemeente Eindhoven, structureei aan pubiieksvoorlichting (tentoonstellingen, rondleidingen, persvoorlichting) gedaan waardoor bij de inwoners het besef is gegroeid dat ze in een gebied wonen met een rijke (voor)geschiedenis, Zowel in Eindhoven als in Helmond zullen de komende jaren op vele plaatsen grootschalige en kleinschalige ruimtelijke ingrepen plaatsvinden, Vaak zal de gemeente zelf initiatiefnemer van deze ingrepen zijn, zoals bijvoorbeeld in het noorden van Eindhoven bij de projecten Castili5(aan, Bokt en Esp en in Helmond bij de tweede fase Brandevoort. Bij een aantal, veelal relatief kleinschalige, projecten hebben we te maken met particuliere initiatiefnemers. Voor een deel vinden deze ingrepen plaats in gebieden met archeologische waarden. Daar zal dus, voorafgaand aan de ingreep een afweging gemaakt moeten worden of, en zo ja in welke mate, archeologisch onderzoek gewenst is. Vervolgens moet ook in een zo vroeg mogelijk stadium aangegeven worden wat de omvang van het onderzoek is, hoe het uitgevoerd wordt en hoe we met de resultaten van het onderzoek om willen gaan, Afhankelijk van de geconstateerde archeologische waarden en afweging van deze waarden ten opzichte van andere belangen, kan dit varieren van het behoud van de archeologische ondergrond in situ tot het zichtbaar maken van archeologische resten in de nieuwe situatie of enkel het onderzoeken van het bodemarchief en documenteren van de vondsten, Concluderend is te steilen dat er nog voor een reeks van jaren intensief archeologisch onderzoek noodzakelijk is. 5. Gemeer) telijke taken en keuzes S.l Wettelijke taken Archeologie is met de invoering van de Wa mz primair een verantwoordelijkheid van de gemeente geworden. Op grond van deze wet moet de gemeente ervoor zorgen dat in bestemmingsplannen rekening wordt gehouden met archeologische waarden en verwachtingen (art. 38a Monumentenwet). De mate waarin met de archeologische waarden rekening wordt gehouden is een gemeentelijke keuze waarbij rijk en provincie er op toe zien dat dit zorgvuldig gebeurt, Voor de uitvoering van deze taken beschikt een gemeente over de volgende mogelijkheden:

13 BeleidsplanVersieDossier l. om inzichtelijk te maken waar op het gemeentelijk grondgebied archeologische waarden en verwachtingen aanwezig zijn wordt een gemeentelijke archeologische waardenkaart opgesteld; 2. om te regelen dat deze waarden en verwachtingen een afwegingsgrond zijn bij ruimteiijke ontwikkelingen kan de gemeente in het bestemmingsplan bepalingen opnemen waarbij bouwmogelijkheden afhankelijk worden gemaakt van vergunningen en vrijstellingen; 3 de gemeente toetst aanvragen van bouw; sloop- en aanleg vergunningen en van vrijstellingen, op archeologische waarden (met het bestemmingsplan en verordening als grondslag), eventueel na advies van de commissie Ruimtelijke Kwaliteit/ Monumentencommissie over behoud; 4. de gemeente stelt richtlijnen op of schrijft een Programma van Eisen {PvE) voor archeologisch onderzoek. Uitgangspunten daarbij zijn de eisen zoals vastgelegd in de vigerende versie van de KNA. S, tenslotte ziet de gemeente er op toe dat alle archeologische onderzoeken en producten voldoen aan de eisen, Ad. 1a. Gemeenteli ke archeolo ische waardenkaart. Basis voor het beleid is de archeologische waardenkaart van de gemeente waarop aangegeven is waar archeologische resten in de bodem aanwezig zijn of verwacht worden. Het benoemen van deze gebieden is aan de gemeente zelf, Daarbij sluit ze zoveel mogelijk aan bij het beleid van rijk en provincie. In Eindhoven maakt deze kaart deel uit van de cultuurhistorische waardenkaart (door de raad vastgesteld op 18 maart 2008). Deze kaart wordt middels een parapiubestemmingsplan geborgd, Voor de gemeente Helmond is een aparte kaart vervaardigd welke in die gemeente gefaseerd in bestemmingsplannen wordt vertaald. Een gemeente kan er voor kiezen binnen de op de archeologische waardenkaart aangegeven gebieden onderscheid in archeologische waarden en verwachtingen aan te geven en daar ook verschillende consequenties aan te verbinden. De consequenties van het aangeven van archeologische waarden en verwachtingen voor initiatiefnemers van ruimtelijke ingrepen kunnen groot zijn. immers, ingrepen in deze gebieden kunnen aan beperkingen en specifieke voorschriften onderhevig zijn. Daarom wordt voor een heldere differentiatie gekozen waarbij wij aansluiten bij richtlijnen van de provincie Noord-Brabant en landelijk binnen de wereld van de archeologie algemeen aanvaarde uitgangspunten. Per soort gebied wordt in het bestemmingsplan vastgelegd welke gevolgen de gemeente verbindt aan de aanwezigheid van archeologische waarden of verwachtingen bij geplande bouwactiviteiten of andere bodernverstorende activiteiten. In de nieuwe situatie wordt binnen de gebieden op de archeologische waardenkaart onderscheid gemaakt in verschillende categorieen, waarbij per categorie de voorgestelde consequenties zijn aangegeven, De wet geeft aan dat voor projecten met een oppervlakte kleiner dan 100 m2 geen vergunning verplicht wordt gesteld, De gemeenteraad kan daar, op grond van autonome overwegingen van af wijken. Scenario 1 gaat uit van een onderscheid in 5 afzonderlijke gebieden waarbij in bepaalde gevallen ook voor ingrepen, kleiner dan 100 rn2 een archeologisch onderzoek wordt vereist, Dit om elk risico op vernietiging van archeologische sporen en vondsten uit te sluiten, Scenario 2 gaat uit van een onderscheid in 4 afzonderlijke gebieden. Als ondergrens voor een vergunningplichtige ingreep wordt uitgegaan van 100 m2. Hierdoor worden initiatiefnemers van kleine ingrepen ontzien. Scenario 1: Archeologisch rijksmonument, archeologisch gemeentelijk monument Terrein dat rijks- of gemeentelijke bescherming heeft wegens daar aanwezige monumenten (zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde op landelijk of gemeentelijk niveau). Rijksbescherming is vastgelegd in de wet (art. 3 Monumentenwet), Archeologische rijksrnonumenten komen in Eindhoven en Helmond niet voor. Archeologische resten die van wezenlijke betekenis zijn voor het lokale cultuurhistorische erfgoed, kunnen aangewezen worden als beschermd gemeentelijk monument. Zowel de

14 BeleidsphnVexsieDossiex S monumentenverordening Helmond 2005" als de monumentenverordening Eindhoven 2006 voorzien in een mogelijkheid tot aanwijzing van beschermde gemeentelijke archeologische monumenten. Van deze bevoegdheid is in het verleden in Helmond gebruik gemaakt met de bescherming van het kloosterterrein Binderen en in Eindhoven met de bescherming van het terrein van het klooster Marienhage. In Eindhoven zijn daarnaast de resten van de middeleeuwse Catharinakerk en van het kasteel bij Ravensdonck als gemeentelijk monument beschermd: Deze bescherming is erop gericht het monument op locatie (in situ) te behouden en verbiedt daarom bodernverstorende activiteiten zonder vergunning, Een vergunning zal alleen verleend worden als daarvoor een zwaarwegend belang bestaat, waarbij getracht zal worden de aanwezige monumenten zoveel mogelijk te ontzien of zichtbaar te maken. 2. Gebied met archeologische waarde In deze gebieden is sprake van vastgestelde archeologische waarden, bijvoorbeeld omdat bij eerdere onderzoeken is aangetoond dat er archeologische sporen en vondsten aanwezig zijn die als behoudenswaardig gekarakteriseerd kunnen worden. Dit zal zich met name voordoen in de historische stadskern en bij terreinen van vroegere kerken, kloosters en kastelen. Voorafgaand aan elke ruimtelijke ingreep die een verstoring van de ondergrond tot gevolg heeft is archeologisch onderzoek verplicht en wordt een vergunning vereist, Resultaten van archeoiogisch (voor)onderzoek worden om advies voorgelegd aan de commissie Ruimtelijke Kwaliteit als het onroerende resten met een mogelijk monumentale waarde betreft. Dit om te bepalen of behoud wenselijk en mogelijk is. Conform het rijksen provinciaal beleid is behoud van archeologische waarden in situ het uitgangspunt. Als dat niet mogelijk is, wordt een archeologische vindplaats opgegraven. 3. Gebied met hoge archeologische verwachting Binnen deze gebieden wordt op basis van de geomorfologische en bodemkundige opbouw, historische gegevens en eerder aangetroffen vondsten een hoge concentratie van archeologische sporen en vondsten verwacht, die als behoudenswaardig kunnen worden gekarakteriseerd. Hier geldt een bouwverbod met ontheffings mogeiijkheid (voorheen vrijstelling) in combinatie met een aanlegvergunning, Voorafgaand aan een vergunningverlening kan een rapportage worden verlangd waarin de archeologische waarde van het gebied is vastgesteld. Bij verstoringen die groter zijn dan 100m2 en dieper gaan dan 50 cm (wettelijke normen) is archeologisch onderzoek vereist. Resultaten van archeologisch (voor)onderzoek worden om advies voorgelegd aan de commissie Ruimtelijke Kwaliteit (Eindhoven) of Monumentencommissie (Helmond) als het onroerende resten met een mogelijk monumentale waarde betreft. Dit om te bepalen of behoud wenselijk en mogelijk is. Conform het rijks- en provinciaal beleid is behoud van archeologische waarden 1n situ het uitgangspunt, Als dat niet mogelijk is, wordt een archeologische vindplaats opgegraven. 4. Gebied met middelhoge archeologische verwachting Binnen deze gebieden wordt op basis van geomorfologische en bodemkundige opbouw, historische gegevens en aangetroffen archeologische vondsten een middelhoge concentratie van archeologische sporen en vondsten verwacht. In deze gebieden is de verwachte dichtheid aan vindplaatsen beduidend lager dan in de gebieden met een hoge verwachting. Bij verstoringen die groter zijn dan 2500m2 en dieper gaan dan 50 cm is archeologisch onderzoek, voorafgaand aan de ruimtelijke ingreep verplicht. Hiermee wordt afgeweken van de wettelijke grens van 100rn2 omdat in deze gebieden een zeer dunne spreiding van archeologische overblijfselen aanwezig is, 5. Gebied met een lage of geen archeologische verwachting Het gaat hierbij om gebieden waar op archeologische en landschappelijke gronden de kans op behoudenswaardige archeoiogische resten uiterst klein wordt geacht. Hieronder vallen tevens de gebieden waar het bodemproflel als gevolg van sanering, ontgronding, onderkeldering of zware

15 BeleidsplanVersieDos sier fundering zodanig verstoord is, dat eventuele archeologische resten als verloren beschouwd mogen worden, of in ieder geval zodanig zijn aangetast dat zij niet meer voor onderzoek of bescherming in aanmerking komen. Hieronder vallen ook de zgn. gedeselecteerde gebieden: gebieden waar het bevoegd gezag (gemeente, provincie of RACM) heeft vastgesteld dat geen verder onderzoek hoeft plaats te vinden, bijvoorbeeld na archeologisch vooronderzoek of opgraving), Voor deze gebieden gelden vanuit het oogpunt van de archeologie geen voorschriften voor een vergunning. Wel zal bij rn.e.r.-plichtige projecten en projecten die onder de Trackwet vallen nader onderzoek worden verlangd. Deze situaties vallen onder het regime van de Wet Milieubeheer en de Trachwet. Scenario 2: 1. Archeologisch rijksmonument, archeologisch gemeentelijk monument Omschrijving en voorwaarden zijn gelijk aan scenario l 2. Gebied met archeologische waarde of hoge archeologische verwachting in deze gebieden is sprake van vastgestelde archeologische waarden, bijvoorbeeld omdat bij eerdere onderzoeken is aangetoond dat er archeologische sporen en vondsten aanwezig zijn die ais behoudenswaardig gekarakteriseerd kunnen worden. Dit zal zich met name voordoen in de historische stadskern en bij terreinen van vroegere kerken, kloosters en kastelen, Of het gaat om gebieden waar op basis van de geornorfologische en bodemkundige opbouw, historische gegevens en eerder aangetroffen vondsten een hoge concentratie van archeologische sporen en vondsten verwacht, die als behoudenswaardig kunnen worden gekarakteriseerd, Voorafgaand aan een vergunningverlening kan een rapportage worden verlangd waarin de archeologische waarde van het gebied is vastgesteld. Bij verstoringen die groter zijn dan i 00m2 en dieper gaan dan SO cm (wettelijke normen) is archeologisch onderzoek vereist. Resultaten van archeologisch (voor)onderzoek worden om advies voorgelegd aan de commissie Ruimtelijke Kwaliteit (Eindhoven) of Monumentencommlssle (Helmond) als het onroerende resten met een mogelijk monumentale waarde betreft. Dit om te bepalen of behoud wenselijk en mogelijk is. Conform het rijks- en provinciaal beleid is behoud van archeologische waarden in situ het uitgangspunt. Als dat niet mogelijk is, wordt een archeologische vindplaats opgegraven. 3. Gebied met middelhoge archeologische verwachting Omschrijving en voorwaarden zijn gelijk aan scenario 1 4. Gebied met een lage of geen archeologische verwachting Omschrijving en voorwaarden zijn gelijk aan scenario 1. ff et is belangrijk de kaarten vervolgens regelmatig te actualiseren aan de hand van nieuwe gegevens uit gerealiseerd archeologisch onderzoek en studie. Daartoe moeten ook de resultaten van onderzoeken die door derden worden uitgevoerd centraal beheerd en verwerkt kunnen worden. Met deze kaart beschikt de gemeente over een instrument waarmee op gestructureerde wijze in de processen van ruimtelijke ordening rekening kan worden gehouden met archeologische waarden en verwachtingen. Ad.2Bestemmin s lan Met de invoering van de Wamz is de verplichting ingegaan om in nieuwe of te wijzigen bestemmlngsp(armen rekening te houden met archeologische waarden en verwachtingen. In de planvoorschriften wordt vastgelegd welke gevolgen de gemeente verbindt aan de aanwezigheid van archeologische waarden of verwachtingen bij geplande bouwactiviteiten of ander bodemverstorende activiteiten. Op basis van een dergelijk archeologievriendeiijk bestemmingsplan kan de gemeente vervolgens van een aanvrager van een bouw-, sloop- of aanlegvergunning verlangen dat archeologisch (voor) onderzoek wordt verricht. Een vergelijkbare onderzoekseis kan worden gesteld indien een onthefang, een projectbesluit of wijziging van een vigerend bestemmingsplan wordt gevraagd. Als er sprake is van

16 BeleidsplanVetsieDossier archeologische waarden die door de geplande bodeming reep worden bedreigd, maar behoud daarva n redelijkerwijs niet mogelijk is, is de initiatiefnemer tevens verantwoordelijk voor de kosten van opgraving en uitwerking ( veroorzakerprincipe oftewel de bodemverstoorder betaalt ). Ad, 3 Toetsen van aanvra en voor ver unnin en Op basis van het bestemmingsplan is voor initiatiefnemers van ruimtelijke ingrepen duidelijk wat de consequenties van een ingreep in een bepaald gebied zijn en kan de gemeente bij een bouw; sloop- of aa nlegvergunning nadere eisen stellen in het belang van de archeologie, Ook kan de gemeente in bepaalde gevallen vrijstelling verlenen, Voor een goede uitvoering van deze werkzaamheden wordt nauw samengewerkt tussen het de archeologische medewerkers (Bureau Archeologie) en de verstrekkers van bouwvergunningen (sector VTH). Ad 4 Pro ramma van Eisen In haar rol van bevoegd gezag geeft de gemeente via (standaard) richtlijnen of een Programma van Eisen (PvE) aan hoe het archeologisch onderzoek dient te worden verricht. Hiermee geeft de gemeente weer wat de kwalitatief-inhoudelijke eisen zijn waaraan het desbetreffende archeologisch onderzoek moet voldoe, Dit gebeurt volgens een standaard format. Daarmee wordt een zorgvuldige werkwijze bewaakt. Ais de gemeente zelf opdrachtgever is zal zij ook zelf het PvE schrijven, In andere gevallen is dat niet strikt noodzakelijk maar wordt er wei goedkeuring door de gemeente vereist. Fen initiatiefnemer van een ruimtelijke ingreep binnen de gemeente Helmond moet, als deze ingreep in een gebied met archeologische waarde of verwachting ligt, een monumenten/archeologie-vergunning aanvragen. De gemeente Helmond kiest ervoor het Programma van Eisen in de vorm van voorwaarden in de monumenten/ archeologie-vergunning mee te nemen. Ad. 5 Toezichthoudende rol De gemeente ziet toe op naleving van de voorschriften in het bestemmingsplan. De toezichthoudende rol betekent verder dat de gemeente er op toe ziet dat archeologische onderzoeken overeenkomstig de KNA en het goedgekeurde Programma van Eisen uitgevoerd worden, Voor de uitvoering van een belangrijk deel van deze taken is een goede afstemming met de processen met betrekking tot de ruimtelijke ordening essentieel. 5.2 Aanvullende taken De gemeente wil eigen beleid ontwikkelen op het gebied van de archeoiogische monumentenzorg. Voor Eindhoven en Helmond zijn hieronder de aspecten van het eigen beleid op een rij gezet: Allereerst kiezen wij voor de uitvoering van een archeoiog iebeleid dat verder gaat dan alleen het uitvoeren van de wettelijk voorgeschreven borging van archeologische waarden in de ruimtelijke ordening. Wij willen in het verlengde van ons erfgoedbeleid daadwerkelijk invulling geven aan een Integrale benadering van de ruimtelijke kwaliteit. Uitvoering archeologisch onderzoek Het staat de initiatiefnemer van ruimtelijke ingrepen (zowel gemeente als private opdrachtgevers) vrij om voor de uitvoering van alle vormen van archeoiogisch onderzoek zelf een keuze maken uit (vergunning houdende) aanbieders op de archeologische markt. De gemeente kan zo n aanbieder zijn. Als de gemeente zelf opdrachtgever voor een ruimtelijke ontwikkeling is kan zij ervoor kiezen het archeologisch onderzoek zelf uit te voeren, Voor gemeentelijke archeologische uitvoerlngsorganisatles gelden dezelfde verg unningsvoorwaarden als voor commerciãńle partijen. Dit betekent dat de gemeente moet beschikken over een opgravingsvergunning om zelf archeologisch onderzoek uit te kunnen voeren.

17 BeleidsplanVersieDossier De komende jaren zal een groot aantal archeologische onderzoeken in opdracht van Eindhoven en Helmond plaats moeten vinden. Daarbij moet gewerkt worden volgens nieuwe wet- en regelgeving. Ook de mogelijkheid werkzaamheden uit te besteden aan rnarktpartijen is relatief nieuw. Dit betekent in de praktijk dat er (nog) geen sprake ls van een consistent prijsbeleid en dat er door de groei van werkzaamheden lange wachttijden zijn bij externe bureau s, De gemeente kiest er voor de duur van dit beleidsplan voor bij opdrachtgeverschap voor een ruimtegjke ontwikkeling ook het archeologisch onderzoek zelf uit te voeren. Voordelen van het zeif opgraven zijn: Er is meer grip op inhoud, kwaliteit, planning en kosten van het archeologisch onderzoek Uitvoering van onderzoek in eigen beheer garandeert niet alleen het behoud van de kwaliteit maar ook aandacht voor niet commerciãńle aspecten zoals educatie en kwetsbare en/of minder spectaculaire vondsten; Aanvullende wensen die de gemeente aan het archeologisch onderzoek (afhankelijk van aard en omvang van het desbetreffende onderzoek) wil stellen, zoals: o de inzet van vrijwilligers, de inbreng van lokale deskundigheid (amateurarcheologen, historische verenigingen e.d.); o het inrichten van een informatiecentrum tbv voorlichting aan publiek, organiseren van rondieidingen en pubiidteit; o het gebruiken van archeologische vondsten bij de herinrichting van nieuwbouw op het onderzoeksterrein; kunnen beter tot hun recht komen als de gemeente zelf regie voert over de opgraving. Deze werkwijze moet geãńvalueerd worden. Een aantal redenen om hiervoor te kiezen houdt immers verband met de huidige situatie die mogelijk verandert als de wet langer in werking is. Op de langere termijn kan het uitbesteden van het opg raafwerk (afhankelijk van de resultaten van de evaluatie) voorkeur krijgen. 2. Inzet vrijwilligers Zowel de gemeente Eindhoven als de gemeente Helmond hechten grote waarde aan de inzet van vrijwilligers. Het komt niet alleen de archeologie ten goede maar draagt ook bij aan sociaal-maatschappelijke doelstellingen in het vrijwilligersbeleid van de gemeente. Vrijwilligers leveren een waardevolle bijdrage aan het vaak zeer arbeidsintensieve archeologisch onderzoek zoals het assisteren bij opgravingen en de verwerking van vondstmateriaal, Bovendien brengen vrijwilligers lokale deskundigheid in. Bij opgravingen in opdracht van de gemeente, uitgevoerd door het Bureau Archeologie zuilen waar mogelijk steeds vrijwiliigers worden ingezet. Hiervoor doet het Bureau Archeologie een beroep op de Archeologische Vereniging Kempen- en Peelland. Daar tegenover staat dat de gemeente deze vrijwilligersvereniging faciliteert, bijvoorbeeld met huisvesting: vrijwilligers kunnen voor bijeenkomsten (die vaak buiten kantoortijden plaatsvinden) gebruik maken van de ruimten van het Archeologisch Centrum. Daarmee bind je een vaste groep deelnemers aan meerdere archeologische onderzoeken. Met deze continuãŕteit wordt bereikt dat efficient van opgebouwde kennis en vaardigheden gebruik kan worden gemaakt. 3. Bevorderen van maatschappelijk draagvlak voor geschiedenis en identiteit van de stad Archeologische relicten, ais onderdeel van het historisch- (steden-)bouwkundig en het landschappelijk erfgoed, vormen een zeer belangrijke bron van informatie en inspiratie voor de historiebeleving en lokale identiteit. leder bodemarchief bevat namelijk een aantal karakteristieke en regio-eigen" bijzondere elementen. Zij vormen de basis voor de historische identiteit van een stad en haar inwoners. Historisch en archeologisch erfgoed herinnert er aan dat cultuur met al haar facetten en waarden niet slechts op dit moment bestaat, maar ook een betekenis heeft die decennia of zelfs eeuwen ver terug in de tijd kan reiken. Daarnaast is het ontdekken, herkennen en beleven van het verleden, vooral in de eigen omgeving, ook gewoon leuk, spannend en interessant, Wij hechten dan ook veel waarde aan het zichtbaar maken van archeologie in de stad.

18 BdeidsplaaVexsieDossier Daar waar mogelijk zullen wij het letterlijk zichtbaar maken van archeologie in de openbare ruimte (archeologie als inspiratiebron In ontwerpopdrachten) door het inpassen van het resultaat van archeologisch onderzoek in de nieuwe situatie stimuleren. Ook op andere wijzen bevorderen we het maatschappelijk draagvlak: Publieksvoorlichting en communicatie het uitbrengen van publicaties, presentaties waarin archeologie een rol speelt (in bv. Gemeentemuseum Helmond), organisatie van activiteiten (bv. rondleidingen op een opgraving, cultuurhistorische fiets- en wa ndelroutes), etc. Erfgoededucatie Het onderwijs is bij uitstek de instantie om jongeren, ook op het terrein van het cultureel erfgoed te bereiken. Erfgoedprojecten kunnen bijdragen aan het vergroten van de verbondenheid van kinderen en jongeren met hun eigen stad. Projecten waarin archeologie centraal staat of onderdeel is, zullen een plek krijgen in het aanbod voor het onderwijs dat is ondergebracht in de Helmondse rnarktplaats CultuurContact, Voor Eindhoven speelt het CKE als bemiddelaar tussen onderwijs en cultuuraanbod een rol. Bovenstaande aanvullende wensen die de gemeente aan het archeologisch onderzoek (afhankelijk van aard en omvang van het desbetreffende onderzoek) wil stellen, komen tot hun recht waar de gemeente zelf initiatiefnemer van een verstoring, en dus opdrachtgever voor archeologisch onderzoek is. Dan zal zij een voorbeeldfunctie vervullen en in het PvE aanvullende zaken die uitvoering geven aan het beleid (voorlichting, educatie etc.) opnemen. ln geval van particulier initiatief verdient het de aanbeveling om aanvullende wensen en de financiering daarvan in een zo vroeg mogelijk stadium van pia nvorming te bespreken. Het is denkbaar dat de gemeente zelf bepaalde educatieve taken verzorgt en met de initiatiefnemer overeenkomt dat deze de opgraving gedurende bepaalde tijden daarvoor openstelt, De gemeente Eindhoven heeft een structureel bedrag geraamd voor deze aanvullende taken. De gemeente Helmond wil bij archeologisch onderzoek dat daar aanleiding toe geeft, incidenteel bekijken of aanvullende taken zoals educatie en publieksvoorlichting kunnen worden opgepakt. 4. Resultaten van het onderzoek, Van elk archeologisch onderzoek wordt een rapportage opgesteld. Het is wettelijk verplicht dit binnen 2 jaar na afronding van de opgraving gerealiseerd te hebben, De rapportages geven inzicht in de resultaten van een onderzoek en kunnen aanleiding zijn tot nadere studie, Tot op heden heeft in de gemeente Eindhoven en Helmond bijna tweehonderd keer een opgraving plaatsgevonden, Deze opgravingen hebben veel informatie opgeleverd over enerzijds de bewoning gedurende de prehistorie en de Romeinse tijd, anderzijds over het ontstaan en functioneren van de middeleeuwse stadskern en het omringende platteland, Van een aantal opgravingen bestaan korte verslagen, (deel)rapporten en/of gepubliceerde artikelen. Bovendien zijn zowel over de Eindhovense als over de Helmondse opgravingen enkele boeken gepubliceerd. Veel opgravingen zijn nog niet uitgewerkt tot rapportages. Alles bij elkaar bestaat er een imposante hoeveelheid informatie, die echter erg versnipperd en slecht toegankelijk is. Er bestaat geen samenvattend overzicht van de resultaten van al het archeologisch onderzoek. De gemeente Helmond wil de achterstand hierin nog in deze beleidsperiode wegwerken. ln Eindhoven wordt sinds oktober 2006 gewerkt aan een synthese van al het tot dusver uitgevoerde archeologisch onderzoek. Deze synthese wordt uitgevoerd in het kader van een onderzoeksprogramma van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek over de verstedelijking van Nederland. Hierin wordt samengewerkt met de Universiteiten van Antwerpen, Tilburg en Amsterdam. Dit onderzoek zal in de loop van 2011 worden voltooid.

19 BeleidsplanVersieDossier Als de onderzoeksresultaten die naar aanleiding van bovenstaande onderzoeken uit het verleden bekend zijn, is het mogelijk om op basis van deze resultaten een gemeentelijke onderzoeksagenda op te stellen en een selectiebeleid te overwegen. Oeel II Uitvoering 6. Organisatie Samenwerking Eindhoven - Helmond Op basis van de overeenkomsten in historische karakteristiek tussen de gemeenten Eindhoven en Helmond mag ook een overeenkomst in het archeologisch onderzoek en de problemen die zich daarbij voordoen, verondersteld worden. Door het gezamenlijk oppakken van taken denken wij ook in de toekomst efficienter te kunnen werken. Inhoudelijke kennis kan worden gedeeld en er is efficienc met betrekking tot huisvesting en depotbeheer. Daarom willen wij de bestaande samenwerking tussen Eindhoven en Helmond voortzetten, Deze samenwerking zal voor de duur van dit beleidsplan worden gecontinueerd, Hiervoor is een overeenkomst opgesteld op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen, Personeel Het succes van het archeologiebeleid staat of valt roet de concrete invulling van wettelijke taken en gemeentelijke keuzes, Voor een belang rijk deel wordt het bestaande archeologiebeleid voortgezet. Er zal echter vaker een beroep op het Bureau Archeologie worden gedaan. Daarnaast stelt de KNA zwaardere eisen aan de manier waarop werkzaamheden worden uitgevoerd, Daarom kan niet zonder meer worden volstaan met de huidige werkwijze. Het vraagt een verandering in de organisatie van het huidige Bureau Archeologie. Dit is nu sterk gericht op opgraving en onderzoek als reactie op een ruimtelijke ingreep. De nieuwe beleidsmatige invalshoek die ÃćâĆňâĂİ mede door de aangepaste wetgeving ÃćâĆňâĂİ nu voorgesteld wordt, is meer gericht op het in een vroeg stadium afstemming met processen van ruimtelijke ordening bereiken. Om deze verandering te kunnen realiseren zal binnen de huidige (kwantitatieve) formatie een kwalitatieve herschikking van taken en verantwoordelijkheden moeten plaatsvinden. De periode waarop dit beleidsplan betrekking heeft, zal gebruikt worden om deze ombuiging te effectueren. Het nieuwe archeolog iebeleid heeft een nauwe relatie met het gemeentelijk beleid ten aanzien van het gebruik van de ruimte. Dit vraagt ook inzet van de kant van diegenen die zich bezig houden met het opstellen van bestemmingsplannen en plantoetsers. Daarnaast bestaat er verbondenheid met cultuur en onderwijs. Om op een succesvolle wijze met deze beleidsterreinen samen te kunnen werken, is een organisatie nodig die op een professionele en projectmatlge manier werkt. Deze organisatie zal voor de benodigde afstemming tussen betreffende sectoren binnen de gemeente zorgen. Bij het uitvoeren van archeologisch onderzoek wordt voor de duur van dit beieidsplan een overeenkomst op basis van inbesteding aangegaan met de Stichting ArcheoService, Deze vorm van samenwerking ls toegestaan als de stichting uitsluitend voor de gemeente werkt en als cie gemeente invloed heeft op het dagelijks beleid van de stichting. Aan beide voorwaarden wordt voldaan. Deze werkwijze biedt de meeste zekerheid voor wat betreft planning en uitvoering van archeologisch onderzoek. Met de Stichting ArcheoService wordt ai sinds 1997 nauw samengewerkt bij het uitvoeren van opgravingen. In de loop der jaren heeft deze organisatie een grote kennis van de gemeente opgebouwd. Huisvesting Het Bureau Archeologie is gehuisvest in Eindhoven. Om zelf op te kunnen graven is het in ieder geval nodig een tijdelijk depot in te richten. Bureau Archeologie heeft in haar huidige huisvesting een permanent depot om het grote aantal archeoiogische vondsten dat de komende jaren naar verwachting opgegraven wordt, op te slaan. De vondsten zijn dan tevens onder handbereik voor educatief gebruik en raadpleging bij wetenschappelijk onderzoek. Er zal daarom altijd een depot, gekoppeld aan de huisvesting van het Bureau Archeologie beschikbaar moeten zijn. Het huidige 12

20 BeleidsplanVersieDossier depot voldoet echter niet aan de eisen van de KNA. De provincie Noord-Brabant wil gemeenten die een eigen depot wensen financieel tegemoet komen om deze depotruimte geschikt te maken. Wij zullen in overleg met de Provincie stappen ondernemen om het huidige depot geschikt te maken. In het kader van het gemeenteiijk huisvestingsplan zullen wij de toekomstige huisvesting van het Bureau Archeologie meenemen. 7 Financien De kosten voor het uitvoeren van het archeologisch beleid vallen uiteen in twee componenten: Kosten van een basisvoorziening (wettelijke taken en aanvullend gemeentelijk archeologiebeleid) Deze kosten zijn structureel van aard en bestaan uit kosten voor formatie van zowel het Bureau Archeologie als van VTH en huisvesting. De nauw aan de wettelijke taken verwante onderzoekstaken, publieksvoorlichting en educatieve taken vereisen naast specifieke personele capaciteit ook voorzieningen als een depot en een instructie- c.q. voorlichtingsruimte, Voor de nieuwe situatie zijn de structurele kosten behorend bij het uitvoeren van de wettelijke taken geraamd op een jaarlijks bedrag van E , Deze kosten worden door beide gemeenten gedragen in een verhouding 60% Eindhoven ( ) -40% Helmond (< ), Bij de verdeling van kosten is gekeken naar omvang en inwonertal van beide gemeenten. Aanvullend aan de wettelijke taken is voor het onderhouden van de onderzoekstaken, publieksvoorlichting en educatieve taken in Eindhoven een structureel budget van C voorzien. De gemeente Helmond kiest er op dit moment voor deze taken op incidenteie basis in te vulien. Kosten van projecten (opgravingen) initiatiefnemers van bodemverstorende activiteiten kunnen verplicht worden om de kosten van archeologisch (voor)onderzoek te dragen en ÃćâĆňâĂİ als behouden ln situ niet mogelijk is ÃćâĆňâĂİ zijn verantwoordelijk voor de kosten van een opgraving ( veroorzakerprincipe ofwel deverstoorder betaalt ). Met streven is kosten die aan een project kunnen worden gerelateerd (het proces van een archeologisch onderzoek, van voorbereiding en veldwerk tot uitwerking, onderzoek en rapportage) zoveel mogelijk door te berekenen. Deze kosten dienen een regulier onderdeel van de planvoorbereiding te zijn en meegenomen te worden in de begroting van het desbetreffende ruimtelijk project. Op grond van een exploitatieplan (welke door de gemeente wordt opgesteld in het kader van de Grexwet/ nieuwe wet RO) worden ook eventuele kosten voor archeologisch onderzoek inzichtelijk gemaakt. Voor de gemeente Eindhoven maakt het opstellen van een PvE deel uit van de projectgebonden kosten. In de gemeente Helmond wordt het PvE in de monumenten/ archeologie vergunning opgenomen. Deze vergunning is legesvrij om het maatschappelijk draagvlak te bevorderen, dit betekent dat ook het PvE kosteloos door de gemeente Helmond wordt aangeboden. Hoewel wij in totaliteit het bestaande beleid inhoudelijk voortzetten ontstaat een kostenverhoging als gevolg van aangescherpte eisen in nieuwe wet- en regelgeving die het aanscherpen van procedures en professionalisering van de uitvoering voorschrijven, In een aantal gevallen zal de gemeente verstoorder zijn en moet dus ook vanuit de plannen voor ruimtelijke ontwikkeling rekening gehouden worden met kosten voor archeologisch onderzoek Bij strikte toepassing van het veroorzakerprinci pe kunnen zich situaties voordoen die politiek of maatschappelijk onwenselijk zijn. Bijvoorbeeld bij: kleinschalige initiatieven, in zowel ruimtelijke als economische zin, waarbij de kosten voor de archeologie zich niet verhouden tot de totale projectkosten, 13

21 BeieidsplanVersieDossiet bij grote(re) projecten met een zeer omvangrijke en/of complexe archeologische component, die om andere maatschappelijke redenen toch doorgang moeten vinden. Het risico ontstaat dat een project vertraging oploopt, geen doorgang kan vinden of dat onzorgvuldig met archeologische waarden wordt opgesprongen. Hoe vaak deze situaties zich voordoen is op dit moment niet duidelijk De (private) verstoorder moet in uitzonderingsgevallen echter een beroep kunnen doen op een gemeentelijke voorziening. Om hiervoor financiãńle dekking te hebben is voor de gemeente Eindhoven structureel een bedrag van per jaar voorzien. Op basis van periodieke evaluatie zal blijken of en in welke mate hier een beroep op gedaan zal worden en of het nodig is deze buffer" op termijn te handhaven. Op langere termijn, bij het op een professionele manier, gemeentebreed uitvoeren van de nieuwe Wet op de Archeologische Monumentenzorg zal het risico van excessieve kosten steeds geringer worden omdat dan in een zeer vroeg stadium van planontwikkeling bekend zal zijn waar zich de mogelijke archeologische vindplaatsen bevinden en wat de aard, omvang en kwaliteit daarvan is. Samengevat gaat dit beleidsplan uit van een totaal kostenniveau van < 543,000 als volgt gespecificeerd: Wettelijke taken: 6 403,000,- Aanvullende taken: ,- Compensatie: ,- De dekking van deze kosten is als volgt opgebouwd: Bestaande middelen gemeente Eindhoven: 417 i,000; Bijdrage gemeente Helmond: ,- Bijdrage rijk: (, 91,000,- claim Kadernota l 20,000,-

22 Beleidsplan Archeologie Bijlage 1 Gebieden met een hoge archeologische waarde in de gemeenten Eindhoven en Hehnond. Toelichting In Eindhoven en Helmond bestaan al geruune tijd archeologische wmudenkaarten. De eerste kaart van Eindhoven werd in 1990 samengestem, die van Helmond dateert uit Sindsdien zijn de kaarten enkele malen aangepast aan nieuwe inzichten en ontwikkelingen. De actuele versie van beide gemeentelijke n bestaat sinds 2006 (Eindhoven) en sinds 2008 (Helmond). De gebieden die op de kaarlen staan om de volgende met redenen als archeologisch waardevol opgenomen. Op de eerste plaats gaat het om gebieden die in landschappelijk opzicht zodanig strategisch liggen dat het ÃćâĆňâĂİ mede gezien de bewoningsgeschiedenis van de regio ÃćâĆňâĂİ aannemelijk is dat zich er nog een archeologisch evolle ondergrond bevindt. In de meeste gevallen gaat het hier om dekzandruggen die bijna alle geheel zijn afgedekt door een esdek, maar ook beekdalen worden tot deze categorie gerekend. Op de tweede plaats gaat het om (meestal relatief hooggelegen) gebieden waar in het verleden archeologische vondsten aangetroffen zijn. Op de derde plaats gaat het om gebieden die op grond van historische gegevens (oud kaattnmteriaai in combinatie met archivalische bronnen) met zekerheid vanaf de late middeleeuwen een bewoning hebben gekend. In alle gevallen gaat het om gebieden die door de planologische ingrepen van de afgelopen eeuw in de ondergrond vermoedelijk geheel niet of relatief weinig zijn aangetast. In beide gemeente hebben aanzienlijk meer archeologisch waardevolle gebieden bestaan, maar de meeste zijn door de aanleg van woonwijken en bedrijventerreinen en/of door wegaanleg geheel of grotendeels ontdaan van hun archeologische ondergrond. Momenteel vind nog overleg plaats met de provincie Noord-Brabant in hoeverre de gebieden die op de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie Noord-Brabant staan aangegeven, en die niet vallen binnen Rn van de Eindhovense/Heimondse gebieden, nog dienen te worden gehandhaaft. In het onderstaande worden voor beide gemeenten de gebieden met een hoge archeologische verwachting beschreven. In Eindhoven gaat het om in totaal 46 gebieden, in Helmond zijn dit er 50. In Helmond zijn de archeologisch evobe gebieden tot op kadastrale percelen nauwkeurig gede6nieerd. In Eindhoven zal dat nog worden gedaan. In onderstaande lijsten ontbreken een aantal nummers. Dit betr gebieden die (bijvoorbeeld door archeologisch onderzoek) inmiddels geen archeologische ondergrond meer bevatten of die bij nader inzien door moderne verstoringen zodanig zijn aangetast dat aangenomen mag worden dat er zich geen archeologie meer in de bodem bevindt.

23 De gebieden zijn als volgt samengesteld: type gebied gemeente Eindhoven gemeente Hehnond dekzandrug 10 diverse nederzettingen (ouder dan late middeleeuwen) beekdal stadskern dorp skern buurtschap 10 kasteel/klooster/blokhuis gasthuis/begijnhof hoeve 10 molen 50

24 ARCHEOLOGISCH % AMU)EVOLLE GEBIEDEN IN DE GEMEENTE EINDHOVEN 1 Buurtschap AANSCHOT Archeologische verwachting: Buurtschap uit de late middeleeuwen. Blijkens eerder gedane vondsten dateert dit buurtschap van oorsprong uit de dertiende eeuw. 3 Behxandrug BOKT-WEST Archeologische verwachting. Dit gebied bestaat uit een dekzandrug met daarop een esdek. De combinatie tussen deze bodems scoort in archeologisch opzicht erg hoog, maar er is in dit geval nog geen informatie voorhanden over de aard en de ouderdom van het bodemarchief. 4 Buurtschap ESP Archeologische verwachting:nederzetting uit de late middeleeuwen. 5 Buurtschap BOKT Archeologische verwachting:nederzetting uit de middeleeuwen (historisch gehucht). Monument nr op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) van Nederland, valt deels binnen dit terrein (en binnen terrein 6) 6 Dekzandrug BOKT-OOST Archeologische verwachting. Dekzandrug met esdek. Aard bodernarchief: nader te bepalen. Monument nr op de Archeologische Monumentenkaart van Nederland, valt deels binnen dit terrein (en binnen terrein A 05) 7 Nederzetting HKKSTKKV&KR Archeologische verwachting: Nederzettingsterrein uit de nieuwe-steentijd, ijzertijd, romeinse tijd en vroege- en volle-middeleeuwen en beekdal met mogelijke rituele vondsten. Monument nr van de Archeologische Monumentenkaart van Nederland valt binnen dit terrein. 9 Buurtschap FRANKRIJKSTRAAT Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen met daarbinnen een omgracht terrein (historisch gehucht) 10 Buurtschap LI JMBEKK Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen (historisch buurtschap) 12 Nederzetting OUQK TOREN Archeologische verwachting: Nederzetting uit de vroege- en volle-xniddeleeuwen met kerk. Gedeeltelijk opgegraven in 1999, 2003 en 2007.

25 13 Nederzetting KCKART Archeologische verwachting: Nederzetting uit de midden-steentijd, Romeinse tijd volle middeleeuwen en beekdal met mogelijke rituele vondsten. Gedeeltehjk opgegraven in Kasteel COUDKNHOVKN Archeologische verwachting Kasteelterrein uit de late-middeleeuwen 15 Kasteelterrein T HOF Archeologische verwachting: Kasteelterrein uit de late-middeleeuwen. Gedeeltelijk opgegraven in Dorpskern TONGEI RK Archeologische verwachting:beschrijving: Nederzetting uit de late-middeleewen met kerk (historische dorpskern). Gedeeltelijk opgegraven in Dorpskern STRI JP Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen met kerk (historische dorpskern). 19 Buurtschap SCHOUWBROKK Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen (historisch gehucht) 20 Nederzetting DE ROOISAKI&R Archeologische verwachting: Nederzetting uit de vroege-ijzertijd. Gedeeltelijk opgegraven in Buurtschap BIKXKIAXILKN Archeologische verwachting:nederzetting uit de middeleeuwen (historisch gehucht). 22 Nederzetting HOOGSTAAT Archeologische verwachting: Nederzetting uit de xniddeleeuwen (historisch gehucht). Gedeeltelijk opgegraven in 1991 en Stadskern EINDHOVEN Archeologische verwachting. Stadskern uit de late-middeleeuwen (inclusief het buiten de stadsomgrachting gelegen terrein de Bergen). Gedeeltelijk opgegraven in

26 24 Kasteel/kioosterterrein TKN HAGK/MARIENHAGK Archeologische verwachting: Kasteelterrein uit de eeuw en kloosterterrein uit de 15 eeuw. Gedeeltelijk opgegraven in 1995, 2007 en Buurtschap KLEIN TONGELRK Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen (historisch gehucht). 26 Dorpskern STRATUM Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen. Gedeeltelijk opgegraven in Buurtschap COLL Archeologische verwachting: Nederzetting uit de middeleeuwen met watermolen (historisch gehucht) en beekdal met mogelijke rituele vondsten. 28 Buurtschap URSBKOVKN Archeologische verwachting: Nederzetting uit de Middeleeuwen (historisch gehucht) 29 Dehzandrug URKHOVKN Archeologische verwachting: Dekzandrug met esdek. bodemarchief nader te bepalen. 31 Buurtschap RIEL Archeologische verwachting: Dekzandruggen met nederzettingen uit de ijzertijd, volle- en late-middeleeuwen (historisch gehucht), Gedeeltelijk opgegraven in 1992 en Kasteelterrein GAGELBOSCH Archeologische verwachting. Kasteelterrein uit de late-middeleeuwen. Gedeeltelijk opgegraven door particulieren in Buurtschap GENNEP Archeologische verwachting: Nederzetting met watermolen uit de middeleeuwen (historisch gehucht} en dekzandrug met esdek. 34 Dekzandrug VKLDDOOKAVKG Archeologische verwachting: Dekzandrug met (gedeeltelijk) esdek. 35 Hoeve OUD ROOSTEN Archeologische verwachting: Middeleeuws hoeveterrein

27 36 Nederzetting KANiWUNIKKSVEN Archeologische verwachting: Nederzetting uit de midden-steentijd 38 Dekzandrug CASTILIK&WN Archeologische verwachting: Dekzandrug met esdek. Nederzettingen uit de prehistorie, romeinse tijd en middeleeuwen; historisch gehucht (Ekkersrijt). Gedeeltelijk opgegraven in Beekdai KOS1VIOSLAAN Archeologische verwachling:dekzandrug en beekdal met mogehjke rituele vondsten. Aard bodemarchief nader te bepalen. 40 Hoeve BLAARTHXM Archeologische verwachting:hooggelegen middeleeuws hoeveterrein tegenover de voormalige kerk van. Blaarthem. 41 Hoeve KRO1VKHOEF Archeologische verwachting: Middeleeuws hoeveterrem. 42 Dekzandrug X,OOSTIALAT Archeologische verwachting:dekzandrug met esdek Vondsten uit de midden-steentijd en Romeinse tijd 47 Haeve VERRE WKLSCHAP Archeologische verwachting: Middeleeuwse hoeve (historisch gehucht). 53 Hoeve TEGKNBOSCH Archeologische verwachting:middeleeuwse hoeve (historisch bekend). Gedeeltelijk opgegraven in Kasteelterrein ECKART Archeologische verwachting; Kasteelterrein uit de late-middeleeuwen. 55 Hoeve DE MISPELHOEF Archeologische verwachting: Hoeveterrein uit de late-middeleeuwen (historisch bekend).

28 56 Hoeve DKN HUP& Archeologische verwachting: Hoeveterrein uit de late-middeleeuwen (historisch bekend). 59 Dekxandrug DE MUSCHBERG Archeologische verwachting: Dekzandrug met esdek en beekdal met mogelijke rituele vondsten, 61 Nederzetting KKKKRSRIJT Archeologische verwachting: Dekzandrug met steentijdnederzetting. 62 Molen WOKNSELSK WATERMOLEN Archeologische verwachting: Beekdal met overblijfselen Woenselse Watermolen. 63 Haeve SLOT AALST Archeologische verwachting: omgrachte hoeve. 64 Hoeve WOENSKLSE STREMT Archeologische verwachting: Middeleeuws hoeveterrein.

29 ARCHEOLOGISCH WA/BJ3EVOLLE GEBIEDEN IN DE GEMEENTE HELMOND 1 Beekdal DK GVLDKN AA Archeologische verachting: prehistorische overblij fselen in het veen; naast vondsten uit de steentijd kunnen dierlijke en plantaardige resten in het veen zijn bewaard. In het Aa-dal zijn al sinds de eerste helft van de negentiende eeuw archeologische vondsten bekend. Het betreft zowel voorwerpen van vuursteen als die van been en gewei. Bovendien bevinden zich in dit beekdal nog restanten van veenpaketten die op zich (na pohenanaiytisch onderzoek) informatie kunnen geven over de geschiedenis van de vegetatie en de menselijke ingrepen daarop. Kadastrale ligging: blad 2002 en 2007, sectie L, perceel nrs. 843, 844, 845, 860, 861, 867, 863, 1770, 2266, 2654, 2655, 2869, 4645, 4646, 5766 (gedeeltelijk). 2 Kloosterterrein BINDEREN Archeologische verwachting: kloosterterrein met funderingen en grafveld, eveneens nederzettingssporen uit de ijzertijd. De amij van Binderen is in 1238 gesticht en was bestemd voor adellijke vrouwen. Ingevolge de bepalingen van de Vrede van MQnster (1648) is dit klooster in 1650 opgeheven. De amij gebouwen zijn na de achttiende eeuw afgebroken. In 1980 en in 1994 zijn op het kloosterterrein kleinschalige opgravingen uitgevoerd waarbij zowel overblijfselen uit de ijzertijd als uit de late middeleeuwen zijn aangetroffen. Kadastrale ligging: blad 2007, sectie E, perceel nrs. 681, 682, 683, 2839, 2840, 2841, 3112, 3114 (dat is het gehele terrein inclusief de grachten). 8 Hoeve NIKVW KKMENADK Archeologische vervvachting. funderingen en waterputten van een laatmiddeleeuwse hoeve. De hoeve Nieuw Kemenade wordt vanaf de zestiende eeuw in archiefbronnen vermeld als een van de bezittingen van het klooster Binderen. De lokatie is Lepaald aan de hand van kadastrale gegevens uit 1830, toen de hoeve nog bestond. Kadastrale ligging: blad 2007, sectie 8, perceel nrs percelen ten zuiden en westen hiervan (zie omlijning op kaart). 9a Romeinse nederzetting HKLMONDSKLAAN Archeologische verwachting: sporen van een nederzetting uit de Romeinse tijd Kadastrale ligging: blad 2007, sectie E, gehele gebied tussen Heimondselaan, Pazantstraat, Vinkelaan, Uiverlaan. 9b Romeinse nederzetting DIJKSE STRAAT Archeologische verwachting: sporen van een nederzetting uit de Romeinse tijd. In 1994 zijn in dit gebied door vrijwillgers de overblijfselen gevonden van een huisplattegrond uit de Romeinse tijd alsmede een kleine hoeveelheid Romeinse aardewerkscherven Aannemelijk is dat de gevonden huisplattegrond onderdeel is van een groter nederzettingsterrein met daarin meer gebouwplattegronden, een of meerdere waterputten en archeologisch vondstmateriaal. Kadastrale ligging; blad 2007, sectie E, gehele gebied tussen Jan Stevensstraat, de Ruiterstraat, Willem Beringstraat, Uiverlaan en perceel nrs. 1860, 2803, 2878, 2879.

30 11 Hoeven DK BRAAK en BI JSTKRVRLD Archeologische verwachting: funderingen en waterputten twee laatmiddeleeuwse hoeven. Beide hoeven worden sinds de 16 eeuw vermeld in archiefstukken. Kadastrale ligging. blad 2008, sectie E, alle percelen tussen achtererven bebouwing noordzijde Bakelsedijk, oostzijde Wethouder Ebbenlaan, zuidzijde Rembrandtlaan, westzijde Piet van Bokhovenpad. ]2 Watermolen en hoeve SCHEKPSTAL Archeologische verwachting: rest van een watermolen, het molenwiel en sluizen in en langs de beekbedding van de Bakelse Aa; aan de noordzijde vaa de rivier re n van eventueel omgrachte laat-middeleeuwse hoeven. De watermolen wordt voor het eerst vermeld in In 1427 is sprake van een hofstede vnm deze watermolen heeft gestaan. In is sprake van een neerhuys en een hooghuis die op zich kunnen wijzen op bewoning door welgestelden. De enige archeologische informatie over het bestaan van resten van deze molen dateren uit 1934 toen in de beekbedding van de Bakelse Aa grondslagen werden gevonden van de molen. Kadastrale ligging: blad 2003, sectie Q, perceel nrs. 465, 543, 568, 2165, 2166, 2167, 2643, Buurtschap KRUISSCHOT Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten van een laatmiddeleeuws buurtschap. Dit buurtschap is bekend sinds circa 1390 en wordt vervolgens herhaaldelijk vermeld in archiefstukken. Kadastrale ligging: blad 2008, sectie E en Q, gebied tussen zuidzijde Wolfsputterbaan, noordzijde Bakelsedijk, oostzijde Rijpelbaan. 14 Steentijdnederxettingen en buurtschap DXKRDONK Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten laatmiddeleeuws buurtschap; onder de akkers liggen de overblijfselen van verscmlende nederzettingen uit de steentijd. Dierdonk wordt vermeld sinds Op akkers zijn werkscherven gevonden van aardewerk dat dateert vanaf de 12 eeuw alsmede vuurstenen voorwerpen uit de steentijd. In 1953 is tijdens het graven van een bouwput een circa drie meter brede gracht gevonden met daarm veel aardewerkvondsten. Kadastrale ligging: blad 2003 en 2008, sectie Q, perceel nrs. 2224, 2394, Brug BAKKLSK BRUG Archeologische verwachting: overblijfselen doorgang beekdai (een brug ). Het gaat hier om een oude doorgang door het dal van de Bakelse Aa. Naar verwachting bevinden zich in de ondergrond nog overblijfselen van middeleeuwse en jongere bruggen. Kadastrale ligging: blad 2009, sectie N, perceel nrs. 1544, 1545, 2646 alsmede het gedeelte van de Bakelse Dijk tussen deze percelen tot en met de oostzijde van de Aa.

31 16 Buurtschap en esdek RIJPKLBKRG Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten laatmiddeieeuws buurtschap; het akkercomplex langs de Oude Aa zal een goed geconserveerde oudere archeologische ondergrond bevatten. In 1381 wordt een hoeve vermeld op Rijpelberg en in de 17 eeuw is sprake van meerdere hoeven. Op de hooggelegen akkers zijn scherven gevonden die dateren vanaf het begin van de 13 eeuw. Kadastrale li gging: blad 2009 en 2014, sectie N, perceel nrs. 1460, 2624, 2625, 2626, 2627, 2628, 2629, 2630, 2647, 2652, 2658, 2659, 3266, 3267, 3268, 3269, 3271, 4399, 4400, Buurtschap HKISTIVL4.T Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten laatmiddeleeuwse bebeouwing. Op de oudste stadskaaxt van Hehnond (circa 1540, kaart Jacob van Deventer) staat langs deze oude weg reeds bebouwing getekend. Plaatselijk kunnen zich in dit gebied. nog ongerepte delen van het boden :hief bevinden. Kadastrale ligging: blad 2007, sectie I, gehele noordelijke deel sectie ten noorden van Blinkertstraat en Raymakersstraat. 19 Bebouwing MARFiTSTRAAT-BINDERSEIMl Archeologische verwachting. funderingen, afvalkuilen en waterputten uit late Middeleeuwen; aan de stadszijde (nabij het Postkantoor) stadsgracht en funderingen van de shuispoort de Binderse Poort. Op de oudste stad van Helmond (cuca 1540, kaart Jacob van Deventer) staat langs deze oude weg reeds bebouwing getekend. Plaatselijk kunnen zich in dit gebied nog ongerepte delen van het bodemarchief bevinden. Kadastrale ligging: blad 2007 en 2012, sectie I, gebied tussen (in het noorden grens sectie I, grens met TAW 18, Heistraat, Hemelrijksdijkje, De Waart, noordzijde AmeidewaL 20 Gasthuis BINBERSE STRAAT Archeologische verachting: funderingen laatmiddeleeuws gasthuis, kapel met altaar (?) en begraafplaats. Waarschijnlijk bestond dit gasthuis (een soort ziekenhuis) in Het gasthuis had een eigen begraafplaats. Het gasthuis werd in 1725 afgebroken. Kadastrale ligging: blad 2007, sectie 8, gebied tussen zuidzijde Willbrordusstraat, noordwestzijde Bindersestraat, noordoostzijde Noordeinde. 21 Stadskern HELMOND Archeologische verwachting: talrijke funderingen van gebouwen, ambachtelijke activiteiten, stadsgrachten, greppels, waterputten, afvaikuilen, begravingen mensen en dieren. De stad Helmond is wamchijnlijk omstreeks 1225 gesticht, in 1241 wordt Helmond een oppidum genoemd. In de stadskern zijn sinds 1982 ongeveer 30 opgravingen en waarnemingen uitgevoerd, waarbij onder meer duizenden archeologische vondsten zijn. verzameld, maar een gedetaibeerd archeologisch overzicht ontbreekt nog. Kadastrale ligging: blad 2012, sectie I, gebied tussen noorzijde Havenweg, noordzijde Watermolcnwal, parkeerplaats Ameidewal, oostzijde Zuid Koniginnewal, zuidelijke hoek sectiegrens I. 10

32 22 % indmolens MOLENSTRAAT Archeologische verwachting: funderingen van twee windmolens. Tussen 1418 en 1484 en tussen 1849 en 1929 bevonden zich op dit terrein twee verschillende windmolens. Beide waren van baksteen en zullen diep in de bodem gefundeerd zijn geweest. Metname het 15 eeuwse exemplaar is interessant omdat het hier kan gaan om een zogerumrnde torenmolen, waarvan in Nederland maar weinig exemplaren resteren. Xadastrale ligging; blad 2012, sectie I, gebied begrensd door noordzijde Molenstraat, westzijde Past. Van Leeuwenstraat, zuidzijde Vossenstraat, zuidzijde Zuiderstraat, oostzijde Welpenstraat. 23 Stadswijken HKT HOOGEIND Archeologis che verwachting: laatmiddeleeuwe stadswijk, (olie-)molen, funderingen gebouwen en bijgebouwen, waterputten en afvalkuilen. Op de oudste stadskaart van Helmond (circa 1540, kaart Jacob van Deventer) staat m dit gebied reeds bebouwing getekend. Plaatselijk kunnen zich in dit gebied nog ongerepte delen van het bodemarchief bevinden. Kadastrale ligging: blad 2012, sectie F, percee1 nrs. 773 (gedeeltelijk) en 774 (gedeeltebjk). 24 Molen DE HOOGKINDSE MOLEN Archeologische verachting: funderingen laatmiddeleeuwse molen. Deze molen wordt vermeld sinds De precieze lokatie is niet bekend, mogelijk zijn de archeologische overbhjfselen verdwenen tijdens de aardeg van de Henri Dunant-tunnel. Kadastrale ligging: blad 2013, sectie H, perceel nrs. 530, 624, 740, 912, 913, 1180, 1208, 1209, 1274, 1275, 1329, 1395, 1402, 1403, 1428, 1429, Kasteelterrein KLEIN HOF VAN BRUHEXE Archeologische verwachting: ondergrondse overblijfselen kasteelterrein bestaande uit grachten, funderingen en waterputten. In 1240 is reeds sprake van een goed Ten Brouhese. Vit 1487 is de vermelding bekend van een Hogehuys met twee hoeven. In 1612 is sprake van een omgracht huis. R 1990 is door middel van grondboringen een zes meter brede gracht aangetoond en is een fundament gevonden. Het daarbij aangetro8en aardewerk dateert vooral uit de 13 tot en met de 16 eeuw. Kadastrale ligging: blad 2018, sectie Z, perceel nrs. 183, 185, 544 (gedeeltelijk). 28 Buurtschap RIETVEN Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten laat-middeleeuws buurtschap; eveneens overblijfselen uit steentijd, ijzertijd en vroege Middeleeuwen. Verondersteld wordt dat het hier gaat om de locatie van het Groot Hof van Bruheze dat vermoedelijk een omgracht huis was. Op akkers zijn vondsten verzameld uit de steentijd, ijzertijd en Karolingische tijd. Kadastrale ligging: blad 2018, sectie 0, gebied tussen westzijde Rietven en noordzijde Bruhezerweg (perceel nrs. 684, 2930, 2931, 2932, overige perceel nrs. ontbreken op kaart) 30

33 Buurtschap HET KLOOSTEREIND Archeologische verwachting: funderingen, afvalkuilen en waterputten laatmiddeleeuws buurtschap. Wellicht gaat het hier om de nederzetting die sinds 1326 vermeld wordt bij de Weijer. Op akkers zijn vondsten verzameld daterend vanaf de 13 eeuw. Kadastrale ligging: blad 2018, sectie X, perceel nrs. 1756, 1800, 1807, 1808; sectie Z perceel nrs. 156, 248, 326, 523, 527, 547, 549, 550, 642, 643, 662, 663, 664, 665, 666, 667, 668, Prehistorische nederzettingen HKIBKRG%KG Archeologische verwachting: nederzettingen uit de steentijd. Op dit recief hooggelegen terrein zijn sinds 1943 vondsten uit de steentijd bekend. Het betreft zowel voorwerpen uit het Mesolithicum als uit het Neolithicum. Kadastrale ligging: blad 2023 en 2024, sectie Z, perceel nrs. 10, 16, 37, 38, 43, 44, 162, 250, 251, 425, 426, 528, 529, 530, Steentijdnederzettingen RIKTBKKMDEN Archeologische verwachting: nederzettingssporen uit steentijd. Omstreeks 1945 is tijdens het turfsteken een bijl van edelhert-gewei gevonden, Mogelijk bevinden zich in het veen meer bewerkte en onbewerkte prehistorische voorwerpen van gewei en been. Kadastrale ligging: blad 2012, sectie F, perceel nrs. 373, 374, 375, Watermolen STIPDONK Archeologische verwachting: funderingen middeleeuwse watermolen. Deze watermolen wordt reeds in 1179 vermeld. In 1370 is de molen in bezit van de abdij van PosteL De molen is in 1948 afgebroken. Kadastrale ligging: blad 2003, sectie S, perceel nrs. 79, 100, Kloosterterreiu IN DIE HAGHK Archeologische verwachting: funderingen en waterputten klooster en kerk en kerkhof uit late middeleeuwen. De eerste kerk van Helmond stond buiten de stad op de plaats van het verdwenen klooster In die Haghe. De kerk wordt sinds 1178 vermeld en is omstreeks 1452 verplaatst naar de stadskern. In 1455 werd rondom het koor van de kerk een klooster gesticht. In 1496 telde dit klooster bijna 50 inwoners. In 1543 werd het klooster in brand gestoken, in 1572/1573 worden de overblijfselen gebruikt voor het maken van de poorten en bruggen van de stad. Omstreeks 1900 zijn op het kloosterterrein menselijke skelet@ ten gevonden. Andere archeologische gegevens werden in 1986 verzameld, deze bestaan uit de resten van een houten brug (7), fundamenten en aardewerk uit de 14, 15 en 16 eeuw. In het noorden van het terrein zijn in 1987 overblijfselen opgegraven van een nederzetting uit de 12 eeuw. Kadastrale ligging: blad 2012, sectie 6, perceel nt en gebied tussen noordzijde Kloosterweide, oostzijde Kmmme Steenweg, Eikendreef. 37 Kasteeiterreia OUDE HUYS Archeologische verwachting: funderingen en andere overblijfselen van een houten kasteel; dit terrein is slechts gedeeltelijk opgegraven. In de jaren is hier een groot deel opgegraven van een bijzonder houten kasteel-complex, daterend uit de 12, 13 en 14 eeuw.